Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 15 lutego 2013 roku powódka S. M. prowadząca działalność gospodarczą pod nazwą P.U.H. (...) w J. wniosła o zasądzenie od pozwanej (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w J. kwoty 84.504,84 złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu i kosztami postępowania.

W uzasadnieniu pozwu wskazała, iż strony łączyła ustna umowa o roboty budowlane – pozwana miała wykonać prace przy budynku mieszkalnym budowanym przez powódkę w J.. Strony uzgodniły, że pozwana otrzyma zaliczkę na poczet robót w wysokości 300.000,00 złotych. Zaliczka miała pokryć wyłącznie koszt robót fundamentowych. Pozwana w dniu 29 kwietnia 2011 roku wystawiła fakturę VAT, w tytule której wskazała „wykonanie robót fundamentowych budynku mieszkalnego, faktura zaliczkowa”. Przed jej wystawieniem pozwana nie otrzymała od powódki żadnych pieniędzy. Zdaniem powódki, faktura ta jest wadliwa, gdyż nie dokumentuje żadnej czynności podlegającej opodatkowaniu, tj. ani wykonanych w całości, ani w części robót budowlanych, ani otrzymania zapłaty z góry. Pozwana wystawiła typową pustą fakturę, błędnie traktując ją jako zaliczkową. Na fakturze, jako kwotę do zapłaty pozwana wskazała 897.900,00 złotych mimo, że zakres prac, których dotyczyła przedwcześnie wystawiona faktura określony został jako „wykonanie robót fundamentowych”, które to roboty pozwana faktycznie wykonała, ale za znacznie mniejszą kwotę. Powódka nigdy nie wyrażała zgody na zapłatę zaliczki w kwocie 897.700,00 złotych, a strony na taką kwotę nigdy się nie umówiły. W dniu 24 maja 2011 roku powódka wpłaciła na konto pozwanej faktycznie uzgodnioną zaliczkę, to jest kwotę 300.000,00 złotych. Roboty budowlane w zakresie określonym w fakturze zaliczkowej zostały wykonane przez pozwaną w terminie do dnia 16 lipca 2011 roku i do dnia 6 marca 2012 roku. Pozwana w dniu 30 kwietnia 2012 roku wystawiła fakturę korygującą do błędnie wystawionej faktury zaliczkowej, korygując kwotę należności do zera. W dniu 25 maja 2012 roku pozwana wystawiła fakturę VAT na kwotę 189.598,32 złotych z tytułu wykonania robót budowlanych – roboty fundamentowe budynku mieszkalnego. W dniu 5 czerwca 2012 roku powódka wezwała pozwaną do zapłaty kwoty 300.000,00 złotych pomniejszonej o kwotę z faktury VAT z dnia 25 maja 2012 roku. Pozwana w piśmie z dnia 2 lipca 2012 roku nie uznała zasadności żądania zwrotu części zaliczki. Pozwana w dniu 27 grudnia 2012 roku zwróciła powódce kwotę 34.374,55 złotych, której część, w wysokości 6.999,16 złotych, została zarachowana na poczet zaległych należności ubocznych. Powódka obliczyła wysokość należnego jej zwrotu zaliczki wg następującego równania: 300.000,00 złotych (zaliczka) – 189.598,32 złotych (faktura VAT z dnia 25 maja 2012 roku) – 34.374,55 złotych (wpłata z dnia 27 grudnia 2012 roku) + 6.999,16 złotych (kwota odsetek ustawowych od dnia 3 lipca 2012 roku do dnia 27 grudnia 2012 roku) + 1.478,55 złotych (kwota odsetek ustawowych od dnia 28 grudnia 2012 roku do dnia 15 lutego 2013 roku, tj. do dnia wniesienia pozwu) /pozew k. 2-4/.

