Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 maja 2013r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Barbara Orechwa-Zawadzka (spr.)

Sędziowie: SA Dorota Elżbieta Zarzecka

SO del. Piotr Prusinowski

Protokolant: Barbara Chilimoniuk

po rozpoznaniu w dniu 14 maja 2013 r. w Białymstoku

sprawy z wniosku M. Z.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o emeryturę

na skutek apelacji wnioskodawcy M. Z.

od wyroku Sądu Okręgowego w Łomży III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 9 października 2012 r. sygn. akt III U 676/12

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od wnioskodawcy M. Z. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję.

Sygn. akt III AUa 1154/12

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział B. decyzją z dnia 13 sierpnia 2012 roku, wydaną na podstawie przepisów ustawy z dnia 26 stycznia 1982 roku Karta nauczyciela (Dz. U. z 2006 roku, Nr 97, poz. 674 ze zm.), odmówił M. Z. prawa do emerytury nauczycielskiej. Organ rentowy stwierdził, że nie posiada on wymaganego, co najmniej 30-letniego okresu ubezpieczenia na dzień 31 grudnia 2008 roku. Przyjął, że M. Z. udowodnił łączny okres ubezpieczenia wynoszący 27 lat, 2 miesiące oraz 13 dni. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. odmówił uwzględnienia do stażu ubezpieczeniowego okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od dnia 30 września 1976 roku do dnia 31 sierpnia 1981 roku.

M. Z. w odwołaniu od powyższej decyzji domagał się jej zmiany i przyznania prawa do dochodzonego świadczenia po uprzednim uwzględnieniu do stażu ubezpieczeniowego zakwestionowanego okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców.

