Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 maja 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Marek Szymanowski (spr.)

Sędziowie: SA Dorota Elżbieta Zarzecka

SA Bożena Szponar-Jarocka

Protokolant: Agnieszka Charkiewicz

po rozpoznaniu w dniu 21 maja 2013 r. w Białymstoku

sprawy z wniosku L. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o wypłatę emerytury po dniu 1 października 2011r.

na skutek apelacji wnioskodawczyni L. W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 25 września 2012 r. sygn. akt IV U 1880/12

I.  zmienia zaskarżony wyrok i poprzedzające go decyzje z dnia 28 maja 2012 r. i z dnia 3 kwietnia 2012 r. w ten sposób, że wznawia wnioskodawczyni wypłatę emerytury za okres od 1 października 2011 r. do dnia 21 listopada 2012 r.;

II.  w zakresie żądania wznowienia wypłaty emerytury od dnia 22 listopada 2012 r. uchyla zaskarżony wyrok i umarza postępowanie w tym zakresie;

III.  przekazuje do rozpoznania organowi rentowemu wniosek L. W. z dnia 15 maja 2013 r. w zakresie żądania przyznania odsetek za opóźnienie za okres wstrzymania emerytury;

IV.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w O. na rzecz L. W. tytułem zwrotu kosztów procesu kwotę 30

złotych (trzydzieści złotych).

Sygn. akt III A Ua 1151/12

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 28 maja 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Odział w O. odmówił L. W. wznowienia postępowania w trybie 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, z późn. zm.) w sprawie wstrzymania wypłaty jej emerytury na podstawie art. 103a tejże ustawy.

We wniesionym od tej decyzji w dniu 26 czerwca 2012 r. odwołaniu L. W. domagała się jej uchylenia, podnosząc, iż nie było podstaw do wstrzymania jej świadczenia od 1 października 2011 r., bo to powoduje działanie przepisów prawa wstecz. Wstrzymanie przyznanego świadczenia jest też sprzeczne z przepisami art. 2, art. 32, art. 64, art. 65 ust. 1 i 5, art. 76 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Wyrokiem z dnia 25 września 2012 r. Sąd Okręgowy w Olsztynie (k. 11) odwołanie to oddalił. U podstaw tego wyroku legły następujące ustalenia tego Sądu: L. W. na podstawie decyzji organu rentowego z dnia 19 maja 2009 r. miała przyznane prawo do emerytury od dnia 1 marca 2009 r. W chwili przejścia na emeryturę wnioskodawczyni pozostawała w zatrudnieniu w (...) w O..

Decyzją z dnia 22 listopada 2011 r. organ rentowy wstrzymał wypłatę świadczenia od 1 grudnia 2012 r., a wniesione odwołanie od tej decyzji Sąd Okręgowy w Olsztynie oddalił wyrokiem z dnia 18 stycznia 2012 r. w sprawie(...)

W ocenie Sądu Okręgowego po wejściu w życie art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, z późn. zm.) przepis ten pozwalał na wstrzymanie jej świadczenia z przyczyn wskazanych w wyczerpującym uzasadnieniu wyroku z dnia 18 stycznia 2012 r. oddającego odwołanie w oparciu o ten przepis. Od wydania tego wyroku nie zmieniał się stan prawny uzasadniający obecnie wznowienie postępowania w przedmiocie podjęcia wypłaty emerytury odwołującej się. Powołując się na art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. wniesione odwołanie oddalił.

We wniesionej w dniu 15 października 2012 r. apelacji od tego wyroku L. W. zarzuciła obrazę art. 2, 8, 178 ,21 i 64 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie których to przepisów Sąd Okręgowy winien odmówić stosowania art. 103a ustawy, który to przepis jest niekonstytucyjny.

Czyniąc taki zarzut wnosiła o zmianę zaskarżonego wyroku i decyzji i przywrócenie należnych jej świadczeń od chwili wstrzymania.

