Pełny tekst orzeczenia

93/1/B/2013

POSTANOWIENIE

z dnia 22 listopada 2012 r.

Sygn. akt Ts 315/11



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Marek Zubik,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej POL-KAUFRING Sp. z o.o. w sprawie zgodności:

art. 112 ust. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.) z art. 45 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 i art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 9 listopada 2011 r. (data nadania) POL-KAUFRING Sp. z o.o. (dalej: skarżąca) zarzuciła, że art. 112 ust. 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.; dalej: u.k.s.c.) jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 i art. 2 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Postanowieniem z 26 października 2010 r. (sygn. akt VI ACa 1466/09) Sąd Apelacyjny w Warszawie – VI Wydział Cywilny oddalił wniosek skarżącej o zwolnienie od opłaty od skargi kasacyjnej. Postanowieniem z 1 grudnia 2010 r. (sygn. akt jw.) sąd ten odrzucił skargę kasacyjną skarżącej jako nieopłaconą. Postanowieniem z 21 czerwca 2011 r. (sygn. akt I CZ 42/11) Sąd Najwyższy oddalił zażalenie skarżącej. Podkreślił, że „postanowienie z 26 października 2010 r. zostało doręczone stronie pozwanej, jednocześnie wezwano tę stronę do usunięcia w ciągu tygodnia braku skargi w postaci uiszczenia wspomnianej opłaty (k. 524, 525 akt sprawy). Z treści notatki służbowej (…) wynika, że opłata od skargi kasacyjnej nie została uiszczona w terminie. Sąd stwierdził również, że „niewniesienie zatem przez stronę takiej opłaty w terminie wskazanym przez sąd (k. 524 akt sprawy) uzasadnia odrzucenie tej skargi”. Postanowienie Sądu Najwyższego oddalające zażalenie zostało doręczone pełnomocnikowi skarżącej 9 sierpnia 2011 r.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 3 sierpnia 2012 r. (doręczonym 8 sierpnia 2012 r.) pełnomocnik skarżącej został wezwany do usunięcia braków formalnych skargi przez: doręczenie jednego odpisu i czterech kopii uzasadnienia postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie – VI Wydział Cywilny z 26 października 2010 r. (sygn. akt VI ACa 1466/09) oraz dokładne wskazanie, w jaki sposób zakwestionowany w skardze przepis narusza wolności i prawa skarżącej.

Pismem procesowym z 16 sierpnia 2012 r. pełnomocnik odniósł się do zarządzenia.

Skarżąca zarzuciła, że art. 112 ust. 3 u.k.s.c. w sposób nierówny traktuje sytuację podmiotów reprezentowanych przez profesjonalnych pełnomocników, w zależności od tego czy, w sprawie złożono wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych. Zdaniem skarżącej w sytuacji nieopłacenia pisma zawierającego środek zaskarżenia (w sprawie skarżącej – skargi kasacyjnej), sąd wezwie pełnomocnika do uzupełnienia należnej opłaty. W razie zaś, gdy pełnomocnik złoży wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, a sąd odmówi zwolnienia, brak uiszczenia opłaty od tego środka spowoduje jego odrzucenie, bez wzywania do wniesienia stosownej opłaty. Zaskarżony przepis pozbawia zatem skarżącą prawa do usunięcia braków skargi kasacyjnej (uiszczenia opłaty), w wypadku złożenia przez nią wraz ze skargą wniosku o zwolnienie od opłaty od tej skargi. Powyższe ogranicza jej prawo do sądu, tj. – jak podkreśliła – prawo rozpoznania sprawy przez Sąd Najwyższy. Zarzuciła, że zakwestionowany przez nią art. 112 ust. 3 u.k.s.c. jest przy tym niejasny, co umożliwia jego różną interpretację. Niejasne i wieloznaczne brzmienie tego przepisu godzi – zdaniem skarżącej – w zasadę demokratycznego państwa prawnego.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji warunkiem merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej jest wykazanie przez skarżącego, że w związku z wydaniem przez sąd ostatecznego orzeczenia na podstawie zakwestionowanego w skardze aktu normatywnego doszło do naruszenia przysługujących skarżącemu praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym. Uprawdopodobnienie przez skarżącego naruszenia jego praw lub wolności jest zatem przesłanką konieczną uznania dopuszczalności skargi konstytucyjnej.

Skargą konstytucyjną objęto art. 112 ust. 3 u.k.s.c., który stanowi: „przepisu ust. 2 nie stosuje się, jeżeli pismo podlegające opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę wartości przedmiotu sporu lub wartości przedmiotu zaskarżenia, zostało wniesione przez adwokata, radcę prawnego lub rzecznika patentowego. W takim przypadku, jeżeli wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych złożony przed upływem terminu do opłacenia pisma został oddalony, tygodniowy termin do opłacenia pisma biegnie od dnia doręczenia stronie postanowienia, a gdy postanowienie zostało wydane na posiedzeniu jawnym – od dnia jego ogłoszenia. Jeżeli jednak o zwolnieniu od kosztów sądowych orzekał sąd pierwszej instancji, a strona wniosła zażalenie w przepisanym terminie, termin do opłacenia pisma biegnie od dnia doręczenia stronie postanowienia oddalającego zażalenie, a jeżeli postanowienie sądu drugiej instancji zostało wydane na posiedzeniu jawnym – od dnia jego ogłoszenia”.