W odpowiedzi na pozew pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powódki na swoją rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W uzasadnieniu wskazanego pisma procesowego pozwana podniosła, iż zakres robót budowlanych, na które zgodnie umówiły się strony, od początku obejmował wykonanie przez pozwaną kompletnego zespołu budynków mieszkalnych wraz z lokalami użytkowymi, zgodnie z projektem. Przedstawiona powódce przez pozwaną wstępna wycena prac obejmowała swym zakresem kompleksowe wykonanie budynków mieszkalno-usługowych i właśnie tego zakresu robót dotyczyły prowadzone pomiędzy stronami rozmowy. Powódka nigdy nie twierdziła, że chce wykonywać zaplanowaną inwestycję etapami i przy pomocy różnych firm budowlanych. To pozwana miała wykonać całość robót. W tamtym czasie pozwolenie na budowę nie zostało jeszcze wydane powódce, zatem szczegółowy zakres prac i wynagrodzenie były niemożliwe do uzgodnienia. Dlatego też strony umówiły się na szacunkowe wynagrodzenie w kwocie 4.200.000,00 zł. Pozwana ogrodziła cały teren budowy, sprowadziła również sprzęt niezbędny do budowy i ustawiła zaplecze budowy. Powódka poprosiła o wystawienie na jej rzecz faktury VAT na kwotę 730.000,00 złotych netto, chcąc prawdopodobnie w ten sposób uzyskać korzyści podatkowe w związku z koniecznością rozliczenia kwoty uzyskanej z tytułu sprzedaży stacji benzynowej. Ponieważ w tamtym czasie strony były już umówione co do zakresu prac i szacunkowego wynagrodzenia, a pozwana wstrzymywała się z rozpoczęciem robót wyłącznie z powodu nie uzyskania pozwolenia na budowę, pozwana przystała na propozycję wystawienia w/w faktury VAT, gdyż kwota z niej wynikająca odpowiadała ok. 1/3 wartości szacowanych robót. W ocenie pozwanej pobieranie tego typu i w takiej wysokości zaliczek jest zjawiskiem powszechnym w procesach budowlanych. Dlatego też pozwana w dniu 29 kwietnia 2011 roku wystawiła fakturę VAT nr (...) na kwotę 897.900,00 złotych brutto. Powódka nigdy nie kwestionowała zasadności tej faktury, kwoty z niej wynikającej, czy jej opisu. Uznała ją w całości, składając na niej podpis. W dniu 24 maja 2011 roku powódka wpłaciła na konto pozwanej kwotę 300.000,00 złotych, jako zaliczkę do faktury nr (...). Pozwana odprowadziła od tej kwoty podatek VAT. W trakcie wykonywania przez pozwaną robót powódka zdecydowała o wprowadzeniu zmian do projektu i zamianie lokali użytkowych na lokale mieszkalne. Wobec czego w dniu 20 lutego 2012 roku pozwana złożyła powódce ofertę na budowę budynku mieszkalnego w stanie deweloperskim na kwotę 3.832.121,03 złotych. Powódka nie przyjęła zmienionej oferty pozwanej ze względu na wysokość wynagrodzenia. Dlatego też zmianie uległ zakres uzgodnionych wcześniej robót w ten sposób, że pozwana miała wykonać wyłącznie roboty fundamentowe. Dokonanie przez pozwaną korekty faktury nr (...) i wystawienie faktury nr (...) na kwotę 189.598,32 złotych odzwierciedlało rzeczywiste zdarzenia gospodarcze spowodowane uzgodnioną zmianą zakresu robót. Powódka nie wykonała ciążącego na niej zobowiązania. Termin zapłaty faktury nr (...) został ustalony na dzień 14 maja 2011 roku, tymczasem powódka zapłaciła na rzecz pozwanej kwotę 300.000,00 złotych dopiero w dniu 24 maja 2011 roku. Pozostała część należności w kwocie 597.900,00 złotych nie została w ogóle zapłacona. Pozwana podkreśliła też, że do chwili obecnej nie zostały rozliczone pomiędzy stronami wykonane przez pozwaną na rzecz powódki prace. a w szczególności powódka nie zapłaciła pozwanej za wywóz nadmiaru humusu, co wyraźnie zastrzeżono w fakturze nr (...), ani nie zwróciła pozwanej kosztu ogrodzenia całego terenu przeznaczonego na budowę. Pozwanej przysługują więc wobec powódki powyższe należności w kwocie odpowiednio 10.402,56 złotych oraz 2.160,00 złotych. Oświadczeniem z dnia 13 marca 2013 roku pozwana dokonała potrącenia wzajemnych wierzytelności. Powyższe oznacza, że powódce nie należą się od pozwanej odsetki ustawowe za okres od dnia 3 lipca 2012 roku do dnia 27 grudnia 2012 roku i od dnia 28 grudnia 2012 roku do dnia 15 lutego 2013 roku, gdyż oświadczenie o potrąceniu ma moc wsteczną od dnia 1 maja 2012 roku. Łącznie, pozwanej przysługuje od powódki kwota 12.562,55 złotych /odpowiedź na pozew k. 27-38/.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Na początku 2011 roku pomiędzy powódką S. M. prowadzącą działalność gospodarczą pod nazwą P.U.H. (...) w J. a pozwaną (...) Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością w J. doszło do zawarcia ustnej umowy o roboty budowlane, przedmiotem której miała być budowa zespołu trzech budynków usługowo-mieszkalnych z częścią handlową na działkach nr (...) położonych w J. przy ul. (...). Wstępna wycena wartości prac, przedstawiona powódce przez pozwaną, obejmowała swym zakresem kompleksowe wykonanie zespołu budynków mieszkalno-usługowych. Wobec faktu, iż w tym czasie nie udzielono jeszcze powódce pozwolenia na budowę, określenie dokładnej kwoty wynagrodzenia za planowane prace budowlane nie było możliwe. Dlatego też strony określiły szacunkowy koszt wykonania całej inwestycji na kwotę 4.243.907,50 złotych. Przed dniem uzyskania pozwolenia na budowę pozwana przystąpiła do wstępnych prac, a mianowicie: ogrodziła cały teren budowy, a także sprowadziła na teren budowy sprzęt niezbędny do budowy kompletnego budynku oraz ustawiła niezbędne zaplecze budowy /okoliczność bezsporna, a nadto: szacunkowy kosztorys k. 50, zeznania świadka M. M. k. 125, zeznania świadka S. S. k. 128, zeznania świadka M. N. k. 129-130, zeznania świadka Ł. N. k. 131, zeznania powódki S. M. k. 218, zeznania prezesa zarządu pozwanej Spółki (...) k. 219-221/.

