Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 29 grudnia 2014 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 29 grudnia 2014 roku

sprawy z wniosku Gminy S.

z udziałem Skarbu Państwa - Starostwa Powiatowego w P.

o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie na skutek skargi A. F. o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb. z dnia 23 listopada 2011 roku w sprawie sygn. akt I Ns 181/11 w zakresie działek nr (...) położonych w S.

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb. z dnia 26 kwietnia 2013 roku, sygn. akt I Ns 529/12

postanawia: uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu w Piotrkowie Trybunalskim do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygniecie o kosztach postępowania apelacyjnego i kasacyjnego.

Sygn. akt: II Ca 760/14

UZASADNIENIE

W uwzględnieniu skargi A. F. o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb. z dnia 23 listopada 2011 r. w sprawie Ns 181/11 w zakresie działek nr (...) położonych w S., Sąd Rejonowy w Piotrkowie Tryb postanowieniem z dnia 26 kwietnia 2013 r. zmienił zaskarżone postanowienie i oddalił wniosek Gminy S. w zakresie zasiedzenia działek nr (...) o powierzchni łącznej 0,2108 ha. Nie obciążył stron postępowania nieuiszczoną opłatą od skargi w kwocie 2.000 zł oraz ustalił, iż każdy uczestnik ponosi koszty swego udziału w sprawie.

Podstawą powyższego rozstrzygnięcia były następujące ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego:

Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim postanowieniem z dnia 23 listopada 2011 roku w sprawie sygn. akt I Ns 181/11 stwierdził m. in.: że Gmina S. nabyła przez zasiedzenie z dniem 27 maja 2010 roku nieruchomości położone w S. oznaczonych ewidencyjnie numerami działek (...) o pow. 0,2025 ha oraz 29/2 o pow. 0,0083 ha. O postępowaniu nie został poinformowany skarżący A. F., który nie brał w nim udziału.

Aktem notarialnym z dnia 12 kwietnia 1947 roku J. F., W. - J. K. (1), I.-M. K., K.-Z. K., P. K. (1), A. K., E. K. zawarli umowę spółki w celu prowadzenia przedsiębiorstwa pod firmą(...) w S.. Spółka miała być prowadzona pod firmą(...)w S..

Postanowieniem Głównej Komisji (...)z dnia 30 marca 1951 r.; Zarządzeniem Prezesa (...)z dnia 29 czerwca 1951 r. w sprawie ustanowienia przymusowego zarządu państwowego nad przedsiębiorstwem: (...)w S. oraz Orzeczeniem Ministra (...)z dnia 7 sierpnia 1951 r. o przejęciu na własność Państwa przedsiębiorstwa pn. (...)w S. w dniu 12 kwietnia 1951 r. protokołem zdawczo-odbiorczym pozbawiono J. F., oraz innych członków jej rodziny prawa do rozporządzania ich własnością.

W 1958 r. po uchwaleniu Ustawy o uregulowaniu stanu prawnego mienia pozostającego pod zarządem państwowym, J. F. ponownie wystąpiła z prośbą o zwrot "niektórych składników majątkowych zbędnych dla utrzymania w ruchu przejętego przedsiębiorstwa", a zwłaszcza(...)- działki budowlanej, poza ogrodzeniem pieca W., będącą osobistą własnością właścicieli". Plac ten to działka obecnie zaewidencjonowana pod nr (...).

W orzeczeniu Ministra(...)z dnia 31.03.1970 r., wymieniono poszczególne nieruchomości, zapisane w księgach wieczystych, jako mienie należące do przedsiębiorstwa (...), które przeszło na własność Państwa w całości, w tym również działki (...) wyżej opisane.

Z opracowania geodety biegłego sądowego i rzeczoznawcy K. H., opatrzonego pieczęcią Wydziału (...) Urzędu Wojewódzkiego w (...) wynika, że w roku 1994 władającym działkami (...) jest(...)w D.. Wskazano też w nim, że według ksiąg hipotecznych działka nr (...) stanowi własność W., I. i K. K. w 5/8 części, oraz P. K. (1), A. K. oraz E. K. każdy po 1/8 części.

W opracowaniu (...) Przedsiębiorstwa (...) w Ł. z 18 sierpnia 1997 r., działającego na zlecenie Ministerstwa (...)wskazano, że (...) w S. posiada nieruchomość położoną w S. obr. (...), składającą się m.in. z działek nr (...)."

Na wniosek J. K. (3) z dnia 18.02.1991 r. oraz na wniosek W. B. z dnia 16.12.1991 r. o odzyskanie przejętego przez Państwo mienia, jak również na wniosek z dnia 10.04.1992 r. Ministerstwo (...)zawiadomiło strony, w tym Gminę S., o wszczęciu postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji nacjonalizacyjnych.

