Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UZ 55/13
POSTANOWIENIE
Dnia 3 października 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Romualda Spyt (przewodniczący)
SSN Zbigniew Myszka
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku P. M. i G. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o podleganie ubezpieczeniu
społecznemu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 3 października 2013 r.,
zażalenia P. M. na wyrok Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 24 kwietnia 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
UZASADNIENIE
Decyzją z dnia 4 kwietnia 2011 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych -
stwierdził, że G. K. (dalej: „wnioskodawca”) od dnia 1 czerwca 2009 r. nie podlega
jako pracownik u płatnika składek P. M. (dalej: „płatnik”) ubezpieczeniom
emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i chorobowemu.
Wyrokiem z dnia 29 sierpnia 2012 r. Sąd Okręgowy w P. zmienił decyzję
organu rentowego w ten sposób, że stwierdził, że wnioskodawca od 1 czerwca
2009 r. podlegał ubezpieczeniom społecznym z tytułu umowy o pracę zawartej z
płatnikiem. Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia. Płatnik
prowadził działalność gospodarczą - biuro rachunkowe, w ramach której zatrudniał
2
4 osoby. Jego klientami były firmy transportowe i sklepy spożywcze. W dniu 1
czerwca 2009 r. płatnik zawarł z wnioskodawcą umowę o pracę na czas określony
do 30 listopada 2009 r. W ramach tej umowy wnioskodawca został zatrudniony w
wymiarze ¼ etatu na stanowisku kierowcy za wynagrodzeniem 500 zł miesięcznie.
Do jego obowiązków należało prowadzenie samochodu podczas jazd do klientów i
urzędu skarbowego, pilnowanie domku letniskowego płatnika i porządkowanie.
Otrzymywał wynagrodzenie w kwocie 1.400-1.500 zł. W czerwcu 2009 r.
wnioskodawca pracował przy remoncie biura płatnika - składał szafy, montował
lampy, pomagał przy malowaniu. Na podstawie wystawionych przez płatnika
zaświadczeń o zatrudnieniu wnioskodawca uzyskał kredyty konsumenckie na kwoty
17.000 zł i 25.000 zł. W dniu 1 grudnia 2009 r. strony zawarły kolejną umowę o
pracę, w ramach której wnioskodawca został zatrudniony na stanowisku kierowcy w
pełnym wymiarze czasu pracy za wynagrodzeniem 3.500 zł miesięcznie. Z dniem 1
września 2010 r. wymiar czasu pracy wnioskodawcy został zmniejszony do ¼ etatu,
a wynagrodzenie - do kwoty 1.317 zł miesięcznie. Do zakresu obowiązków
wnioskodawcy, przy nienormowanym czasie pracy, należało: ochrona właściciela,
dokonywanie zakupów na polecenie pracodawcy, prace porządkowe i remontowe,
ochrona domku letniskowego właściciela i jazda za jego samochodem. W okresie
od 20 września do 8 listopada 2010 r. wnioskodawca pobierał zasiłek chorobowy.
W okresie od 1 czerwca 2009 r. do października 2010 r. wnioskodawca faktycznie
wykonywał pracę na rzecz płatnika.
Płatnik zgłosił wnioskodawcę do ubezpieczeń społecznych w dniu 27
sierpnia 2010 r. jako pracownika zatrudnionego od 1 sierpnia 2010 r. i od tego
miesiąca składał raporty za ubezpieczonego. Następnie, w dniu 16 listopada 2010 r.
płatnik wyrejestrował wnioskodawcę z ubezpieczeń, a 17 listopada 2010 r. dokonał
zgłoszenia wnioskodawcy do tych ubezpieczenia od dnia 1 czerwca 2009 r. Składki
na ubezpieczenia społeczne za wnioskodawcę zostały opłacone w grudniu 2010 r.
Postanowieniem z 7 grudnia 2010 r. Prokuratura Rejonowa w L. przedstawiła
wnioskodawcy zarzut usiłowania wyłudzenia w dniu 7 września 2010 r. pożyczki w
kwocie 25.000 zł na szkodę W. SKOK (art. 297 § 1 k.k.). Postępowanie
przygotowawcze w sprawie 1 Ds. …/10 zostało zawieszone do czasu
prawomocnego zakończenia niniejszej sprawy. W dniu 30 października 2011 r.
3
płatnik rozwiązał z wnioskodawcą umowę o pracę w trybie art. 52 k.p. z uwagi na
jego tymczasowe aresztowanie. Prawomocnym wyrokiem z dnia 10 maja 2012 r.
Sąd Rejonowy w L. zasądził od płatnika na rzecz wnioskodawcy odszkodowanie w
kwocie 3.500 zł.
Przy takich ustaleniach i z powołaniem się na art. 13 pkt 1 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z
2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm., dalej: „ustawa systemowa”) oraz art. 22 k.p., Sąd
Okręgowy uznał, że brak jest podstaw do przyjęcia pozorności łączącej strony
umowy o pracę (art. 83 § 1 k.c.) lub obejścia prawa wiążącego się z tą umową (art.