W piśmie procesowym z dnia 2 stycznia 2013 r. (k.34) wnioskodawczyni odwoła się do zapadłego w międzyczasie w dniu 13 listopada 2012 r. wyroku Trybunału Konstytucyjnego K 2/12 dotyczącego także jej sytuacji prawnej.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Przede wszystkim należało zauważyć, iż Sąd Okręgowy rozpoznał istotę sprawy tylko w części, pomijając sformułowane w odwołaniu i relewantne w sprawie wnioski skarżącej. Nie jest to jednak tylko wina Sądu lecz w części kontynuacja uchybień popełnionych przez organ rentowy o czym niżej. Jak wiadomo w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych zakres i przedmiot rozpoznania sądowego wyznacza przedmiot decyzji organu rentowego i żądanie zgłoszone w odwołaniu wniesionym do sądu (por. postanowienie SN z 2 marca 2011 r. , II UZ 1/11 LEX nr 844747; postanowienie SN z 13 maja 1999 r. ,II UZ 52/99 OSNP 2000/15/601; postanowienie SN z 18 marca 2008 r. II UZ 4/08 OSNP 2009/11-12/163 i inne ).

Postępowanie w niniejszej sprawie zdaniem organu rentowego, co zostało przyjęte bezkrytycznie następnie przez Sąd Okręgowy, zainicjować miał wniosek skarżącej z dnia 11 kwietnia 2012 r. ( data wpływu do organu, a przez nią opatrzony datą 10 kwietnia 2012 r. ), do niego wyraźnie bowiem nawiązuje zaskarżona decyzja z dnia 28 maja 2012 r. Potraktowanie pisma skarżącej z dnia 11 kwietnia 2012 r. jako wniosku było pierwotną przyczyną błędów organu rentowego i Sądu. W istocie bowiem pismo skarżącej z dnia 11 kwietnia 2012 r. (k. 349 akt rentowych) wcale nie jest wnioskiem lecz odwołaniem od decyzji z dnia 3 kwietnia 2012 r., któremu organ rentowy w ogóle nie nadał biegu. W świetle tego pisma skarżąca wyraźnie wskazała :,, Odwołuję się od pisma ZUS z dnia 03.04.2012 r. znak (...)-1/15/E o wstrzymanie emerytury z urzędu’’. Nie zachodziła zatem potrzeba wydawania przez organ rentowy żadnej decyzji, o ile nie zamierzał on uwzględnić odwołania na podstawie art. 477 ⁹ § 2 zd. II k.p.c., to winien on był przekazać te odwołanie do rozpatrzenia Sądowi Okręgowemu w Olsztynie. Wydana zatem w dniu 28 maja 2012 r. decyzja, od której odwołanie rozpoznał Sąd Okręgowy w istocie była zbędna i trzeba ją uznać – wobec braku wniosku – za wydaną z urzędu. Odwołująca się wniosła odwołanie od tej decyzji i to odwołanie rozpoznał Sąd Okręgowy zaskarżonym wyrokiem, jednakże uszło uwadze Sądu Okręgowego, lub nie przypisał znaczenia temu, że w końcowej fazie odwołania skarżąca wyraźnie wskazała (k. 3):,, Mój wniosek z dnia 10.04.2012 r. nie jest wnioskiem o wszczęcie postępowania lecz odwołaniem, a o prawie do wnoszenia odwołania zostałam pouczona w niniejszej decyzji . Decyzja ZUS z dnia 03.04.2012 r. zawiera dla strony niekorzystne rozstrzygnięcia . Wstrzymuje wypłatę emerytury od dnia 01.10.2011 r., a nie jak wcześniejsza decyzja od 01.12.2011 r. Zatem treść przedmiotowej decyzji jest inna, dotyczy innych okresów oraz innych kwot.’’ Sformułowania te nie powinny budzić wątpliwości, jaka była wola skarżącej od początku niniejszego postępowania tj. jej wolą było zaskarżenie decyzji z dnia 3 kwietnia 2012 r. i wolę tę w sposób prawidłowy wyraziła zarówno w odwołaniu (k. 349), które organ rentowy potraktował jako wniosek o wznowienie wypłatę emerytury i odmówił wypłaty tejże w decyzji z 28 maja 2012 r., jak i w odwołaniu od decyzji z dnia 28 maja 2012 r. kiedy to zawarła w uzasadnieniu cytowany wyżej passus (k.3). Do podobnego wniosku prowadzi analiza złożonej apelacji (k.16), gdzie wyraźnie wskazuje tylko decyzję z dnia 3 kwietnia 2012 r. i to jej zmiany się domaga.