W dniu 29 kwietnia 2011 roku pozwana wystawiła powódce fakturę VAT nr (...) na kwotę 897.900,00 złotych brutto (730.000,00 złotych netto), z terminem płatności do dnia 14 maja 2011 roku. Z opisu faktury wynikało, że jest ona fakturą zaliczkową za wykonanie robót fundamentowych budynku mieszkalnego. Faktura ta została przyjęta przez powódkę i podpisana przez nią. Pozwana odprowadziła od powyższej faktury należny podatek VAT. Również powódka wprowadziła tą fakturę do swojego systemu księgowego i odliczyła od niej podatek VAT /faktura VAT nr (...) k. 8, deklaracja podatkowa za kwiecień 2011 roku k. 52, rejestr sprzedaży VAT za kwiecień 2011 roku k. 53-54, zeznania świadka M. M. k. 121-122, zeznania świadka M. N. k. 130, zeznania prezesa zarządu pozwanej Spółki (...) k. 220/.

Decyzją Starostwa Powiatowego w J. nr (...) z dnia 6 maja 2011 roku zatwierdzony został projekt budowlany i powódka uzyskała pozwolenie na budowę obejmującą budowę zespołu trzech budynków usługowo-mieszkalnych z częścią handlową na działkach nr (...) położonych w J. przy ul. (...) /decyzja nr (...) k. 48-49, zeznania świadka M. M. k. 120-121/.

W dniu 24 maja 2011 roku powódka wpłaciła na konto pozwanej Spółki kwotę 300.000,00 złotych tytułem zaliczki do faktury VAT nr (...) /potwierdzenie dokonania przelewu k. 23, potwierdzenie transakcji k. 51, zeznania świadka M. M. k. 124-125, zeznania prezesa zarządu pozwanej Spółki (...) k. 221/.

W trakcie wykonywania przez pozwaną robót fundamentowych powódka zadecydowała o wprowadzeniu zmian do projektu i zamianie lokali użytkowych zlokalizowanych na parterze budynku na lokale mieszkalne. Decyzją Starostwa Powiatowego w J. nr (...) z dnia 17 października 2011 roku zatwierdzono zamienny projekt budowlany obejmujący zmianę funkcji budynku na dwa budynki mieszkalne wraz z poddaszem przeznaczonym na pokoje do wynajęcia /decyzja nr (...) k. 64-65, zeznania świadka M. M. k. 120-121, zeznania świadka Ł. N. k. 131, zeznania powódki S. M. k. 218, zeznania prezesa zarządu pozwanej Spółki (...) k. 221/.

W związku ze zmianami projektu budowlanego i związanego z tym zakresu prac, w dniu 20 lutego 2012 roku pozwana złożyła powódce nową ofertę na budowę budynku mieszkalnego w stanie deweloperskim na kwotę 3.832.121,03 złotych. Powódka nie przyjęła jednak tej zmienionej oferty pozwanej Spółki ze względu na wysokość wynagrodzenia /oferta k. 44-63, zeznania świadka M. M. k. 122/.

Z uwagi na powyższe strony ustaliły, że pozwana wykona na rzecz powódki wyłącznie roboty fundamentowe, które, w związku ze zmianą projektu i pozwolenia na budowę, miały zostać dostosowane do tych zmian /zeznania świadka M. M. k. 122, 124, zeznania prezesa zarządu pozwanej Spółki (...) k. 221/.

W dniu 16 lipca 2011 roku pozwana zakończyła wykonywanie murów fundamentowych z bloków betonowych (roboty te ocenione zostały jako wykonane prawidłowo), a w dniu 6 marca 2012 roku zakończyła wykonywanie ław fundamentowych i murów fundamentowych z bloków betonowych (roboty te wykonane zostały według projektu zamiennego i nie zgłoszono do nich żadnych uwag) /dziennik budowy k. 11-12/.

Pozwana wywiozła z terenu budowy humus /zeznania świadka M. M. k. 125, zeznania świadka S. S. k. 128, zeznania świadka M. N. k. 129, zeznania powódki S. M. k. 219, zeznania prezesa zarządu pozwanej Spółki (...) k. 221/.

W dniu 6 marca 2012 roku pomiędzy powódką (inwestorem) o Przedsiębiorstwem Budowlano-Handlowym (...) w K. (wykonawcą) sporządzony został protokół przekazania terenu i placu budowy /protokół przekazania terenu i placu budowy k. 114v. i 114-115, zeznania świadka M. M. k. 126, zeznania świadka S. S. k. 128/.

W dniu 30 kwietnia 2012 roku pozwana wystawiła fakturę korygującą nr (...), którą skorygowana została wartość robót wskazanych w fakturze VAT nr (...) roku, wystawionej na kwotę 897.900,00 złotych brutto, do zera. Faktura ta została podpisana przez powódkę. Następnie, w dniu 25 maja 2012 roku pozwana wystawiła fakturę VAT nr (...) za wykonanie robót fundamentowych budynków mieszkalnego na kwotę 189.598,32 złotych brutto (175.554,00 złotych netto). Kwota wynikająca z tej faktury została skompensowana z kwotą zaliczki wpłaconej pozwanej Spółce w dniu 24 maja 2011 roku. I ta faktura została podpisana przez powódkę. Pozwana odprowadziła od powyższych faktur podatek VAT /faktura nr (...) k. 10, fakturę VAT nr (...) k. 9, deklaracja podatkowa za kwiecień 2012 roku k. 68, rejestr sprzedaży VAT za kwiecień 2012 roku k. 66-67, deklaracja podatkowa za maj70 2012 roku k. 68, rejestr sprzedaży VAT za maj 2012 roku k. 69, zeznania świadka M. M. k. 123-124, zeznania prezesa zarządu pozwanej Spółki (...) k. 220-221/.

