Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 lutego 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 17 lutego 2015 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w R.

przeciwko(...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w T.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach

z dnia 10 marca 2014 r., sygn. akt X GC 265/13

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że powództwo oddala i zasądza od powódki na rzecz pozwanej kwotę 7.217 (siedem tysięcy dwieście siedemnaście) złotych tytułem kosztów procesu;

2.  zasądza od powódki na rzecz pozwanej kwotę 30.400 (trzydzieści tysięcy czterysta) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt V ACa 579/14

UZASADNIENIE

Powódka (...) Sp. z o.o. w S. wniosła o zasądzenie od pozwanej (...) Sp. z o.o. w T. kwoty 3.206.920 zł z ustawowymi odsetkami od kwot wymienionych w pozwie oraz kosztów procesu.

W uzasadnieniu powódka podała, że sprzedała pozwanej urządzenia. Pozwana była zobowiązana do zapłaty ceny urządzeń w terminie 30 dni od dnia dokonania zapłaty na jej rzecz przez spółki mołdawskie (...) oraz (...). W przypadku nieziszczenia należności przez spółki mołdawskie powódka miała przejąć wierzytelność pozwanej w stosunku do tychże spółek. Powódka wobec nie dokonania na jej rzecz zapłaty złożyła oświadczenie o przejęciu wierzytelności pozwanej w stosunku do spółek (...) oraz(...). Powódka zlecając wyegzekwowanie należności od spółek mołdawskich dowiedziała się o zakazie cesji zawartym w umowach łączących pozwaną ze spółkami mołdawskimi, które odmówiły wyrażenia zgody na przejęcie ich należności przez powódkę. Powódka wzywała pozwaną do dobrowolnego uiszczenia należności dochodzonej pozwem.

Powódka wyjaśniła, że w sprawie prowadzonej przez tut. Sąd pod sygn. akt X GC 28/10 ustalono, że jej roszczenie wobec pozwanej nie było wówczas wymagalne. Należność powódki miała bowiem stać się wymagalna po upływie podanej w umowach łączących ją z pozwaną 30 dni od dnia dokonania zapłaty przez spółki mołdawskie. Wobec nie uiszczenia ceny przez spółki mołdawskie roszczenie dochodzone wówczas nie było wymagalne.

Powódka uznała, że w ramach łączącego strony węzła obligacyjnego pozwana jest zobowiązana do zachowania należytej staranności i działania w kierunku ziszczenia się przesłanek zapłaty. Brak takowego np. nie podejmowanie działań w celu uzyskania od kontrahenta zagranicznego należnych płatności, doprowadzenie do przedawnienia roszczeń, dają podstawy do roszczeń odszkodowawczych.

Pozwana w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów procesu.

Pozwana podniosła, że wbrew twierdzeniom powódki, żadna z umów łączących strony niniejszego postępowania nie zawiera postanowień nakładających na pozwaną obowiązek działania w kierunku wyegzekwowania roszczeń od spółek (...) Sp. z o.o. Wszystkie okoliczności sprawy wskazują, że rzeczywistym inicjatorem, organizatorem i beneficjentem transakcji ze spółkami z Naddniestrza była powódka, która w pełni zdawała sobie sprawę z ryzyka związanego z zawieraniem kontraktów ze spółkami, których siedziby znajdują się na terenie Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej. Skoro pozwana nie była zobowiązana do prowadzenia działań nakierowanych na wyegzekwowanie należności przysługujących jej względem (...) Sp. z o.o. oraz (...), to nie można mówić
o niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu przez pozwaną jakiegokolwiek zobowiązania.

Niezależnie od powyższego pozwana podniosła, że dochowała należytej staranności w ramach realizacji umów łączących strony. W pierwszej kolejności, pozwana zawarła z powodem porozumienie, na mocy którego miało dojść do cesji wierzytelności przysługujących pozwanej względem spółek z Naddniestrza na rzecz powoda. Fakt, iż cesja okazała się bezskuteczna nie może obciążać pozwanej. Powódka znała bowiem nie tylko treść umów łączących ją z pozwaną, ale znała również treść umów łączących pozwaną ze spółkami z Naddniestrza. To powódka ustalała treść tych umów i koordynowała proces ich podpisywania i realizacji. Pozwana we własnym zakresie podjęła działania nakierowane na uzyskanie zapłaty należnego jej wynagrodzenia od (...) Sp. z o.o. i (...). W szczególności pozwana wezwała spółki do zapłaty, złożyła wniosek o zawezwanie tychże spółek do próby ugodowej, a następnie wystąpiła do Sądu ze stosownymi powództwami przeciwko tymże spółkom.

