Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 27/13
POSTANOWIENIE
Dnia 8 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Anna Owczarek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Wojciech Katner
SSN Agnieszka Piotrowska
w sprawie z wniosku Prokuratora Apelacyjnego
przy uczestnictwie E. T. i M. T.
o wpis,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 8 maja 2013 r.,
zażalenia uczestniczki E. T.
na postanowienie Sądu Okręgowego w W.
z dnia 18 stycznia 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy w W. postanowieniem z dnia 18 stycznia 2013 r. odrzucił
skargę kasacyjną E. T. na postanowienie Sądu Okręgowego w W. z dnia 31 lipca
2012 r. w przedmiocie oddalenia apelacji skarżącej od wpisu zakazu zbywania i
obciążania nieruchomości gruntowej, stanowiącej przedmiot wspólności ustawowej
M. T. i E. T., w dziale III księdze wieczystej nr 445324/7 prowadzonej przez Sąd
Rejonowy w W. Sąd Okręgowy wskazał, że orzeczenie dotyczące wpisu
ostrzeżenia jako kwestii incydentalnej nie jest postanowieniem kończącym
postępowanie w sprawie, zatem skarga kasacyjna jest niedopuszczalna. Jako
wsparcie powyższego poglądu Sąd powołał postanowienie Sądu Najwyższego z
dnia 22 czerwca 2001 r., V CZ 91/01, niepubl.
E. T. wniosła zażalenie na powyższe postanowienie w całości. Zarzucając
naruszenie art. 3986
§ 2 in fine k.p.c. w zw. z art. 5191
§ 1 k.p.c. wskazała na inny
charakter wpisu o zakazie zbywania i obciążania nieruchomości jak wpis
ostrzeżenia o niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem
prawnym, o którym mowa w art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach
wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz. U. z 2001 r., Nr 124, poz. 1361 z późn. zm.)
oraz uchylonym art. 57 ust. 1 tej ustawy. Skarżąca wywodziła, że ustanowienie
zakazu zbywania i obciążania nieruchomości na podstawie art. 292 § 2 k.p.k.
nie wiąże się z wpisem ostrzeżenia tylko z pełnoprawnym wpisem zakazu zbywania
i obciążania nieruchomości, kształtującym materialnoprawne uprawnienia
właściciela do dysponowania jego własnością, zatem stanowi rozstrzygnięcie
co do istoty sprawy.
Sąd Najwyższy zważył:
Dopuszczalność złożenia skargi kasacyjnej w postępowaniu
wieczystoksięgowym określa art. 5191
§ 1 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem od
wydanego przez sąd drugiej instancji postanowienia co do istoty sprawy oraz
od postanowienia w przedmiocie odrzucenia wniosku i umorzenia postępowania
kończących postępowanie w sprawie - w sprawach z zakresu prawa osobowego,
rzeczowego i spadkowego - przysługuje skarga kasacyjna do Sądu Najwyższego,
chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
3
W zasadzie przyjęto, że w postępowaniu wieczystoksięgowym skarga
kasacyjna służy od postanowień sądu drugiej instancji kończących postępowanie
w przedmiocie określonej wnioskiem istoty sprawy oraz od postanowień tego sądu
kończących postępowanie w inny sposób (por. postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 4 lutego1997 r., III CKN 41/69, OSNC 1997, nr 5, poz. 67). Jednolite jest
stanowisko judykatury co do tego, że postępowanie w sprawach kończą te
postanowienia, które kładą kres określonym czynnościom w zakresie uprawnień
podmiotowych związanych z ustrojem ksiąg wieczystych, a nie postanowienia
które, nie spełniając cech definitywności, prowadzą jedynie do rozstrzygnięcia
zagadnienia wpadkowego, bez zmiany ujawnionych w księdze wieczystej praw
podmiotowych (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2002 r.,
V CZ 91/01, OSNC 2002, nr 2, poz. 25). Nie ma wątpliwości, że cech takich nie ma
orzeczenie o wpisie ostrzeżenia w księdze wieczystej, gdyż jego istotą jest jedynie
urzędowa informacja o zakwestionowaniu zasadności wpisu, stąd skarga kasacyjna
jest niedopuszczalna (por. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
23 sierpnia 2012 r., II CZ 94/12, niepubl., postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