Zakwestionowany w skardze przepis obowiązuje od 19 kwietnia 2010 r., w związku z wejściem w życie ustawy z dnia 17 grudnia 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2010 r. Nr 7, poz. 45). Jak przyjmuje się w orzecznictwie: „zmiana treści art. 112 u.k.s.c. miała na celu przyśpieszenie postępowania w wypadku, kiedy czynności za stronę wykonuje fachowy pełnomocnik, a charakter tych czynności nie wymaga dodatkowych wskazówek ze strony sądu. Fachowy pełnomocnik reprezentujący stronę ma – co do zasady – wynikający z art. 1302 § 1 k.p.c. obowiązek samodzielnego określenia i wniesienia opłaty stałej lub stosunkowej, obliczonej od podanej przez stronę wartości przedmiotu sporu” (postanowienie SN z 13 kwietnia 2012 r., sygn. akt I CZ 36/12).

Na wstępie Trybunał Konstytucyjny zauważa, że zarzuty skargi po części abstrahują od treści zapadłych w sprawie orzeczeń.

Skarżąca zarzuciła, że w sprawie poprzedzającej wystąpienie ze skargą konstytucyjną nie została wezwana do uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej. Powyższy zarzut nie znajduje jednakże potwierdzenia w żadnym z orzeczeń zapadłych w sprawie. Przeciwnie, w postanowieniu z 21 czerwca 2011 r. (sygn. akt I CZ 42/11) Sąd Najwyższy stwierdził, że skarżąca była bezskutecznie wzywana do uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej. Sąd przyjął, że „postanowienie z 26 października 2010 r. [oddalające wniosek skarżącej o zwolnienie od opłaty od skargi kasacyjnej] zostało doręczone stronie pozwanej, jednocześnie wezwano tę stronę do usunięcia w ciągu tygodnia braku skargi w postaci uiszczenia wspomnianej opłaty (k. 524, 525 akt sprawy). Z treści notatki służbowej zamieszczonej na k. 526 akt sprawy wynika, że opłata od skargi kasacyjnej nie została uiszczona w terminie”.

Trybunał zwraca uwagę, że w toku rozpoznania skargi konstytucyjnej jest związany jej granicami (art. 66 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), ponadto musi zbadać wszystkie istotne okoliczności w celu wszechstronnego wyjaśnienia sprawy (art. 19 ustawy o TK). Należy przy tym wyraźnie zaznaczyć, że Trybunał jest związany orzeczeniami zapadłymi w spawie, w związku z którą wniesiono skargę. Jednoznaczne brzmienie art. 79 ust. 1 Konstytucji wyklucza bowiem badanie w drodze skargi konstytucyjnej indywidualnych rozstrzygnięć podjętych w sprawie skarżącego. W swoich orzeczeniach Trybunał wielokrotnie stwierdzał, że do jego kompetencji nie należy kontrola prawidłowości ustaleń sądu ani też sprawowanie kontroli co do sposobu wykładni obowiązujących przepisów, ich stosowania lub niestosowania przez sądy orzekające w indywidualnych sprawach (por. postanowienia z: 21 czerwca 1999 r., Ts 56/99, OTK ZU nr 6/1999, poz. 143; 21 czerwca 2000 r., Ts 33/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 222).

Niezależnie od powyższego Trybunał uznał za konieczne odnieść się do pozostałych zarzutów.

