V CZ 3/14
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:07-04-2014
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:I CZ 168/12 II CZ 141/12 III CZ 77/12 IV CZ 147/12 IV CZ 166/12 II CKU 56/98 III CZP 100/71 V CKN 363/01
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt V CZ 3/14
POSTANOWIENIE
Dnia 13 lutego 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Irena Gromska-Szuster
w sprawie z wniosku M. T.
przy uczestnictwie J. M. i K. M.
o dział spadku,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 13 lutego 2014 r.,
zażalenia wnioskodawczyni i uczestnika postępowania K. M.
na postanowienie Sądu Okręgowego w W.
z dnia 5 listopada 2013 r.,
1) oddala zażalenie,
2) pozostawia rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
zażaleniowego Sądowi wydającemu orzeczenie kończące
postępowanie w sprawie.
2
UZASADNIENIE
M. T. wniosła o dokonanie działu spadku po zmarłej w dniu 30 września
2011 r. G. M., swojej matce, wskazując jako uczestnika postępowania brata, K. M.,
będącego wraz z nią spadkobiercą testamentowym po matce.
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 15 marca 2013 r. dokonał działu
spadku. Wchodzącą w skład spadku nieruchomość przyznał w części
wnioskodawczyni, a w części K. M.
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 5 listopada 2013 r. na skutek apelacji
J. M., męża spadkodawczyni, uchylił postanowienie Sądu Rejonowego i przekazał
sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania. W ocenie Sądu Okręgowego J.
M. został w postępowaniu przed Sądem Rejonowym pozbawiony możliwości
obrony swych praw wskutek naruszenia art. 510, 206 i 212 w związku z art. 13 § 2
oraz art. 5 k.p.c. W sprawie wyłoniła się kwestia, czy nieruchomość, której dotyczył
wniosek, stanowiła majątek osobisty spadkodawczyni, czy tej majątek wspólny jej i
jej męża, J. M. Mając w związku z tym podstawy do przyjęcia, że wynik sprawy
mógł dotyczyć praw J. M., Sąd Rejonowy wezwał go na rozprawę, nie określił
jednak w wezwaniu, w jakim charakterze go wzywa. Postanowienie o wezwaniu J.
M. do wzięcia udziału w sprawie wydał dopiero na rozprawie. Wtedy też doręczył
mu odpis wniosku. Po uzyskaniu zaś na rozprawie odpowiedzi J. M. na pytanie, czy
objęta wnioskiem nieruchomość stanowiła majątek osobisty wnioskodawczyni,
poprzestał – mimo iż J. M. jest osobą starszą i nieporadną - na dowodach z
dokumentów i wydał orzeczenie kończące postępowanie w sprawie.
W następstwie tych uchybień doszło też, w ocenie Sądu Okręgowego, do
nierozpoznania istoty sprawy przez Sąd Rejonowy. Sąd Okręgowy inaczej niż Sąd
Rejonowy zakwalifikował umowę przekazania gospodarstwa rolnego następcy, jaką
ze swą matką spadkodawczyni zawarła, kiedy pozostawała we wspólności
majątkowej małżeńskiej z J. M. Potraktowanie przez Sąd Rejonowy tej umowy z
punktu widzenia art. 33 k.r.o. tak, jak umowy darowizny, uznał za nieuzasadnione w
świetle przeważającego stanowiska orzecznictwa. Skutkiem zaś wejścia do spadku
nie całej nieruchomości, a tylko udziału w jej własności, powinno być - jak wyjaśnił -
połączenie z działem spadku podziału majątku wspólnego małżonków, wymagające
wniosku ze strony J. M., którego on jednak nie mógł złożyć przed sądem pierwszej
3
instancji. W tym postępowaniu dochodzi także do – należącego do istoty
rozpoznawanej w nim sprawy - rozliczenia wydatków i nakładów z majątku
wspólnego na majątek osobisty i z majątku osobistego na majątek wspólny.