By nie przedłużać zbędnie wywodu Sąd Apelacyjny przyjmuje zatem, że przedmiotem niniejszego postępowania są odwołania skarżącej od decyzji:

1.  z dnia 3 kwietnia 2012 r. (k. 335) mocą której organ rentowy wstrzymał wnioskodawczyni wypłatę emerytury od dnia 1 października 2011 r. i uchylił wcześniejszą swoją decyzję z dnia 22 listopada 2011 r., w której to decyzji ZUS (k. 317 akt) wstrzymał wnioskodawczyni wypłatę emerytury z uwagi na kontynuację zatrudnienia u dotychczasowego pracodawcy - od dnia 1 grudnia 2011 r.. Odwołanie od decyzji z dnia 22 listopada 2011 r. Sąd Okręgowy w Olsztynie jak wiadomo oddalił prawomocnym wyrokiem z dnia 18 stycznia 2012 r. w sprawie (...);

2.  z dnia 28 maja 2012 r., mocą której odmówiono wznowienia postępowania w trybie 114 ust. 1 ustawy, w istocie wydanej z urzędu bez wniosku L. W., co wyżej wyjaśniono.

Z treści zaskarżonego wyroku wynika, iż Sąd Okręgowy rozpoznał jedynie odwołanie od decyzji z dnia 28 maja 2012 r., a z uzasadnienia tego wyroku wynika, iż również Sąd Okręgowy mylnie traktował pismo skarżącej z dnia 11 kwietnia 2012 r. (k. 28 v.) jako wniosek zamiast jako odwołanie od decyzji z dnia 3 kwietnia 2012 r. W tym zakresie Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy. Nierozpoznanie istoty sprawy w świetle art. 386 §4 k.p.c. prowadzi zasadniczo do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, ale nie jest to uchylenie obligatoryjne lecz zależy od oceny sądu odwoławczego odniesionej do określonych okoliczności sprawy. W sytuacji, gdy do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy nie jest koniecznym przeprowadzenie postępowania dowodowego, a dokonanie nowej oceny prawnej, tak jak ma to miejsce w niniejszej sprawie , Sąd Apelacyjny nie uznał za celowe uchylanie zaskarżonego wyroku z powodu nierozpoznania istoty sprawy , lecz zdecydował się na rozstrzygnięcie merytoryczne. Nie bez znaczenia w tym zakresie jest fakt zmiany stanu prawnego podlegający uwzględnieniu w ramach stanu rzeczy istniejącego na chwilę zamknięcia rozprawy przed Sądem Apelacyjnym (art. 316 §1 k.p.c.) wywołany wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r. (K 2/12 OTK-A 2012/10/121) opublikowanym w Dzienniku Ustaw pod pozycją 1285 z 22 listopada 2012 r. Jak wiadomo wyrokiem tym Trybunał Konstytucyjny stwierdził, iż art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726 oraz z 2011 r. Nr 291, poz. 1707) w związku z art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, z 2010 r. Nr 40, poz. 224, Nr 134, poz. 903, Nr 205, poz. 1365, Nr 238, poz. 1578 i Nr 257, poz. 1726, z 2011 r. Nr 75, poz. 398, Nr 149, poz. 887, Nr 168, poz. 1001, Nr 187, poz. 1112 i Nr 205, poz. 1203 oraz z 2012 r. poz. 118 i 251), dodanym przez art. 6 pkt 2 ustawy z 16 grudnia 2010 r., w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, jest niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Dla przypomnienia wyjaśnić wypada, iż przedmiotowa ustawa z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2010 , Nr 257 poz. 1726 ) w swoim art. 6. dokonała zmiany w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych między innymi dodając art. 103a. zgodnie z którym - prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego. Uznany za niekonstytucyjny (zakresowo) przepis art. 28 tej ustawy nakazywał stosowanie między innymi wprowadzanego art. 103a ustawy do emerytur przyznanych przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych (…) wprowadzającej tenże przepis, poczynając od dnia 1 października 2011 r.

