Pełny tekst orzeczenia

135/2/B/2013

POSTANOWIENIE
z dnia 15 marca 2012 r.
Sygn. akt Ts 118/10

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Wojciech Hermeliński,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Rejs w sprawie zgodności:
1) art. 96 i art. 97 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665, ze zm.),
2) art. 7862 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z:
art. 2, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 10 maja 2010 r. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Rejs (dalej: skarżąca) domaga się zbadania zgodności art. 96 i art. 97 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665, ze zm.; dalej: prawo bankowe) oraz art. 7862 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 Konstytucji w zakresie, w jakim bankowe przywileje egzekucyjne dotyczą czynności bankowych sensu largo opisanych w art. 5 ust. 2 prawa bankowego.
Skargę konstytucyjną skarżąca wniosła w związku z następującym stanem faktycznym. Skarżąca zawarła 19 maja 2008 r. z Bankiem BPH S.A. z siedzibą w Krakowie (dalej: bank) „Umowę o prowadzenie rachunków bankowych dla klientów korporacyjnych oraz o świadczenie usług związanych z tymi rachunkami” zatytułowaną „Umowa ramowa”, w związku z czym złożyła 28 października 2008 r. oświadczenie o poddaniu się egzekucji w trybie art. 97 ust. 1 i 2 prawa bankowego (do kwoty 14 300 000 zł, z terminem końcowym wyznaczonym na 31 maja 2014 r.). Bank wystąpił 5 października 2009 r. do Sądu Rejonowego w Rypinie z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu nr WI/4640/09/259/09/KS przeciwko skarżącej. Sąd Rejonowy w Rypinie postanowieniem z 26 października 2009 r. (sygn. akt I Co 872/09) nadał klauzulę wykonalności bankowemu tytułowymi egzekucyjnemu. Skarżąca wniosła 18 listopada 2009 r. zażalenie na postanowienie sądu rejonowego, które zostało oddalone postanowieniem Sądu Okręgowego we Włocławku z 5 marca 2010 r. (sygn. akt I Cz 2/10). Egzekwowana kwota (2 418 153,74 zł) została wpłacona 19 listopada 2009 r. przez skarżącą na konto Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy-Woli.
Zgodnie z zaskarżonymi przepisami banki mogą wystawiać bankowe tytuły egzekucyjne na podstawie ksiąg banków lub innych dokumentów związanych z dokonywaniem czynności bankowych (art. 96 ust. 1 prawa bankowego). W bankowym tytule egzekucyjnym należy oznaczyć bank, który go wystawił i na rzecz którego egzekucja ma być prowadzona, dłużnika zobowiązanego do zapłaty, wysokość zobowiązań dłużnika wraz z odsetkami i terminami ich płatności, datę wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego, jak również oznaczenie czynności bankowej, z której wynikają dochodzone roszczenia, oraz wzmiankę o wymagalności dochodzonego roszczenia. Bankowy tytuł egzekucyjny należy opatrzyć pieczęcią banku wystawiającego tytuł oraz podpisami osób uprawnionych do działania w imieniu banku (art. 96 ust. 2 prawa bankowego).
Bankowy tytuł egzekucyjny może być podstawą egzekucji prowadzonej według przepisów k.p.c. po nadaniu mu przez sąd klauzuli wykonalności wyłącznie przeciwko osobie, która bezpośrednio z bankiem dokonywała czynności bankowej albo jest dłużnikiem banku z tytułu zabezpieczenia wierzytelności banku wynikającej z czynności bankowej i złożyła pisemne oświadczenie o poddaniu się egzekucji, oraz gdy roszczenie objęte tytułem wynika bezpośrednio z tej czynności bankowej lub jej zabezpieczenia (art. 97 ust. 1 prawa bankowego). Oświadczenie to powinno określać kwotę zadłużenia, do której bank może wystawić bankowy tytuł egzekucyjny, oraz termin, do którego bank może wystąpić o nadanie temu tytułowi klauzuli wykonalności (art. 97 ust. 2 prawa bankowego).
Wniosek banku o nadanie klauzuli wykonalności sąd rozpoznaje niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 3 dni od dnia jego złożenia (art. 97 ust. 3 prawa bankowego). W postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu sąd bada, czy dłużnik poddał się egzekucji oraz czy roszczenie objęte tytułem wynika z czynności bankowej dokonanej bezpośrednio z bankiem lub z zabezpieczenia wierzytelności banku wynikającej z tej czynności. Jeżeli wykonanie tytułu egzekucyjnego jest uzależnione od zdarzenia, które udowodnić powinien wierzyciel, sąd nada klauzulę wykonalności, po dostarczeniu dowodu tego zdarzenia w formie dokumentu (art. 7862 k.p.c.).
