Ts 188/08
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
Pełny tekst orzeczenia
POSTANOWIENIE
z dnia 6 października 2010 r.
Sygn. akt Ts 188/08
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Profil-Stal o zbadanie zgodności:
1) art. 4799 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 i art. 175 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 394 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2, art. 78 i art. 176 Konstytucji;
3) art. 4799 § 1 i art. 47918 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2, art. 45 i art. 175 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji;
4) art. 182 § 4 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 18 czerwca 2008 r. skarżąca wniosła o stwierdzenie niezgodności art. 4799 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) w zakresie, w jakim zezwala na zwrot odpowiedzi na pozew bez wzywania do usunięcia braku w postaci dowodu doręczenia drugiej stronie odpisu pisma albo dowodu wysłania go listem poleconym, z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 i art. 175 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji. Skarżąca wskazuje, że zastosowanie tej normy pogorszyło jej sytuację procesową i w konsekwencji doprowadziło do wydania wyroku zaocznego. Jej zdaniem, narusza to prawo strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki i z uwzględnieniem zasad wywodzących się z zasady państwa prawa, czyli zasadą zaufania obywateli do państwa, w tym organów państwowych i sądów, zasadą stosowania przez ustawodawcę adekwatnych środków do zamierzonych celów, prawem do realnego uczestnictwa w postępowaniu sądowym oraz prawem do wysłuchania strony w procesie (art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 Konstytucji). Skarżąca stoi na stanowisku, że naruszone zostało także jej prawo do wymiaru sprawiedliwości, którego celem nadrzędnym jest ustalenie stanu faktycznego i prawnego sprawy i wydanie wyroku zgodnie z przepisami prawa materialnego (art. 45 ust. 1 w zw. z art. 175 Konstytucji). Naruszenie art. 31 ust. 3 Konstytucji skarżąca upatruje w nieuzasadnionym w demokratycznym państwie prawa ograniczeniu możliwości popełniania drobnych błędów procesowych przez strony postępowania gospodarczego, prowadzącym – w konsekwencji – do nieuzasadnionego ograniczenia prawa do sądu i prawa do rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki.
Skarżąca zarzuciła ponadto, że art. 394 § 1 k.p.c. w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości złożenia zażalenia na zarządzenie o zwrocie odpowiedzi na pozew bez wzywania o uzupełnienie braków, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji, gdyż narusza chronioną nim zasadę wyłączającą arbitralność i dowolność organów państwowych oraz sądów i kontrolowaną przez możliwość zaskarżenia rozstrzygnięć tych organów oraz prawo do zaufania obywateli do państwa. Zaskarżony art. 394 § 1 k.p.c. narusza – w ocenie skarżącej – także prawo do zaskarżania orzeczeń wydanych w pierwszej instancji (art. 78 w zw. z art. 2 Konstytucji), w przypadku gdy brak zaskarżenia może spowodować nieodwracalne skutki. Stoi on – w myśl stanowiska skarżącej – w sprzeczności z zasadą stosowania przez państwo adekwatnych środków do zamierzonych celów, a wyjątek dozwolony na podstawie art. 78 ust. 2 Konstytucji został zastosowany zbyt szeroko. Niezgodność art. 394 § 1 k.p.c. z art. 176 Konstytucji polega natomiast – jak wskazuje skarżąca – na naruszeniu prawa do dwuinstancyjnego postępowania sądowego, co prowadzi do braku możliwości wykazania arbitralności i dowolności sądu, a nawet zwykłej pomyłki sądowej w przypadku złożenia w sposób prawidłowy odpowiedzi na pozew.
Skarżąca domaga się w skardze konstytucyjnej także stwierdzenia, że art. 4799 § 1 i art. 47918 § 2 k.p.c., w zakresie, w jakim zezwalają na wydanie wyroku zaocznego – tytułu wykonawczego w przypadku wniesienia odpowiedzi na pozew z brakiem w postaci niedołączenia dowodu doręczenia stronie przeciwnej odpisu odpowiedzi na pozew lub dowodu nadania jej listem poleconym, są niezgodne z art. 2, art. 45 i art. 175 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji. Wywiedziona z tych przepisów norma – w myśl argumentacji skarżącej – narusza zasadę państwa prawa i wywiedzioną z niej zasadę zaufania obywatela do państwa, zasadę stosowania adekwatnych środków do zamierzonych celów oraz zasadę bezpieczeństwa prawnego (art. 2 Konstytucji), prawo do sądu, w tym prawo do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki (art. 45 ust. 1 Konstytucji) oraz prawo do wymiaru sprawiedliwości, wywiedzione z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 175 Konstytucji. Niezgodność zaskarżonych art. 4799 § 1 i art. 47918 § 2 k.p.c. z art. 31 ust. 3 Konstytucji wynika – jak wywodzi skarżąca – z wprowadzenia ograniczeń, które nie są niezbędne w demokratycznym państwie prawa do prawidłowego sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez umożliwienie uzyskania tytułu wykonawczego, mimo wdania się przez pozwanego w spór w procesie cywilnym przez złożenie odpowiedzi na pozew z drobnym brakiem formalnym w postaci niezałączenia dowodu doręczenia pisma stronie przeciwnej lub nadania jej listem poleconym.