Postępowanie przeprowadzone przez Ministra Gospodarki zakończyło się wydaniem decyzji w dniu 30 grudnia 1998 r. Wskazano w niej, że przedmiotowe nieruchomości wymienione są jako część majątku właścicieli firmy (...). Decyzją tą stwierdzono nieważność orzeczenia Ministra (...) z dnia 7 sierpnia 1951 roku o przejęciu na własność Państwa przedsiębiorstwa pn. (...)w S. w części dotyczącej nieruchomości oznaczonych nr: (...).

Decyzją z dnia 29 kwietnia 2009 roku znak: (...)Minister(...)odmówił przyznania odszkodowania za szkodę powstałą na skutek wydania wadliwych decyzji administracyjnych na podstawie, których na własność Państwa przejęte zostało przedsiębiorstwo pn (...)w S., ul. (...)

Natomiast postanowieniem z dnia 16 czerwca 2011r. Minister(...)w sprawie (...)zawiesił z urzędu postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności orzeczenia Ministra (...)z dnia 31 marca 1970r. nr (...)

Zgodnie z zapisem w operacie ewidencji gruntów z 1967 roku do nieruchomości położonej w m. S. oznaczonej nr działki (...) jako osoba władająca gruntem wpisane były (...)w S.. W wyniku odnowienia ewidencji gruntów dokonanej w 1986 roku dla m. S. numeracja działek uległa zmianie i tak działce (...) odpowiadają w aktualnej ewidencji gruntów działki nr (...). W aktualnym operacie ewidencji gruntów i budynków do przedmiotowych nieruchomości jako właściciel wpisana jest Gmina S.. Nieruchomości te posiadają założoną księgę wieczystą nr (...).

W dniu 20 lutego 1977 roku została zawarta umowa najmu pomiędzy(...)w S. a J. O. dotycząca lokalu mieszkalnego przy ul. (...). W dniu 4 listopada 1989 roku (...) w S. zawiadamia J. O. o aktualnych stawkach czynszu za wynajmowane mieszkanie. W 1992 r., Gmina S. zawarła umowę najmu lokalu mieszkalnego z J. O., lokatorem mieszkania w budynku przy ul. (...). W dniu 9 marca 1992 roku Gmina S. zawarła z M. G. umowę zlecenia, w której zobowiązał się on do wykonywania czynności związanych z prowadzeniem(...)w S..

Skarżący A. F. jest współwłaścicielem wskazanych nieruchomości jako spadkobierca swej matki - J. F. . J. F. zmarła w 1970 r. Starała się, żeby zwrócono jej chociaż te składniki majątkowe, których Państwo nie używało, ale odmówiono jej. Zwracała się do poszczególnych jednostek, które były władne wydać jakiekolwiek decyzje w tym zakresie. W. B. - siostra skarżącego w 1978 również zwracała się o wydanie tej nieruchomości. J. K. (3) współwłaściciel tej nieruchomości również zwracał się do Ministerstwa. Po wydaniu przez Ministra (...) decyzji w 1998 r., została ona zaskarżona przez gminę. Minister utrzymał tę decyzję w mocy. Aktualnie toczy się postępowanie w sprawie unieważnienia decyzji Ministra (...) z 31 marca 1970 roku stwierdzającej przejście na własność Państwa przedsiębiorstwa (...) w S.. Na przedmiotowej nieruchomości znajduje się (...) oraz budynek mieszkalny, w który mieszkają osoby prywatne.

Postanowieniem z dnia 9 września 1992 roku Sąd Rejonowy w Łodzi w sprawie sygn. akt IV Ns II 733/92 stwierdził, że spadek po K. K. na podstawie ustawy nabyli J. F. w 1/4 części, oraz A. M., I. R., W. B., A. F. po 3/16 części spadku każde z nich. Stwierdził również, że spadek po J. F. na podstawie ustawy nabyli: T. F. w l/4 części, oraz A. M., I. R., W. B., A. F. po 3/16 części spadku każde z nich.

W ocenie Sądu Rejonowego wniesiona skarga o wznowienie postępowania jest zasadna. A. F. nie był uczestnikiem postępowania toczącego się przed Sądem Rejonowym w Piotrkowie Trybunalskim pod sygn. akt I Ns 181/11 o zasiedzenie nieruchomości. W wyniku zapadłego postanowienia naruszone zostały jego prawa, poprzez pozbawienie go jako spadkobiercy po prawowitych właścicielach jego własności. Dlatego też postępowanie, dotknięte jest nieważnością, bowiem narusza jego prawa w myśl art. 524 § 2 k.p.c.