Zdaniem skarżącej kwestionowane przepisy naruszają zasadę sprawiedliwości społecznej, w tym zasady proporcjonalności i praworządności (art. 2 Konstytucji), zasadę równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji) oraz zasadę rozpatrzenia sprawy przez sąd (art. 45 ust. 1 Konstytucji). Skarżąca twierdzi, że sprzeczne z Konstytucją jest wyposażenie niektórych przedsiębiorców (banki) w przywileje procesowe i egzekucyjne, prowadzi to bowiem do nierównego traktowania pozostałych (nieuprzywilejowanych) przedsiębiorców. Skarżąca podnosi nadto, że „jedyny” środek ochrony przeciwko bankowemu tytułowi wykonawczemu (postępowanie przeciwegzekucyjne) „powiązany jest z (…) nadzwyczajnymi obostrzeniami proceduralnymi, skutkującymi jego praktyczną nieprzydatnością do zapobieżenia egzekucji dokonywanej przez bank”.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 16 listopada 2010 r. skarżąca została wezwana do uzupełnienia braku formalnego złożonej skargi przez określenie sposobu naruszenia prawa do sądu wynikającego z wydania postanowienia Sądu Rejonowego w Rypinie z 26 października 2009 r. (sygn. akt I Co 872/09) i postanowienia Sądu Okręgowego we Włocławku z 5 marca 2010 r. (sygn. akt I Cz 2/10).
Skarżąca w wykonaniu zarządzenia wyjaśnia, że naruszenie przysługującego jej prawa do sądu nastąpiło przez pozbawienie jej ochrony praw materialnych w postępowaniu sądowym. Zdaniem skarżącej sąd okręgowy, pomijając jej zarzuty merytoryczne, pozbawił ją ochrony praw na drodze sądowej. W ocenie skarżącej sąd nie powinien był nadać bankowemu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności, gdyż oświadczenie skarżącej o poddaniu się egzekucji nie zawierało oznaczenia czynności bankowej. „Umowa ramowa” nie stanowi bowiem – w przekonaniu skarżącej – czynności bankowej w rozumieniu art. 5 lub art. 6 prawa bankowego. „Z istoty umowy ramowej wynika, że nie kreuje ona praw i obowiązków, typowych dla umów jednostkowych, których dotyczy”. Co więcej, „generalne dozwolenie na uprzednie uzyskanie klauzuli wykonalności przez wierzyciela i dopiero następcze wytoczenie powództwa przeciwegzekucyjnego przez dłużnika jest takim przesunięciem uprawnień procesowych na stronę wierzyciela, że powinno być kwalifikowane jako pozbawienie dłużnika prawa do sądu”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna stanowi, zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, szczególny środek ochrony konstytucyjnych wolności lub praw, które zostały naruszone przez wydanie w sprawie skarżącego orzeczenia opartego na zaskarżonej normie. Powołany przepis Konstytucji wyznacza przesłanki dopuszczalności skargi konstytucyjnej, które zostały uszczegółowione w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Skarga winna zatem spełniać wymogi formalne ujęte w art. 46-48 ustawy o TK, a zarzuty w niej zawarte nie mogą cechować się oczywistą bezzasadnością (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK).
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego złożona skarga nie spełnia powyższych wymogów, co uniemożliwia nadanie jej dalszego biegu.
Skarżąca twierdzi, że z uwagi na brak możliwości podniesienia zarzutów merytorycznych w postępowaniu klauzulowym została pozbawiona ochrony przysługujących jej praw, co narusza jej prawo do sądu wyrażone w art. 45 ust. 1 Konstytucji.
Trybunał zaznacza jednak, że skarżąca – w granicach art. 7862 k.p.c. – skorzystała skutecznie z możliwości zakwestionowania postanowienia sądu rejonowego o nadaniu klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu. Sąd okręgowy rozpatrujący jej zażalenie wziął pod uwagę zgłoszone przez nią zarzuty, w tym zarzut, że roszczenie objęte tytułem egzekucyjnym nie wynikało z czynności bankowej. W świetle art. 7862 § 1 k.p.c. sąd, nadając klauzulę wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu, bada bowiem m.in., czy roszczenie objęte tytułem wynika z czynności bankowej dokonanej bezpośrednio z bankiem. Kwestia ta jest więc objęta kognicją sądu w postępowaniu klauzulowym.
Niemniej, sąd okręgowy przyjął odmienną od skarżącej ocenę umowy ramowej zawartej przez nią z bankiem, a zatem uznał, że roszczenie objęte tytułem egzekucyjnym wystawionym przez bank wynikało z czynności bankowej. Jak podkreślił sąd, umowa ta dotyczyła prowadzenia kilku rachunków bankowych oraz świadczenia usług związanych z tymi rachunkami i spełniała definicję czynności bankowej z art. 5 ust. 1 pkt 2 prawa bankowego, a nie – jak zarzuca skarżąca – definicję czynności bankowej sensu largo z art. 5 ust. 2 prawa bankowego.