Skarga konstytucyjna obejmuje ponadto zarzut niezgodności z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji art. 182 § 4 k.p.c., w zakresie, w jakim uniemożliwia on zasądzenie kosztów procesu poniesionych przez stronę postępowania cywilnego w sytuacji, gdy postępowanie zostało zawieszone na podstawie art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c. w związku z niewykonaniem zarządzenia przez stronę przeciwną. Zdaniem skarżącej, zaskarżona regulacja narusza zasadę demokratycznego państwa prawnego i wywiedzioną z niej zasadę odpowiedzialności finansowej za wynik procesu (art. 2 Konstytucji) oraz różnicuje sytuację procesową w zakresie kosztów między podmiotem wygrywającym proces wyrokiem oddalającym powództwo a postanowieniem umarzającym postępowanie na podstawie art. 47911 k.p.c. Skarżąca stoi na stanowisku, że wskutek umorzenia postępowania jest stroną wygrywającą proces, a ustawodawca jest zobowiązany tak ukształtować stosunki między podmiotami prawa, także w procesie cywilnym, by podmiot, którego działanie wiązało się z określonymi kosztami procesu, był odpowiedzialny za wytoczenie bezzasadnego powództwa i zwrócił poniesione przez drugą stronę koszty. Zdaniem skarżącej, uzyskałaby ona zwrot kosztów procesu, gdyby sąd nie popełnił błędu, tj. gdyby wygrała proces. Jej zdaniem, jest ona stroną wygrywającą proces, gdyż wniesienie przez nią sprzeciwu spowodowało zawieszenie postępowania, a następnie jego umorzenie.
Powyższe zarzuty skarżąca sformułowała w związku z następującym stanem faktycznym. W toku postępowania przed Sądem Okręgowym w Koszalinie (sygn. akt VI GC 221/05) zostały wydane następujące orzeczenia: zarządzenie z dnia 10 listopada 2005 r. (sygn. akt VI GC 221/05) o zwrocie skarżącej jej odpowiedzi na pozew; wyrok zaoczny z dnia 17 listopada 2005 r. zasądzający zapłatę przez skarżącą określonych kwot, któremu został nadany rygor natychmiastowej wykonalności; postanowienie z dnia 29 listopada 2005 r. o oddaleniu wniosku skarżącej o zawieszenie rygoru natychmiastowej wykonalności; postanowienie z dnia 21 lutego 2006 r. o uchyleniu wyroku zaocznego, umorzeniu postępowania i zasądzeniu od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu oraz postanowienie z dnia 24 marca 2006 r. o oddaleniu wniosku powódki o zwolnienie od ponoszenia kosztów sądowych. Sąd Apelacyjny w Szczecinie postanowieniem z dnia 28 kwietnia 2006 r. (sygn. akt I ACz 416/06) zmienił ostatnie z wymienionych postanowień w ten sposób, że zwolnił powódkę od wpisu sądowego od zażalenia i postanowieniem z dnia 26 czerwca 2006 r. (sygn. akt I ACz 670/06) uchylił zaskarżone postanowienie Sądu Okręgowego w Koszalinie z dnia 21 lutego 2006 r. (sygn. akt VI GC 221/05) i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Koszalinie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego. Postanowieniem z dnia 22 stycznia 2007 r. (sygn. akt VI GC 93/06) Sąd Okręgowy w Koszalinie zawiesił postępowanie na podstawie art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c. z powodu niewykonania przez powódkę zarządzenia wzywającego o uzupełnienie braków złożonych pism. Zażalenie powódki na to postanowienie oddalił Sąd Apelacyjny w Szczecinie postanowieniem z dnia 26 czerwca 2007 r. (sygn. akt I ACz 241/07). Sąd Okręgowy w Koszalinie postanowieniem z dnia 23 stycznia 2008 r. (sygn. akt VI GC 93/06) umorzył postępowanie w sprawie i zniósł wzajemnie koszty między stronami. Na skutek zażalenia skarżącej Sąd Apelacyjny w Szczecinie postanowieniem z dnia 11 marca 2008 r. (sygn. akt I ACz 142/08) zmienił zaskarżone postanowienie w ten sposób, że umorzył nawzajem koszty stron, a następnie – na wniosek skarżącej – postanowieniem z dnia 15 kwietnia 2008 r. (sygn. akt jw.) uzupełnił swoje postanowienie w ten sposób, że oddalił wniosek skarżącej o zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Dopuszczalność rozpoznania zarzutów