W zażaleniu na postanowienie Sądu Okręgowego wniesionym na podstawie
art. 3941
§ 11
k.p.c. wnioskodawczyni i uczestnik K. M. zarzucili wydanie tego
postanowienia z naruszeniem art. 386 § 4 k.p.c. Według nich nie było, w świetle art.
386 § 4 k.p.c., podstaw do uchylenia postanowienia zaskarżonego apelacją i
przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W toku rozpoznawania zażalenia wniesionego z powołaniem się na art. 3941
§ 11
k.p.c. Sąd Najwyższy bada w zasadzie tylko to, czy przyjęta przez sąd drugiej
instancji przyczyna uchylenia orzeczenia sądu pierwszej instancji i przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania odpowiada jednej z podstaw wydania
orzeczenia kasatoryjnego przewidzianych w art. 386 § 2 i § 4 k.p.c. Jedynie w tych
przypadkach, w których sąd drugiej instancji uznał postępowanie przed sądem
pierwszej instancji za nieważne, ocenie Sądu Najwyższego podlega także
zasadność tego uznania; bada on tu więc, czy nieważność postępowania przed
sądem pierwszej instancji rzeczywiście wystąpiła, ale i ta kontrola nie sięga
meritum sprawy, dotyczy bowiem wyłącznie przesłanek procesowych
(por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia: 7 listopada 2012 r., IV CZ 147/12,
28 listopada 2012 r., III CZ 77/12, 5 grudnia 2012 r., I CZ 168/12, 19 grudnia
2012 r., II CZ 141/12, i 10 stycznia 2013 r., IV CZ 166/12).
Wytknięte w zaskarżonym postanowieniu pozbawienie J. M. możności
obrony swych praw w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji niewątpliwie
wystąpiło. Uczestnik ten nie miał możności zapoznania się przed rozprawą z
przedmiotem postępowania oraz przygotowania własnego stanowiska
w kwestiach rozpatrywanych w tym postępowaniu i rozstrzygniętych
postanowieniem wydanym po zamknięciu rozprawy. Zgodnie z art. 379 pkt 5 k.p.c.,
mającym z mocy odesłania zawartego w art. 13 § 2 k.p.c. zastosowanie także
w postępowaniu nieprocesowym, pozbawienie strony procesu lub uczestnika
postępowania nieprocesowego możności obrony swych praw stanowi przyczynę
nieważności postępowania. Samo już więc zasadne stwierdzenie przez Sąd
4
Okręgowy wystąpienia tej przyczyny nieważności postępowania w toku
rozpoznawania sprawy przez Sąd Rejonowy stanowiło wystarczającą podstawę do
uchylenia postanowienia Sądu Rejonowego i przekazania sprawy temu Sądowi do
ponownego rozpoznania (art. 386 § 2 k.p.c.).
Niezależnie od tego, Sąd Okręgowy, wbrew stanowisku skarżących, nie
uchybił art. 386 § 4 k.p.c., przytaczając jako przyczynę wydanego przez siebie
orzeczenia kasatoryjnego nierozpoznanie istoty sprawy przez Sąd Rejonowy
wskutek, mówiąc najogólniej, niepowiązania działu spadku z podziałem majątku
wspólnego małżonków (co do istniejących w tym względzie relacji zob. uchwałę
Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 1972 r., III CZP 100/71 oraz postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia 21 października 1998 r., II CKU 56/98, i 9 maja 2003 r.,
V CKN 363/01). Uwzględniając odmienną od Sądu Rejonowego kwalifikację przez
Sąd Okręgowy z punktu widzenia art. 33 k.r.o. umowy przekazania gospodarstwa
rolnego następcy, przyczyna ta odpowiada podstawie uchylenia orzeczenia
przewidzianej w art. 386 § 4 k.p.c.
Ze względu na bezzasadność zażalenia Sąd Najwyższy na podstawie art.