W ocenie pozwanej powódka nie wykazała także drugiej z przesłanek odpowiedzialności kontraktowej, a mianowicie powstania szkody. Powódka twierdzi, że rzekoma szkoda wystąpiła z uwagi na przedawnienie roszczenia powołując się na prawo obowiązujące na terenie Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej. Jednakże powódka nie wykazała, aby do przedawnienia rzeczywiście doszło, w tym w szczególności nie wykazała skutków związanych z przedawnieniem roszczenia przewidzianych w przepisach prawa obowiązującego na terenie Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej.

Niezależnie od powyższego pozwana podniosła, że odsetki od kwoty odszkodowania mogą być naliczane co najwyżej od momentu skutecznego wezwania pozwanej do spełnienia świadczenia.

Wyrokiem z dnia 10 marca 2014 r. Sąd Okręgowy w Gliwicach:

1.  zasądził od pozwanego(...) Sp. z o.o. w T. na rzecz powoda (...) Sp. z o.o. w R. kwotę 3.206.920 zł wraz z ustawowymi odsetkami dla kwot:

- 417.780,01 zł od dnia 20.03.2008r.;

- 677.615,88 zł od dnia 1.03.2008r.;

- 15.846,84 zł od dnia 29.01.2008r.;

- 442.223,70 zł od dnia 28.05.2008r.;

- 296.356,96 zł od dnia 21.05.2008r.;

- 466.217,81 zł od dnia 21.05.2008r.;

- 507.152,50 zł od dnia 26.06.2008r.;

- 383.726,30 zł od dnia 16.07.2008r.

oraz kwotę 7.217 zł tytułem zwrotu kosztów procesu;

2.  nakazał pobrać od pozwanego (...)Sp. z o.o. w T. na rzecz Skarbu Państwa kwotę 100.000 zł tytułem należnej opłaty sądowej, od uiszczenia której powód był zwolniony.

Sąd Okręgowy poczynił następujące ustalenia faktyczne:

Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników pozwanej 18 października 2007 r. podjęło uchwałę wyrażającą zgodę na podjęcie działań w celu pośredniczenia w sprzedaży i kupnie urządzeń i materiałów dla spółek (...) i (...).

(...) Sp. z o.o. w S. i (...) Sp. z o.o. w T. zostały zawarte dwie umowy, na podstawie których powódka zobowiązała się do wyprodukowania i dostarczenia pozwanej towarów szczegółowo wymienionych w specyfikacjach do umów. Strony ustaliły, że zapłata należności za towary nastąpi w euro i cena towarów jest niższa o 5 % od ceny eksportowej. Ustalono, że zapłata nastąpi w terminie 30 dni od dnia dokonania zapłaty pozwanej przez (...), z którą pozwana zawarła kontrakt nr (...)oraz przez firmę, z którą pozwana zawarła kontrakt (...). W przypadku niedokonania zapłaty w terminie przez (...) ustalono, że powódka przejmie od pozwanej wierzytelności przysługujące pozwanej wobec (...) pomniejszone o marżę 5 %.

Pozwana zawarła z (...) Sp. z o.o. w T. w Mołdawii umowę nr (...), na podstawie której zobowiązała się wyprodukować i dostarczyć (...) towary szczegółowo wymienionych w specyfikacjach do umowy. Ustalono, że zapłata ceny nastąpi w terminie 90 dni od dni dostarczenia towarów oraz, iż żadna ze stron umowy nie ma prawa do przekazywania swoich praw i obowiązków związanych z umową bez uzyskania pisemnej zgody drugiej strony.

Pozwana zawarła z (...) umowę nr (...), na podstawie której zobowiązała się wyprodukować i dostarczyć (...) towary szczegółowo wymienionych w specyfikacjach do umowy. Ustalono, że zapłata ceny nastąpi w terminie 60 dni od dni dostarczenia towarów oraz, iż żadna ze stron umowy nie ma prawa do przekazywania swoich praw i obowiązków związanych z umową bez uzyskania pisemnej zgody drugiej strony.

Powódka sprzedała pozwanej towary. Pozwana następnie towary te sprzedała spółkom (...).

Powódka złożyła pozwanej oświadczenie o przejęciu wierzytelności (...) oraz (...) w kwocie 900.247,76 euro, tj. 3.206.930,28 zł. W imieniu pozwanej oświadczenie podpisała główna księgowa K. W..

Powódka zleciła wyegzekwowanie należności od spółek mołdawskich (...)Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w K., która poinformowała powódkę, że spółki mołdawskie powołują się na zakaz cesji zawarty w łączących je umowach z pozwaną.

Pozwana próbowała skorzystać z oferowanej przez powódkę pomocy w wyegzekwowaniu należności nawiązując kontakt z (...) Sp.
z o.o., która reprezentowana była przez W. S., jednakże do nawiązania współpracy nie doszło.

