Pełny tekst orzeczenia

557/6/B/2013

POSTANOWIENIE
z dnia 21 listopada 2013 r.
Sygn. akt Ts 338/11

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Mirosław Granat – przewodniczący
Maria Gintowt-Jankowicz – sprawozdawca
Wojciech Hermeliński,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 czerwca 2013 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej BELOS-PLP S.A.,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 9 grudnia 2011 r. BELOS-PLP S.A. (dalej: skarżąca, spółka) zakwestionowała zgodność art. 8 ust. 2a oraz art. 18 ust. 1a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, ze zm.; dalej: ustawa o systemie) z art. 2, art. 20, art. 22, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 64 ust. 1 i 3, art. 84 oraz art. 217 Konstytucji.
W ocenie skarżącej zakwestionowane przepisy naruszają zasadę demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji), gdyż nie wskazują jednoznacznie kto, kiedy i w jakiej sytuacji jest płatnikiem składek za ubezpieczonego. Regulacje te są niezgodne z wyrażoną w art. 84 Konstytucji zasadą powszechności opodatkowania oraz zasadą nakładania podatków w drodze ustawy (art. 217 Konstytucji), ponieważ stanowią normę, z której jasno i precyzyjnie nie wynika obowiązek podatkowy. Ponadto, zaskarżone unormowanie obliguje skarżącą do zapłacenia składek ze środków własnych, a to – w ocenie spółki – jest sprzecznym z art. 64 ust. 3 Konstytucji wkroczeniem w jej sferę majątkową. Kwestionowane przepisy są również sprzeczne z zasadą proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji), gdyż nakładają na pracodawcę zbyt uciążliwe obowiązki w stosunku do interesu pracownika, który miałby podlegać ochronie. Ponadto, regulacje te stanowią formę ograniczenia wolności prowadzenia działalności gospodarczej (art. 20 Konstytucji) i wynikającej z niej swobody kontraktowania, które to ograniczenie nie znajduje uzasadnienia w wartościach określonych w art. 22 Konstytucji. Skarżąca sformułowała również zarzut niezgodności zaskarżonych przepisów z zasadą równości (art. 32 Konstytucji) w zakresie, w jakim prowadzą do nieusprawiedliwionego zróżnicowania sytuacji podmiotów zawierających umowy cywilnoprawne – w zależności od tego, czy druga strona posługuje się przy ich wykonywaniu pracownikami zleceniodawcy. W chwili powstania stosunku między pracodawcą a osobą trzecią zawarcie umowy o dzieło lub umowy zlecenie, dotąd zwolnione z obowiązku ubezpieczenia emerytalnego i rentowego, zostaje objęte tym ubezpieczeniem, a nadto obowiązkiem ubezpieczenia chorobowego.
Postanowieniem z 12 czerwca 2013 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Trybunał stwierdził, że skarga jest oczywiście bezzasadna oraz nie spełnia warunków dopuszczalności w zakresie określenia jej podstawy.
Na powyższe postanowienie pełnomocnik skarżącej wniósł w ustawowym terminie zażalenie. W złożonym środku odwoławczym skarżąca podniosła, że jasna wykładnia zaskarżonych przepisów została ustalona uchwałą SN z 2 września 2009 r. (sygn. akt II UZP 6/09), podczas gdy decyzja ZUS dotyczyła umów zawartych przez pracownika w okresie od 2002 do 2006 r. W konsekwencji w okresie tym skarżąca nie mogła znać wykładni tych przepisów ustalonej uchwałą SN. Ponadto, skarżąca stwierdziła, że nie mogą być konstytucyjne przepisy prawa daninowego, których adresata musiał dopiero ustalić SN. Dodatkowo, powołując się na wyrok TK z 27 listopada 2007 r. (SK 39/06, OTK ZU nr 10/A/2007, poz. 127), podniosła, że art. 2 w związku z art. 84 i art. 217 Konstytucji mogą być samodzielnymi wzorcami kontroli w postępowaniu skargowym. Jednocześnie, w zażaleniu zarzuciła, że w zaskarżonym postanowieniu zabrakło odniesienia się do argumentacji skargi dotyczącej naruszenia prawa własności.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b w związku z art. 36 ust. 6-7 i z art. 49 ustawy o TK). Trybunał Konstytucyjny bada w szczególności, czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu. Oznacza to, że na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał analizuje przede wszystkim te zarzuty, które mogą podważyć trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia.

Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że postanowienie o odmowie nadania rozpatrywanej skardze konstytucyjnej dalszego biegu jest prawidłowe, a zarzuty podniesione w zażaleniu nie zasługują na uwzględnienie.
W odniesieniu do pierwszego z zarzutów, co do rozbieżności pomiędzy datą wydania uchwały SN a okresami rozliczeniowymi, których dotyczyły decyzje ZUS, należy podnieść, że – jak wynika z akt sprawy – decyzje te zostały wydane i doręczone spółce 29 września 2010 r. i stanowiły konsekwencję wyroku Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej z 15 grudnia 2009 r. (sygn. akt VI U 1130/09). W wyroku tym sąd, powołując się na wskazaną wyżej uchwałę SN, uznał skarżącą za płatnika składek z tytułu świadczenia przez Janusza Habiciaka usług w ramach umów cywilnoprawnych zawartych z BBO Sp. z o.o. na rzecz skarżącej. W konsekwencji, od podjęcia uchwały przez SN do wydania decyzji ZUS w sprawie skarżącej upłynął ponad rok, w trakcie którego skarżąca jako płatnik składek na ubezpieczenie społeczne miała możliwość dokonania korekty rozliczeń.
W tym kontekście, należy podkreślić, że skarżąca jako płatnik składek jest zobowiązana do złożenia dokumentów rozliczeniowych korygujących w każdym przypadku, gdy zachodzi konieczność korekty danych wskutek stwierdzenia nieprawidłowości przez płatnika składek we własnym zakresie lub przez ZUS (por. art. 41 ust. 6 ustawy o systemie). Procedurę oraz terminy składania korekty określają przepisy ustawy o systemie.
Biorąc pod uwagę powyższe, Trybunał stwierdza, że zarzuty skarżącej dotyczące braku możliwości uwzględnienia uchwały SN w odniesieniu do rozliczeń za lata 2002 – 2006 są chybione i nie znajdują potwierdzenia ani w stanie faktycznym, na tle którego wniesiono skargę konstytucyjną, ani w przepisach ustawy o systemie, zgodnie z którymi spółka zobowiązana jest do dokonania korekty rozliczeń wskutek stwierdzenia ich nieprawidłowości.
W systemie prawa, z uwagi na poziom skomplikowania i różnorodności współczesnych stosunków prawnych, nie jest możliwe wyeliminowanie stosowania przez ustawodawcę klauzul generalnych i pojęć niedookreślonych. Z tych względów prawodawca wprowadził instrumenty i procedury służące wyjaśnianiu trudności interpretacyjnych, np. mające na celu wyjaśnienie przepisów prawnych, których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych (art. 15 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, Dz. U. z 2012 r., poz. 270 ze zm.; dalej: p.p.s.a.), w odniesieniu do zagadnień prawnych budzących poważne wątpliwości (art. 390. § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.; art. 15 § 1 pkt 3 p.p.s.a.) lub wymagających zasadniczej wykładni ustawy (por. art. 441 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego, Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.). Uznanie argumentacji skarżącej za trafną prowadziłoby do stwierdzenia, że wskazane wyżej procedury są niekonstytucyjne, gdyż ich istotą jest ustalenie wykładni przepisu przez „nadawanie mu nowego znaczenia z mocą wsteczną”.
Odnosząc się do kolejnego zarzutu dotyczącego możliwości powołania art. 2, art. 84 i art. 217 Konstytucji jako samodzielnych wzorców kontroli w postępowaniu skargowym, Trybunał w obecnym składzie przychyla się do stanowiska wyrażonego w zaskarżonym postanowieniu, w którym Trybunał stwierdził, że wskazane wyżej przepisy ustawy zasadniczej nie wyrażają praw podmiotowych, o których mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji.