Skarżący dowiedział się o zapadłym orzeczeniu 17 stycznia 2012, skargę złożył 11 kwietnia 2012 roku, wobec tego została ona złożona w terminie i jako taka podlegała rozpoznaniu przez Sąd.

Władanie cudzą nieruchomością przez Skarb Państwa uzyskane w ramach sprawowania władztwa publicznego może być posiadaniem samoistnym prowadzącym do zasiedzenia, które jednak nie biegło , jeśli właściciel nie mógł skutecznie dochodzić wydania nieruchomości. Było to związane z tym, że właściciele nieruchomości przejętej przez Skarb Państwa z naruszeniem prawa mogli efektywnie na drodze prawnej dochodzić jej zwrotu w okresie sięgającym , jeśli nie końca lat osiemdziesiątych , to w każdym razie chwili wejścia w ustawy z 31 stycznia1980 roku o Naczelnym Sadzie Administracyjnym. Na przeszkodzie stał niezależny od nich, wywołany uwarunkowaniami politycznymi, obiektywny stan o powszechnym zasięgu oddziaływania. Stan taki jest porównywalny za stanem siły wyższej ( zawieszenia wymiaru sprawiedliwości) uniemożliwiającym uprawnionemu dochodzenie swych roszczeń przed sadem lub innym organem i w konsekwencji powodującym zawieszenie biegu zasiedzenia.

Z ustaleń Sądu Rejonowego wynika, że zarówno skarżący jak i jego poprzednicy prawni wielokrotnie podejmowali próby odzyskania zagrabionego majątku. Dlatego też powinni oni zostać wezwani do udziału w sprawie w charakterze uczestników ponieważ rozstrzygnięcie miało istotny wpływ na sferę ich praw.

Podejmowane przez skarżącego i jego rodzinę działania wskazują na to, że dążyli oni do odzyskania zajętych nieruchomości, a jedynie władcze działania Państwa im to uniemożliwiały.

Zgodnie z treścią art. 172 § 1 k.c. posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze. Natomiast § 2 tego artykułu stanowi, że po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze.

W tym stanie rzeczy przyjmując za zasadne zastosowanie zasady z art. 121 pkt 4 k.c. ewentualny bieg zasiedzenia mógł nastąpić po 1989r. czyli najwcześniej zakończyłby się w roku 2019. Tak więc żądanie zasiedzenia jest przedwczesne.

Przeprowadzone postępowanie dowodowe spowodowało, iż w ocenie Sądu Rejonowego wnioskodawca nie wykazał, iż był samoistnym posiadaczem działki (...) o pow. 0,2025 ha oraz (...) o pow. 0,0083 ha, położonych w obr. (...) w S. przez okres wymagany do zasiedzenia.

Z tych wszystkich względów wniosek podlega oddaleniu na podstawie przepisu art. 172 § 2 k.c., gdyż w dacie wydania orzeczenia nie upłynął trzydziestoletni okres posiadania konieczny do nabycia przez Gminę S. nieruchomości objętej wnioskiem.

Mając na uwadze powyższe oraz treść art. 412 k.p.c. Sąd Rejonowy orzekł jak w postanowieniu. O kosztach procesu orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. a kosztach postępowa zgodnie z treścią art. 520 § 1 k.p.c.

Apelację od powyższego postanowienia wniosła Gmina S.. Zaskarżyła je w części dotyczącej zmiany postanowienia Sądu z dnia 23 listopada 2011r. sygn. akt I Ns 181/11 i oddalenia wniosku w zakresie zasiedzenia działek nr (...) o łącznej pow. 0,2108 ha .

W apelacji zarzuciła:

- naruszenie przepisu prawa materialnego tj. art. 172 k.c. oraz art. 121 pkt 4 k.c., poprzez przyjęcie, że Gmina S. nie wykazała 30-letniego okresu samoistnego posiadania do nabycia własności spornych działek, oraz i to, że w rozpatrywanej sprawie, nastąpiło zawieszenie biegu zasiedzenia, a ewentualny bieg zasiedzenia mógł nastąpić dopiero po 1989r.

- naruszenie przepisów postępowania – art. 227 k.p.c. w związku z art. 233 k.p.c.. tj. brak rozważenia przez Sąd w sposób bezstronny i wszechstronny, dowodów zgłoszonych na okoliczność samoistnego posiadania: zeznań świadka- M. G. odnośnie daty objęcia nieruchomości w samoistne posiadanie przez Gminę, wyjaśnień informacyjnych złożonych do akt sprawy, oceny złożonych dokumentów /umów najmu mieszkania/, informacji ze Starostwa Powiatowego w P.na okoliczność wpisu w ewidencji gruntów jako władającego- (...).