Powódka wezwała pozwaną do zapłaty, ewentualnie do przedstawienia przedsiębranych czynności, mających na celu wyegzekwowanie dochodzonego roszczenia. W odpowiedzi pozwana przywołała fakt wystąpienia na drogę postępowania sądowego przed Sądem Rejonowym w Gliwicach przeciwko mołdawskim spółkom na łączną wartość 8.377,62 euro i oświadczyła, że nie ma możliwości wyegzekwowania od mołdawskich spółek należnych powódce kwot.

W dniu 30 kwietnia 2010 r. w sprawie o sygn. akt X GC 28/10 Sąd Okręgowy wydał wyrok w sprawie z powództwa (...) Sp. z o.o. w S. przeciwko (...) Sp. z o.o. w T. o zapłatę oddalający powództwo wobec ustalenia braku wymagalności roszczenia powódki. Wyrokiem z dnia 2 grudnia 2010 r. Sąd Apelacyjny w Katowicach w sprawie o sygn. akt V ACa 301/10 oddalił apelację powódki. Wyrokiem z dnia 27 kwietnia 2012 r., sygn. akt V CSK 205/11 Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną powódki.

Pozwana wezwała (...) Sp. z o.o. oraz (...) do zapłaty. Wobec bezskuteczności powyższych wezwań pozwana złożyła w Sądzie Rejonowym w Gliwicach wnioski o zawezwanie mołdawskich spółek do próby ugodowej, jednakże do zawarcia ugód nie doszło. Wobec powyższego pozwana wystosowała do ww. spółek kolejne wezwania do zapłaty.

Następnie pozwana pozwem z dnia 10 czerwca 2011 r. wystąpiła do Sądu Rejonowego w Gliwicach o zasądzenie od (...) Sp. z o.o. kwoty 4.672,62 euro stanowiącej część roszczeń przysługujących pozwanej względem ww. spółki w następstwie czego w dniu 6 września 2011 r. wydano nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, w którym orzeczono zgodnie z żądaniem pozwu.

Pozwem z tego samego dnia pozwana wystąpiła do Sądu Rejonowego w Gliwicach o zasądzenie od (...) kwoty 3.705 euro stanowiącej część roszczeń przysługujących pozwanej względem spółki, w następstwie czego w dniu 6 września 2011 r. wydano nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, w którym orzeczono zgodnie z żądaniem pozwu.

W tych okolicznościach Sąd Okręgowy uznał żądanie pozwu za zasadne.

Powołując się na treść wyroków wydanych w sprawie o sygn. akt X GC 28/10 i przepis art. 365 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy uznał, że charakter prawny umowy został już przesądzony. Podkreślił jedynie, że strony w umowie określiły termin zapłaty ceny przez pozwaną za zakupione maszyny i urządzenia jako 30 dni od dnia dokonania zapłaty pozwanej przez (...). Bezspornym przy tym było, że spółki mołdawskie nie uiściły ceny pozwanej. Natomiast wobec nie uiszczenia ceny przez spółki mołdawskie ustalono wówczas, że roszczenie dochodzone pozwem w sprawie prowadzonej przed Sądem pod sygn. akt X GC 28/10 nie stało się wymagalne, a zatem brak było podstaw do jego dochodzenia przed sądem.

Sąd Okręgowy stwierdził, że w ramach łączącego strony węzła obligacyjnego pozwana była zobowiązana do zachowania należytej staranności i działania w kierunku ziszczenia się przesłanek zapłaty. Brak takowej, np. nie podejmowanie działań w celu uzyskania od kontrahenta zagranicznego należnych płatności, doprowadzenie do przedawnienia roszczeń, dają podstawy do roszczeń odszkodowawczych z art. 471 k.c. Odszkodowanie za nienależyte wykonanie umowy jest świadczeniem mającym naprawić szkodę spowodowaną niewłaściwym działaniem bądź zaniechaniem dłużnika – ma więc na celu wyrównanie uszczerbku wywołanego nieprawidłowym zachowaniem kontrahenta, a nie wymuszenie na nim wykonania zobowiązania zgodnie z treścią umowy.

Pozwana podnosiła, że wezwała (...) Sp. z o.o. oraz (...) do zapłaty, złożyła wniosek o zawezwanie tychże spółek do próby ugodowej, a następnie wystąpiła do Sądu ze stosownymi powództwami przeciwko tymże spółkom, w toku których wydano na rzecz powódki nakazy zapłaty w postępowaniu upominawczym.

Sąd Okręgowy ocenił jednak, że powoływane przez pozwaną nakazy zapłaty zostały uzyskane wbrew normie art. 499 § 1 pkt 4 k.p.c., gdyż nie mogły zostać wydane, jeżeli według treści pozwu doręczenie nakazu stronie pozwanej nie mogło nastąpić w kraju. W sprawie bezspornym zaś było, że spółki (...) Sp. z o.o. oraz (...) mają siedzibę poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. To spowodowało, w opinii Sądu Okręgowego, że nakazy zapłaty nie były skutecznie i nie można im było nadać klauzuli wykonalności.