zawartych w skardze konstytucyjnej uzależniona jest od spełnienia przesłanek określonych w art. 79 ust. 1 Konstytucji i doprecyzowanych w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Na skarżącym – w myśl art. 47 ust. 1 ustawy o TK – ciąży obowiązek wskazania ostatecznego orzeczenia wydanego w jego sprawie na podstawie zaskarżonej normy w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji (art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK) oraz określenia, jakie prawa podmiotowe lub wolności określone w Konstytucji zostały w jego sprawie naruszone i uprawdopodobnienia tego naruszenia (art. 47 ust. 1 pkt 2 Konstytucji). Natomiast pojęcie ostatecznego orzeczenia, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji, art. 46 ust. 1 ustawy o TK precyzuje w ten sposób, że wymaga doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku lub postanowienia, uzyskanego przez skarżącego po wyczerpaniu drogi prawnej; od daty jego doręczenia biegnie także trzymiesięczny termin do wniesienia skargi konstytucyjnej. Należy przy tym podkreślić, że art. 79 ust. 1 Konstytucji nadaje skardze konstytucyjnej charakter szczególnego środka ochrony naruszonych praw lub wolności konstytucyjnych, co oznacza, że jej wniesienie jest dopuszczalne dopiero wówczas, gdy w konkretnej sprawie skarżącego zastosowanie zaskarżonej normy jako podstawy rozstrzygnięcia doprowadziło do niedopuszczalnego ograniczenia konstytucyjnych praw lub wolności, a naruszenie to nie może zostać usunięte przy wykorzystaniu innych przewidzianych w systemie prawnym środków.
Skarżąca liczy termin do wniesienia skargi konstytucyjnej od doręczenia jej postanowień Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 2008 r., które jednak dotyczą tylko zagadnienia ponoszenia kosztów sądowych i nie zostały wydane ani na podstawie zaskarżonych art. 4799 § 1 k.p.c. i art. 47918 § 2 k.p.c., ani też na podstawie zaskarżonego art. 394 § 1 k.p.c., rozumianego w ten sposób, że wyłącza on dopuszczalność wniesienia zażalenia na zarządzenie o zwrocie odpowiedzi na pozew.
Formułując zarzuty w stosunku do art. 182 § 4 k.p.c. – stanowiącego podstawę wskazanych powyżej postanowień – skarżąca nie wskazała, jakie konstytucyjne prawa lub wolności zostały w jej sprawie naruszone (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK). Zgodnie z orzecznictwem Trybunału, ich określenia nie zawiera bowiem ani art. 2 Konstytucji, ani – samodzielnie odczytywany – art. 32 ust. 1 Konstytucji. Trybunał nie wykluczył wprawdzie możliwości wywiedzenia z zawartej w art. 2 Konstytucji zasady demokratycznego państwa prawnego nowych praw lub wolności niezawartych w innych normach konstytucyjnych. W takiej sytuacji konieczne jest jednak dokładne określenie zarówno adresata konstytucyjnego prawa podmiotowego (jego beneficjenta), jak i jego całej sytuacji prawnej powiązanej z możnością wyboru sposobu zachowania się (por. postanowienia TK z dnia: 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60, wydane w pełnym składzie; 23 stycznia 2002 r., SK 13/01, OTK ZU nr 1/A/2002, poz. 9 i 14 grudnia 2004 r., SK 29/03, OTK ZU nr 11/A/2004, poz. 124). Zasada odpowiedzialności za wynik procesu, na którą powołuje się skarżąca, nie ma rangi konstytucyjnej, lecz wynika z k.p.c. W skardze konstytucyjnej brak przy tym argumentów, które uzasadniałyby, że kreuje ona nowe prawo podmiotowe wynikające z zasady demokratycznego państwa prawnego. Natomiast prawo do równości, określone w art. 32 ust. 1 Konstytucji, ma charakter metaprawa, do którego naruszenia może dojść jedynie w zakresie innego konstytucyjnego prawa (por. postanowienia TK z dnia 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225 i 30 maja 2007 r., SK 3/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 62). Skarżąca nie wyjaśniła w skardze konstytucyjnej w zakresie jakiego innego prawa upatruje naruszenie prawa do równości. Należy przy