Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 473/12
POSTANOWIENIE
Dnia 3 lipca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jarosław Matras (przewodniczący)
SSN Dariusz Świecki
SSN Andrzej Ryński (sprawozdawca)
Protokolant Anna Kowal
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Bogumiły Drozdowskiej,
w sprawie S. S.
skazanego z art. 270 § 1 kk, 272 kk, 275 § 1 kk
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 3 lipca 2013 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w Z.
z dnia 23 kwietnia 2012 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w K.
z dnia 16 września 2011 r.,
1. oddala kasację;
2. zasądza od Skarbu Państwa na rzecz J. W., Kancelaria
Adwokacka 442,80 (czterysta czterdzieści dwa i 80/100) złotych,
w tym 23 % należnego podatku VAT za sporządzenie i wniesienie
kasacji;
3. zwalnia skazanego S. S. od kosztów sądowych
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
S. S. został oskarżony o to, że:
I. w dniu 29 kwietnia 2010 r., w Z., posługując się uprzednio skradzionym dowodem
osobistym S. S., złożył w Wydziale Komunikacji Starostwa Powiatowego wraz z
2
własnym zdjęciem wniosek o wydanie wtórnika prawa jazdy brata S. S. w którym to
wniosku, będąc uprzedzony o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego
oświadczenia, złożył nieprawdziwe oświadczenie o utracie prawa jazdy przez S. S.,
a następnie podrobił na wniosku podpis S. S., czym poprzez podstępne
wprowadzenie w błąd pracowników Starostwa Powiatowego co do swojej
tożsamości i utraty prawa jazdy przez S. S., wyłudził poświadczenie nieprawdy w
dokumentach urzędowych na tę okoliczność, przy czym czynu tego dopuścił się w
ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary pozbawienia wolności za
umyślne przestępstwo podobne, tj. o czyn z art. 270 § 1, 272 , 275 § 1 k.k. i art.
233 § 6 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i art. 64 § 1 k.k.,
II. w dniu 11 maja 2010 r., odebrał w Wydziale Komunikacji Starostwa Powiatowego
w Z. dokument w postaci prawa jazdy o nr […], w którym podrobił podpis S. S. na
wniosku o wydanie wtórnika prawa jazdy odbierając ten dokument, przy czym
czynu tego dopuścił się w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary
pozbawienia wolności za umyślne przestępstwo podobne, tj. o czyn z art. 270 § 1
k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k.,
III. w dniu 31 sierpnia 2010 r., w G. na ul. O., podczas prowadzonej przez
funkcjonariuszy policji kontroli drogowej okazał się poświadczającym nieprawdę
dokumentem w postaci prawa jazdy o nr […] wystawionym na dane osobowe S. S.,
przy czym czynu tego dopuścił się w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy
kary pozbawienia wolności za umyślne przestępstwo podobne, tj. o czyn z art. 273
k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k.
Sąd Rejonowy, wyrokiem z dnia 16 września 2011 r., sygn. akt VII K 421/10,
uznał S. S. za winnego popełnienia czynu opisanego w pkt I, stanowiącego
występek z art. 270 § 1, 272, 275 § 1 k.k. i art. 233 § 6 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w
zw. z art. 64 § 1 k.k. i za to na podstawie art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k.
wymierzył mu karę roku pozbawienia wolności.
Oskarżonego S. S. uznał za winnego popełnienia czynu opisanego w pkt II,
stanowiącego występek z art. 270 § 1 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k. i za to na
podstawie art. 270 § 1 k.k. wymierzył mu karę 10 miesięcy pozbawienia wolności.
3
Oskarżonego S. S. uznał za winnego popełnienia czynu opisanego w pkt III,
stanowiącego występek z art. 273 k.k. w zw. z art. 64§1 k.k. i za to na podstawie
art. 273 k.k. wymierzył mu karę 7 miesięcy pozbawienia wolności.
Na podstawie art. 85 k.k. i art. 86 § 1 k.k. połączył orzeczone wobec
oskarżonego jednostkowe kary pozbawienia wolności i wymierzył mu karę łączną
roku pozbawienia wolności, z zaliczeniem na jej poczet, w oparciu o art. 63 § 1 k.k.,
okresu jego rzeczywistego pozbawienia wolności, zaś na podstawie art. 44 § 1 k.k.
orzekł wobec oskarżonego przepadek na rzecz Skarbu Państwa zabezpieczonych
w sprawie dowodów rzeczowych. Jednocześnie obciążył oskarżonego kosztami
sądowymi.