Za niewystarczające natomiast dla wykazania faktu dochowania należytej staranności w celu uzyskania zapłaty od dłużnych spółek Sąd Okręgowy uznał bezskuteczne zawezwanie mołdawskich spółek do próby ugodowej. Wobec tego Sąd Okręgowy stwierdził, że pozwana nie sprostała obowiązkowi wykazania (art. 6 k.c.) faktu dochowania należytej staranności w celu uzyskania zapłaty od spółek mołdawskich.

Pozwana poza własnymi twierdzeniami nie wykazała również, aby fakt powiązań A. G. ze spółkami mógł w jakikolwiek sposób wpłynąć na niemożność zaspokojenia się. Podobnie bezprzedmiotowym dla sprawy była kwestia świadomości pana G. o zakazie cesji.

Powołując się na orzeczenie zapadłe w sprawie o sygn. akt X GC 28/10 Sąd Okręgowy stwierdził, że z mocy art. 509 § 1 k.c. stronom stosunku obligacyjnego wolno nawet całkowicie wyłączyć zbywalność wierzytelności. W niniejszej sprawie wierzytelność była stwierdzona pismem, ponieważ umowa której dotyczyła wierzytelność została zawarta w formie pisemnej, a ponadto istnienie wierzytelności zostało stwierdzone przez wystawienie faktur VAT. Również zakaz cesji wynikał wprost z treści umowy. Tym samym zakaz cesji był skuteczny wobec nabywcy wierzytelności (powódki) bez względu na to, czy wiedziała o jego istnieniu. Niewątpliwie zaś zapis pactum de non cedendo pozostawał bez wpływu na obowiązek pozwanej podjęcia starań co do uzyskania zapłaty przez spółki mołdawskie.

Sąd Okręgowy odnosząc się do zarzutu powódki, że pozwana dopuściła do przedawnienia się wierzytelności stwierdził, że skoro pozwana nie kwestionowała, iż zgodnie z art. 212 kodeksu cywilnego Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej termin przedawnienia roszczeń pozwanej wobec spółek mołdawskich wynosił trzy lata, to na pozwanej zgodnie z art. 6 k.c. spoczywał ciężar dowodowy wykazania, iż skutki związane z przedawnieniem roszczenia uregulowane są w kodeksie cywilnym Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej odmiennie aniżeli w polskim kodeksie cywilnym. Powyższemu obowiązkowi pozwana nie sprostała.

Dodatkowo argumentował Sąd Okręgowy, że Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników pozwanej 18 października 2007 r. podjęło uchwałę wyrażającą zgodę na podjęcie działań w celu pośredniczenia w sprzedaży i kupnie urządzeń i materiałów dla spółek (...) i (...), wobec czego pozwana winna być świadoma konsekwencji wynikających z zawartych przez nią umów, w tym spoczywającego na niej obowiązku dochowania należytej staranności w celu uzyskania zapłaty od spółek mołdawskich.

W tej sytuacji Sąd Okręgowy na podstawie art. 471 k.c. zasądził od powódki na rzecz pozwanej łącznie kwotę łączną 3.206.920 zł tytułem należności głównych wynikających ze spornych faktur VAT. O odsetkach orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c. zasądzając je od dnia następnego po upływie terminu płatności oznaczonego w spornych fakturach VAT.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. i art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Apelację od powyższego złożyła pozwana, która wniosła o jego zmianę poprzez oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Pozwana zarzuciła:

I.naruszenie przepisów postępowania:

⚫

art. 365 k.p.c. poprzez uznanie wbrew prawomocnym wyrokom: Sądu Okręgowego w Gliwicach z 30 kwietnia 2010 r. (X GC 28/10), Sądu Apelacyjnego w Katowicach 2 grudnia 2010 r. (V ACa 301/10) oraz Sądu Najwyższego z 27 kwietnia 2012 r. (V CSK 205/11), że w stanie faktycznym, którego dotyczyły te wyroki zaistniały przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanej z art. 471 k.c.;

⚫

art. 233 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego na okoliczność czynności podjętych przez pozwaną celem wyegzekwowania należności od spółek naddniestrzańskich do dnia 30.04.2010 r.