W dotychczasowym orzecznictwie Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie wypowiadał się co do możliwości uczynienia art. 2, art. 84 oraz art. 217 Konstytucji samoistnymi wzorcami kontroli konstytucyjności prawa w postępowaniu zainicjowanym skargą konstytucyjną. Dwie najpełniejsze wypowiedzi Trybunału w tym zakresie zostały zawarte w postanowieniach z 12 grudnia 2000 r. oraz 23 stycznia 2002 r. (Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 59 i 60), a także 16 lutego 2009 r. (Ts 202/06, OTK ZU nr 1/B/2009, poz. 23). W pierwszym z orzeczeń Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że szeroki katalog konstytucyjnych wolności i praw wymienionych w rozdziale II Konstytucji zasadniczo wyczerpuje pojęcie konstytucyjnych wolności lub praw, o którym mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji. Za przejaw woli ustrojodawcy skoncentrowania zakresu skargi konstytucyjnej na prawach i wolnościach wyrażonych expressis verbis w konkretnych postanowieniach konstytucyjnych, uznać można m.in. zamieszczenie właśnie w rozdziale II Konstytucji przepisów wprowadzających przedmiotowe ograniczenie skargi (art. 79 ust. 2), czy też ograniczenie dochodzenia niektórych praw w granicach określonych w ustawie (zob. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 23 listopada 1998 r., SK 7/98, OTK ZU nr 7/1998, poz. 114, s. 629).
W konsekwencji, możliwość odwoływania się przez skarżącego do treści klauzul generalnych, wyrażonych w przepisach rozdziału I Konstytucji (na czele z tymi, statuowanymi w art. 2) należy traktować jako wyjątkową i subsydiarną. Oparcie skargi konstytucyjnej na samoistnym zarzucie naruszenia art. 2 Konstytucji zobowiązuje skarżącego do precyzyjnego określenia praw bądź wolności wywodzonych z treści tego przepisu, których naruszenie skarżący podnosi w skardze. Chodzi przy tym o wskazanie konstytucyjnych praw bądź wolności przyjmujących normatywną postać praw podmiotowych, w tym znaczeniu, że ich adresatem jest obywatel (bądź inny podmiot prawa), kształtują one jego sytuację prawną, zaś adresat ten ma możność wyboru zachowania się, tzn. spełnienia lub niespełnienia normy (zob. Z. Czeszejko-Sochacki, L. Garlicki, J. Trzciński, Komentarz do ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Warszawa 1999, s. 159). Przedstawione stanowisko zostało podtrzymane przez Trybunał w wydanym w pełnym składzie (przywołanym powyżej) postanowieniu TK z 23 stycznia 2002 r.
W rozpatrywanej sprawie skarżąca zobowiązana była sprecyzować, w zakresie jakich praw lub wolności statuowanych w przepisach konstytucyjnych zasady wynikające z art. 2 Konstytucji doznały niedozwolonego uszczerbku lub ograniczenia (zob. przykładowo postanowienia TK z dnia: 13 września 2005 r., Ts 7/05, OTK ZU nr 6/B/2005, poz. 243; 19 listopada 2007 r., Ts 152/06, OTK ZU nr 5/B/2008, poz. 195). Wymogu takiej konkretyzacji nie spełnia odwołanie się przez skarżącą do art. 2 Konstytucji i wyrażonych w nim zasad państwa prawa. Ogólne wskazanie takich zasad, jako układu odniesienia dla kontroli kwestionowanych przepisów, nie skutkuje jeszcze sprecyzowaniem treści prawa podmiotowego przysługującego skarżącej.