W piśmie z dnia 5 czerwca 2012 roku skierowanym do pozwanej powódka, nawiązując do otrzymanej faktury korygującej, wniosła o zwrot wpłaconej w dniu 24 maja 2011 roku zaliczki w kwocie 300.000,00 złotych. Wskazała przy tym, że kwotę zaliczki należy pomniejszyć o kwotę kompensaty za roboty ziemne i fundamenty budynku o wartości 189.598,32 złotych, wynikającą z faktury VAT nr (...). Na inną kompensatę nie wyraziła zgody. Podniosła też, że zgodnie z ustną umową powyższa kwota miała zostać zwrócona do dnia 25 maja 2012 roku, tymczasem w dniu 4 czerwca 2012 roku zwrócona została wyłącznie kwota 50.000,00 złotych. Poinformowała też, że od dnia 25 maja 2012 roku do momentu zapłaty naliczane będą odsetki ustawowe od kwoty 60.401,68 złotych /pismo z dnia 5 czerwca 2012 roku k. 13, zeznania świadka M. M. k. 124/.

W odpowiedzi na powyższe, w piśmie z dnia 2 lipca 2012 roku pozwana wskazała, że takie potraktowanie sprawy jest niewłaściwe. Podniosła, że faktura VAT nr (...) wystawiona na kwotę 897.900,00 złotych została częściowo uregulowana w dniu 24 maja 2011 roku kwotą 300.000,00 złotych. Od tej faktury pozwana odprowadziła należny podatek VAT, a z pozostałej kwoty rozpoczęła realizację obiektu, którą – z przyczyn od niej niezależnych – przerwano w III kwartale 2011 roku. Pozwana poniosła nakłady na wykonanie rozpoczętych prac w kwocie około 216.000,00 złotych, co łącznie z odprowadzonym podatkiem VAT od kwoty 730.000,00 złotych netto, wyniosło około 383.000,00 złotych. Inwestor do dnia rozliczenia wykonanych robót, to jest do dnia 25 maja 2012 roku, nie uregulował swoich zobowiązań wynikających z faktury VAT nr (...). Pozwana podniosła, że powinna naliczyć należne jej odsetki: od kwoty 897.900,00 złotych za 10 dni opóźnienia, tj. w kwocie 2.878,00 złotych i od kwoty 597.900,00 złotych za 340 dni opóźnienia, tj. w kwocie 72.616,00 złotych, razem – w kwocie 75.494,00 złotych. Wobec powyższego, pozwana poniosła niewątpliwą stratę na realizacji wyżej wskazanych robót /pismo z dnia 2 lipca 2012 roku k. 14/.

W dniu 19 lipca 2012 roku pozwana wystawiła powódce notę odsetkową nr (...) i wezwała powódkę do uregulowania sumy odsetek ustawowych za zwłokę w zapłacie faktury VAT nr (...) w łącznej kwocie 76.027,13 złotych (3.198,00 złotych za opóźnienie w zapłacie kwoty 897.900,00 złotych od dnia 14 maja 2011 roku do dnia 25 maja 2011 roku i 72.829,13 złotych za opóźnienie w zapłacie kwoty 597.900,00 złotych od dnia 14 maja 2011 roku do dnia 30 kwietnia 2012 roku, w której to dacie wystawiona została faktura korygująca) /nota odsetkowa k. 72 wraz z potwierdzeniem nadania i odbioru k. 73 i 74/.

W piśmie z dnia 13 sierpnia 2012 roku, skierowanym do powódki, pozwana ponownie przedstawiła swoje zapatrywanie na przedmiotowy stan sprawy /pismo z dnia 13 sierpnia 2012 roku k. 81-83 wraz z potwierdzeniem odbioru k. 84/.

W dniu 27 grudnia 2012 roku pozwana przelała na konto powódki kwotę 34.374,55 złotych /okoliczność bezsporna/

W dniu 12 marca 2013 roku pozwana wystawiła powódce dwie faktury VAT: pierwszą nr 6/3/2013 na wykonanie ogrodzenia placu budowy na kwotę 2.160,00 złotych brutto, oraz drugą nr 7/3/2013 za wywóz humusu na kwotę 10.402,56 złotych brutto. W obu fakturach jako sposób zapłaty wskazała kompensatę /faktura nr (...) k. 75, faktura nr (...) k. 76/.