39814
w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c. orzekł jak w sentencji, a rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania zażaleniowego pozostawił, zgodnie z art. 108 § 2
w związku z art. 39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c. sądowi wydającemu orzeczenie
kończące postępowanie w sprawie.
db
POSTANOWIENIE
Dnia 13 lutego 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Irena Gromska-Szuster
w sprawie z wniosku M. T.
przy uczestnictwie J. M. i K. M.
o dział spadku,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 13 lutego 2014 r.,
zażalenia wnioskodawczyni i uczestnika postępowania K. M.
na postanowienie Sądu Okręgowego w W.
z dnia 5 listopada 2013 r.,
1) oddala zażalenie,
2) pozostawia rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
zażaleniowego Sądowi wydającemu orzeczenie kończące
postępowanie w sprawie.
2
UZASADNIENIE
M. T. wniosła o dokonanie działu spadku po zmarłej w dniu 30 września
2011 r. G. M., swojej matce, wskazując jako uczestnika postępowania brata, K. M.,
będącego wraz z nią spadkobiercą testamentowym po matce.
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 15 marca 2013 r. dokonał działu
spadku. Wchodzącą w skład spadku nieruchomość przyznał w części
wnioskodawczyni, a w części K. M.
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 5 listopada 2013 r. na skutek apelacji
J. M., męża spadkodawczyni, uchylił postanowienie Sądu Rejonowego i przekazał
sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania. W ocenie Sądu Okręgowego J.
M. został w postępowaniu przed Sądem Rejonowym pozbawiony możliwości
obrony swych praw wskutek naruszenia art. 510, 206 i 212 w związku z art. 13 § 2
oraz art. 5 k.p.c. W sprawie wyłoniła się kwestia, czy nieruchomość, której dotyczył
wniosek, stanowiła majątek osobisty spadkodawczyni, czy tej majątek wspólny jej i
jej męża, J. M. Mając w związku z tym podstawy do przyjęcia, że wynik sprawy
mógł dotyczyć praw J. M., Sąd Rejonowy wezwał go na rozprawę, nie określił
jednak w wezwaniu, w jakim charakterze go wzywa. Postanowienie o wezwaniu J.
M. do wzięcia udziału w sprawie wydał dopiero na rozprawie. Wtedy też doręczył
mu odpis wniosku. Po uzyskaniu zaś na rozprawie odpowiedzi J. M. na pytanie, czy
objęta wnioskiem nieruchomość stanowiła majątek osobisty wnioskodawczyni,
poprzestał – mimo iż J. M. jest osobą starszą i nieporadną - na dowodach z
dokumentów i wydał orzeczenie kończące postępowanie w sprawie.
W następstwie tych uchybień doszło też, w ocenie Sądu Okręgowego, do
nierozpoznania istoty sprawy przez Sąd Rejonowy. Sąd Okręgowy inaczej niż Sąd
Rejonowy zakwalifikował umowę przekazania gospodarstwa rolnego następcy, jaką
ze swą matką spadkodawczyni zawarła, kiedy pozostawała we wspólności
majątkowej małżeńskiej z J. M. Potraktowanie przez Sąd Rejonowy tej umowy z
punktu widzenia art. 33 k.r.o. tak, jak umowy darowizny, uznał za nieuzasadnione w
świetle przeważającego stanowiska orzecznictwa. Skutkiem zaś wejścia do spadku
nie całej nieruchomości, a tylko udziału w jej własności, powinno być - jak wyjaśnił -
połączenie z działem spadku podziału majątku wspólnego małżonków, wymagające
wniosku ze strony J. M., którego on jednak nie mógł złożyć przed sądem pierwszej
3
instancji. W tym postępowaniu dochodzi także do – należącego do istoty
rozpoznawanej w nim sprawy - rozliczenia wydatków i nakładów z majątku
wspólnego na majątek osobisty i z majątku osobistego na majątek wspólny.
W zażaleniu na postanowienie Sądu Okręgowego wniesionym na podstawie
art. 3941
§ 11
k.p.c. wnioskodawczyni i uczestnik K. M. zarzucili wydanie tego
postanowienia z naruszeniem art. 386 § 4 k.p.c. Według nich nie było, w świetle art.