tym zauważyć, że konstruując swoje argumenty, skarżąca wychodzi z błędnego założenia, że umorzenie postępowania po uchyleniu wyroku zaocznego oznacza, że wygrała ona proces i znajduje się w takiej samej sytuacji, jakby powództwo zostało oddalone; co więcej, zakłada, że gdyby sąd nie działał – w jej ocenie – błędnie, wygrałaby ona proces. Tymczasem skutki umorzenia postępowania ze względu na jego długotrwałe zawieszenie różnią się w sposób istotny od skutków wyroku oddalającego powództwo o zapłatę. W tym ostatnim wypadku sąd stwierdza bowiem, że dochodzone roszczenie w świetle prawa materialnego nie istnieje (nigdy nie powstało, wygasło, nie przysługuje powodowi itd.) lub nie może być dochodzone (ze względu np. na przedawnienie). Natomiast umarzając postępowanie na podstawie art. 47911 k.p.c., sąd nie orzeka o tym, jak kształtują się prawa lub obowiązki stron określone w prawie materialnym. Umorzenie postępowania nie stoi na przeszkodzie ponownemu wytoczeniu powództwa i rozpoznaniu sprawy. Nie sposób w tym kontekście twierdzić, że pozwany w umorzonym postępowaniu jest stroną wygrywającą proces. Jego obrona także mogła okazać się bezzasadna, lecz sąd nie ocenił argumentacji stron ze względu na przeszkody proceduralne.
Orzeczenia wydane na podstawie zaskarżonych art. 4799 § 1 k.p.c. oraz art. 4799 § 1 i art. 47918 § 2 k.p.c., tj. zarządzenie o zwrocie odpowiedzi na pozew oraz wyrok zaoczny, zostały wydane w 2005 r. Już sam ten fakt wskazuje, że skarga konstytucyjna – z 2008 r. – została wniesiona ze znacznym przekroczeniem terminu określonego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Niezależnie od powyższego, skoro skarżąca wiąże naruszenie swoich praw podmiotowych z wydaniem przeciwko niej wyroku zaocznego przez Sąd Okręgowy w Koszalinie z powodu nieuwzględnienia jej – dotkniętej brakami formalnymi – odpowiedzi na pozew oraz brakiem wezwania jej o uzupełnienie tych braków, to należy zauważyć, że skutki tych zdarzeń zostały usunięte wskutek uchylenia wyroku zaocznego postanowieniem Sądu Okręgowego w Koszalinie z dnia 21 lutego 2006 r. (sygn. akt VI GC 221/05). W konsekwencji wyrokowi zaocznemu nie przysługuje także przymiot prawomocności, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK i nie może być on traktowany jako ostateczne orzeczenie w rozumieniu art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.
Brakiem, wynikającym z niedopełnienia przesłanki określonej w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK i polegającej na braku ostatecznego rozstrzygnięcia wydanego na podstawie zaskarżonej normy, obarczone są zarzuty odnoszące się do art. 394 § 1 k.p.c. rozumianego w ten sposób, że wyklucza on możliwość wniesienia zażalenia na zarządzenie o zwrocie odpowiedzi na pozew dotkniętej brakami formalnymi. Takie zastosowanie tego przepisu nie wynika z żadnego z orzeczeń dołączonych do skargi konstytucyjnej. Dla spełnienia przesłanki ostatecznego orzeczenia wydanego na podstawie wynikającej z art. 394 § 1 k.p.c. normy (o treści określonej przez skarżącą) konieczne byłoby uzyskanie przez skarżącą prawomocnego postanowienia stwierdzającego niedopuszczalność zażalenia na zarządzenie o zwrocie odpowiedzi na pozew. Jak wynika z uzasadnienia skargi konstytucyjnej, skarżąca uznała jednak, że umieszczone na zarządzeniu o zwrocie odpowiedzi na pozew pouczenie o przysługującym jej zażaleniu jest błędne i nie podjęła próby skorzystania z tego środka. Tym samym nie została spełniona przesłanka, o której mowa w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, i rozpoznanie powyższego zarzutu jest niedopuszczalne.
Z powyższych względów, działając na podstawie art. 46 ust. 1, art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 oraz art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK, należało odmówić nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.
z dnia 6 października 2010 r.