Sąd Okręgowy w Łomży po rozpoznaniu powyższego odwołania, wyrokiem z dnia 9 października 2012 roku odwołanie oddalił. Sąd I instancji wskazał, że warunki do uzyskania prawa do emerytury nauczycielskiej określa art. 88 ust. 1, 1a i 2a ustawy z dnia 26 stycznia 1982 roku Karta nauczyciela (Dz. U. z 2006 roku, Nr 97, poz. 674 ze zm.). Stosownie do art. 88 ust. 1 w/w ustawy nauczyciele mający trzydziestoletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze, zaś nauczyciele szkół, placówek, zakładów specjalnych oraz zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich - dwudziestopięcioletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym, mogą - po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy - przejść na emeryturę. Zgodnie z art. 88 ust. 1a w/w ustawy nauczyciele spełniający warunki określone w ust. 1 mogą przejść na emeryturę również w wypadku rozwiązania stosunku pracy lub wygaśnięcia stosunku pracy w okolicznościach określonych w art. 20 ust. 1, 5c i 7. Jak zaś stanowi art. 88 ust. 2a w/w ustawy nauczyciele urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 roku, a przed dniem 1 stycznia 1969 roku zachowują prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek, jeżeli spełnili warunki do uzyskania emerytury, określone w ust. 1, w ciągu dziesięciu lat od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353, ze zm.), z wyjątkiem warunku rozwiązania stosunku pracy (pkt 1) oraz nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na dochody budżetu państwa (pkt 2). Sąd Okręgowy zaznaczył, że warunek rozwiązania stosunku pracy wynikający z art. 88 ust. 1 w/w ustawy dotyczy również nauczycieli urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku, a przed dniem 1 stycznia 1969 roku (art. 88 ust. 2a w/w ustawy). Z ustaleń Sądu I instancji wynika, że odwołujący, urodzony w dniu (...), jest z zawodu nauczycielem. M. Z. na dzień 31 grudnia 2008 roku legitymuje się ponad 20-letnim okresem pracy w charakterze nauczyciela, tj. okresem 24 lat, 9 miesięcy oraz 12 dni oraz nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego. Odwołujący zarówno w dniu złożenia wniosku o dochodzone świadczenie, jak też na datę wyrokowania przez Sąd I instancji pozostawał w zatrudnieniu na podstawie umowy o pracę. Powyższe okoliczności nie były pomiędzy stronami sporne. Kwestię sporną stanowił natomiast wymiar ogólnego stażu pracy. Sąd I instancji stwierdził, że prawo do emerytury przysługuje w sytuacji spełnienia wszystkich warunków łącznie, zatem niespełnienie chociażby jednego z nich przesądza o tym, iż ubezpieczony nie nabywa prawa do dochodzonego świadczenia. Sąd Okręgowy uznał, że wobec niespełnienia przesłanki rozwiązania stosunku pracy należało odmówić odwołującemu prawa do dochodzonego świadczenia, niezależnie od spełnienia bądź też nie pozostałych przesłanek. Z tego względu Sąd I instancji zaniechał przeprowadzenia postępowania dowodowego na okoliczność ustalenia, czy praca M. Z. w gospodarstwie rolnym rodziców od dnia 30 września 1976 roku do dnia 31 sierpnia 1981 roku podlega uwzględnieniu do stażu ubezpieczeniowego na podstawie art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 roku, Nr 153, poz. 1227 ze zm.), a tym samym czy legitymuje się on wymaganym 30-letnim stażem pracy. Sąd Okręgowy stwierdził, że nie jest uprawniony do ustalania wyrokiem jednej z przesłanek prawa do emerytury jaką jest staż ubezpieczeniowy. Jedynie na marginesie wskazał, że M. Z. domagał się zaliczenia okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców położonym we wsi Z. i Z. w czasie uczęszczania do szkoły ponadpodstawowej w W., a więc w mieście położonym w odległości ponad 100 kilometrów, w sytuacji zamieszkiwania w okresie tejże nauki w internacie w W.. Zgodnie zaś z utrwaloną wykładnią przepisu art. 10 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych praca w gospodarstwie rolnym nie musi wprawdzie polegać na codziennym wykonywaniu czynności rolniczych, co ze względu na rozmiar gospodarstwa lub rodzaj produkcji rolnej może nie być w pewnych okresach konieczne, lecz polega ona na gotowości do wykonywania pracy rolniczej, jeżeli jest ona wymagana. Dlatego uznaje się, że wymagane jest zamieszkiwanie w pobliżu gospodarstwa, co zapewnia dyspozycyjność. Zdaniem Sądu Okręgowego brak jest możliwości zaliczenia odwołującemu do stażu ubezpieczeniowego okresów ferii świątecznych grudniowych i wiosennych oraz ferii zimowych. Staż ubezpieczeniowy odwołującego mogłyby powiększyć jedynie okresy wakacyjne jak też okres zamieszkiwania w domu rodzinnym po ukończeniu szkoły. Doliczenie powyższych okresów do stażu ubezpieczeniowego i tak nie powodowałoby uzupełnienia stażu do wymaganego 30-letniego okresu. Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy jak w sentencji wyroku orzekł na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

M. Z. zaskarżył powyższy wyrok w całości, jak wynika z treści apelacji, domagając się jego zmiany i przyznania prawa do emerytury nauczycielskiej po zaliczeniu do stażu pracy okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu do wymaganych 30-lat. Skarżący nie sformułował konkretnych zarzutów apelacyjnych, jednakże z apelacji wynika, iż zarzuca on dokonanie przez Sąd I instancji błędnego ustalenia, że w czasie pobierania nauki w W. mieszkał w internacie, podczas gdy stale zamieszkiwał w gospodarstwie rolnym rodziców i stale w tym gospodarstwie pracował. W okresach ferii świątecznych, zimowych, wiosennych, wakacji, sobót przypadających w czasie roku szkolnego oraz w okresie od dnia 1 września 1979 roku do dnia 31 sierpnia 1981 roku świadczył pracę w gospodarstwie w pełnym wymiarze czasu pracy. Nadto zapewnił, że rozwiąże na swój wniosek stosunek pracy.