W dniu 13 marca 2013 roku pozwana oświadczyła, że potrąca wierzytelność przysługującą jej z tytułu noty księgowej nr (...) z dnia 19 lipca 2012 roku na kwotę 76.027,12 złotych oraz z tytułu faktury VAT nr (...) na kwotę 2.160,00 złotych i z faktury VAT nr (...) na kwotę 10.402,56 złotych z wierzytelnością powódki wynikającą z różnicy między kwotą 300.000,00 złotych wpłaconą tytułem zaliczki w dniu 24 maja 2011 roku a kwotą 189.598,32 złotych wynikającą z faktury VAT nr (...), z uwzględnieniem dokonanego przez pozwaną w dniu 27 grudnia 2012 roku przelewu na kwotę 34.374,55 złotych /oświadczenie o potrąceniu k. 77 wraz z potwierdzeniem nadania k. 78/.

Wartość wykonanego i pozostawionego przez pozwaną ogrodzenia na placu budowy nie była wyższa jak 2.877,00 złotych netto ( 3.107,00 złotych brutto). Wartość wywiezionego z terenu budowy humusu (załadunek humusu na środki transportu, przewóz na odległość do 3 km po drogach utwardzonych i wyładunek w miejscu zwałki) wyniosła 3.401,00 złotych netto ( 3.673,00 złotych brutto). Powyższe koszty poniosła pozwana Spółka, jako ta, która ogrodziła teren budowy i wywiozła z niego humus /pisemna opinia biegłego sądowego z zakresu budownictwa inż. Z. H. k. 167-193, ustna opinia biegłego inż. Z. H. k. 210-211/.

Stan faktyczny w niniejszej sprawie Sąd ustalił na podstawie wyżej wskazanych dowodów w postaci dokumentów, zeznań świadków: M. M., S. S., M. N. i Ł. N., zeznań powódki S. M. i zeznań prezesa zarządu pozwanej Spółki (...) oraz opinii biegłego sądowego z zakresu budownictwa inż. Z. H..

Dostrzegając, że art. 328 § 2 KPC, wśród elementów konstrukcyjnych uzasadniania wyroku, nie wymienia wskazania przyczyn, dla których sąd uznał określone fakty za udowodnione, z uwagi na wagę tego dowodu dla rozstrzygnięcia w sprawie, należy wskazać jeszcze na racje, jakie przemawiały za daniem wiary przeprowadzonemu w sprawie dowodowi z opinii biegłego sądowego.

Dowód ten, tak jak każdy inny, podlega ocenie według art. 233 § 1 KPC, jednakże sfera merytoryczna opinii kontrolowana jest przez sąd, który nie posiada wiadomości specjalnych. W konsekwencji odwołanie się przez sąd dokonujący oceny dowodu z opinii biegłego, do takich kryteriów jak: zgodności opinii z zasadami logicznego myślenia, doświadczenia życiowego i wiedzy powszechnej, podstaw teoretycznych opinii, sposobu motywowania sformułowanego w niej stanowiska oraz stopnia stanowczości wyrażonych w niej ocen, a także poziomu wiedzy biegłego, stanowi wystarczające i należyte odniesienie się do wiarygodności dowodu z opinii biegłego sądowego (vide: teza z uzasadnienia wyroku SN z dnia 7 kwietnia 2005 r. II CK 572/04, Lex 151656; teza z uzasadnienia wyroku SN z dnia 15 listopada 2002 r. V CKN 1354/00, Lex 77046; teza z uzasadnienia wyroku SN z dnia 15 listopada 2000 r. IV CKN 1383/00, Lex 52544; teza z uzasadnienia wyroku SN z dnia 7 listopada 2000 r. I CKN 1170/98, OSNC 2001, z. 4, poz. 64).

Powyższej przywołane okoliczności nakazywały przyznać walor wiarygodności przeprowadzonemu w sprawie odwodowi z opinii biegłego sądowego. Przede wszystkim brak jest powodów do kwestionowania podstaw teoretycznych opinii, na które biegły wyraźnie wskazał (k. 136). Biegły sądowy swoje wnioski stawiał kategorycznie, zaś rozumowanie, które doprowadziło go do takich konkluzji, odzwierciedla w sposób czytelny, pozwalający na odtworzenie i skontrolowanie toku myślowego, który prowadził go do wydania opinii jak w sprawie. Również wiedza (jest on inżynierem, a więc posiada wykształcenie wyższe) oraz doświadczenie życiowe (ma 60 lat) przemawiają na korzyść wydanej przez niego opinii. Wreszcie brak jest jakichkolwiek przesłanek do twierdzenia, że wydana w sprawie opinia biegłego sądowego jest sprzeczna z zasadami logicznego myślenia, doświadczenia życiowego lub wiedzy powszechnej. W istocie po wydaniu przez biegłego ustnej uzupełniającej opinii strony nie wniosły żadnych zastrzeżeń, co do jego ustaleń. W konsekwencji należy przyjąć, że biegły w swojej dodatkowej ustnej opinii, poprzez poszerzenie i pogłębienie argumentacji, przekonał strony o trafności wniosków opinii (vide: teza z uzasadnienia wyroku SN z dnia 10 lutego 2000 r. II UKN 399/99, OSNAPiUS 2001, z. 15, poz. 497).