Od powyższego wyroku osobistą apelację złożył oskarżony S. S., który
podniósł, że Sąd I instancji nie wziął pod uwagę wszystkich istotnych dla jej
rozstrzygnięcia okoliczności oraz akcentował, że w zaistniałej sytuacji powinien
ujawnić wszelką wiedzę jaką ma na temat sprawy. W związku z tym, wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi I instancji.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 23 kwietnia 2012 r., utrzymał w mocy
zaskarżony wyrok, uznając apelację oskarżonego za oczywiście bezzasadną oraz
zwolnił oskarżonego od ponoszenia kosztów sądowych za postępowanie
odwoławcze.
Kasację od powyższego wyroku złożył obrońca oskarżonego S. S., który na
podstawie art. 523 § 1 k.p.k. zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie
przepisów postępowania karnego, tj. przepisu art. 439 § 1 pkt 11 k.p.k. w zw. z art.
132 § 1 k.p.k. oraz art. 139 § 1 k.p.k. i art. 450 § 3 k.p.k., polegające na
nieprawidłowym doręczeniu oskarżonemu wezwania na rozprawę odwoławczą
przed Sądem Okręgowym, w dniu 16 kwietnia 2012 r,, wyznaczoną w związku z
wniesieniem apelacji przez S. S., skutkujące niezawinionym niestawiennictwem
oskarżonego na tej rozprawie, w związku z czym oskarżony realnie został
pozbawiony możliwości obrony, albowiem wezwanie zostało wysłane przez Sąd
Okręgowy na adres zamieszkania S. S., podczas gdy oskarżony był już wówczas
tymczasowo aresztowany i przebywał w Areszcie Śledczym w Z.
4
W konsekwencji skarżący na podstawie art. 537 § 1 i 2 k.p.k. wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
W odpowiedzi na kasację prokurator Prokuratury Okręgowej przyłączył się
do wniosku kasacji sygnalizując jednak, że dokonane przez Sądu I instancji
uchybienia przepisów prawa procesowego miały postać innego rażącego
naruszenia prawa. Podobne stanowisko zajął na rozprawie kasacyjnej Prokurator
Prokuratury Generalnej.
Sąd Najwyższy zważył co następuje.
Kasacja obrońcy skazanego okazała się niezasadna, chociaż zgodzić się
należy z twierdzeniem, że Sąd odwoławczy dopuścił się naruszenia art. 139 § 1 i
450 § 3 k.p.k. wskazanych w petitum skargi z tym, że nie można podzielić
stanowiska autora kasacji, iż stanowiło to uchybienie wymienione w art. 439 § 1
pkt. 11 k.p.k.
Należy przypomnieć, że zarzut kasacji został podniesiony w związku ze
szczególną sytuacją procesową jaka wystąpiła w trakcie postępowania
odwoławczego toczącego się przed Sądem Okręgowym.
Osobista apelacja oskarżonego S. S. sporządzona w dniu 29 października
2011 r., wpłynęła do Sądu I instancji dnia 31 października 2011 r. Apelacja ta nie
została przez skarżącego podpisana i sprowadzała się do jednozdaniowego
kwestionowania poprawności dokonanych w jego sprawie ustaleń (k.211).