Na rozprawie apelacyjnej sprecyzował swoje stanowisko, domagając się ażeby w niniejszym postępowaniu Sąd ustalił, czy legitymuje się on co najmniej 30-letnim stażem pracy, tj. czy wskazywany okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców podlega uwzględnieniu do tego stażu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Rozpoznając niniejszą sprawę Sąd Okręgowy dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych i prawnych oraz przez ich pryzmat dokonał słusznych wywodów w przedmiocie prawa M. Z. do emerytury nauczycielskiej na podstawie przepisów ustawy z dnia 26 stycznia 1982 roku Karta nauczyciela (Dz. U. z 2006 roku, Nr 97, poz. 674 ze zm.).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego zaniechanie przez Sąd I instancji przeprowadzenia postępowania dowodowego na okoliczność ustalenia, czy praca odwołującego w gospodarstwie rolnym rodziców podlega uwzględnieniu do stażu ubezpieczeniowego w zakresie niezbędnym do uzupełnienia go do wymaganych 30 lat (na podstawie art. 10 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 roku, Nr 153, poz. 1227 ze zm.), zaś w konsekwencji nieustalenie w sentencji wyroku, czy spełniona jest jedna z przesłanek do uzyskania prawa do emerytury jaką jest ogólny staż ubezpieczeniowy wobec dokonanego w toku postępowania ustalenia, iż odwołujący nie spełnia warunku rozwiązania stosunku pracy, było zasadne.

Jedną z koniecznych przesłanek do przyznania prawa do emerytury nauczycielskiej na podstawie art. 88 w/w ustawy, jest rozwiązanie na swój wniosek stosunku pracy. M. Z. zarówno w dacie złożenia wniosku o świadczenie, w dacie wyrokowania przez Sąd I instancji, jak również w dacie orzekania przez Sąd Apelacyjny (k. 36 v, 37) pozostaje w stosunku pracy, co nie było pomiędzy stronami sporne. Skoro odwołujący nadal pozostaje w stosunku pracy, to niemożliwe było uzyskanie prawa do dochodzonego świadczenia, bez względu na to, czy spełnia pozostałe ustawowe przesłanki – określone w art. 88 ust. 1, 1a i 2a ustawy z dnia 26 stycznia 1982 roku Karta nauczyciela.

W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2000 roku w sprawie o sygn. akt II UKN 147/00 (OSNP z 2002/16/389, lex numer 54646) stwierdzono, że istota decyzji organu rentowego polega na rozstrzygnięciu o prawie konkretnego świadczenia (lub o jego wysokości) jako całości, a nie o poszczególnych elementach składających się na to prawo. Sąd stwierdzający spełnienie przez ubezpieczonego jednego lub części warunków powstania prawa do świadczenia nie może ustalić tego w sentencji wyroku, przy jednoczesnym oddaleniu odwołania ubezpieczonego od niekorzystnej dla niego decyzji organu rentowego. Niespełnienie przez pracownika ustawowych warunków koniecznych do przyznania świadczenia powoduje wydanie decyzji odmownej. Wydanie takiej decyzji następuje również wtedy, gdy pracownik nie spełnia chociażby jednego z ustawowych warunków niezbędnych do przyznania świadczenia. Sąd Apelacyjny w pełni aprobuje powyższy pogląd Sądu Najwyższego.

Nadto należy wskazać, że postępowanie w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych toczące się przed sądem ma na celu przeprowadzenie pełnej, merytorycznej kontroli decyzji wydanej przez organ rentowy w przedmiocie ustalenia prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Z tej przyczyny zasadniczo wyłączone jest stosowanie w takiej sprawie art. 189 k.p.c. (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 1987 roku w sprawie o sygn. akt III PZP 19/87, OSNC 1988/10/132, lex numer 13036 i z dnia 5 lipca 1995 roku w sprawie o sygn. akt I PZP 56/94, OSNP 1995/24/299, lex numer 136 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 1971 roku w sprawie o sygn. akt I PR 344/71, OSNC 1972/5/89, lex numer 12229; z dnia 9 stycznia 1986 roku w sprawie o sygn. akt I PRN 107/85, lex numer 14639; z dnia 23 lutego 1999 roku w sprawie o sygn. akt I PKN 597/98, OSNP 2000/8/301, lex numer 39622).