Sygn. akt Ts 188/08
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz,
po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Profil-Stal o zbadanie zgodności:
1) art. 4799 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 i art. 175 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;
2) art. 394 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2, art. 78 i art. 176 Konstytucji;
3) art. 4799 § 1 i art. 47918 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2, art. 45 i art. 175 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji;
4) art. 182 § 4 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji,
p o s t a n a w i a:
odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 18 czerwca 2008 r. skarżąca wniosła o stwierdzenie niezgodności art. 4799 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) w zakresie, w jakim zezwala na zwrot odpowiedzi na pozew bez wzywania do usunięcia braku w postaci dowodu doręczenia drugiej stronie odpisu pisma albo dowodu wysłania go listem poleconym, z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 i art. 175 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji. Skarżąca wskazuje, że zastosowanie tej normy pogorszyło jej sytuację procesową i w konsekwencji doprowadziło do wydania wyroku zaocznego. Jej zdaniem, narusza to prawo strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki i z uwzględnieniem zasad wywodzących się z zasady państwa prawa, czyli zasadą zaufania obywateli do państwa, w tym organów państwowych i sądów, zasadą stosowania przez ustawodawcę adekwatnych środków do zamierzonych celów, prawem do realnego uczestnictwa w postępowaniu sądowym oraz prawem do wysłuchania strony w procesie (art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 Konstytucji). Skarżąca stoi na stanowisku, że naruszone zostało także jej prawo do wymiaru sprawiedliwości, którego celem nadrzędnym jest ustalenie stanu faktycznego i prawnego sprawy i wydanie wyroku zgodnie z przepisami prawa materialnego (art. 45 ust. 1 w zw. z art. 175 Konstytucji). Naruszenie art. 31 ust. 3 Konstytucji skarżąca upatruje w nieuzasadnionym w demokratycznym państwie prawa ograniczeniu możliwości popełniania drobnych błędów procesowych przez strony postępowania gospodarczego, prowadzącym – w konsekwencji – do nieuzasadnionego ograniczenia prawa do sądu i prawa do rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki.
Skarżąca zarzuciła ponadto, że art. 394 § 1 k.p.c. w zakresie, w jakim nie przewiduje możliwości złożenia zażalenia na zarządzenie o zwrocie odpowiedzi na pozew bez wzywania o uzupełnienie braków, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji, gdyż narusza chronioną nim zasadę wyłączającą arbitralność i dowolność organów państwowych oraz sądów i kontrolowaną przez możliwość zaskarżenia rozstrzygnięć tych organów oraz prawo do zaufania obywateli do państwa. Zaskarżony art. 394 § 1 k.p.c. narusza – w ocenie skarżącej – także prawo do zaskarżania orzeczeń wydanych w pierwszej instancji (art. 78 w zw. z art. 2 Konstytucji), w przypadku gdy brak zaskarżenia może spowodować nieodwracalne skutki. Stoi on – w myśl stanowiska skarżącej – w sprzeczności z zasadą stosowania przez państwo adekwatnych środków do zamierzonych celów, a wyjątek dozwolony na podstawie art. 78 ust. 2 Konstytucji został zastosowany zbyt szeroko. Niezgodność art. 394 § 1 k.p.c. z art. 176 Konstytucji polega natomiast – jak wskazuje skarżąca – na naruszeniu prawa do dwuinstancyjnego postępowania sądowego, co prowadzi do braku możliwości wykazania arbitralności i dowolności sądu, a nawet zwykłej pomyłki sądowej w przypadku złożenia w sposób prawidłowy odpowiedzi na pozew.
Skarżąca domaga się w skardze konstytucyjnej także stwierdzenia, że art. 4799 § 1 i art. 47918 § 2 k.p.c., w zakresie, w jakim zezwalają na wydanie wyroku zaocznego – tytułu wykonawczego w przypadku wniesienia odpowiedzi na pozew z brakiem w postaci niedołączenia dowodu doręczenia stronie przeciwnej odpisu odpowiedzi na pozew lub dowodu nadania jej listem poleconym, są niezgodne z art. 2, art. 45 i art. 175 oraz art. 31 ust. 3 Konstytucji. Wywiedziona z tych przepisów norma – w myśl argumentacji skarżącej – narusza zasadę państwa prawa i wywiedzioną z niej zasadę zaufania obywatela do państwa, zasadę stosowania adekwatnych środków do zamierzonych celów oraz zasadę bezpieczeństwa prawnego (art. 2 Konstytucji), prawo do sądu, w tym prawo do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki (art. 45 ust. 1 Konstytucji) oraz prawo do wymiaru sprawiedliwości, wywiedzione z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 175 Konstytucji. Niezgodność zaskarżonych art. 4799 § 1 i art. 47918 § 2 k.p.c. z art. 31 ust. 3 Konstytucji wynika – jak wywodzi skarżąca – z wprowadzenia ograniczeń, które nie są niezbędne w demokratycznym państwie prawa do prawidłowego sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez umożliwienie uzyskania tytułu wykonawczego, mimo wdania się przez pozwanego w spór w procesie cywilnym przez złożenie odpowiedzi na pozew z drobnym brakiem formalnym w postaci niezałączenia dowodu doręczenia pisma stronie przeciwnej lub nadania jej listem poleconym.