⚫

art. 233 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia całości zebranego w sprawie materiału dowodowego dotyczącego istniejącego po stronie pozwanej obowiązku dochodzenia należności od spółek naddniestrzańskich, w tym poprzez przyjęcie, że pozwana poza własnymi twierdzeniami nie wykazała, aby fakt powiązań A. G. ze spółkami mógł w jakikolwiek sposób wpłynąć na niemożność zaspokojenia się, przyjęcie, że z treści uchwały nr (...) Zgromadzenia Wspólników pozwanej z dnia 18 października 2007 r. wynika obowiązek dochodzenia zapłaty od spółek naddniestrzańskich, przyjęcie odmiennego ukształtowania wzajemnych stosunków łączących powódkę, pozwaną oraz spółki naddniestrzańskie niż wynikające z dopuszczonych w sprawie jako dowody na tę okoliczność wyrokach Sądu Okręgowego w Gliwicach z 30 kwietnia 2010 r. (X GC 28/10), Sądu Apelacyjnego w Katowicach 2 grudnia 2010 r. (V ACa 301/10) oraz Sądu Najwyższego z 27 kwietnia 2012 r. (V CSK 205/11);

⚫

art. 233 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia całości zebranego w sprawie, co skutkowało bezpodstawnym przyjęciem, że pozwana ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, w tym poprzez: przyjęcie, że kwestia świadomości A. G. o zakazie cesji zawartym w Umowach (...) pozostawała bezprzedmiotowa dla sprawy, pominięcie faktu, iż powódka dokonała dalszego przelewu wierzytelności na (...) Sp. z o.o. w K., czego skutkiem było przyjęcie, że spółki naddniestrzańskie odmówiły zgody na cesję wierzytelności pomiędzy pozwaną a powódką;

II.naruszenia przepisów prawa materialnego:

⚫

art. 471 k.c. w zw. z art. 6 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie w zakresie, w jakim Sąd I Instancji przyjął, że ciężar dowodowy wykazania skutków prawnych przedawnienia na gruncie prawa Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej spoczywał na pozwanej;

⚫

art. 471 k.c. w zw. z art. 472 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie na skutek przyjęcia przez Sąd I Instancji, że pozwana nie dołożyła należytej staranności w wykonaniu zobowiązania;

⚫

art. 481 k.c. poprzez błędne naliczenie odsetek ustawowych od zasądzonej kwoty odszkodowania;

⚫

art. 361 k.c. poprzez błędne zasądzenie odsetek i uznanie, iż odsetki zasądzone od terminów zapłaty faktur stanowią szkodę w rozumieniu art. 361 k.c.

W odpowiedzi na apelację powódka wniosła o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej w znacznej części jest uzasadniona, stąd zaskarżone orzeczenie musiało ulec zmianie.

Mimo zgłaszania zarzutów o przekroczeniu przez Sąd Okręgowy granic oceny dowodów określonych art. 233 § 1 k.p.c. należy podkreślić, że okoliczności faktyczne nie były sporne. Sąd Okręgowy przeprowadził postępowanie dowodowe z wszystkich zaoferowanych przez strony dowodów i ocenił je jako wiarygodne, nie odmawiając im mocy w żadnym zakresie. Innym problemem natomiast jest kwestia, czy ocena prawna dokonana w ramach prawidłowego ustalonego stanu faktycznego była prawidłowa. Zarzuty apelacji sprowadzają się właśnie do wyciągania odmiennych wniosków z przytoczonych przez strony faktów prowadzących do konkluzji braku odpowiedzialności kontraktowej pozwanej spowodowanej zachowaniem nienależytej staranności w domaganiu się zapłaty ceny od kontrahentów mołdawskich. Oznacza to, że zarzut apelacji w tym zakresie jest chybiony, a ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy należy uznać za znajdujące oparcie w zgromadzonym materiale dowodowym, wobec czego Sąd Apelacyjny przyjmuje je za własne.

Relacje umowne stron w ramach kontraktów z dnia 5 grudnia 2007 r. i z dnia 10 stycznia 2008 r. były już przedmiotem rozważań sądów w poprzednio toczonej sprawie między stronami. Roszczenie powódki o zapłatę zostało ocenione zarówno w granicach normy art. 535 k.c. (lub art. 605 k.c.) jako żądanie zapłaty ceny za dostarczony towar, jak w ramach odpowiedzialności regulowanej art. 471 k.c. jako odszkodowanie za niewłaściwe wykonanie umowy. W przypadku pierwszej podstawy prawnej Sądy stwierdziły, że roszczenie powódki jest przedwczesne, skoro uzgodniono, iż pozwana zapłaci cenę dopiero po otrzymaniu należności od mołdawskich kontrahentów. W przypadku drugiej podstawy Sądy wyraziły opinię, że na moment orzekania nie można było mówić o nienależytej staranności. Przytoczenie zatem przez Sąd Okręgowy jednej przyczyny oddalenia poprzedniego powództwa – przedwczesność, nie było wyczerpujące. Słusznie zwróciła na to uwagę apelująca. W tej sytuacji znaczenia nabiera zakres zastosowania art. 365 k.p.c., który wprawdzie Sąd Okręgowy przywołał, ale błędnie odnosząc jego zastosowanie wyłącznie do charakteru prawnego umowy. W rzeczywistości związanie to ma szerszy charakter.