Wskazując na powyższe wnosiła ,, o uchylenie zaskarżonej części tego orzeczenia lub jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania”.

Apelacja Gminy S. została oddalona postanowieniem Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 8 lipca 2013 roku, który w pełni podzielił ustalenia i ocenę prawną sądu pierwszej instancji a nadto powołał się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 21 września 1993 roku (III CZP 72/93, OSNCP 1994, nr 3, poz. 49), według której do okresu zasiedzenia nieruchomości przez Skarb Państwa nie wlicza się okresu władania wykonywanego w ramach uprawnień Skarbu Państwa, jako podmiotu prawa publicznego, mimo istnienia tytułu własności uznanego następnie za nieistniejący.

W skardze kasacyjnej wywiedzionej od powyższego postanowienia Sądu Okręgowego Gmina S. zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego, to jest art. 172 k.c. w związku z art. 336 i 341 k.c. oraz naruszenie art. 121 punkt 4 k.c. Wniosła o zmianę zaskarżonego orzeczenia i uwzględnienie skargi kasacyjnej w całości, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu.

W uwzględnieniu skargi kasacyjnej Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 8 października 2014 roku w sprawie II CSK 793/13 uchylił zaskarżone postanowienie i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w Piotrkowie Tryb. do ponownego rozpoznania.

Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Mając na uwadze treść wskazań Sądu Najwyższego zawartych w postanowieniu uwzględniającym kasację, złożona apelacja Gminy S. jest uzasadniona i musi wywołać skutek w postaci uchylenia zaskarżonego postanowienia z przekazaniem sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Posiadanie samoistne nieruchomości polega na faktycznym i dostrzegalnym przez otoczenie wykonywaniu wobec określonej nieruchomości przez osobę nie będącą jej właścicielem wszelkich uprawnień, które składają się na treść prawa własności (art. 336 k.c). Dla kwalifikacji charakteru władania jako samoistnego posiadania niezbędne jest ustalenie faktów, które wskazują na sprawowanie fizycznego władztwa na rzeczą w taki sposób i w takim zakresie, jak czyni to właściciel (corpus) oraz faktów, które świadczą o zamiarze posiadania samoistnego nieruchomości, czyli woli posiadacza władania rzeczą dla siebie jak właściciel (cum animo rem sibi habendi). Jest to konieczne, ale nie wystarczające dla stwierdzenie zasiedzenia określonej nieruchomości, albowiem z punktu widzenia normy art. 172 k.c. konieczne jest także ustalenie przez Sąd, kiedy rzecz została objęta przez posiadacza w samoistne posiadanie, faktów świadczących o tym, czy objęcie rzeczy we władanie nastąpiło w dobrej czy złej wierze, co z kolei jest konieczne dla ustalenia długości okresu samoistnego posiadania niezbędnego do zasiedzenia. Tylko w przypadku ustalenia tych faktów można mówić o możliwości oceny prawidłowego lub nieprawidłowego zastosowania art. 172 k.c. w związku z art. 336 k.c.

Powyższe uwagi odnoszą się także do zasiedzenia nieruchomości przez Skarb Państwa i jednostki samorządu terytorialnego. Uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z 26 października 2007 r. (III CZP 30/07, OSNC 2008, Nr 5, poz. 43) rozstrzygnęła ostatecznie wątpliwości i rozbieżności poglądów występujacych w dotychczasowym orzecznictwie (por. uchwała SN z dnia 18 listopada 1992 r., III CZP 133/92, OSNC 1993, nr 7-8, poz. 153, uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 21 września 1993 r., III CZP 72/93, OSNC 1994, Nr 3, poz. 49) oraz przesądziła, że władanie cudzą nieruchomością przez Skarb Państwa, uzyskane w ramach sprawowania władztwa publicznego, może być posiadaniem samoistnym prowadzącym do zasiedzenia. Kwalifikacja władania, jako posiadania samoistnego, stanowiącego przesłankę zasiedzenia nieruchomości, nie jest bowiem uzależniona od okoliczności uzyskania przez Skarb Państwa władania rzeczą (w ramach imperium czy dominium), lecz wyłącznie od sposobu władania rzeczą. Podlega więc ocenie w kontekście przesłanek określonych w art. 336 k.c, czyli fizycznego władztwa nad rzeczą sprawowanego w taki sposób i w takim zakresie, jak czyni to właściciel (corpus) oraz woli władania rzeczą dla siebie - cum animo rem sibi habendi.