Skarżąca podniosła naruszenie zasady równości w dostępie do sądu (w niniejszej sprawie Sądu Najwyższego) stron reprezentowanych przez profesjonalnych pełnomocników. Kryterium zróżnicowania stanowi okoliczność złożenia wniosku o zwolnienie od kosztów. Naruszenie swych praw skarżąca upatruje w pozbawieniu jej prawa do – jak podkreśliła – oczekiwania na wezwanie do usunięcia braków (uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej). Innymi słowy – jak zarzuciła – skorzystanie z uprawnienia złożenia wniosku o zwolnienie od kosztów wiązało się dla niej z całkowicie nieproporcjonalną sankcją przewidzianą w art. 112 ust. 3 u.k.s.c. (niezastosowaniem art. 112 ust. 2 tej ustawy, wyrażającego regułę, zgodnie z którą jeżeli wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych `zgłoszony przed upływem terminu do opłacenia pisma został prawomocnie oddalony, przewodniczący wzywa stronę do opłacenia złożonego pisma na podstawie art. 130 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.). Odnosząc się do powyższych zarzutów, Trybunał po pierwsze, przypomina, że zasadą jest odpłatność za korzystanie z wymiaru sprawiedliwości, natomiast „Sąd nie podejmie żadnej czynności na skutek pisma, od którego nie została uiszczona należna opłata” (art. 126 § 1 k.p.c.). Zwolnienie od kosztów jest odstępstwem (wyjątkiem) od tej zasady. Po drugie, Trybunał zwraca uwagę, że zakwestionowany art. 112 ust. 3 u.k.s.c. stanowi, że instytucji uzupełnienia braków nie stosuje w wypadku wniesienia pisma przez podmiot profesjonalny (art. 112 ust. 3 u.k.s.c. wyłącza stosowanie art. 130 k.p.c.). Przepis ten wskazuje także, że pomimo nieopłacenia pisma procesowego (z uwagi na złożony wniosek o zwolnienie od ponoszenia kosztów), termin do jego opłacenia zaczyna biec dopiero od chwili doręczenia stosownego orzeczenia lub jego ogłoszenia. W sytuacji zatem, gdy strona reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika procesowego jest świadoma konieczności poniesienia kosztów postępowania, nie potrzeba dodatkowego impulsu w postaci wezwania jej do wniesienia opłaty. W swoich orzeczeniach Trybunał prezentuje pogląd, że od adwokata, radcy prawnego, czy też rzecznika patentowego, a więc osób, które posiadają należytą wiedzę i doświadczenie zawodowe, można wymagać więcej niż od stron osobiście podejmujących czynności procesowe (zob. wyroki TK z: 17 listopada 2008 r., SK 33/07, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 154; 28 maja 2009 r., P 87/08, OTK ZU nr 5/A/2009, poz. 72 oraz 14 września 2009 r., SK 47/07, OTK ZU nr 8/A/2009, poz. 122).

Skarżąca zarzuca również, że art. 112 ust. 3 u.k.s.c. jest niejasny, a przez to może być różnie interpretowany. Niejasne i wieloznaczne brzmienie tego przepisu narusza zasadę demokratycznego państwa prawnego.

Odnosząc się do powyższego zarzutu, Trybunał zwraca uwagę, że objęty przedmiotem skargi konstytucyjnej art. 112 ust. 3 u.k.s.c. obowiązuje od 19 kwietnia 2010 r. Zarzuty co do jego niejasności i możliwości jego różnej interpretacji dotyczą natomiast stanu prawnego sprzed nowelizacji tego przepisu dokonanej ustawą z 17 grudnia 2009 r. Także orzecznictwo przywołane przez skarżącą na poparcie zrzutów skargi dotyczy stanu prawnego sprzed nowelizacji zakwestionowanego przepisu. To wówczas przyjmowano, że także strony reprezentowane przez profesjonalistów, które nie uzyskały wnioskowanego zwolnienia mają obowiązek wniesienia wymaganej opłaty dopiero na wezwanie przewodniczącego (por. uchwałę Sądu Najwyższego z 28 listopada 2006 r., sygn. akt III CZP 98/06, OSNC z 2007 r., nr 9, poz. 131).

Nadto, Trybunał przypomina, że art. 2 Konstytucji zasadniczo nie jest samoistnym źródłem praw podmiotowych, których ochrony skarżący mógłby domagać się w skardze konstytucyjnej. Przepis ten wyznacza jedynie standard kreowania przez ustawodawcę wolności i praw, nie wprowadzając jednocześnie konkretnej wolności czy konkretnego prawa (zob. postanowienia TK z: 10 stycznia 2001 r., Ts 72/00, OTK ZU nr 1/2001, poz. 12; 20 lutego 2008 r., SK 27/07, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 22). Może on stanowić wzorzec kontroli wówczas, gdy zasada demokratycznego państwa prawnego zostanie odniesiona do przepisów Konstytucji, które prawa i wolności wyrażają. Tylko wyjątkowo art. 2 Konstytucji może – w myśl orzecznictwa Trybunału – stanowić źródło nowych praw lub wolności niewynikających z innych przepisów konstytucyjnych. W takiej sytuacji konieczne jest jednak dokładne określenie przez skarżącego zarówno adresata konstytucyjnego prawa podmiotowego (jego beneficjenta), jak i jego całej sytuacji prawnej, powiązanej z możnością wyboru sposobu zachowania się (por. wydane w pełnym składzie postanowienie TK z: 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60; 23 stycznia 2002 r., SK 13/01, OTK ZU nr 1/A/2002, poz. 9 i 14 grudnia 2004 r., SK 29/03, OTK ZU nr 11/A/2004, poz. 124). Takiej argumentacji nie przedstawiono jednak w rozpatrywanej skardze konstytucyjnej.

Powyższe okoliczności stanowią kolejną przesłankę odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej (art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK).



W tym stanie rzeczy Trybunał orzekł jak w sentencji.