Co do zasady mocą wiążącą i powagą rzeczy osądzonej objęta jest jedynie sentencja wyroku, a nie jej uzasadnienie. Jednakże powaga rzeczy osądzonej rozciąga się również na motywy wyroku w takich granicach, w jakich stanowią one konieczne uzupełnienie rozstrzygnięcia, niezbędne do określenia jego zakresu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 20013 r., sygn. akt IV CSK 624/12).

W szczególności powagą rzeczy osądzonej mogą być objęte ustalenia faktyczne w takim zakresie, w jakim indywidualizują one sentencję rozstrzygnięcia o przedmiocie sporu i w jakim określają one istotę danego stosunku prawnego, przy czym chodzi tylko o elementy uzasadnienia dotyczące rozstrzygnięcia co do istoty sprawy, w których sąd wypowiedział się w sposób stanowczy o żądaniu (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2004 r., sygn. akt V CK 528/03). Związanie sądu w innej sprawie ustaleniami prawomocnego orzeczenia dotyczy zatem tylko tego materiału procesowego, który odnosi się do podstawy faktycznej w zakresie hipotezy normy materialnoprawnej zastosowanej przez sąd, natomiast twierdzenia i dowody dotyczące innej podstawy prawej są dla konkretnej sprawy obojętne (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2003 r., sygn. akt III CZP 97/02). W sytuacji, gdy zachodzi związanie prawomocnym orzeczeniem sądu i ustaleniami faktycznymi, które legły u jego podstaw, niedopuszczalne jest w innej sprawie o innym przedmiocie dokonywanie ustaleń i ocen prawnych sprzecznych z prawomocnie osądzoną sprawą. Rozstrzygnięcie zawarte w prawomocnym orzeczeniu stwarza stan prawny taki, jaki z niego wynika. Sądy rozpoznające między tymi samymi stronami inny spór muszą przyjmować, że dana kwestia prawna kształtuje się tak, jak przyjęto w prawomocnym, wcześniejszym wyroku (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 2009 r., sygn. akt II CSK 12/09). A zatem w kolejnym postępowaniu, w którym pojawia się ta sama kwestia, nie może być ona już ponownie badana. Związanie orzeczeniem oznacza więc zakaz dokonywania ustaleń sprzecznych z uprzednio osądzoną kwestią, a nawet niedopuszczalność prowadzenia w tym zakresie postępowania dowodowego.

Nie ulega wątpliwości, iż obecnym pozwem strona powodowa nie dochodzi zapłaty ceny. Skonstruowany przez nią w pozwie stan faktyczny nie zawiera elementów świadczących o powstaniu stanu wymagalności roszczenia, czyli twierdzenia o zapłacie ceny pozwanej przez mołdawskie spółki. Powódka podaje przykłady niewłaściwego zaangażowania się pozwanej w dochodzenie należności doprowadzającego do przedawnienia tych roszczeń. Oznaczałoby to, że zasadność roszczenia należy rozpatrywać w ramach uregulowania art. 471 k.c. i art. 472 k.c., podobnie jak miało to miejsce w sprawie toczonej między stronami o sygn. akt X GC 28/10. Nie zachodzi tu jednak przypadek powagi rzeczy osądzonej, gdyż stan faktyczny niniejszej sprawy został rozszerzony na dalszy okres i, w opinii powódki, na dalszą bezczynność pozwanej doprowadzającą do przedawnienia roszczenia. Ocena owej zarzucanej pozwanej bezczynności mogła dotyczyć jednak wyłącznie czasu po wydaniu prawomocnego wyroku w poprzedniej sprawie, czyli z dniem wydania wyroku Sądu Apelacyjnego. Zakres związania nie obejmuje natomiast okresu po wydaniu wyroku przez Sąd Apelacyjny do dnia zapadłego orzeczenia w Sądzie Najwyższym. Sąd Najwyższy nie jest sądem merytorycznym. Zakres kasacji ogranicza art. 398 ³ k.p.c., która jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia. Sąd Najwyższy nie dokonuje ustaleń faktycznych i nie ocenia nowych dowodów. Jego badanie ograniczone jest do stanu faktycznego na dzień zamknięcia rozprawy w sądzie powszechnym, czyli w tym przypadku na dzień wydania wyroku Sądu Apelacyjnego w dniu 2 grudnia 2010 r.