Skarga konstytucyjna obejmuje ponadto zarzut niezgodności z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji art. 182 § 4 k.p.c., w zakresie, w jakim uniemożliwia on zasądzenie kosztów procesu poniesionych przez stronę postępowania cywilnego w sytuacji, gdy postępowanie zostało zawieszone na podstawie art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c. w związku z niewykonaniem zarządzenia przez stronę przeciwną. Zdaniem skarżącej, zaskarżona regulacja narusza zasadę demokratycznego państwa prawnego i wywiedzioną z niej zasadę odpowiedzialności finansowej za wynik procesu (art. 2 Konstytucji) oraz różnicuje sytuację procesową w zakresie kosztów między podmiotem wygrywającym proces wyrokiem oddalającym powództwo a postanowieniem umarzającym postępowanie na podstawie art. 47911 k.p.c. Skarżąca stoi na stanowisku, że wskutek umorzenia postępowania jest stroną wygrywającą proces, a ustawodawca jest zobowiązany tak ukształtować stosunki między podmiotami prawa, także w procesie cywilnym, by podmiot, którego działanie wiązało się z określonymi kosztami procesu, był odpowiedzialny za wytoczenie bezzasadnego powództwa i zwrócił poniesione przez drugą stronę koszty. Zdaniem skarżącej, uzyskałaby ona zwrot kosztów procesu, gdyby sąd nie popełnił błędu, tj. gdyby wygrała proces. Jej zdaniem, jest ona stroną wygrywającą proces, gdyż wniesienie przez nią sprzeciwu spowodowało zawieszenie postępowania, a następnie jego umorzenie.
Powyższe zarzuty skarżąca sformułowała w związku z następującym stanem faktycznym. W toku postępowania przed Sądem Okręgowym w Koszalinie (sygn. akt VI GC 221/05) zostały wydane następujące orzeczenia: zarządzenie z dnia 10 listopada 2005 r. (sygn. akt VI GC 221/05) o zwrocie skarżącej jej odpowiedzi na pozew; wyrok zaoczny z dnia 17 listopada 2005 r. zasądzający zapłatę przez skarżącą określonych kwot, któremu został nadany rygor natychmiastowej wykonalności; postanowienie z dnia 29 listopada 2005 r. o oddaleniu wniosku skarżącej o zawieszenie rygoru natychmiastowej wykonalności; postanowienie z dnia 21 lutego 2006 r. o uchyleniu wyroku zaocznego, umorzeniu postępowania i zasądzeniu od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu oraz postanowienie z dnia 24 marca 2006 r. o oddaleniu wniosku powódki o zwolnienie od ponoszenia kosztów sądowych. Sąd Apelacyjny w Szczecinie postanowieniem z dnia 28 kwietnia 2006 r. (sygn. akt I ACz 416/06) zmienił ostatnie z wymienionych postanowień w ten sposób, że zwolnił powódkę od wpisu sądowego od zażalenia i postanowieniem z dnia 26 czerwca 2006 r. (sygn. akt I ACz 670/06) uchylił zaskarżone postanowienie Sądu Okręgowego w Koszalinie z dnia 21 lutego 2006 r. (sygn. akt VI GC 221/05) i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Koszalinie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego. Postanowieniem z dnia 22 stycznia 2007 r. (sygn. akt VI GC 93/06) Sąd Okręgowy w Koszalinie zawiesił postępowanie na podstawie art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c. z powodu niewykonania przez powódkę zarządzenia wzywającego o uzupełnienie braków złożonych pism. Zażalenie powódki na to postanowienie oddalił Sąd Apelacyjny w Szczecinie postanowieniem z dnia 26 czerwca 2007 r. (sygn. akt I ACz 241/07). Sąd Okręgowy w Koszalinie postanowieniem z dnia 23 stycznia 2008 r. (sygn. akt VI GC 93/06) umorzył postępowanie w sprawie i zniósł wzajemnie koszty między stronami. Na skutek zażalenia skarżącej Sąd Apelacyjny w Szczecinie postanowieniem z dnia 11 marca 2008 r. (sygn. akt I ACz 142/08) zmienił zaskarżone postanowienie w ten sposób, że umorzył nawzajem koszty stron, a następnie – na wniosek skarżącej – postanowieniem z dnia 15 kwietnia 2008 r. (sygn. akt jw.) uzupełnił swoje postanowienie w ten sposób, że oddalił wniosek skarżącej o zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