Zarządzeniem, które nie zostało opatrzone datą, przewodniczący Wydziału V
Karnego Sądu Rejonowego w K. przyjął apelację oskarżonego nie dostrzegając, iż
zawiera ona brak formalny w postaci braku podpisu skarżącego (k.213). Odpis
zarządzenia o przyjęciu apelacji wysłano oskarżonemu na adres C. ul. P. Zwrotne
poświadczenie odbioru pokwitował syn oskarżonego P. S. w dniu 8 listopada 2011
r. (k.214). Akta sprawy wraz z apelacją zostały przesłane do Sądu Okręgowego w
dniu 5 stycznia 2011 r. (k. 220). Akta te zostały zwrócone Sądowi I instancji celem
podpisania apelacji, przez oskarżonego (k.221). Wezwanie do usunięcia w terminie
7 dni braku formalnego środka odwoławczego, opatrzone datą 18 stycznia 2012 r.,
a wysłane na adres C. ul. P., odebrała żona oskarżonego (k.222, 223). S. S. w
dniu 30 stycznia 2012 r. złożył pod środkiem odwoławczym brakujący podpis
5
(k.224, 225). Akta sprawy ponownie zostały przesłane do Sądu Okręgowego dnia
23 lutego 2012 r. (k.227). Natomiast w dniu 28 lutego 2012 r. oskarżony S. S. został
tymczasowo aresztowany do innej sprawy, o czym Sąd Okręgowy dowiedział się
dopiero po wydaniu zaskarżonego kasacją wyroku, ponieważ fakt ten skazany
ujawnił w piśmie z dnia 11 czerwca 2012 r. (k.239) i znalazł on potwierdzenie w
treści notatki urzędowej sporządzonej w dniu 3 lipca 2012 r. (k.265). Zarządzeniem
z dnia 9 marca 2012 r. wyznaczono termin rozprawy apelacyjnej na dzień 16
kwietnia 2012 r. Stosownie do treści art. 476 § 2 k.p.k. przewodniczący Wydziału
VII Karnego Odwoławczego Sądu Okręgowego, w ramach swojego upoważnienia,
wyznaczył do rozpoznania sprawy skład jednoosobowy (k.228). Na tym etapie
postępowania oskarżony nie miał obrońcy. Zawiadomienie o terminie rozprawy
apelacyjnej wysłano oskarżonemu na ostatnio wskazany przez niego adres – C.
ul. P. (k.229). S. S. nie stawił się na rozprawę apelacyjną, a Sąd odwoławczy uznał
jego zawiadomienie za prawidłowe w ramach doręczenia zastępczego. Zapewne
podstawą faktyczną tej decyzji była okoliczność, że oskarżony nie odebrał
zawiadomienia, mimo dwukrotnego awizowania, zaś podstawą prawną, nie
wskazany w protokole rozprawy art. 133 k.p.k. W konsekwencji rozprawa
apelacyjna została przeprowadzona dnia 16 kwietnia 2012 r. bez udziału
oskarżonego i zakończyła się odroczeniem wydania wyroku do dnia 23 kwietnia
2012 r., w którym to terminie Sąd odwoławczy wydał wyrok, utrzymujący w mocy
orzeczenie Sądu I instancji, przy uznaniu apelacji oskarżonego za oczywiście
bezzasadną. Warto również podkreślić, że oskarżony przed rozprawą apelacyjną
nie powiadomił ani Sądu I instancji, ani też Sądu odwoławczego o jego osadzeniu
w zakładzie karnym mimo, że będąc na wolności wiedział, iż toczy się w tej sprawie
postępowanie międzyinstancyjne, oraz że przyjęto jego apelację. W związku z tym
oskarżony, od daty jego osadzenia w zakładzie karnym, tj. od 28 lutego 2012 r., do
daty wydania wyroku w postępowaniu odwoławczym, miał ponad 7 tygodni na
kontakt z Sądem, natomiast wznowił swoją korespondencję procesową dopiero w
dniu 11 czerwca 2012 r. Nie są znane rzeczywiste powody dla których S. S. nie
poinformował Sądu o jego osadzeniu w zakładzie karnym, ponieważ fakt
tymczasowego aresztowania nie uniemożliwiał mu udzielenia tej informacji w formie
pisemnej. Jednak okoliczność ta nie ma znaczenia w kontekście podniesionego
6
zarzutu kasacyjnego, ponieważ według dominującej linii orzecznictwa obowiązek
oskarżonego zawiadamiania organu prowadzącego postępowanie o każdej zmianie
miejsca swego zamieszkania lub pobytu trwającego dłużej niż 7 dni, wynikający z
treści art. 75 § 1 k.p.k., którego zignorowanie pozwala na zastosowanie przez sąd