Kierując się zatem dyrektywą art. 365 k.p.c. należało przyjąć, że zarzuty powódki w odniesieniu do postępowania pozwanej jako kontrahenta umów z dnia 5 grudnia 2007 r. i z dnia 10 stycznia 2008 r. do dnia 2 grudnia 2010 r. nie można było zakwalifikować jako niewłaściwe wykonanie umów. Sąd Apelacyjny dokonał wyraźnej oceny zachowania pozwanej i stwierdził, że na chwilę orzekania nie można stwierdzić ziszczenia się przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej z art. 471 k.c., a w szczególności zarzucanego w pozwie braku należytej staranności uzyskania zapłaty. Sąd Apelacyjny odwołał się do natychmiastowego wezwania mołdawskich dłużników do zapłaty, dokonania przelewu wierzytelności zgodnie z umową, zaznaczając przy tym, że powódka miała świadomość, iż skuteczność przelewu będzie uzależniona od zgody dłużników, ponownego wezwania dłużników do zapłaty, a w końcu do złożenia wniosków o zawezwanie do próby ugodowej. Stwierdzono, że aczkolwiek dokonany przelew nie odniósł skutków prawnych wobec braku wyrażenia przez dłużników zgody, to jednak nie można mówić o zrealizowaniu się przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanej. Zawierając takiej treści umowy przy znanym powódce uwarunkowaniu cesji od zgody dłużnika, na zachowanie którego pozwana nie miała wpływu, przyjmowała ona na siebie związane z tym ryzyko niedojścia przelewu do skutku i godziła się z nim. W tej sytuacji nie można mówić o uszczerbku będącym wynikiem niestaranności pozwanej wykraczającym poza wolę zainteresowanego.

Pozwana jednak nie zaprzestała na tym podejmowania czynności zmierzających do zachowania wierzytelności. W dniu 10 czerwca 2011 r. wystąpiła na drogę sądową przeciwko obu spółkom mołdawskim domagając się wydania nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym. Faktem jest, iż pozwy w tych sprawach obejmowały jedynie część należności, ale potwierdzały okoliczność, że działania przez pozwaną były podejmowane. W sprawach tych zostały wydane nakazy zapłaty, których prawomocność stwierdził sąd i nadał im klauzule wykonalności. Dywagacje Sądu Okręgowego w odniesieniu do poprawności procesowej wydanych orzeczeń są bezprzedmiotowe, skoro tytuły wykonawcze nie zostały uchylone i dają prawo ich egzekucji w drodze przymusowej.

Uzasadnione są argumenty pozwanej, że możliwość wdrożenia postępowania egzekucyjnego wobec dłużnych spółek mołdawskich jest znacznie ograniczona, o ile nie jest wręcz niemożliwa. Sytuacja polityczna części kraju Mołdawii, który ogłosił niepodległość i utworzył kraj pod nazwą Nadniestrzańska Republika Mołdawska, stanowi znaczne utrudnienie w dochodzeniu należności. Rzeczpospolita Polska nie uznaje odrębnej państwowości Nadniestrza, wobec czego należy traktować je jako część Republiki Mołdawskiej. Jednocześnie Mołdawia deklaruje, że nie ma kontroli nad terenem Nadniestrza, co oznacza, że jej organy państwowe, w tym egzekucyjne, praktycznie tam nie funkcjonują. Pozwana ma zatem ograniczone możliwości dochodzenia roszczeń zasądzonych nakazami zapłaty na drodze egzekucji. Jednocześnie pozwana podjęła starania, aby odzyskać należności za pośrednictwem innych podmiotów mających faktyczne możliwości działania na terenie, gdzie siedzibę mają dłużne spółki. Skontaktowała się z osobą wskazaną przez powódkę, jednak jej wymagania finansowe celem realizacji tego zlecenia były tak wysokie, że negowały opłacalność tego sposobu dochodzenia należności. Za usprawiedliwione również należy uznać argumenty pozwanej o braku wytoczenia spraw sądowych przeciwko mołdawskim spółkom w odniesieniu do reszty wierzytelności ze względu na wysokość opłat sądowych i nikłą szansę odzyskania ich w drodze prawnej, tym bardziej, że powódka nie wyraziła zgody na partycypację w tych kosztach. Współdziałanie powódki byłoby o tyle uzasadnione, że to ona zorganizowała całość przedsięwzięcia, które zamierzała zrealizować z udziałem pozwanej, której rola ograniczała się do pośredniczenia. Stąd w umowach zawarto postanowienie, że w razie braku zapłaty ceny ze strony ostatecznych odbiorców, pozwana dokona przelewu wierzytelności na rzecz pozwanej. Powódka miała świadomość, że skuteczność przelewu uzależniona została od zgody dłużnika i w tych warunkach godziła się na zapis w umowie stron o przelewie. Strony jednoznacznie określiły termin i sposób rozliczenia – zapłata w określonym terminie od wpływu środków na rzecz pozwanej od dłużnych spółek mołdawskich lub w razie braku zapłaty przejęcie od pozwanej wierzytelności. Te warunki pozwana wypełniła. Słusznie zatem przywołuje pozwana argument, że powódka przyjęła na siebie obowiązek dochodzenia wierzytelności od ostatecznego odbiorcy towaru.

