Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE
z dnia 21 września 2011 r.
Sygn. akt Ts 294/10

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Małgorzata Pyziak-Szafnicka – przewodnicząca
Marek Kotlinowski – sprawozdawca
Zbigniew Cieślak,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 czerwca 2011 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Roberta L.,

p o s t a n a w i a:

1) nie uwzględnić zażalenia,
2) pozostawić bez rozpoznania zażalenie wniesione przez skarżącego Roberta L.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z 9 listopada 2010 r. zakwestionowana została zgodność z Konstytucją art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz. U. z 2000 r. Nr 28, poz. 353, ze zm.; dalej: ustawa o obywatelstwie), a ponadto § 4 ust. 2 pkt 2, § 9 ust. 1 i 2 pkt 2 oraz § 10 ust. 1 i 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 14 marca 2000 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania w sprawach o nadanie lub wyrażenie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego oraz wzorów zaświadczeń i wniosków (Dz. U. Nr 28, poz. 231, ze zm.; dalej: rozporządzenie).
Postanowieniem z 3 czerwca 2011 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że skarga konstytucyjna została złożona z przekroczeniem terminu do jej wniesienia. Ponadto przedmiotem skargi uczyniono przepisy, które nie były podstawą orzeczenia organów władzy publicznej o prawach skarżącego. Skarga nie wskazywała również sposobu naruszenia praw podmiotowych skarżącego.
Na powyższe postanowienie pełnomocnik skarżącego wniósł w ustawowym terminie zażalenie. W złożonym środku odwoławczym skarżący zarzucił, że Trybunał Konstytucyjny błędnie przyjął, iż: (1) termin do wniesienia skargi konstytucyjnej ulega zawieszeniu na skutek złożenia przez skarżącego wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, podczas gdy termin ten ulega przerwaniu i biegnie na nowo; (2) termin do wniesienia skargi konstytucyjnej ma charakter terminu nieciągłego, o którym mowa w art. 114 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93; ze zm.: dalej: k.c.); (3) dniem, do którego nie biegnie termin do wniesienia skargi konstytucyjnej, jest dzień doręczenia pełnomocnikowi informacji o wyznaczeniu go przez OIRP w Krakowie pełnomocnikiem z urzędu dla skarżącego; (4) ostatecznym orzeczeniem organu władzy publicznej w rozpatrywanej sprawie jest zaświadczenie Szefa Kancelarii Prezydenta RP o treści podjętego przez Prezydenta RP postanowienia, a nie jest nim natomiast przedmiotowe postanowienie, którego odpis pełnomocnik skarżącego uzyskał, wystąpiwszy do Kancelarii Prezydenta ze stosownym wnioskiem.
Także skarżący wniósł w ustawowym terminie zażalenie. W złożonym środku odwoławczym wystąpił o merytoryczne rozpoznanie jego skargi.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b w związku z art. 36 ust. 6-7 i z art. 49 ustawy o TK). Trybunał Konstytucyjny bada w szczególności, czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu. Oznacza to, że na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał analizuje przede wszystkim te zarzuty, które mogą podważyć trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia.


2. Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, zaś zarzuty podniesione w zażaleniu nie zasługują na uwzględnienie.

3. Zasadniczy problem rozpatrywanego zażalenia dotyczy sposobu obliczania terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej oraz konsekwencji złożenia wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu.

3.1. W pierwszym z zarzutów skarżący wyraził przekonanie, że użyte w art. 48 ust. 2 ustawy o TK sformułowanie „nie biegnie” należy rozumieć jako ponowne uruchomienie terminu przewidzianego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Treść art. 48 ust. 2 zdanie drugie ustawy o TK nie daje podstaw do przedstawionej w zażaleniu tezy, zgodnie z którą termin do wniesienia skargi powinien rozpoczynać bieg dopiero po uwzględnieniu przez sąd przedmiotowego wniosku i powiadomieniu przez organ korporacyjny właściwego pełnomocnika. W orzecznictwie Trybunał przyjmuje, że z uwagi na brzmienie tego przepisu, jak również ze względu na konieczność równego traktowania skarżących, którzy samodzielnie ustanowili pełnomocnika do sporządzenia skargi konstytucyjnej, i skarżących, którzy otrzymali pomoc prawną z urzędu, należy przyjąć, iż wystąpienie z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu nie anuluje upływu okresu poprzedzającego złożenie wniosku. Taka interpretacja wiąże się z wymogiem aktualności naruszenia praw i wolności. Przyjęta w zaskarżonym postanowieniu interpretacja służy ponadto niezbędnemu dyscyplinowaniu skarżących do możliwie rychłego – od momentu doręczenia ostatecznego orzeczenia – wystąpienia do sądu rejonowego o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Przyjęcie odmiennego rozumienia analizowanego przepisu mogłoby prowadzić do nieuzasadnionego uprzywilejowania tych skarżących, którzy bezpodstawnie nadużywaliby możliwości przewidzianej w art. 48 ustawy o TK (por. postanowienia TK z: 7 września 1998 r., Ts 96/98, OTK ZU nr 6/1998, poz. 106; 25 listopada 1998 r., Ts 92/98, OTK ZU nr 3/1999, poz. 45; 10 marca 1999 r., Ts 167/98, OTK ZU nr 2/1999, poz. 31; 17 marca 1999 r., Ts 163/98, OTK ZU nr 3/1999, poz. 54; 9 października 2007 r., Ts 97/07, OTK ZU nr 4/B/2008, poz. 154; 4 marca 2008 r., Ts 223/07, OTK ZU nr 3/B/2008, poz. 119).