386 § 4 k.p.c., podstaw do uchylenia postanowienia zaskarżonego apelacją i
przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W toku rozpoznawania zażalenia wniesionego z powołaniem się na art. 3941
§ 11
k.p.c. Sąd Najwyższy bada w zasadzie tylko to, czy przyjęta przez sąd drugiej
instancji przyczyna uchylenia orzeczenia sądu pierwszej instancji i przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania odpowiada jednej z podstaw wydania
orzeczenia kasatoryjnego przewidzianych w art. 386 § 2 i § 4 k.p.c. Jedynie w tych
przypadkach, w których sąd drugiej instancji uznał postępowanie przed sądem
pierwszej instancji za nieważne, ocenie Sądu Najwyższego podlega także
zasadność tego uznania; bada on tu więc, czy nieważność postępowania przed
sądem pierwszej instancji rzeczywiście wystąpiła, ale i ta kontrola nie sięga
meritum sprawy, dotyczy bowiem wyłącznie przesłanek procesowych
(por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia: 7 listopada 2012 r., IV CZ 147/12,
28 listopada 2012 r., III CZ 77/12, 5 grudnia 2012 r., I CZ 168/12, 19 grudnia
2012 r., II CZ 141/12, i 10 stycznia 2013 r., IV CZ 166/12).
Wytknięte w zaskarżonym postanowieniu pozbawienie J. M. możności
obrony swych praw w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji niewątpliwie
wystąpiło. Uczestnik ten nie miał możności zapoznania się przed rozprawą z
przedmiotem postępowania oraz przygotowania własnego stanowiska
w kwestiach rozpatrywanych w tym postępowaniu i rozstrzygniętych
postanowieniem wydanym po zamknięciu rozprawy. Zgodnie z art. 379 pkt 5 k.p.c.,
mającym z mocy odesłania zawartego w art. 13 § 2 k.p.c. zastosowanie także
w postępowaniu nieprocesowym, pozbawienie strony procesu lub uczestnika
postępowania nieprocesowego możności obrony swych praw stanowi przyczynę
nieważności postępowania. Samo już więc zasadne stwierdzenie przez Sąd
4
Okręgowy wystąpienia tej przyczyny nieważności postępowania w toku
rozpoznawania sprawy przez Sąd Rejonowy stanowiło wystarczającą podstawę do
uchylenia postanowienia Sądu Rejonowego i przekazania sprawy temu Sądowi do
ponownego rozpoznania (art. 386 § 2 k.p.c.).
Niezależnie od tego, Sąd Okręgowy, wbrew stanowisku skarżących, nie
uchybił art. 386 § 4 k.p.c., przytaczając jako przyczynę wydanego przez siebie
orzeczenia kasatoryjnego nierozpoznanie istoty sprawy przez Sąd Rejonowy
wskutek, mówiąc najogólniej, niepowiązania działu spadku z podziałem majątku
wspólnego małżonków (co do istniejących w tym względzie relacji zob. uchwałę
Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 1972 r., III CZP 100/71 oraz postanowienia
Sądu Najwyższego z dnia 21 października 1998 r., II CKU 56/98, i 9 maja 2003 r.,
V CKN 363/01). Uwzględniając odmienną od Sądu Rejonowego kwalifikację przez
Sąd Okręgowy z punktu widzenia art. 33 k.r.o. umowy przekazania gospodarstwa
rolnego następcy, przyczyna ta odpowiada podstawie uchylenia orzeczenia
przewidzianej w art. 386 § 4 k.p.c.
Ze względu na bezzasadność zażalenia Sąd Najwyższy na podstawie art.
39814
w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c. orzekł jak w sentencji, a rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania zażaleniowego pozostawił, zgodnie z art. 108 § 2
w związku z art. 39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c. sądowi wydającemu orzeczenie
kończące postępowanie w sprawie.
db