Skutki zakresowej niekonstytucyjności przedmiotowego art. 28 są takie, iż z chwilą ogłoszenia sentencji wyroku w Dzienniku Ustaw utracił on moc w zakresie, w jakim przewiduje stosowanie art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy. Oznacza to, że obowiązek rozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą - jako warunek realizacji nabytego prawa do emerytury - nie będzie miał zastosowania do osób, które nabyły to prawo w okresie od 8 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2010 r. Natomiast przepis ten pozostaje nadal w obrocie prawnym i znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury w momencie jego wejścia w życie i później, tj. od 1 stycznia 2011 r.

Bezspornym w sprawie było, iż skarżąca L. W. należy do kręgu osób, które prawo do emerytury nabyły właśnie w przedziale czasowym od 8 stycznia 2009 r. do 31 grudnia 2010 r. kiedy to nie było obowiązku rozwiązywania stosunku pracy ( decyzja z dnia 19 maja 2009 r. przyznająca wnioskodawczyni emeryturę od dnia 1 marca 2009 r., k. 76 akt rentowych).

Oznacza to, że w stosunku do niej zapadły wyrok Trybunału Konstytucyjnego z pewnością wywołuje bezpośrednie skutki prawne. Czyniąc rozważania w tym zakresie zauważyć wypada, iż decyzją z dnia 3 kwietnia 2012 r. organ rentowy sam uchylił decyzję z 22 listopada 2012 r. wstrzymującą jej wypłatę świadczenia od 1 grudnia 2012 r., a odwołanie od decyzji z dnia 22 listopada 2012 r. prawomocnie oddalił Sąd Okręgowy w Olsztynie. Nie wydaje się w tej sytuacji trafnym postępowanie organu rentowego (k. 37), który zwrócił skargę o wznowienie postępowania skarżącej z uzasadnieniem odwołującym się do art. 401 ^{( 1)} k.p.c., a zatem odsyłając ją na drogę wznowienia postępowania sądowego w sprawie IV U 3031/11. Jak się zdaje faktu uchylenia decyzji, która była przedmiotem postępowania w sprawie (...) organ nie wziął pod uwagę. Inaczej mówiąc decyzja objęta tym postępowaniem została już uchylona, a w obrocie pozostaje wyżej wspomina decyzja z 3 kwietnia 2012 r., odwołaniu od której organ nie nadał biegu. Okoliczności te są o tyle istotne, iż w takim stanie rzeczy Sąd Apelacyjny orzeka o przedmiocie postępowania wyznaczonym decyzjami z dnia 3 kwietnia i 28 maja 2012 r., które z kolei dotyczą wstrzymania wypłaty emerytur od 1 października 2011 r. a zatem za cały sporny okres.

Skarżąca w dniu 15 maja 2013 r. (k.48) złożyła Sądowi Apelacyjnemu pismo procesowe, w którym powołując się na decyzję organu rentowego z dnia 1 lutego 2013 r. na mocy której wznowiono wypłatę jej emerytury od dnia 22 listopada 2012 r. , a zatem od dnia ogłoszenia wyroku Trybunału i utraty mocy przez wspomniany wyżej art. 28 - ograniczyła żądanie stosownie do tej decyzji. Okoliczność ta skutkowała procesowo częściowym uchyleniem zaskarżonego wyroku i umorzeniem postępowania przez Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 3 k.p.c. i art. 477 ¹³ k.p.c. tj. w zakresie, w jakim decyzją z dnia 1 lutego 2013 r. nastąpiło uwzględnienie odwołania.