Sąd odmówił wiary zeznaniom świadka M. M. w zakresie, w jakim twierdził, że faktura VAT nr (...) miała być zakamuflowaną formą pożyczki udzielonej Spółce (...). Zeznania te, poza tym, że sprzeczne są z pozostałym osobowym materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie, wykazują również wewnętrzną sprzeczność i są niekonsekwentne. Świadek M. M. początkowo twierdził, że faktura VAT nr (...) miała być zakamuflowaną formą pożyczki udzielonej Spółce (...), później zaś zeznał, że faktura ta była czymś całkowicie innym niż pożyczka, po czym ostatecznie sprostował i wskazał, że dopuszczał możliwość, iż Spółka (...) będzie wykonawcą całego obiektu i dlatego zaakceptował fakturę VAT nr (...).

Sąd nie odnosił się do podnoszonych przez strony kwestii podatkowych, jako pozostających poza meritum sprawy niemniej jednak należy zauważyć dokonanie korekty faktury VAT nr (...) przez pozwaną do "zera" oznacza w istocie, iż przedmiotowa faktura przestała istnieć w obrocie gospodarczym i nie dokumentuje jakiegokolwiek zdarzenia gospodarczego.

Dodatkowo należy wskazać, iż wywiezienie części humusu na działkę prezesa zarządu Spółki J. J. N. (przesłuchanie k. 221) nie może być uznane za dokonanie przysporzenia po stronie pozwanej tym bardziej, iż przedmiotowy humus dalej znajduje się w tej lokalizacji. W szczególności powódka w jakikolwiek sposób nie wykazała by Spółka (...) zbyła humus na rzecz jakiejkolwiek osoby, co oznacza, iż nie uzyskała przychodu z tego tytułu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo generalnie jest zasadne i jako takie, zasługiwało na uwzględnienie.

Niewątpliwym jest, że strony łączyła ustna umowa o roboty budowlane, przedmiotem której początkowo miała być budowa zespołu trzech budynków usługowo-mieszkalnych z częścią handlową na działkach nr (...) położonych w J. przy ul. (...), ostatecznie zaś – budowa dwóch jednorodzinnych budynków mieszkalnych wraz z poddaszem przeznaczonym na pokoje do wynajęcia.

W tym miejscu wskazać należy, że zgodnie z treścią art. 648 § 1 k.c., umowa o roboty budowlane powinna być stwierdzona pismem. Nie mniej jednak nie jest wykluczone, aby zawrzeć taką umowę na zasadzie swobodnego wyboru stron. Przewidziana w art. 648 § 1 k.c. pisemna forma umowy o roboty budowlane jest zastrzeżona tylko dla celów dowodowych (ad probationem) i w związku z tym możliwe jest ustalenie treści tej umowy także na podstawie dowodu z zeznań świadków oraz z przesłuchania stron, zwłaszcza, że w świetle unormowania ogólnego przepisów o formie pisemnej przewidzianej dla celów dowodowych nie stosuje się do czynności prawnych w stosunkach między przedsiębiorcami (patrz: wyrok SN z dnia 28 sierpnia 2013 roku, V CSK 362/12, Lex nr: 1391375). Fakt zawarcia umowy o roboty budowlane i jej treści w stosunkach między przedsiębiorcami może być dowodzony wszelkimi środkami dowodowymi, bez żadnych ograniczeń (patrz: wyrok SA w Krakowie z dnia 22 sierpnia 2012 roku, I Aca 717/12, Lex nr: 1236719).

Zarówno osobowy, jak i nieosobowy materiał dowodowy zgromadzony w sprawie bezsprzecznie wskazuje na to, że strony łączyła umowa o roboty budowlane i okoliczność ta nie była kwestionowana przez którąkolwiek z nich.

Niewątpliwym jest także to, że w związku z wprowadzeniem przez stronę powodową zmian do projektu, polegających na zamianie lokali użytkowych zlokalizowanych na parterze budynku na lokale mieszkalne i w związku z jednoczesnym brakiem akceptacji przygotowanej przez pozwaną całkiem nowej oferty na wykonanie robót budowlanych po wprowadzonych przez powódkę zmianach, tj. na budowę budynku mieszkalnego w stanie deweloperskim, wyceniającej całość robót na kwotę 3.832.121,03 złotych, strony ustaliły, że pozwana wykona na rzecz powódki wyłącznie roboty fundamentowe, które – faktycznie – zostały przez pozwaną wykonane z uwzględnieniem wszelkich zmian związanych z modyfikacją projektu i pozwolenia na budowę.

Poza sporem pozostaje i to, że wartość wykonanych przez pozwaną Spółkę robót fundamentowych wyniosła 189.598,32 złotych oraz to, że w dniu 24 maja 2011 roku powódka przelała na konto pozwanej Spółki kwotę 300.000,00 złotych tytułem zaliczki.