Błędnie Sąd Okręgowy odniósł się do kwestii przedawnienia roszczeń powódki w stosunku do mołdawskich spółek. Ciężar dowodzenia, że wierzytelności te przekształciły się w zobowiązania naturalne spoczywał na powódce, gdyż to ona z tego faktu wywodzi korzystne dla siebie skutki prawne (art. 6 k.c.). Niedopuszczalne było w tym względzie odwołanie się do kodeksu cywilnego Nadniestrzańkiej Republiki Mołdawskiej już z tego względu, że odrębna państwowość tego regionu nie jest uznana przez Polskę i stanowione przez ten twór prawo nie może być prawem obowiązującym dla oceny skutków danych czynności prawnych. Sąd Okręgowy nie podjął także próby ustalenia prawa właściwego dla stosunku umownego zawartego przez pozwaną z mołdawskimi spółkami, opierając się wyłącznie na stanowisku powódki, która także nie stworzyła argumentacji prawnej uzasadniającej stosowanie prawa obcego.

W umowach łączących pozwaną ze spółkami mołdawskimi strony nie dokonały wyboru prawa właściwego dla łączących je stosunków obligacyjnych, stąd na podstawie art. 27 § 1 pkt 1 w zw. z art. 13 prawa prywatnego międzynarodowego (ustawa z dnia 12 listopada 1965 r.) właściwym dla ustalenia terminu przedawnienia roszczenia opartego zarówno na umowie sprzedaży, jak i umowie dostawy, będzie prawo państwa, w którym w chwili zawarcia umowy ma siedzibę albo miejsce zamieszkania sprzedawca lub dostawca, a zatem prawo polskie.

Roszczenia związane z działalności gospodarczą przedawniają się z upływem trzech lat (art. 118 k.c.). Wymagalność wierzytelności pozwanej wobec mołdawskich spółek powstawała w okresie od marca do czerwca 2008 r. (w umowie z (...) ustalono dziewięćdziesięciodniowy termin płatności, czyli wymagalność powstała w dniach 20 marca 2008 r., 29 kwietnia 2008 r., 14 kwietnia 2008 r.; w umowie z (...) ustalono sześćdziesięciodniowy termin płatności, czyli wymagalność powstała w dniach 29 kwietnia 2008 r., 20 kwietnia 2008 r., 14 kwietnia 2008 r., 27 maja 2008 r., 16 czerwca 2008 r.). Przed upływem trzech lat pozwana wystąpiła z wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej. Wnioski te przerwały bieg przedawnienia (art. 123 § 1 pkt 1 k.p.c.). Termin zaczął biec na nowo od terminów posiedzenia, na których nie doszło do zawarcia ugody. Było to dnia 10 sierpnia 2010 r. i 3 listopada 2010 r. Przed upływem terminu przedawnienia pozwana wystąpiła na drogę sądową wobec obu mołdawskich spółek, co zapobiegło przedawnieniu roszczeniom w części uwzględnionej w nakazach zapłaty. W pozostałym zakresie wierzytelności pozwanej mogły ulec przedawnieniu. Jednak kwestia te nie ma decydującego znaczenia wobec stwierdzenia, że pozwanej nie sposób było i w takiej sytuacji przypisać nienależytego wykonania zobowiązania. Pozwana podjęła wszystkie możliwe w okolicznościach danej sprawy czynności, które miały doprowadzić do odzyskania i zachowania wierzytelności, a przede wszystkim wypełniła wszelkie obowiązki nałożone na nią treścią kontraktów stron w zakresie warunków płatności (okt 4 umów).

Przyznać należy rację apelacji również w zakresie naruszenia art. 481 k.c. Mimo podnoszonych przez pozwaną zarzutów w tym względzie, Sąd Okręgowy jedynie lakonicznie powołał powyższą normę. Skoro powódka nie dochodziła zapłaty ceny, to należności uboczne obok niej powstałe stanowiły szkodę, którą wierzyciel może dochodzić na zasadach ogólnych. Kwestia ta jednak nie ma istotnego znaczenia ze względu na uznanie, że roszczenie powódki nie podlega uwzględnieniu co do zasady.

Wobec powyższych rozważań zaskarżony wyrok należało zmienić na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. i powództwo oddalić. Zmianie uległo również rozstrzygnięcie o kosztach postępowania przed Sądem Okręgowym i w myśl art. 98 k.p.c. zasądzono je od powódki na rzecz pozwanej. Pozwana poniosła jedynie koszty wynagrodzenia pełnomocnika procesowego wraz z opłatą skarbową, czyli w wysokości 7.217 zł.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c., obciążając nimi w całości stronę powodową jako stronę przegrywającą i zasądzono od powódki na rzecz pozwanej kwotę 30.400 zł, na którą złożyły się opłata od apelacji w kwocie 25.000 zł i wynagrodzenie pełnomocnika w wysokości 5.400 zł.