Pozostaje zatem potrzeba merytorycznego rozstrzygnięcia jedynie za okres od 01.10.2011 r. do 21.11.2012 r. Skutki derogacyjne niekonstytucyjnego przepisu nie zawsze są łatwe do określenia i brak jest do końca jasności w tym zakresie, w szczególności czy przepis niekonstytucyjny traci moc ex tunc (od początku jego wejścia z życie) czy ex nunc (od momentu stwierdzenia jego niekonstytucyjności). Niekiedy przyjmuje się, że przepis traci moc ex tunc, a więc od początku, gdy już sam tryb uchwalania był wadliwy ( por. Prawo Intertemporalne w Orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego - pod red. Ewy Łętowskiej i Konrada Osajdy; Biblioteka Sądowa – Oficyna Wolters Kluwer Polska , Warszawa 2008, str. 42). Orzecznictwo sądowe wydaje się jednak iść dalej w kierunku niestosowania przepisu niekonstytucyjnego także do stanów faktycznych, w których formalnie nie dokonano jeszcze jego derogacji.

W świetle art. 190 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 78 , poz. 483 ze zm.) orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Utrata mocy obowiązującej przepisu z powodu jego niezgodności z Konstytucją co do zasady winno oznaczać, że przepis ten nie może być stosowany poczynając od daty jego uchwalenia. Wyrok zatem Trybunału ma generalnie skutki retroaktywne, a przez to zachodzi konieczność ponownego rozpoznania sprawy z pominięciem już niekonstytucyjnego przepisu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2008 r. V CO 43/08 LEX nr 564856, wyrok z dnia 21 listopada 2006 r. II PK 42/06 LEX nr 950622; wyrok NSA w W. z dnia 15 listopada 2006 r. II OSK 1349/05 Lex 318307 ;. wyrok SN z dnia 10 listopada 1999 r., I CKN 204/98, OSNC 2000, nr 5, poz. 94, wyrok z dnia 16 grudnia 1999 r., II CKN 632/98, nie publ., wyrok z dnia 7 grudnia 2000 r., III ZP 27/00, OSNAPiUS 2001, nr 10, poz. 331). Wypada zauważyć, iż już na tle stanów faktycznych wywołanych utratą mocy art. 28 pojawiły się orzeczenia jednoznacznie przyjmujące ten skutek retroaktywny i wznawiające wypłatę świadczenia za okres od 1 października 2011 r. a zatem także za okres sprzed utraty mocy przez niekonstytucyjny przepis art. 28 przywołanej wyżej ustawy (por. np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 21 lutego 2013 r. II A Ua 41/13 LEX nr 1280645).

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny na zasadzie art. 386 § 1 k.p.c. i 477 ¹⁴ §1 k.p.c. zmienił zaskarżany wyrok oraz poprzedzające go decyzje z dnia 3 kwietnia i 28 maja 2012 r. i wznowił wypłatę świadczenia także za sporny okres.

Co się tyczy wniosku skarżącej zawartego w piśmie z dnia 15 maja 2013 r. (k.48) o przyznanie odsetek od wznawianej emerytury to wniosek ten na zasadzie art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c., podlegał przekazaniu do rozpoznania organowi rentowemu jako nowe żądanie, dotychczas nierozpoznane przez organ rentowy. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem nie jest dopuszczalne dochodzenie przed Sądem świadczenia z ubezpieczenia społecznego, które nie było przedmiotem decyzji organu rentowego (por. wyrok SN z dnia 23 listopada 1999 r. II UKN 204/09 OSNP 2001/5/169).

O kosztach procesu orzeczono na zasadzie art. 98 § 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 108 §1 k.p.c. zasądzając na rzecz odwołującej się uiszczoną przez nią opłatę sądową od apelacji (k 26).