art. 139 § 1 k.p.k. i uznanie pisma wysłanego pod ostatnio wskazany przez
oskarżonego adres za doręczone, dotyczy jedynie oskarżonego pozostającego na
wolności, który dobrowolnie zmienia swoje miejsce zamieszkania lub pobytu. W
sprawie niniejszej element dobrowolności nie wystąpił, skoro oskarżony przed
rozprawą apelacyjną został pozbawiony wolności. Jednocześnie okoliczność ta
skutkowała niemożnością zastosowania w postępowaniu odwoławczym art. 139 §
1 k.p.k., nawet pomimo braku zawiadomienia Sądu odwoławczego przez
oskarżonego o jego tymczasowym aresztowaniu i faktu, że jego nieobecność pod
dotychczas wskazanym adresem miała charakter trwały (zob. uchwała SN z dnia
23 maja 1974 r., VI KZP 5/74, OSNKW 1974 z.7-8, poz. 130; wyroki SN z dnia: 15
grudnia 2004 r., III KK 100/04, Lex nr 146314; 3 sierpnia 2006 r., III KK 178/06, LEX
nr 192994; 27 października 2006 r., IV KK 25/06, R-OSNKW 2006, poz. 2062; 4
stycznia 2007 r., III KK 368/06, R-OSNKW 2007, poz. 3; 18 kwietnia 2007 r., III KK
289/06, R-OSNKW 2007, poz. 844; 30 sierpnia 2007 r., IV KK 291/07, R-OSNKW
2007, poz. 1907; 23 kwietnia 2008 r., V KK 399/07, R-OSNKW 2008, poz. 933; 30
kwietnia 2008 r., V KK 103/02, Lex nr 395209; 27 maja 2008 r., III KK 8/08, Lex nr
435377; 21 października 2008 r., IV KK 313/08, Lex nr 4691889; 31 sierpnia 2010
r. V KK 207/10, LEX nr 603959; 24 sierpnia 2011 r., III KK 222/11, LEX nr 955024;
7 listopada 2011 r., V KK 143/11, OSNKW 2012 z.2, poz.17; 2 kwietnia 2012 r., V
KK 374/11, Lex nr 1163983; 12 grudnia 2012, V KK 59/12, LEX nr 1243115; 31
stycznia 2013 r., II KK 72/12, Lex nr 1277719; postanowienia SN z dnia: 25
kwietnia 2007 r., III KK 76/07, OSNwSK 2007 z.1, poz. 947; 30 września 2009 r., I
KZP 16/09, OSNKW 2009, z. 11, poz. 94).
W związku z tym zawiadomienie przez Sąd odwoławczy oskarżonego o
terminie rozprawy apelacyjnej na ostatnio wskazany przez niego adres miejsca
zamieszkania (vide: k.211,224,225, pismo skazanego z dnia 21 czerwca 2012 r.,
k.253) oraz przeprowadzenie rozprawy pod jego nieobecność mimo, że w dacie
wydania zarządzenia o wyznaczeniu rozprawy apelacyjnej oraz w dacie rozprawy i
7
terminu, w którym Sąd Okręgowy wydał wyrok, oskarżony przebywał w zakładzie
karnym, nie obciążał Sądu odwoławczego, skoro fakt tymczasowego aresztowania
oskarżonego nie był temu Sądowi znany. Należy jednak podkreślić, że uznanie
pisma za prawidłowo doręczone nie zależy od stanu wiedzy organu wysyłającego
pismo w zakresie, czy rzeczywiście osoba zawiadamiana przebywa w miejscu
stałego pobytu, bądź czy jej nieobecność w tym miejscu ma jedynie charakter
chwilowy lub trwały. Prawidłowość doręczenia opiera się wyłącznie na stwierdzeniu
warunku formalnego przewidzianego w przepisach rozdziału 15 Kodeksu
postępowania karnego. Zatem do naruszenia przepisów regulujących doręczenia
może dojść także bez uchybienia organu procesowego (zob. wyrok SN z dnia 12
stycznia 2009 r., II KK 18/07, OSNwSK 2009 z.1, poz. 69).
Dlatego też należy podzielić stanowisko autora kasacji, że w omawianej
sprawie na etapie postępowania odwoławczego doszło do naruszenia art. 139 § 1 i
450 § 3 k.p.k., skoro zawiadomienie oskarżonego o terminie rozprawy apelacyjnej
wysłano na niewłaściwy adres z przyczyn od oskarżonego niezależnych. Warto
podkreślić, że art. 450 § 3 k.p.k. pozwala na rozpoznanie sprawy w postępowaniu
odwoławczym pod nieobecność oskarżonego, tylko w przypadku jego należytego
zawiadomienia. Warunek ten nie został spełniony, co winno skutkować
odroczeniem rozprawy apelacyjnej, albowiem jej prowadzenia zakazuje przepis art.
117 § 2 k.p.k.