Z kolei w orzeczeniu z 16 lutego 2009 r. (Ts 202/06) Trybunał Konstytucyjny wyraził analogiczną ocenę co do art. 84 i art. 217 Konstytucji. W uzasadnieniu tego postanowienia stwierdził: „Należy natomiast zgodzić się ze skarżącymi, że Konstytucja gwarantuje każdemu równość w zakresie obciążeń podatkowych i w tym zakresie ustawodawca jest związany dyrektywami płynącymi z konstytucyjnej zasady równości w związku z zasadą sprawiedliwości. Naruszenie tych dyrektyw może też być przedmiotem kontroli przed Trybunałem Konstytucyjnym. Jednakże w przypadku skargi konstytucyjnej wszczęcie takiej kontroli obwarowane jest dodatkowym wymogiem wskazania naruszonych wolności lub praw konstytucyjnych skarżącego. Wynika to wprost z art. 79 ust. 1 Konstytucji. Konstytucyjna zasada równości nie może jednak stanowić samodzielnej podstawy skargi konstytucyjnej. Skarżący, podnosząc zarzut naruszenia prawa do równego traktowania, powinni wskazać, w zakresie jakiej wolności lub prawa konstytucyjnego to nierówne traktowanie występuje. Wymóg powyższy nie jest spełniony, gdy skarżący zarzut naruszenia zasady równości łączy z zasadą sprawiedliwości, gdyż z obu tych zasad nie wynika publiczne prawo podmiotowe w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji. Prawo takie nie wynika również z powiązania wskazanych wyżej zasad z zasadą powszechności opodatkowania wyrażoną w art. 84 Konstytucji. Ta zasada stanowi podstawę nakładania obowiązków na obywateli, a nie do wywodzenia z Konstytucji wolności lub praw. Za nietrafny należy w związku z tym uznać pogląd skarżących wyrażony w zażaleniu, w myśl którego związek zasady równości, sprawiedliwości i powszechności opodatkowania daje podstawę do wyinterpretowania z Konstytucji publicznego prawa podmiotowego w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji”. Postanowienie to również zostało wydane w pełnym, piętnastoosobowym składzie. Na niedopuszczalność uczynienia art. 84 i art. 217 Konstytucji samodzielnymi wzorcami kontroli wskazywano już we wcześniejszym orzecznictwie (zob. np. wyrok TK z 5 listopada 2008 r., SK 79/06, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 153).
Powołane przez skarżącą w zażaleniu orzeczenia, mające potwierdzać tezę o możliwości uznania art. 2, art. 84 i art. 217 za dopuszczalne wzorce kontroli konstytucyjności przepisów w postępowaniu skargowym, są orzeczeniami, które zapadły wcześniej niż postanowienie TK w sprawie Ts 202/06, nie są to przy tym orzeczenia wydane w pełnym składzie. Ze względu na to, że – zgodnie z art. 25 ust. 1 pkt 1 lit. e ustawy o TK – odstąpienie od poglądu prawnego wyrażonego w orzeczeniu wydanym w pełnym składzie wymaga wydania orzeczenia w takim samym składzie, zarzuty zażalenia w tym zakresie należało uznać za nietrafne.
Ostatni zarzut zażalenia dotyczy braku odniesienia się w postanowieniu z dnia 12 czerwca 2013 r. do argumentacji skargi dotyczącej niezgodności zaskarżonych regulacji z art. 64 Konstytucji. Trybunał w obecnym składzie stwierdza, że zarzuty te są chybione. W zaskarżonym postanowieniu Trybunał przytoczył orzecznictwo dotyczące możliwości uznania przepisów prawa daninowego za naruszające prawo własności oraz podniósł, że skarżąca nie określiła sposobu naruszenia konstytucyjnych praw i wolności w tym zakresie.
Trybunał Konstytucyjny w obecnym składzie dodaje, że wskazane w zażaleniu jako dodatkowy wzorzec kontroli prawo do dobrej administracji (art. 41 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Dz. Urz. UE. C 303 z 14.12.2007) pozostaje bez związku z zakresem kognicji Trybunału oraz zakresem orzekania w postępowaniu skargowym, a jednocześnie stanowi rozszerzenie podstaw skargi konstytucyjnej z naruszeniem terminu określonego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Tym samym argumentację dotyczącą tego przepisu Trybunał pozostawił bez rozpoznania.

Wobec powyższego Trybunał w obecnym składzie stwierdza, że w zażaleniu skarżąca nie podważyła przesłanek leżących u podstaw odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. W konsekwencji, na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 7 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny nie uwzględnił zażalenia.