Wyrok ustalający istnienie lub nieistnienie stosunku prawnego lub prawa jest dopuszczalny w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wyjątkowo i tylko wówczas, gdy przepis tak stanowi, np. w sprawach o ustalenie istnienia lub nieistnienia obowiązku ubezpieczenia, obowiązku opłacania składek, zwrotu nienależnego świadczenia. Natomiast regułą jest, że sąd ubezpieczeń społecznych w trybie rozpoznania odwołania od decyzji organu rentowego „przyznaje” konkretne świadczenie lub określa jego wysokość (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 2008 roku w sprawie o sygn. akt I UK 267/07, lex numer 607443). Nie jest zatem dopuszczalne w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych wydanie wyroku ustalającego spełnienie przez ubezpieczonego niektórych warunków wymaganych do nabycia prawa do świadczenia lub wyroku przyznającego to świadczenie pod warunkiem spełnienia pozostałych warunków w przyszłości (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2010 roku w sprawie o sygn. akt I UK 267/09, Monitor Prawa Pracy 2010/7/382-387, lex numer 584319 oraz z dnia 9 lutego 2010 roku w sprawie o sygn. akt I UK 262/09, lex numer 585728; tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2011 roku w sprawie o sygn. akt I UK 363/10, lex numer 863948).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy należy podkreślić, że wobec zaskarżenia przez M. Z. w niniejszej sprawie decyzji odmawiającej przyznania prawa do emerytury nauczycielskiej, sprawa ta jest sprawą o emeryturę, a zatem nie było możliwe, zgodnie z żądaniami wnioskodawcy, ustalenie jedynie, czy legitymuje się on wymaganym 30-letnim stażem pracy. Rozpoznając odwołanie od decyzji odmawiającej przyznania prawa do świadczenia, Sąd dokonuje kontroli jej merytorycznej poprawności, biorąc pod uwagę spełnienie przez ubezpieczonego wszystkich wymaganych przepisem przesłanek. Niemożliwe jest zatem w sprawie o emeryturę nauczycielską ustalenie jedynie okoliczności, czy wnioskodawca legitymuje się wymaganym 30-letnim stażem pracy w oderwaniu od pozostałych przesłanek określonych w art. 88 ust. 1, 1a i 2a w/w ustawy.

Wskazać trzeba również, że nie ma racji skarżący zarzucając Sądowi Okręgowemu dokonanie błędnego ustalenia odnośnie zamieszkiwania przez niego w internacie w okresie pobierania nauki w szkole w W.. Sąd Okręgowy w ogóle nie prowadził postępowania dowodowego na okoliczność ustalenia, czy wskazywany okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców podlega zaliczeniu do stażu ubezpieczeniowego. Uwagi Sądu I instancji dotyczące możliwości zaliczania okresów pracy w gospodarstwie rolnym zostały poczynione jedynie na marginesie. Kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia w sprawie miało to, że M. Z. nie spełnił warunku rozwiązania stosunku pracy.

Końcowo należy wskazać, iż dopiero w sytuacji, gdy skarżący rozwiąże stosunek pracy i ponownie złoży w organie rentowym wniosek o emeryturę nauczycielską, ZUS (a sytuacji złożenia odwołania od decyzji ZUS – Sąd) będą rozstrzygały, czy spełnia on przesłankę legitymowania się co najmniej 30-letnim stażem pracy.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.

O kosztach zastępstwa procesowego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 11 ust. 2 i § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2002 roku, Nr 163, poz. 1349 ze zm.).