Nie można z kolei zaakceptować poglądu skarżącego, że Sąd odwoławczy
dopuścił się naruszenia art. 132 § 1 k.p.k., który określa jedną z form doręczenia
bezpośredniego. W realiach niniejszej sprawy, w odniesieniu do oskarżonego, nie
stosowano doręczenia bezpośredniego, lecz doręczenie zastępcze przez tzw.
awizo (k.229,230), które dokonywane jest w trybie art. 133 § 1 k.p.k. Przepis ten
znajduje zastosowanie, gdy adresat przebywa pod wskazanym adresem, ale nie
można mu było doręczyć pisma w sposób określony w art. 132 k.p.k. Natomiast w
sytuacji, gdy adresat jest pozbawiony wolności, a zatem nie przebywa w miejscu
swojego dotychczasowego zamieszkania lub pobytu, prawidłowość doręczenia
ocenia się wyłącznie w kontekście spełnienia warunków określonych w art. 139 § 1
k.p.k. (zob. wyrok SN z dnia 15 kwietnia 2010 r., IV KK 53/10, OSNwSK 2010 z.1,
poz.808).
8
Ubocznie należy stwierdzić, że odrębnym zagadnieniem w tej sprawie,
pozostającym poza obszarem postępowania kasacyjnego, chociaż merytorycznie
związanym z przedstawionymi wyżej uwagami, jest kwestia dopuszczalności
wznowienia postępowania odwoławczego w sprawie VII Ka …/12 Sądu
Okręgowego w oparciu o przepis art.540 b § 1 pkt. 1 k.p.k.
Błędne jest twierdzenie kasacji, że fakt nieprawidłowego doręczenia
oskarżonemu zawiadomienia o terminie rozprawy apelacyjnej i związane z nim
naruszenie art. 139 § 1 k.p.k., a w konsekwencji także art. 450 § 3 k.p.k. stanowiło
uchybienie przewidziane w art. 439 § 1 pkt. 11 k.p.k. Przepis ten nakazuje
uchylenie zaskarżonego wyroku niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych
zarzutów tylko wtedy, gdy sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego,
którego obecność była obowiązkowa. Udział uczestników procesu przed sądem
odwoławczym reguluje art. 450 k.p.k. Przepis ten przewiduje obowiązkowy udział w
rozprawie apelacyjnej jedynie prokuratora i tzw. obrońcy niezbędnego (art. 450 § 1
k.p.k.), natomiast udział innych stron w tym oskarżonego - niezależnie od faktu, czy
pozostaje on na wolności, czy przebywa w zakładzie karnym, jest obligatoryjny
tylko wtedy, gdy prezes sądu lub sąd uznają to za konieczne (art.450 § 2 k.p.k.), a
także w przypadku określonym w art. 451 k.p.k. Jednak dyspozycja art. 451 k.p.k.,
przewidująca możliwość rozwiązań alternatywnych w zakresie uczestnictwa
oskarżonego w rozprawie apelacyjnej, jak też kontekst normatywny tego przepisu,
a w szczególności towarzyszący mu art. 450 § 2 i 3 k.p.k., przemawia za
przyjęciem, że udział oskarżonego w takiej rozprawie jest fakultatywny (zob.
postanowienie SN z dnia 20 kwietnia 2001 r., V KKN 48/01, Lex nr 51842).
Zatem, co do zasady oskarżony ma prawo, a nie obowiązek procesowy,
uczestnictwa w rozprawie odwoławczej, zaś w sprawie niniejszej organy procesowe
obowiązku takiego nie ustanowiły, albowiem nie zastosowały trybu przewidzianego
w art. 450 § 2 k.p.k. W związku z tym podniesione w kasacji naruszenie przez Sąd
odwoławczy art. 139 § 1 k.p.k. przewidującego skutki procesowe zmiany miejsca
zamieszkania strony bez podania nowego adresu oraz art. 450 § 3 k.p.k., który
określa wymóg prawidłowego zawiadomienia o terminie rozprawy apelacyjnej i
konsekwencje jego braku, nie stanowiło uchybienia, wskazanego w art. 439 § 1 pkt.
11 k.p.k. (zob. postanowienia SN : z dnia 3 marca 2011 r., III KK 294/10, Biul.PK z
9
2011 r. Nr 5, poz.50 i z dnia 11 lipca 2006 r., II KK 361/05, Lex nr 193056).