Dopuszczalność rozpoznania zarzutów zawartych w skardze konstytucyjnej uzależniona jest od spełnienia przesłanek określonych w art. 79 ust. 1 Konstytucji i doprecyzowanych w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Na skarżącym – w myśl art. 47 ust. 1 ustawy o TK – ciąży obowiązek wskazania ostatecznego orzeczenia wydanego w jego sprawie na podstawie zaskarżonej normy w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji (art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK) oraz określenia, jakie prawa podmiotowe lub wolności określone w Konstytucji zostały w jego sprawie naruszone i uprawdopodobnienia tego naruszenia (art. 47 ust. 1 pkt 2 Konstytucji). Natomiast pojęcie ostatecznego orzeczenia, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji, art. 46 ust. 1 ustawy o TK precyzuje w ten sposób, że wymaga doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku lub postanowienia, uzyskanego przez skarżącego po wyczerpaniu drogi prawnej; od daty jego doręczenia biegnie także trzymiesięczny termin do wniesienia skargi konstytucyjnej. Należy przy tym podkreślić, że art. 79 ust. 1 Konstytucji nadaje skardze konstytucyjnej charakter szczególnego środka ochrony naruszonych praw lub wolności konstytucyjnych, co oznacza, że jej wniesienie jest dopuszczalne dopiero wówczas, gdy w konkretnej sprawie skarżącego zastosowanie zaskarżonej normy jako podstawy rozstrzygnięcia doprowadziło do niedopuszczalnego ograniczenia konstytucyjnych praw lub wolności, a naruszenie to nie może zostać usunięte przy wykorzystaniu innych przewidzianych w systemie prawnym środków.
Skarżąca liczy termin do wniesienia skargi konstytucyjnej od doręczenia jej postanowień Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 2008 r., które jednak dotyczą tylko zagadnienia ponoszenia kosztów sądowych i nie zostały wydane ani na podstawie zaskarżonych art. 4799 § 1 k.p.c. i art. 47918 § 2 k.p.c., ani też na podstawie zaskarżonego art. 394 § 1 k.p.c., rozumianego w ten sposób, że wyłącza on dopuszczalność wniesienia zażalenia na zarządzenie o zwrocie odpowiedzi na pozew.
Formułując zarzuty w stosunku do art. 182 § 4 k.p.c. – stanowiącego podstawę wskazanych powyżej postanowień – skarżąca nie wskazała, jakie konstytucyjne prawa lub wolności zostały w jej sprawie naruszone (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK). Zgodnie z orzecznictwem Trybunału, ich określenia nie zawiera bowiem ani art. 2 Konstytucji, ani – samodzielnie odczytywany – art. 32 ust. 1 Konstytucji. Trybunał nie wykluczył wprawdzie możliwości wywiedzenia z zawartej w art. 2 Konstytucji zasady demokratycznego państwa prawnego nowych praw lub wolności niezawartych w innych normach konstytucyjnych. W takiej sytuacji konieczne jest jednak dokładne określenie zarówno adresata konstytucyjnego prawa podmiotowego (jego beneficjenta), jak i jego całej sytuacji prawnej powiązanej z możnością wyboru sposobu zachowania się (por. postanowienia TK z dnia: 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60, wydane w pełnym składzie; 23 stycznia 2002 r., SK 13/01, OTK ZU nr 1/A/2002, poz. 9 i 14 grudnia 2004 r., SK 29/03, OTK ZU nr 11/A/2004, poz. 124). Zasada odpowiedzialności za wynik procesu, na którą powołuje się skarżąca, nie ma rangi konstytucyjnej, lecz wynika z k.p.c. W skardze konstytucyjnej brak przy tym argumentów, które uzasadniałyby, że kreuje ona nowe prawo podmiotowe wynikające z zasady demokratycznego państwa prawnego. Natomiast prawo do równości, określone w art. 32 ust. 1 Konstytucji, ma charakter metaprawa, do którego naruszenia może dojść jedynie w zakresie innego konstytucyjnego prawa (por. postanowienia TK z dnia 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225 i 30 maja 2007 r., SK 3/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 62). Skarżąca nie wyjaśniła w skardze konstytucyjnej w zakresie jakiego innego prawa upatruje naruszenie prawa do