Wprawdzie zaliczka ta dotyczyła faktury VAT nr (...), wystawionej w dniu 29 kwietnia 2011 roku na kwotę 897.900,00 złotych, która mocą faktury korygującej nr (...) z dnia 30 kwietnia 2012 roku została skorygowana do zera, nie mniej jednak podkreślić należy, że – po pierwsze - w dniu 25 maja 2012 roku pozwana wystawiła kolejną fakturę VAT, nr (...), na kwotę 189.598,32 złotych brutto, za rzeczywiste wykonanie robót fundamentowych budynków mieszkalnego, po drugie zaś – obie w/w faktury, tj. faktura VAT nr (...) i faktura VAT nr (...), były wystawione w związku z prowadzonym przez strony procesem budowlanym i fakt skorygowania faktury VAT nr (...) do zera (z uwagi na zmianę projektu budowlanego, brak przyjęcia nowej oferty pozwanej na wykonanie robót budowlanych w całości i zobowiązanie pozwanej do wykonania na rzecz powódki wyłącznie robót fundamentowych) nie niwelował w żadnej mierze faktu uiszczenia przez powódkę zaliczki na rzecz pozwanej Spółki w kwocie 300.000,00 złotych (pomimo tego, że była ona zaliczką do faktury VAT nr (...)). Wszak zaliczka ta w sposób ogólny dotyczyła robót budowlanych wykonywanych przez pozwaną Spółkę. Skoro zatem zakres tychże robót został zminimalizowany, a ich wartość pozwana określiła ostatecznie na kwotę 189.598,32 złotych brutto, bezsprzecznie po stronie pozwanej powstał obowiązek rozliczenia się z powódką z otrzymanej od niej wcześniej zaliczki.

W ocenie Sądu, zasadną okazała się kwota roszczenia objętego pozwem, to jest kwota 84.504,84 złotych. W dniu 24 maja 2011 roku powódka bowiem zapłaciła pozwanej zaliczkę w wysokości 300.000,00 złotych, natomiast w dniu 25 maja 2012 roku pozwana wystawiła fakturę VAT nr (...) na kwotę 189.598,32 złotych brutto za wykonane roboty budowlane. Wynika z tego, że na dzień 25 maja 2012 roku do zwrotu na rzecz powódki pozostała kwota 110.401,68 złotych. W dniu 5 czerwca 2012 roku powódka wniosła o zwrot wpłaconej w dniu 24 maja 2011 roku zaliczki w kwocie 300.000,00 złotych, wskazując przy tym, że kwotę zaliczki należy pomniejszyć o kwotę kompensaty za roboty ziemne i fundamenty budynku o wartości 189.598,32 złotych, wynikającą z faktury VAT nr (...). Brak jest dowodu doręczenia powyższego wezwania do zapłaty stronie pozwanej. Skoro jednak pozwana ustosunkowała się do tego wezwania w piśmie z dnia 2 lipca 2012 roku, powódka słusznie przyjęła, że w tej dacie pozwana najpóźniej mogła się dowiedzieć o jego treści, a zatem to ta data jest możliwie najpóźniejszą datą doręczenia pozwanej omawianego wezwania do zapłaty. W konsekwencji - odsetki ustawowe wyliczone od kwoty 110.401,68 złotych od dnia 3 lipca 2012 roku (dzień następujący po dniu otrzymania przez pozwaną wezwania do zapłaty) do dnia 27 grudnia 2012 roku, w którym to dniu pozwana przelała powódce kwotę 34.374,55 złotych, są – w ocenie Sądu – jak najbardziej zasadne. Odsetki te zamknęły się kwotą 6.999,16 złotych. Zgodnie z treścią art. 451 § 1 k.c., powódce przysługiwało prawo zarachowania na poczet należności ubocznych w postaci powyższych odsetek ustawowych części kwoty 34.374,55 złotych, zwróconej powódce w dniu 27 grudnia 2012 roku. Z prawa tego powódka skorzystała. Dlatego też dalsze odsetki ustawowe powódki wyliczyła od kwoty 83.026,29 złotych (300.000,00 złotych – 189.598,32 złotych – 34.374,55 złotych + 6.999,16 złotych) od dnia 28 grudnia 2012 roku (od tego bowiem dnia pozwana pozostawała w zwłoce z zapłatą kwoty 83.026,29 złotych) do dnia 15 lutego 2013 roku, tj. do dnia wniesienia pozwu. Odsetki te zamknęły się kwotą 1.478,55 złotych i – w ocenie Sądu – są one również jak najbardziej zasadne. Kwota powyższych odsetek (1.478,55 złotych) wraz z kwotą pozostałą powódce do zwrotu (83.026,29 złotych) stanowi wysokość dochodzonego pozwem roszczenia.

I taka też kwota, tj. 84.504,84 złotych, należałaby się powódce, gdyby nie skutecznie zgłoszony przez pozwaną zarzut potrącenia. Stosownie do dyspozycji art. 498 kc, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym; na skutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.

Potrącenie (kompensacja, kompensata, od łac. compensatio) polega na umorzeniu wzajemnych wierzytelności przez zaliczenie – wartość jednej wierzytelności zalicza się na poczet drugiej. W wyniku potrącenia wprawdzie żaden z wierzycieli nie otrzymuje efektywnego świadczenia, ale za to zwolniony zostaje z zobowiązania albo całkowicie, albo do wysokości wierzytelności niższej (zob. wyrok SN z dnia 14 czerwca 1974 roku, III CRN 395/73, LEX nr 7520; W. Bryl (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, t. II, pod red. Z. Resicha, Warszawa 1972, s. 1204; M. Pyziak-Szafnicka (w:) System..., t. 6, s. 1091). Potrącenie definiuje się również jako umorzenie dwóch przeciwstawnych sobie wierzytelności w następstwie złożenia oświadczenia woli przez jednego wierzyciela drugiemu wierzycielowi (zob. Z. Radwański, A. Olejniczak, Zobowiązania..., s. 350).