19 czerwca 2012 r., I CSK 653/11, niepubl., postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 22 września 2006 r., II CSK 269/06, niepubl., postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 21 stycznia 2003 r., III CZ 128/02, niepubl., postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2001 r., V CZ 91/01, niepubl.,
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 września 1999 r., III CZ 81/99,
niepubl.). W wymienionych wyżej sprawach przedmiotem wpisu były ostrzeżenia,
których podstawę stanowił art. 10 ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach
wieczystych i hipotece, uchylony art. 57 ust. 1 wymienionej ustawy, art. 62613
§ 1
k.p.c. Niedopuszczalność skargi przyjęto również co do rozstrzygnięcia o wpisie
(odmowie wpisu) w dziale trzecim wzmianki o wszczęciu egzekucji
z nieruchomości, jako mającej charakter zabezpieczający (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 17 września 1997 r., II CKN 305/97, niepubl.). Odnośnie
do roszczenia o przeniesienie własności początkowy pogląd, że nie stanowi ono
orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie (por. m.in. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 10 maja 2002 r., III CKN 1289/00, niepubl.) uległ zmianie
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2004 r., II CK 541/03,
4
OSNC 2005, nr 6, poz. 112). Jako postanowienie co do istoty sprawy w rozumieniu
art. 5191
§ 1 k.p.c. zakwalifikowano natomiast postanowienie rozstrzygające
w przedmiocie wniosku o wpis zakazu zbywania i obciążania nieruchomości
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 lipca 2012 r., II CZ 76/12,
niepubl., uzasadnienie cyt. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca
2004 r., II CK 541/03). Odmienny pogląd, przyjmując niedopuszczalność skargi
kasacyjnej w sprawie o dokonanie w księdze wieczystej wpisu zakazu dokonywania
i nanoszenia zmian, przeprowadzania transakcji lub zbywania i obciążania
nieruchomości przez jej ujawnionego właściciela Sąd Najwyższy zajął
w postanowieniu z dnia 20 lipca 2012 r., II CZ 76/12, niepubl.
Wniosek o wpis został złożony przez Prokuratora Apelacyjnego
przedstawiającego jako jego podstawę postanowienie Prokuratora z dnia 28
grudnia 2011 r., …8/09/Sp, którym m.in. zabezpieczono na mieniu podejrzanego M.
T. środek karny w postaci przepadku korzyści osiągniętej z przestępstwa poprzez
ustanowienie zakazu zbywania i obciążania nieruchomości gruntowej, stanowiącej
przedmiot wspólności ustawowej M. T. i E. T., dla której Sąd Rejonowy w W.
prowadzi księgę wieczystą nr 445324/7. Na wskazanym orzeczeniu Prokurator
zamieścił wzmiankę, że postanowienie powyższe jest natychmiast wykonalne (art.
462 k.p.k.). Powołany przepis stanowi, że jeżeli ustawa nie stanowi inaczej,
zażalenie nie wstrzymuje wykonania zaskarżonego postanowienia. Podstawą
wydania postanowienia o zabezpieczeniu były: art. 291 § 1 k.p.k. stanowiący, że w
razie popełnienia przestępstwa, za które można orzec grzywnę, przepadek,
nawiązkę lub świadczenie pieniężne albo nałożyć obowiązek naprawienia szkody
lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, może z urzędu nastąpić
zabezpieczenie wykonania orzeczenia na mieniu oskarżonego, art. 292 k.p.k.
stanowiący, że zabezpieczenie następuje w sposób wskazany w kodeksie
postępowania cywilnego. W myśl art. 292 § 2 k.p.k. zabezpieczenie
grożącego przepadku następuje przez zajęcie ruchomości, wierzytelności i innych
praw majątkowych oraz przez ustanowienie zakazu zbywania i obciążania
nieruchomości. Zakaz ten podlega ujawnieniu w księdze wieczystej, a w jej braku,
w zbiorze złożonych dokumentów. W postępowaniu wieczystoksięgowym
kwestionowana jest formalna prawidłowość postanowienia Prokuratora
5
Apelacyjnego z dnia 28 grudnia 2011r., oparta na twierdzeniu, że organem
właściwym do nadania postanowieniu prokuratora wzmianki o wykonalności jest
sąd ogólnej właściwości dłużnika (art. 781 § 2 k.p.c. w zw. z art. 743 § 2 k.p.c.).