Wobec powyższego należy stwierdzić, że skarżąca nie uprawdopodobniła naruszenia przysługującego jej prawa do sądu, a argumenty mające przemawiać za naruszeniem jej praw są bezzasadne w stopniu oczywistym (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK). Trybunał stwierdza też, że zarzut skarżącej zmierzający do wykazania niekonstytucyjności kwestionowanych przepisów w zakresie, w jakim dotyczą czynności bankowych opisanych w art. 5 ust. 2 prawa bankowego jest abstrakcyjny, a zatem w świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji – niedopuszczalny. W sprawie skarżącej sąd okręgowy zakwalifikował bowiem umowę pomiędzy nią a bankiem jako czynność bankową opisaną w art. 5 ust. 1 pkt 2 prawa bankowego. Tym samym sąd nie orzekał na podstawie art. 5 ust. 2 prawa bankowego, lecz art. 5 ust. 1 pkt 2 prawa bankowego.
Trybunał przypomina nadto, że na treść prawa do sądu składają się w szczególności: prawo do uruchomienia procedury przed niezależnym, niezawisłym i bezstronnym sądem, prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności, prawo do wyroku sądowego, tj. prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia danej sprawy przez sąd oraz prawo do odpowiedniego ukształtowania ustroju i pozycji organów rozpoznających sprawy (por. wyroki TK z: 16 marca 1999 r., SK 19/98, OTK ZU nr 3/1999, poz. 36; 2 kwietnia 2001 r., SK 10/00, OTK ZU nr 3/2001, poz. 52; 12 marca 2002 r., P 9/01, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 14; 20 września 2006 r., SK 63/05, OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 108; 7 grudnia 2010 r., P 11/09, OTK ZU nr 10/A/2010, poz. 128 oraz m.in. postanowienie TK z 14 grudnia 2009 r., SK 49/07, OTK ZU nr 11/A/2009, poz. 173). Prawo do sądu należy zatem wiązać z pojęciem konstytucyjnym „sprawy” (zob. wyrok TK z 27 maja 2008 r., SK 57/06, OTK ZU nr 4/A/2008, poz. 63). Orzekanie w kwestii nadania klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu nie jest – w ocenie Trybunału – rozstrzyganiem o „sprawie”, do którego stosuje się bezpośrednio gwarancje wynikające z art. 45 ust. 1 Konstytucji.
Należy podkreślić, że zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą Trybunału Konstytucyjnego prawo do równego traktowania, o którym stanowi art. 32 ust. 1 Konstytucji, winno być ujmowane w związku z konkretnymi normami prawnymi lub działaniami organów władzy publicznej, a nie w oderwaniu od nich, tj. niejako „samoistnie”. Jeżeli te normy lub działania nie mają odniesienia do konkretnych, określonych w Konstytucji wolności i praw jednostki (podmiotu prawnego), prawo do równego traktowania nie ma charakteru wyodrębnionego prawa w pełni konstytucyjnego, a to sprawia, że nie może być skutecznie chronione za pomocą skargi konstytucyjnej (zob. w szczególności wyrok TK z 6 października 2004 r., SK 23/02, OTK ZU nr 9/A/2004, poz. 89 oraz wydane w pełnym składzie postanowienie TK z 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225). Wobec powyższego, zarzut sformułowany w skardze oparty na art. 32 ust. 1 Konstytucji nie uprawdopodabnia naruszenia konstytucyjnego prawa podmiotowego skarżącej.
Ponadto, Trybunał przypomina, że zawarta w art. 2 Konstytucji zasada demokratycznego państwa prawnego może wyjątkowo – w myśl orzecznictwa TK – stanowić źródło nowych praw lub wolności niewynikających z innych przepisów konstytucyjnych. W takiej sytuacji konieczne jest jednak dokładne określenie przez skarżącego zarówno adresata konstytucyjnego prawa podmiotowego (jego beneficjenta), jak i jego całej sytuacji prawnej powiązanej z możnością wyboru sposobu zachowania się (por. postanowienia TK z: 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60, wydane w pełnym składzie; 23 stycznia 2002 r., SK 13/01, OTK ZU nr 1/A/2002, poz. 9 i 14 grudnia 2004 r., SK 29/03, OTK ZU nr 11/A/2004, poz. 124). Takiej argumentacji nie przedstawiono jednak w rozpatrywanej skardze konstytucyjnej. Prawa podmiotowego po stronie obywatela nie tworzy zasada sprawiedliwości społecznej.

W świetle powyższego Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 oraz art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – orzekł jak na wstępie.