3.2. Na uwzględnienie nie zasługuje także kolejny argument rozpatrywanego zażalenia. Przewidziany do wniesienia skargi konstytucyjnej trzymiesięczny termin ma charakter tempus utile – jego ciągłość nie jest wymagana w rozumieniu art. 114 k.c. Wynika to z tego, że termin ten może ulec zawieszeniu (w razie wystąpienia z wnioskiem w trybie art. 48 ust. 2 ustawy TK), a w konsekwencji podziałowi na dwa okresy: pierwszy od dnia doręczenia ostatecznego orzeczenia organu władzy publicznej do dnia wystąpienia z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu i drugi od dnia powiadomienia pełnomocnika z urzędu o umocowaniu w sprawie do wniesienia złożenia skargi konstytucyjnej. Łącznie oba okresy nie mogą być dłuższe aniżeli 3 miesiące (art. 46 ust. 1 ustawy o TK). Rozdzielenie terminu wniesienia skargi na dwa krótsze odcinki czasowe wymaga przy tym każdorazowego dokonania obliczeń zmierzających do sprawdzenia, czy łączna ich suma nie przekracza 3 miesięcy. Zawieszenie biegu terminu następuje z reguły po okresie wyrażonym w dniach (np. tak jak w rozpatrywanej sprawie – po jednym dniu), dlatego dla prowadzenia przedmiotowych obliczeń niezbędne jest przyjęcie reżimu przewidzianego w art. 114 k.c., nakazującego traktowanie miesiąca za 30 dni; w przeciwnym razie kalkulacje te nie są możliwe do przeprowadzenia. W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny uznaje, że w zaskarżonym postanowieniu słusznie przyjęto, że sposób obliczenia terminu wniesienia skargi konstytucyjnej wymaga zastosowania reguły wyrażonej w art. 114 k.c.

3.3. Nietrafny jest także zarzut środka odwoławczego dotyczący ustalenia momentu końcowego okresu zawieszenia biegu terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej w przypadku wystąpienia z wnioskiem, o którym mowa w art. 48 ust. 2 ustawy o TK. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego umocowanie do działania w imieniu skarżącego wynika z postanowienia sądu rejonowego, jego bezpośrednim źródłem nie jest natomiast udzielenie pełnomocnictwa w trybie art. 86 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.). Dlatego należy podtrzymać zaskarżone postanowienie w części, w której przyjęto, że termin wniesienia skargi konstytucyjnej kontynuował bieg w dniu następującym po dniu uzyskania przez pełnomocnika informacji z OIRP w Krakowie o ustanowieniu go pełnomocnikiem z urzędu.

4. Przechodząc do ostatniego z zarzutów zażalenia Trybunał Konstytucyjny za zasadne uznał szersze odniesienie się do charakteru zaświadczenia, w którym Kancelaria Prezydenta RP informuje o treści postanowienia Prezydenta RP w przedmiocie wyrażenia zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego.