równości. Należy przy tym zauważyć, że konstruując swoje argumenty, skarżąca wychodzi z błędnego założenia, że umorzenie postępowania po uchyleniu wyroku zaocznego oznacza, że wygrała ona proces i znajduje się w takiej samej sytuacji, jakby powództwo zostało oddalone; co więcej, zakłada, że gdyby sąd nie działał – w jej ocenie – błędnie, wygrałaby ona proces. Tymczasem skutki umorzenia postępowania ze względu na jego długotrwałe zawieszenie różnią się w sposób istotny od skutków wyroku oddalającego powództwo o zapłatę. W tym ostatnim wypadku sąd stwierdza bowiem, że dochodzone roszczenie w świetle prawa materialnego nie istnieje (nigdy nie powstało, wygasło, nie przysługuje powodowi itd.) lub nie może być dochodzone (ze względu np. na przedawnienie). Natomiast umarzając postępowanie na podstawie art. 47911 k.p.c., sąd nie orzeka o tym, jak kształtują się prawa lub obowiązki stron określone w prawie materialnym. Umorzenie postępowania nie stoi na przeszkodzie ponownemu wytoczeniu powództwa i rozpoznaniu sprawy. Nie sposób w tym kontekście twierdzić, że pozwany w umorzonym postępowaniu jest stroną wygrywającą proces. Jego obrona także mogła okazać się bezzasadna, lecz sąd nie ocenił argumentacji stron ze względu na przeszkody proceduralne.
Orzeczenia wydane na podstawie zaskarżonych art. 4799 § 1 k.p.c. oraz art. 4799 § 1 i art. 47918 § 2 k.p.c., tj. zarządzenie o zwrocie odpowiedzi na pozew oraz wyrok zaoczny, zostały wydane w 2005 r. Już sam ten fakt wskazuje, że skarga konstytucyjna – z 2008 r. – została wniesiona ze znacznym przekroczeniem terminu określonego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Niezależnie od powyższego, skoro skarżąca wiąże naruszenie swoich praw podmiotowych z wydaniem przeciwko niej wyroku zaocznego przez Sąd Okręgowy w Koszalinie z powodu nieuwzględnienia jej – dotkniętej brakami formalnymi – odpowiedzi na pozew oraz brakiem wezwania jej o uzupełnienie tych braków, to należy zauważyć, że skutki tych zdarzeń zostały usunięte wskutek uchylenia wyroku zaocznego postanowieniem Sądu Okręgowego w Koszalinie z dnia 21 lutego 2006 r. (sygn. akt VI GC 221/05). W konsekwencji wyrokowi zaocznemu nie przysługuje także przymiot prawomocności, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK i nie może być on traktowany jako ostateczne orzeczenie w rozumieniu art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.
Brakiem, wynikającym z niedopełnienia przesłanki określonej w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK i polegającej na braku ostatecznego rozstrzygnięcia wydanego na podstawie zaskarżonej normy, obarczone są zarzuty odnoszące się do art. 394 § 1 k.p.c. rozumianego w ten sposób, że wyklucza on możliwość wniesienia zażalenia na zarządzenie o zwrocie odpowiedzi na pozew dotkniętej brakami formalnymi. Takie zastosowanie tego przepisu nie wynika z żadnego z orzeczeń dołączonych do skargi konstytucyjnej. Dla spełnienia przesłanki ostatecznego orzeczenia wydanego na podstawie wynikającej z art. 394 § 1 k.p.c. normy (o treści określonej przez skarżącą) konieczne byłoby uzyskanie przez skarżącą prawomocnego postanowienia stwierdzającego niedopuszczalność zażalenia na zarządzenie o zwrocie odpowiedzi na pozew. Jak wynika z uzasadnienia skargi konstytucyjnej, skarżąca uznała jednak, że umieszczone na zarządzeniu o zwrocie odpowiedzi na pozew pouczenie o przysługującym jej zażaleniu jest błędne i nie podjęła próby skorzystania z tego środka. Tym samym nie została spełniona przesłanka, o której mowa w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, i rozpoznanie powyższego zarzutu jest niedopuszczalne.
Z powyższych względów, działając na podstawie art. 46 ust. 1, art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 oraz art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK, należało odmówić nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.