Pełny tekst orzeczenia

282/4/B/2010


POSTANOWIENIE
z dnia 15 lipca 2010 r.
Sygn. akt Ts 39/09

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Mazurkiewicz – przewodniczący
Wojciech Hermeliński – sprawozdawca
Maria Gintowt-Jankowicz,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 października 2009 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej METRON Fabryka Zintegrowanych Systemów Opomiarowania i Rozliczeń Sp. z o.o.,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z 12 lutego 2009 r. skarżąca spółka zakwestionowała zgodność art. 24a ust. 4 ustawy z dnia 11 maja 2001 r. – Prawo o miarach (Dz. U. z 2004 r. Nr 243, poz. 2441, ze zm.; dalej: p.m.) z art. 2, art. 7, art. 10, art. 83, art. 84 oraz art. 217 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W skardze sformułowano również zarzut niezgodności z Konstytucją (bez bliższego określenia, w jakim zakresie) trzech aktów wykonawczych do Prawa o miarach, to jest rozporządzeń Ministra Finansów z dnia: (1) 30 lipca 2001 r. w sprawie wysokości opłat za czynności organów i urzędów administracji miar oraz trybu ich pobierania (Dz. U. Nr 81, poz. 882, ze zm.); (2) 26 listopada 2002 r. w sprawie wysokości i trybu pobierania opłat za czynności organów administracji miar i podległych im urzędów (Dz. U. Nr 207, poz. 1757, ze zm.) oraz (3) 14 października 2004 r. w sprawie opłat za czynności urzędowe wykonywane przez organy administracji miar i podległe im urzędy (Dz. U. Nr 229, poz. 2309, ze zm.).
Postanowieniem z 20 października 2009 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. W postanowieniu wskazano, że skarżąca nie określiła przysługujących jej konstytucyjnych praw podmiotowych naruszonych przez zakwestionowane przepisy. Oznaczało to niespełnienie formalnej przesłanki dopuszczalności skargi, o której mowa w art. 47 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).
Zażalenie na powyższe postanowienie wniósł pełnomocnik skarżącej. W złożonym środku odwoławczym w pierwszej kolejności zawarto wywody przedstawiające „własną opinię” pełnomocnika spółki „w przedmiocie zasadności skargi”. W tej części zażalenia podkreślono, że prawem podmiotowym podlegającym ochronie było „prawo każdego pomiotu do tego, by daniny publiczne ustalane były w wysokości uzasadnionej i racjonalnej, w szczególności kiedy danina ta ma charakter podatku, a nie opłaty”. Następnie skarżąca wyraziła pogląd, zgodnie z którym podmiot wnoszący skargę może powołać się na każdy przepis Konstytucji, „z którego da się odczytać jego wolności lub prawa”. W zażaleniu ponownie stwierdzono, że zakwestionowany art. 24a p.m. expressis verbis narusza art. 217 Konstytucji, wymagający dla wprowadzenia daniny publicznej podstawy ustawowej. Zdaniem skarżącej przepisy aktu wykonawczego wydanego z naruszeniem art. 92 ust. 1 Konstytucji są w całości niezgodne z Konstytucją i dlatego w skardze konstytucyjnej sformułowała zarzut niezgodności wskazanych rozporządzeń bez dokładniejszego określania podstawy skargi.
W zażaleniu podniesiono również, że art. 2, art. 7 oraz art. 83 Konstytucji pełnią podwójną rolę. Z jednej strony są zasadami ustrojowymi państwa, z drugiej jednak są źródłem określonych praw podmiotowych, takich jak: zasada zaufania obywatela do państwa, zasada praworządności, „zasada zaufania obywatela do praworządności państwa”, zasada „rozsądnego okresu vacatio legis”, zasada ochrony praw słusznie nabytych oraz zasada sprawiedliwości społecznej.
Skarżąca w zażaleniu przywołuje liczne wyroki Trybunału Konstytucyjnego (wydane w następstwie rozpoznania pytań prawnych bądź wniosków pochodzących od podmiotów legitymowanych ogólnie do zainicjowania postępowania przed Trybunałem), mające uzasadnić jej argumentację.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, a złożone zażalenie nie może zostać uwzględnione.
Rozważania zawarte w środku odwoławczym sprowadzają się jedynie do polemiki z Trybunałem Konstytucyjnym co do przepisów Konstytucji niebędących samoistnym źródłem konstytucyjnych praw podmiotowych.