5. Zgodnie z art. 34 ust. 2 i art. 137 Konstytucji obywatel Polski może zrzec się obywatelstwa, pod warunkiem wyrażenia zgody na to zrzeczenie przez Prezydenta RP. Szczegółowa regulacja procedury w tym przedmiocie znajduje się w przywołanych wyżej ustawie o obywatelstwie oraz rozporządzeniu. Jak wynika z art. 13 ust. 1 tej ustawy, obywatel polski traci obywatelstwo polskie na swój wniosek po uzyskaniu zgody Prezydenta RP na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego. Decyzja Prezydenta zostaje zawarta w postanowieniu, które jednak nie jest doręczane wnioskodawcy i nie podlega publikacji, gdyż obowiązku publikacji i doręczenia nie przewidują istniejące przepisy proceduralne. Jedyną wymaganą przez ustawę o obywatelstwie i rozporządzenie formą poinformowania o treści podjętego przez Prezydenta postanowienia jest doręczenie zainteresowanemu zaświadczenia wydanego w trybie § 9 ust. 2 rozporządzenia. Zgodnie z tym przepisem w przypadku podjęcia przez Prezydenta RP postanowienia w przedmiocie wyrażenia zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego Szef Kancelarii Prezydenta RP wydaje stosowne zaświadczenie. Natomiast kopie postanowień Prezydenta RP w sprawach obywatelstwa polskiego Kancelaria Prezydenta RP przesyła ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych (art. 18d ust. 2 ustawy o obywatelstwie).

6. W istniejącym stanie prawnym nie została więc przewidziana – inna niż zaświadczenie – forma zaznajomienia osoby ubiegającej się o zrzeczenie się obywatelstwa z treścią orzeczenia kształtującego jej sytuację prawną.

7. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego w wypadku, gdy skarżący – z uwagi na istniejący stan prawny – nie ma możliwości dowiedzenia się o treści przyznanych, odebranych lub zmienionych konstytucyjnych praw podmiotowych bezpośrednio z analizy orzeczenia o tych prawach, konieczne jest przyjęcie, że zaświadczenie (informacja) o sposobie realizacji tych praw staje się surogatem tego orzeczenia. Za stanowiskiem takim przemawiają istotne względy.

7.1. Po pierwsze, wystąpienie ze skargą konstytucyjną nie może być bezwzględnie uzależnione od legitymowania się orzeczeniem prawnokształtującym w sytuacji, w której przepisy nie przewidują obowiązku doręczenia lub ogłoszenia tego orzeczenia. Doszłoby bowiem wówczas do pozbawienia szerokiej grupy adresatów prawa podmiotowego z art. 79 ust. 1 Konstytucji.

7.2. Po drugie, uprawnienia procesowe strony nie mogą być uzależnione od nieobowiązkowego działania organów władzy publicznej – w tym wypadku Kancelarii Prezydenta RP. Skoro doręczenie postanowienia Prezydenta RP nie jest obowiązkowe, to nieprawidłowe byłoby uwarunkowanie wniesienia skargi konstytucyjnej od dokonania tej czynności. Takie postępowanie prowadziłoby do naruszenia zasady równości między osobami wnoszącymi skargę konstytucyjną, gdyż możliwość taką mieliby jedyni ci spośród osób ubiegających się o wyrażenie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa, którzy dysponowaliby takim orzeczeniem, doręczonym wyłącznie z dobrej woli Kancelarii Prezydenta RP.

7.3. Po trzecie, skoro na Kancelarii Prezydenta RP nie spoczywa obowiązek doręczenia przedmiotowego postanowienia, nie istnieje też – co oczywiste – żaden termin, w którym obywatel może się ubiegać o jego doręczenie. Można więc wyobrazić sobie sytuację, w której pełnomocnik uzyskałby odpis tego orzeczenia wiele tygodni po jego podjęciu (i doręczeniu zaświadczenia o treści postanowienia), otwierając w ten sposób drogę do złożenia skargi konstytucyjnej w zasadzie w dowolnym czasie. Prowadziłoby to do obejścia art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Zasadnie więc przyjęto w postanowieniu o odmowie nadania rozpatrywanej skardze dalszego biegu, że zaświadczenie Kancelarii Prezydenta RP ma charakter orzeczenia organu władzy publicznej, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji.

8. Pozostałe zarzuty środka odwoławczego nie zostały w jakikolwiek sposób uzasadnione i dlatego nie mogą stanowić przedmiotu rozpoznania.

9. Odnosząc się do zażalenia wniesionego przez skarżącego, Trybunał Konstytucyjny przypomina, że art. 48 ust. 1 ustawy o TK wymaga, by zażalenie na postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu sporządzone zostało przez adwokata lub radcę prawnego, chyba że skarżącym jest sędzia, prokurator, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych. Z treści pisma oznaczonego jako „zażalenie” wynika ponad wszelką wątpliwość, że zostało sporządzone przez skarżącego, dlatego nie może zostać merytorycznie rozpoznane.

10. W tym stanie rzeczy, Trybunał Konstytucyjny na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 7 ustawy o TK postanowił jak w sentencji.