Rację ma sąd pierwszej instancji, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazano, iż wprawdzie władanie cudzą nieruchomością przez Skarb Państwa, uzyskane w ramach sprawowania władztwa publicznego, może być posiadaniem samoistnym prowadzącym do zasiedzenia, to bieg zasiedzenia nie rozpoczynał się, a rozpoczęty ulegał zawieszeniu, jeżeli właściciel nie mógł skutecznie dochodzić wydania nieruchomości - art. 121 pkt 4 w związku z art. 175 k.c. (por. uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 26 października 2007 r., III CZP 30/07, OSNC 2008/5/43). Jednakże przyjęcie , że w konkretnym przypadku istniały okoliczności uzasadniające zastosowanie art. 121 punkt 4 w związku z art. 175 k.c. wymaga poczynienia ustaleń faktycznych wskazujących na realne pozbawienie stron lub uczestników postępowania możliwości zgłaszania roszczeń windykacyjnych lub odszkodowawczych związanych z nieruchomościami pozostającymi we władaniu Skarbu Państwa (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2012 r., II CSK 144/11, niepubl., postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2013 r., IV CSK 184/13, niepubl., postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2009 r., II CSK 246/09, niepubl, 144/11, niepubl.). Takich ustaleń sąd pierwszej instancji jednak nie dokonał.

Sąd Rejonowy nie poczynił także dostatecznych ustaleń faktycznych odnoszących się do czasu i charakteru władania przedmiotowymi działkami najpierw przez Skarb Państwa, a następnie Gminę S. oraz dostatecznych ustaleń dotyczących okoliczności rzutujących na dobrą lub złą wiarę posiadacza, które uzasadniałyby przyjętą przez Sąd Rejonowy koncepcję końcowego rozstrzygnięcia oraz pozwalały na ocenę prawidłowości wykładni i zastosowania wskazanych przez skarżącego przepisów prawa materialnego, a także na ocenę rozumowania Sądu Rejonowego prowadzącego ten Sąd do konkluzji o nie wykazaniu przez Gminę przesłanek zasiedzenia działek objętych wnioskiem.

Sąd Rejonowy nie wyraził jednoznacznie swojego stanowiska co do tego, ile wynosi okres niezbędny do zasiedzenia nieruchomości objętej wnioskiem przez Skarb Państwa, względnie Gminę S., od kiedy powinien być liczony i kiedy ewentualnie upłynąłby i jakie okoliczności spowodowały, że w ocenie Sądu Rejonowego do zasiedzenia nie doszło, w sytuacji, w której działki znajdują się w posiadaniu Skarbu Państwa, a następnie Gminy S. od 1951 roku.

Nieczytelne i stąd trudne do oceny są zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia rozważania Sądu prowadzące do wniosku, że bieg zasiedzenia przedmiotowych działek mógł rozpocząć się dopiero od 1989 roku, nie wskazuje przy tym Sąd na rzecz kogo zasiedzenie to miałoby biec. Z jednej strony Sąd Rejonowy wiąże powyższą datę ze zmianą treści art. 128 k.c. i uchyleniem dotychczasowej zasady jednolitego funduszu własności państwowej. Z drugiej strony podnosi zaś, że z uwagi na art. 121 punkt 4 k.c. ewentualny bieg zasiedzenia mógłby nastąpić najwcześniej od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 31 stycznia 1980 o Naczelnym Sądzie Administracyjnym. Tymczasem oba te przepisy dotyczą zupełnie odmiennych kwestii.

Poza tym należy zauważyć, że wznowienie postępowania w sprawie było następstwem tego, że nie brał w nim udziału A. F., będący następcą prawnym jednej ze współwłaścicielek nieruchomości. Akta sprawy o wznowienie postępowania, zwłaszcza zeznania A. F. i przedstawione przez niego dokumenty wskazują na szerszy, niż to przyjął Sąd pierwszej instancji, krąg osób zainteresowanych sprawą o zasiedzenie przedmiotowej nieruchomości. Podmiotowe zmiany, polegające na uzupełnieniu właściwego kręgu uczestników, w postępowaniu odwoławczym nie są możliwe. Wobec tego przy ponownym rozpoznaniu sprawy sąd winien również zadbać, by krąg uczestników postępowania był pełen.

Z tych względów Sąd Okręgowy w uwzględnieniu apelacji, na podstawie art. 386§4 kpc, uchylił zaskarżone postanowienie i sprawę przekazał sadowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sadowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego i kasacyjnego.