Pozwana Spółka w pierwszej kolejności dokonała kompensaty swoich wierzytelności, jakie ma w stosunku do powódki z tytułu kosztów, jakie poniosła w związku z ogrodzeniem terenu budowy i wywozem z tego terenu humusu, z wierzytelnością powódki, jaka przysługuje jej w stosunku do pozwanej z tytułu zwrotu nadpłaconej zaliczki uiszczonej na poczet robót budowlanych w łącznej kwocie 84.504,84 złotych. Uznając dokonaną przez pozwaną kompensatę za w pełni zasadną (powódka nie kwestionowała faktu wykonania przez pozwaną ogrodzenia terenu budowy, jak i wywiezienia przez nią humusu), weryfikacji poddać należało określoną przez nią wysokość poszczególnych wierzytelności. Wierzytelność z tytułu ogrodzenia terenu budowy pozwana określiła na kwotę 2.160,00 złotych brutto, a z tytułu wywozu humusu - na kwotę 10.402,56 złotych brutto. Tymczasem materiał dowodowy zgromadzony w sprawie prowadzi do wniosku, że wartość wykonanego i pozostawionego przez pozwaną ogrodzenia na placu budowy wyniosła 3.107,00 złotych brutto, a wartość wywiezionego z terenu budowy humusu wyniosła 3.673,00 złotych brutto (pisemna opinia biegłego sądowego z zakresu budownictwa inż. Z. H. k. 167-193, ustna opinia biegłego inż. Z. H. k. 210-211). Skoro jednak wierzytelność z tytułu ogrodzenia terenu budowy pozwana określiła wyłącznie na kwotę 2.160,00 złotych brutto, a zatem na kwotę niższą niż wynikająca z opinii biegłego sądowego, Sąd nie był uprawniony do uwzględnienia tej wierzytelności w wysokości wyższej, niż żądana przez pozwaną. W tej sytuacji, możliwym było dokonanie kompensaty w/w wierzytelności wyłącznie w zakresie kwoty 5.833,00 złotych.

Nadto, Sąd uznał za zasadną kompensatę wierzytelności z tytułu odsetek ustawowych od kwoty 189.598,32 złotych od dnia 15 maja 2011 roku do dnia 24 maja 2011 roku. Uznając, że kwotę tą powódka uiściła w ramach zaliczki przelanej na konto pozwanej w dniu 24 maja 2011 roku, tymczasem zaliczka ta dotyczyła faktury VAT nr (...), której termin płatności określony został na dzień 14 maja 2011 roku, wskazać należy, że powódka uiściła kwotę 189.598,32 złotych z 10-dniowym opóźnieniem. Wysokość tej wierzytelności zamknęła się kwotą 675,28 złotych.

Reasumując, Sąd uznał za zasadne potrącenie wierzytelności pozwanej przysługującej jej w stosunku do powódki w łącznej wysokości 6.508,28 złotych.

Z tych też względów, Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 77.996,56 złotych, stanowiącą różnicę pomiędzy kwotą dochodzonego pozwem roszczenia w wysokości 84.504,84 złotych a zgłoszoną do potrącenia wierzytelnością pozwanej w wysokości 6.508,28 złotych.

W konsekwencji powyższego, w zakresie kwoty 6.508,28 złotych Sąd oddalił powództwo, jako bezzasadne.

O kosztach procesu orzeczono w oparciu o przepis art. 100 zd. 1 kpc w zw. z § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.).

Z kwoty 84.504,84 złotych stanowiącej wartość przedmiotu sporu, zasądzona została na rzecz powódki kwota 77.996,56 złotych, stanowiąca 92% wartości przedmiotu sporu. Zgodnie z zasadą stosunkowego rozdzielenia kosztów procesu, strony powinny ponieść jego koszty w takim stopniu, w jakim przegrały sprawę, a zatem powódka w 8%, a pozwana w 92%. Koszty postępowania wyniosły 11.750,90 złotych, w tym po stronie pozwanej 3.617,00 złotych (koszty wynagrodzenia pełnomocnika oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa), a po stronie powódki 8.133,90 złotych (koszty wynagrodzenia pełnomocnika, opłata skarbowa od pełnomocnictwa, opłata od pozwu oraz wydatek związany ze zwrotem kosztów podróży dla świadka). Pozwaną, zgodnie z podaną zasadą, powinny obciążać koszty w kwocie 10.810,82 złotych (11.750,90 złotych x 92%), skoro zatem faktycznie poniosła ona koszty w kwocie 3.617,00 złotych, należało zasądzić od niej na rzecz powódki kwotę 7.193,82 złotych (10.810,82 złotych – 3.617,00 złotych), o czym Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 100 zd. 1 kpc, stosując zasadę stosunkowego rozdzielenia kosztów procesu.

Na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 roku Nr 90, poz. 594 ze zm.) w zw. z art. 100 zd. k.p.c., Sąd nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łodzi: od powódki kwotę 256,43 złotych, a od pozwanej – kwotę 2.948,93 złotych, tytułem wydatków poniesionych w toku postępowania tymczasowo przez Skarb Państwa, które zamknęły się kwotą w łącznej wysokości 3.205,36 złotych.