Również fakt niezawiadomienia oskarżonego o terminie wydania wyroku, jako
następstwo jego nieobecności na rozprawie apelacyjnej, nie stanowi bezwzględnej
podstawy odwoławczej określonej w art. 439 § 1 pkt. 11 k.p.k. albowiem zawarty w
tym przepisie zwrot "sprawę rozpoznano podczas nieobecności oskarżonego"
odnosi się do czynności procesowych poprzedzających wyrokowanie i nie obejmuje
zakresem swojego działania czynności właściwych wyłącznie dla rozstrzygania
sprawy, do których należy również ogłoszenie wyroku (zob. postanowienie SN z
dnia 6 listopada 2003 r., IV KK 456/02, OSNKW 2004 z.3, poz.23).
Natomiast powołane w kasacji wyroki SN z dnia 1 czerwca 2011 r., IV KK
3/11, Lex nr 848165 oraz z dnia 2 kwietnia 2012 r., V KK 374/11, Lex nr 1163983,
w których naruszenie art. 139 § 1 k.p.k. wiązano z uchybieniem określonym w 439
§ 1 pkt. 11 k.p.k., nie mają zastosowania w niniejszej sprawie, ponieważ dotyczą
postępowania przed sądem I instancji, w którym, w przeciwieństwie do wymogów
rozprawy odwoławczej, udział oskarżonego w rozprawie głównej jest obowiązkowy
(art. 374 § 1 k.p.k.), z wyjątkiem sytuacji przewidzianych w art. 375, 376, 377, 390 §
2 czy 479 k.p.k.
W konsekwencji, skoro obrońca skazanego w wywiedzionej kasacji zarzucił
orzeczeniu Sądu odwoławczego jedynie naruszenie przepisów procesowych, tj. art.
139 § 1 i 450 § 3 k.p.k., stanowiących inne rażące naruszenie prawa, to stosownie
do treści art. 523 § 1 k.p.k. powinien był wykazać, że uchybienie to mogło mieć
istotny wpływ na treść orzeczenia. Skarżący podniósł jedynie, że w sprawie
niniejszej doszło do naruszenia prawa do obrony S. S. poprzez fakt, że nie został
on poinformowany o rozprawie apelacyjnej, a następnie o zapadłym wyroku w
sytuacji, gdy jego nieobecność na rozprawie wywołana została niezależnym od
niego tymczasowym aresztowaniem.
Warto wspomnieć, że fakt przebywania oskarżonego w zakładzie karnym nie
nakłada na sąd odwoławczy obowiązku sprowadzenia go na rozprawę, albowiem
jest ono uzależnione od wniosku pozbawionego wolności oskarżonego,
pouczonego o prawie złożenia takiego wniosku. W takim wypadku sąd odwoławczy
podejmuje decyzję, czy należy doprowadzić oskarżonego na rozprawę, czy uznać
za wystarczającą obecność jego obrońcy, ewentualne, gdy oskarżony nie ma
10
obrońcy, wyznaczyć mu obrońcę z urzędu (art. 451 k.p.k.). W ten sposób
oskarżony pozbawiony wolności może realizować swoje prawo do obrony przez
osobiste uczestnictwo w rozprawie lub przez udział jego obrońcy, ewentualnie
może ograniczyć się do składania wyjaśnień, oświadczeń i wniosków w formie
pisemnej, które podlegają odczytaniu na rozprawie apelacyjnej na podstawie art.
453 § 2 k.p.k.
Analiza apelacji oskarżonego nie wskazuje, aby za przejaw woli jego
uczestnictwa w rozprawie odwoławczej można było uznać zawarte w niej
twierdzenie, iż w związku z treścią wyroku Sądu I instancji powinien on wyjawić
wszelką wiedzę jaką posiada na ten temat. Przy czym połączenie tej bliżej nie
sprecyzowanej deklaracji z wnioskiem o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi I instancji (k.225), może sugerować, że oskarżony
zamierzał składać dodatkowe wyjaśnienia dotyczące przypisanych mu przestępstw
w postępowaniu ponownym. Należy również przypomnieć, że oskarżony
odpowiadał w tej sprawie w warunkach recydywy określonych w art. 64 § 1 k.k.,
mając uprzednio pięciokrotny kontakt z postępowaniem jurysdykcyjnym (k. 132 –
133). Zatem, podejmowane w tej sprawie czynności procesowe nie były dla niego
zjawiskiem zupełnie nowym. Nadto po zastosowaniu wobec niego tymczasowego
aresztowania dysponował odpowiednio długim czasem, aby w formie
korespondencyjnej nawiązać kontakt z Sądem odwoławczym. Wszystkie te
okoliczności analizowane łącznie, nie dają podstawy do twierdzenia, że oskarżony
zamierzał uczestniczyć w rozprawie apelacyjnej i gdyby znał jej termin to złożyłby
stosowny wniosek w trybie art. 451 k.p.k., co alternatywnie mogłoby skutkować
wyznaczeniem mu obrońcy z urzędu. Natomiast fakt przyznania się oskarżonego
do popełnienia przypisanych mu przestępstw w postępowaniu przed Sądem I
instancji i jednoznaczna wymowa pozostałych dowodów obciążających, pozwala
twierdzić, że naruszenie przez Sąd I instancji przepisów procesowych wskazanych
w petitum kasacji nie miało istotnego wpływu na treść wyroku.