58 § 1 k.c.). Wnioskodawca w okresie od 1 czerwca 2009 r. faktycznie bowiem
wykonywał pracę w ramach stosunku pracy z płatnikiem, a nieterminowe
zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych - niezależnie od przyczyn opóźnienia - nie
może stanowić okoliczności powodującej niepodleganie pracownika tym
ubezpieczeniom. Zebrane w sprawie dowody pozwalają na określenie, na czym
polegało świadczenie pracy przez wnioskodawcę, jaki był system określania czasu
pracy, komu podlegał wnioskodawca oraz jakie otrzymywał wynagrodzenie, zaś
organ rentowy nie wykazał braku rzeczywistej potrzeby zatrudnienia wnioskodawcy
w firmie płatnika. Nadto Sąd pierwszej instancji wskazał, że orzekając w niniejszej
sprawie nie jest związany wynikami postępowania dowodowego prowadzonego w
postępowaniu przygotowawczym.
W apelacji od powyższego wyroku organ rentowy wniósł o jego zmianę i
oddalenie odwołania, zarzucając naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233 k.p.c.,
przez naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów oraz naruszenie prawa
materialnego - art. 6 i 11 ustawy systemowej w związku z art. 58 i 83 k.c., przez ich
błędne zastosowanie i wykładnię.
Wyrokiem z dnia 24 kwietnia 2013 r. Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżony
wyrok i przekazał sprawę Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania,
pozostawiając mu rozstrzygnięcie o kosztach zastępstwa procesowego w instancji
odwoławczej.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, apelacja okazała się zasadna z uwagi na
naruszenie art. 233 k.p.c. wskutek niewzięcia pod uwagę całego materiału sprawy,
nieodniesienie się do materiału dowodowego zawartego w aktach I Ds. …/10
4
Prokuratury Rejonowej, a w szczególności do złożonych w postępowaniu
przygotowawczym zeznań płatnika oraz świadka K. M., które różnią się od zeznań
tych osób złożonych w trakcie postępowania wyjaśniającego co do faktu
zatrudnienia wnioskodawcy w firmie płatnika. Tymczasem Sąd pierwszej instancji -
pomimo dopuszczenia dowodu z akt postępowania przygotowawczego oraz
zobowiązania płatnika i świadka do wyjaśnienia wskazanych sprzeczności -
sprzeczności tych nie wyjaśnił w trakcie prowadzonego postępowania dowodowego,
co nie daje podstawy do prawidłowego ustalenia stanu faktycznego sprawy i
powoduje, że dokonana przez ten Sąd ocena zeznań wskazanych osób nie
poddaje się kontroli instancyjnej. Ponadto Sąd Okręgowy nie uwzględnił zeznań
innych świadków złożonych w postępowaniu przygotowawczym, a mianowicie N. P.
i D. R. oraz przywiązał zbyt dużą wagę do prawomocnego wyroku Sądu
Rejonowego z dnia 10 maja 2012 r., wskutek czego uchybił przepisom procesowym
w sposób uniemożliwiający przeprowadzenie kontroli instancyjnej zaskarżonego
wyroku. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, powoduje to konieczność uchylenia wyroku
Sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania na
podstawie art. 386 § 4 k.p.c. celem przeprowadzenia postępowania dowodowego
„w sposób wskazany wyżej” oraz „rozważenia ewentualnej celowości
przeprowadzenia z urzędu dowodu z zeznań świadków N. P. i D.R”.
W zażaleniu na powyższy wyrok płatnik wniósł o jego „uchylenie i zmianę
poprzez oddalenie apelacji w całości”.
Skarżący zarzucił, że w świetle art. 386 § 4 k.p.c. Sąd drugiej instancji
błędnie zakwalifikował sytuację procesową jako odpowiadającą podstawie
orzeczenia kasatoryjnego. Ponadto wskazał, iż Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił
stan faktyczny sprawy, a wyrok Sądu Rejonowego jednoznacznie potwierdza, że
wnioskodawca był pracownikiem skarżącego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zgodnie z art. 3941
§ 11
k.p.c., obowiązującym od dnia 3 maja 2012 r. na
podstawie ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks
postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1381),
w razie uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji i
5
przekazania sprawy do ponownego rozpoznania przysługuje zażalenie do Sądu
Najwyższego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że zażalenie na
orzeczenie kasatoryjne sądu drugiej instancji ma służyć skontrolowaniu, czy
orzeczenie to prawidłowo zostało oparte na jednej z przesłanek wymienionych w art.
386 § 2 i 4 k.p.c., tj. czy powołana przez sąd przyczyna uchylenia odpowiada
podstawie ustawowej. Poza zakresem kontroli pozostaje natomiast merytoryczna
treść orzeczenia (por. postanowienia z dnia 7 listopada 2012 r., IV CZ 147/12;
OSNC 2013 nr 3, poz. 41 i z dnia 28 listopada 2012 r., III CZ 77/12, OSNC 2013, nr
4, poz. 54). Oznacza to, że Sąd Najwyższy bada wyłącznie prawidłowość
zastosowania art. 386 § 2 lub 4 k.p.c. i co do zasady nie rozpoznaje żadnych
innych zarzutów.