Trybunał Konstytucyjny przypomina zatem, że prawo podmiotowe rozumiane jest jako przyznana przez przepisy prawne i wynikająca ze stosunku prawnego sfera możności postępowania osoby fizycznej lub prawnej w określony sposób, umożliwiająca ochronę interesów uprawnionego tylko w określonych granicach. Prawa podmiotowe wynikają więc z systemu norm prawa stanowionego, zarówno jako sytuacje uprzednio przez prawodawcę uznane, jak i te, które sam wykreował, przy zachowaniu powszechnie akceptowanych wartości, gwarancją których ma być powoływanie organów prawodawczych w sposób demokratyczny. W relacjach jednostki z państwem mamy do czynienia z publicznymi prawami podmiotowymi rozumianymi jako sytuacje prawne jednostki wobec państwa, pozwalające jednostce w oparciu o konkretną normę prawną domagać się konkretnego zachowania administracji. Prawa mają wynikać zarówno z istoty ludzkiej natury, jak też z obowiązujących pod rządem prawa przedmiotowego zasad obiektywnych, z tym że sytuacja prawna tworzona przez obiektywny porządek prawny wyposażyła w przymiot podmiotowości publicznoprawnej zarówno jednostki, jak i państwo (W. Jakimowicz, Publiczne prawo podmiotowe, Zakamycze 2000, s. 159). Treścią publicznych praw podmiotowych jest obowiązek państwa do określonego postępowania z jednej strony, z drugiej natomiast możliwość wystąpienia przez podmiot uprawniony z roszczeniem, w którym domaga się on ich realizacji.
W dotychczasowym orzecznictwie Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie wypowiadał się co do możliwości uczynienia z art. 2, art. 7, art. 10, art. 84, art. 92 ust. 1 oraz art. 217 Konstytucji samoistnych wzorców kontroli konstytucyjności prawa w postępowaniu zainicjowanym skargą konstytucyjną. Dwie najpełniejsze wypowiedzi Trybunału w tym zakresie zawarte zostały w postanowieniach z 12 grudnia 2000 r. oraz 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 59 i 60 oraz 16 lutego 2009 r., Ts 202/06, OTK ZU nr 1/B/2009, poz. 23).
W pierwszym z orzeczeń Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że „szeroki katalog »konstytucyjnych wolności i praw« wymienionych w rozdziale II Konstytucji zasadniczo wyczerpuje pojęcie »konstytucyjnych wolności lub praw«, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji. Za przejaw woli ustrojodawcy skoncentrowania zakresu skargi konstytucyjnej na prawach i wolnościach wyrażonych expressis verbis w konkretnych postanowieniach konstytucyjnych, uznać można m.in. zamieszczenie właśnie w rozdziale II Konstytucji przepisów wprowadzających przedmiotowe ograniczenie skargi (art. 79 ust. 2), czy też ograniczenie dochodzenia niektórych praw »w granicach określonych w ustawie« (art. 81; por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 23 listopada 1998 r., sygn. SK 7/98, OTK ZU Nr 7/1998, poz. 114, s. 629)”. W konsekwencji powyższego, możliwość odwoływania się przez skarżącego do treści klauzul generalnych, wyrażonych w przepisach rozdziału I Konstytucji (na czele z tymi, statuowanymi w art. 2) siłą rzeczy traktować należy jako wyjątkową i subsydiarną. Oparcie skargi konstytucyjnej na samoistnym zarzucie naruszenia art. 2 Konstytucji zobowiązuje więc skarżącego do precyzyjnego określenia praw bądź wolności wywodzonych z treści tego przepisu, których naruszenie podnoszone jest w skardze. Chodzi przy tym o wskazanie konstytucyjnych praw bądź wolności przyjmujących normatywną postać praw podmiotowych, w tym znaczeniu, że ich adresatem jest obywatel (bądź inny podmiot prawa), kształtują one jego sytuację prawną, zaś adresat ten ma możność wyboru zachowania się, tzn. spełnienia lub niespełnienia normy (por. Z. Czeszejko-Sochacki, L. Garlicki, J. Trzciński, Komentarz do ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Warszawa 1999, s. 159). Stanowisko to zostało podtrzymane przez Trybunał w wydanym w pełnym składzie (cytowanym powyżej) postanowieniu TK z 23 stycznia 2002 r.