Warto podkreślić, że autor kasacji wywodził naruszenie prawa do obrony
oskarżonego wyłącznie z obrazy przepisów dotyczących trybu zawiadamiania
uczestników rozprawy apelacyjnej o jej terminie – art. 139 § 1 i 450 § 3 k.p.k., nie
podnosząc natomiast zarzutu rażącego naruszenia przez Sąd odwoławczy art. 451
11
k.p.k. W uzasadnieniu kasacji skarżący nie próbował nawet wykazać, że oskarżony
będąc pozbawiony wolności złożyłby wniosek o jego doprowadzenie na termin
rozprawy, gdyby o takim uprawnieniu został poinformowany, a tylko po wykazaniu
tej okoliczności można byłoby rozważać, czy Sąd odwoławczy naruszył prawo do
obrony oskarżonego w taki sposób, że w realiach niniejszej sprawy mogło ono mieć
istotny wpływ na treść wyroku. Te wady skargi kasacyjnej w sposób istotny
ograniczyły obszar zagadnień, którymi zajmował się Sąd Najwyższy, bowiem
ewentualna obraza art. 451 k.p.k. nie mieściła się w granicach orzekania
wyznaczonych przez zarzuty kasacyjne.
Należy przypomnieć, że postępowanie kasacyjnie nie jest kolejnym etapem
kontroli instancyjnej zaskarżonego kasacją wyroku, lecz ma charakter
sformalizowany. Dlatego, także w przypadku kasacji wywiedzionej na korzyść
skazanego Sąd Najwyższy nie ma obowiązku totalnej kontroli zaskarżonego
wyroku, lecz orzeka w granicach ściśle określonych dyspozycją art. 536 k.p.k.
Granice te wyznacza treść zarzutu i wynikające z niego uchybienia oraz kierunek
zaskarżenia. Natomiast w zakresie szerszym Sąd Najwyższy rozpoznając kasację
orzeka tylko w wypadkach określonych w art. 435, 439 i 455 k.p.k. W związku z
tym, nie jest obowiązkiem sądu kasacyjnego i leży poza granicami jego uprawnień
zastępowanie autora kasacji przez formułowanie zarzutów, których skarżący nie
podniósł ( zob. postanowienia SN z dnia: 29 kwietnia 1999 r., IV KZ 19/99, OSNKW
1999, z. 7-8, poz. 443; 31 sierpnia 2006 r., IV KK 274/06, OSNwSK 2006 z.1,
poz.1649; 2 lutego 2007 r., IV KK 439/06, OSNwSK 2007 z.1, poz.348; 6 listopada
2009 r., V KK 436/08, Lex nr 550546; wyrok SN z dnia 3 kwietnia 2012 r., IV KK
35/12, Lex nr 1163353).
Dlatego też biorąc pod uwagę treść podniesionego zarzutu i nie znajdując
podstaw do jego uwzględnienia Sąd Najwyższy orzekł o oddaleniu kasacji obrońcy
skazanego. Jednocześnie na podstawie art. 624 § 1 k.p.k. należało zwolnić
skazanego od kosztów sądowych postępowania kasacyjnego, albowiem ich
uiszczenie byłoby dla zobowiązanego zbyt uciążliwe z uwagi na jego trudną
sytuację majątkową.
Natomiast orzeczenie o wynagrodzeniu obrońcy z urzędu za sporządzenie i
wniesienie kasacji oparto na podstawie art. 16 ust. 2 i 3 w zw. z art. 29 ust. 1
12
ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2009 r. Nr 146,
poz. 1188 ze zm.) oraz § 2 ust. 3 i § 14 ust. 3 pkt 1 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U z 2013 r., poz.461 j.t.).