W świetle art. 386 § 2 i 4 k.p.c., uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji i
przekazanie mu sprawy do ponownego rozpoznania musi poprzedzać stwierdzenie
nieważności postępowania, a nadto jest możliwe wtedy, gdy sąd pierwszej instancji
nie rozpoznał istoty sprawy lub gdy wydanie wyroku przez sąd odwoławczy
wymagałoby przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. W niniejszej
sprawie Sąd odwoławczy wskazał jako podstawę swojego orzeczenia art. 386 § 4
k.p.c., jednakże nie określił, która z dwóch objętych nim przesłanek była podstawą
uchylenia wyroku Sądu pierwszej instancji. Uchybienie to nie uniemożliwia jednak
oceny zasadności zaskarżonego zażaleniem rozstrzygnięcia, gdyż nie budzi
wątpliwości, że nie wystąpiła żadna z podstaw przewidzianych w powołanym
przepisie.
Co do nierozpoznania istoty sprawy, to zachodzi ono wówczas, gdy sąd
pierwszej instancji, w wyniku stwierdzenia przesłanki unicestwiającej roszczenie,
nie rozpoznał merytorycznie sprawy. Chodzi tu o sytuacje, gdy sąd pierwszej
instancji w ogóle nie zbadał podstawy merytorycznej dochodzonego roszczenia, a
nie o sytuacje, gdy doszło do niedokładności w postępowaniu dowodowym czy też
niewyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 14 marca 2013 r., I CZ 16/13, LEX nr 1318312 i powołane w
nim orzeczenia). W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przyjmuje się, że
nierozpoznanie istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. polega na
nierozpoznaniu przez sąd pierwszej instancji sprawy w zakresie objętym decyzją
6
organu rentowego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 2007 r., III UK
20/07, OSNP 2008, nr 17-18, poz. 264).
Przedmiotem decyzji organu rentowego było niepodleganie przez
wnioskodawcę ubezpieczeniom społecznym z tytułu pozostawania w stosunku
pracy. Sąd pierwszej instancji rozpoznał istotę sprawy, gdyż - nie wychodząc poza
granice rozpoznania wyznaczone przedmiotem decyzji organu rentowego i
wniesionego od niej odwołania - zmienił decyzję w zakresie podlegania
ubezpieczeniom społecznym z tego właśnie tytułu, po przeprowadzeniu
koniecznego, jego zdaniem, postępowania dowodowego, dokonaniu oceny jego
wyników, poczynieniu ustaleń faktycznych i dokonaniu oceny prawnej roszczenia.
Jeżeli Sąd drugiej instancji stwierdził niedostatki lub uchybienia w postępowaniu
dowodowym, jego obowiązkiem było - zgodnie z art. 382 k.p.c. - uzupełnienie
postępowania dowodowego w zakresie, jaki uznał za niezbędny do prawidłowego
rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy, natomiast uchylenie zaskarżonego wyroku w
takiej sytuacji było niedopuszczalne.
Nie zachodziła również druga z przesłanek przewidzianych w art. 386 § 4
k.p.c., gdyż wydanie w sprawie merytorycznego rozstrzygnięcia nie wymagało
przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Z motywów zaskarżonego
wyroku wynika, że w ocenie Sądu odwoławczego, Sąd pierwszej instancji dopuścił
się obrazy art. 233 k.p.c. przez naruszenie nakazu wszechstronnego rozważenia
materiału sprawy wskutek niedokonania oceny całości tego materiału, a jedynie
jego poszczególnych elementów, z pominięciem uwzględnienia w tej ocenie
dowodów osobowych zgromadzonych w aktach postępowania przygotowawczego
(z których dowód przeprowadził) i wyjaśnienia sprzeczności zachodzących między
tymi dowodami a dowodami osobowymi zgromadzonymi w postępowaniu
pierwszoinstancyjnym. Jak już wyżej wskazano, stwierdzenie takiego uchybienia
Sądu Okręgowego obligowało Sąd odwoławczy do ewentualnego uzupełnienia i
oceny materiału dowodowego sprawy we własnym zakresie, nie uzasadniało
natomiast uchylenia wyroku Sądu pierwszej instancji. Ze względu na merytoryczny
charakter postępowania apelacyjnego, Sąd drugiej instancji powinien był zatem
dokonać ponownych ustaleń w oparciu o własną ocenę materiału dowodowego
sprawy, a następnie poddać je ocenie pod kątem prawa materialnego. Również
7
wskazanie na celowość rozważenia przez Sąd pierwszej instancji konieczności
przeprowadzenia dowodu z zeznań kolejnych świadków nie wypełnia dyspozycji
art. 486 § 4 k.p.c., gdyż nie stanowi o potrzebie przeprowadzenia postępowania
dowodowego w całości, a jedynie jego ewentualnego uzupełnienia.
Z powyższych względów orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39815
§
1 w związku z art. 3941
§ 3 i art. 108 § 2 k.p.c.