Skarżąca zobowiązana była sprecyzować, w zakresie jakich praw lub wolności statuowanych w przepisach konstytucyjnych zasady wynikające z art. 2 Konstytucji doznały niedozwolonego uszczerbku lub ograniczenia (zob. przykładowo postanowienia TK z dnia: 13 września 2005 r., Ts 7/05, OTK ZU nr 6/B/2005, poz. 243; 19 listopada 2007 r., Ts 152/06, OTK ZU nr 5/B/2008, poz. 195). Wymogu takiej konkretyzacji nie spełnia odwołanie się przez skarżącą do art. 2 Konstytucji i wyrażonych w nim zasad państwa prawa. Ogólne wskazanie takich zasad, jako układu odniesienia dla kontroli kwestionowanych przepisów, nie skutkuje samo przez się sprecyzowaniem treści prawa podmiotowego przysługującego skarżącej.
Z kolei w orzeczeniu z 16 lutego 2009 r. (Ts 202/06) Trybunał Konstytucyjny wyraził analogiczną ocenę pod adresem art. 84 i art. 217 Konstytucji, stwierdzając: „Należy natomiast zgodzić się ze skarżącymi, że Konstytucja gwarantuje każdemu równość w zakresie obciążeń podatkowych i w tym zakresie ustawodawca jest związany dyrektywami płynącymi z konstytucyjnej zasady równości w związku z zasadą sprawiedliwości. Naruszenie tych dyrektyw może też być przedmiotem kontroli przed Trybunałem Konstytucyjnym. Jednakże w przypadku skargi konstytucyjnej wszczęcie takiej kontroli obwarowane jest dodatkowym wymogiem wskazania naruszonych wolności lub praw konstytucyjnych skarżącego. Wynika to wprost z art. 79 ust. 1 Konstytucji. Konstytucyjna zasada równości nie może jednak stanowić samodzielnej podstawy skargi konstytucyjnej. Skarżący, podnosząc zarzut naruszenia prawa do równego traktowania, powinni wskazać, w zakresie jakiej wolności lub prawa konstytucyjnego to nierówne traktowanie występuje. Wymóg powyższy nie jest spełniony, gdy skarżący zarzut naruszenia zasady równości łączy z zasadą sprawiedliwości, gdyż z obu tych zasad nie wynika publiczne prawo podmiotowe w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji. Prawo takie nie wynika również z powiązania wskazanych wyżej zasad z zasadą powszechności opodatkowania wyrażoną w art. 84 Konstytucji. Ta zasada stanowi podstawę nakładania obowiązków na obywateli, a nie do wywodzenia z Konstytucji wolności lub praw. Za nietrafny należy w związku z tym uznać pogląd skarżących wyrażony w zażaleniu, w myśl którego związek zasady równości, sprawiedliwości i powszechności opodatkowania daje podstawę do wyinterpretowania z Konstytucji publicznego prawa podmiotowego w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji. Uznanie dopuszczalności skargi konstytucyjnej wyłącznie w oparciu o związek występujący między art. 32 ust. 1, art. 84 i art. 217 prowadziłoby do obejścia wymogu, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji i art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK”. Także przedmiotowe postanowienie wydane zostało w pełnym – piętnastoosobowym – składzie. Na niedopuszczalność uczynienia z art. 84 i art. 217 Konstytucji samodzielnych wzorców kontroli wskazywano już we wcześniejszym orzecznictwie Trybunału (wyrok z 5 listopada 2008 r., SK 79/06, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 153).
Nieskuteczne są także te zarzuty zażalenia, w których skarżąca dopuszcza możliwość wyprowadzenia z art. 7, art. 10 oraz art. 83 Konstytucji praw podmiotowych. Nie ulega wątpliwości, że z przepisów tych nie wynikają takie prawa, ochrony których można domagać się w postępowaniu skargowym. Stanowisko takie jest utrwalone w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego (por. wyroki z: 8 lipca 2002 r., SK 41/01, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 51; 26 marca 2002 r., SK 2/01, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 15), a Trybunał w składzie rozpoznającym zażalenie w pełni je podziela.

Skoro argumentacja wywiedziona w postanowieniu TK z dnia 20 października 2009 r. była trafna, odmowa nadania skardze dalszego biegu było zasadna i dlatego, na podstawie art. 36 ust. 7 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny zażalenia nie uwzględnił.