Zakaz zbywania i obciążania nieruchomości, wynikający z art. 292 § 2 k.p.k.,
nie jest sankcją orzekaną wobec oskarżonego (podejrzanego), tylko stanowi
publicznoprawny instrument gwarancji realnego wykonania sankcji prawomocnie
orzeczonej przez sąd (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6 września
2004 r., SK 10/04, OTK-A 2004, nr 8, poz. 80, wyrok Sądu Najwyższego z dnia
7 maja 2009 r., IV CSK 567/08, OSNC 2010, nr 3, poz. 42). Taki prawnie określony
środek przymusu różni się zatem znacząco od zabezpieczeń roszczeń cywilnych,
których celem jest umożliwienie zrealizowania w przyszłości cywilnoprawnego
obowiązku (świadczenia lub ukształtowania prawa) w relacji między oznaczonymi
podmiotami i które z istoty swojej mają charakter względny. Przepadek przedmiotu
przestępstwa nie jest również tożsamy z obowiązkiem uiszczenia jego
równowartości w postaci kwoty pieniężnej, o którą wzbogacił się sprawca.
Celem wpisu zakazu zbywania i obciążania nieruchomości jest ujawnienie
uprawnienia Skarbu Państwa, które ma zagwarantować mu w przyszłości realizację
publiczno-prawnego obowiązku przeprowadzenia egzekucji z tego indywidualnie
oznaczonego prawa majątkowego. Bezpośrednio na temat wpisu w księdze
wieczystej zakazu zbywania i obciążania nieruchomości, dokonanym w wyniku
zabezpieczenia na podstawie art. 292 § 2 k.p.k., Sąd Najwyższy, jak dotąd,
wypowiedział się jedynie w uchwale z dnia 27 maja 2010 r., III CZP 33/10 (OSNC
2010, nr 12, poz. 162) oraz cyt. wyroku z dnia 7 maja 2009 r., IV CSK 567/08,
wskazując, że postanowienie prokuratora o ustanowieniu zakazu zbywania
i obciążania nieruchomości nie może być zrównane z prawem bądź roszczeniem
osobistym w rozumieniu art. 1000 § 1 k.p.c. w zw. z art. 16 ustawy o księgach
wieczystych i hipotece, które mają skuteczność względem praw nabytych po ich
ujawnieniu przez czynność prawną, gdyż stanowi obciążenie nieruchomości
dokonane w postępowaniu karnym, które jedynie powstaje (jest realizowane)
w sposób określony w kodeksie postępowania cywilnego. Z tych względów w cyt.
wyroku z dnia 7 maja 2009 r., IV CSK 567/08 przyjął, że w razie przysądzenia
w postępowaniu egzekucyjnym własności nieruchomości (art. 1000 § 1 i art. 1003
6
§ 1 k.p.c.) przewidziany w art. 292 § 2 k.p.k. zakaz zbywania i obciążania
nieruchomości nie wygasa. Judykatura i doktryna zgodnie wskazują również na
dalej idące skutki prawne wskazanego zakazu polegające na tym, że uniemożliwia
on wszelkie rozporządzenia nieruchomością, a czynności zbycia lub obciążenia
dotknięte są rygorem nieważności na podstawie art. 58 § 1 k.c.
Mając na względzie powyższe odmienności, wskazujące na autonomiczny
charakter wpisu zakazu zbywania i obciążania nieruchomości ustanowionego na
podstawie art. 292 § 2 k.p.k. zgodzić się należy ze stanowiskiem skarżącej, że już
w tym postępowaniu kształtuje on materialnoprawne uprawnienia właściciela do
dysponowania jego własnością, zatem stanowi rozstrzygnięcie co do istoty sprawy.
Wprawdzie występują cechy wspólne z konstrukcjami podstaw, mającymi źródła
w prawie cywilnym i częściowo celami (funkcja zabezpieczająca), lecz nie są one
na tyle istotne, aby wpisy dokonywane na ich podstawie mogły być utożsamiane.
Tym samym brak uzasadnienia aby dokonany wpis zakwalifikować jako dotyczący
kwestii wpadkowej bądź zawierający jedynie urzędową informację. Konsekwentnie
postanowienie dotyczące wpisu zakazu zbywania i obciążania nieruchomości
gruntowej, ustanowionego postanowieniem prokuratora wydanym w oparciu o art.
291 i art. 292 § 2 k.p.k., uznać należy za orzeczenie co do istoty sprawy kończące
postępowanie w sprawie w sprawach z zakresu prawa rzeczowego w rozumieniu
art. 5191
§ 1 k.p.c.
W tym stanie rzeczy na podstawie art. 3941
§ 3 w zw. z art. 39815
§ 1 i art. 13
§ 2 k.p.c. orzeczono jak wyżej.
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13