Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II Ca 116/13

POSTANOWIENIE

Dnia 14 listopada 2013 roku

Sąd Okręgowy w Lublinie II Wydział Cywilny – Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący Sędzia Sądu Okręgowego Dariusz Iskra (sprawozdawca)

Sędziowie: Sędzia Sądu Okręgowego Anna Podolska – Kojtych

Sędzia Sądu Rejonowego Krzysztof Niezgoda (delegowany)

Protokolant Starszy sekretarz sądowy Ewelina Pietrak

po rozpoznaniu w dniu 14 listopada 2013 roku w Lublinie, na rozprawie

sprawy z wniosku B. N.

z udziałem M. S., J. S., D. S., Skarbu Państwa reprezentowanego przez Generalnego Dyrektora Dróg Krajowych i Autostrad oraz przez Starostę Powiatu L., Gminy W., M. B., W. B. (1), A. K. (1), U. K., A. K. (2), A. R. (1), A. R. (2), A. L., K. K. i S. R.

o ustanowienie służebności drogi koniecznej

na skutek apelacji M. S., J. S., D. S. od postanowienia Sądu Rejonowego Lublin – Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku z dnia 30 sierpnia 2012 roku, w sprawie I Ns 307/11

postanawia:

I. zmienić częściowo zaskarżone postanowienie:

a) w punkcie I w ten sposób, że ustanowić na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości położonej w miejscowości D., oznaczonej w ewidencji gruntów jako działka numer (...), dla której Sąd Rejonowy Lublin – Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku prowadzi księgę wieczystą (...), służebność drogi koniecznej obciążającą nieruchomość położoną w miejscowości D., oznaczoną w ewidencji gruntów jako działka numer (...), dla której Sąd Rejonowy Lublin – Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku prowadzi księgę wieczystą (...), oznaczoną kolorem brązowym na mapie sporządzonej przez biegłego geodetę J. C. (1), zaewidencjonowanej w Starostwie Powiatowym w L. – (...) Ośrodku (...) w dniu 2 sierpnia 2013 roku, pod numerem (...),

b) w punkcie II w ten sposób, że zasądzoną od B. N. na rzecz M. S. kwotę 22418,20 zł (dwadzieścia dwa tysiące czterysta osiemnaście złotych dwadzieścia groszy) obniżyć do kwoty 18628,90 zł (osiemnaście tysięcy sześćset dwadzieścia osiem złotych dziewięćdziesiąt groszy) oraz zasądzoną od B. N. na rzecz J. S. i D. S. kwotę 22418,19 zł (dwadzieścia dwa tysiące czterysta osiemnaście złotych dziewiętnaście groszy) obniżyć do kwoty 18628,90 zł (osiemnaście tysięcy sześćset dwadzieścia osiem złotych dziewięćdziesiąt groszy);

II. oddalić apelację w pozostałej części;

III. stwierdzić, że wnioskodawca i uczestnicy ponoszą koszty postępowania odwoławczego związane ze swoim udziałem w sprawie.

Sygn. akt II Ca 116/13

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 30 sierpnia 2012 roku Sąd Rejonowy Lublin – Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku postanowił:

I. ustanowić na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości położonej w miejscowości D., oznaczonej w rejestrze gruntów jako działka nr (...), dla której Sąd Rejonowy Lublin – Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku prowadzi księgę wieczystą nr (...), służebność drogi koniecznej obciążającą nieruchomość położoną w miejscowości D., oznaczoną w rejestrze gruntów jako działka nr (...), dla której Sąd Rejonowy Lublin – Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku prowadzi księgę wieczystą nr (...), szlakiem oznaczonym na szkicu sporządzonym przez biegłego geodetę R. Ż., zaewidencjonowanym w Starostwie Powiatowym w L., (...) Ośrodku (...) w dniu 1 lutego 2012roku za nr (...), kolorem żółtym, przebiegającym wzdłuż granicy z działkami nr (...);

II. zasądzić od B. N. na rzecz M. S. kwotę 22418,20 zł oraz małżonków – J. S. i D. S. kwotę 22418,19 zł tytułem wynagrodzenia za ustanowienie służebności drogi koniecznej;

III. oddalić wniosek B. N. o zasądzenie kosztów postępowania;

IV. nakazać ściągnąć od wnioskodawcy B. N. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Lublin – Wschód Lublinie z siedzibą w Świdniku kwotę 5227,96 zł tytułem zwrotu wydatków wyłożonych przez Skarb Państwa.

W uzasadnieniu postanowienia Sąd Rejonowy ustalił, że B. N. jest właścicielem nieruchomości położonej w miejscowości D., gminie W., oznaczonej jako działka nr (...), dla której Sąd Rejonowy Lublin – Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku prowadzi księgę wieczystą nr (...). Nieruchomość oznaczona jako działka nr (...) nie ma dostępu do drogi publicznej. Najbliższa droga publiczna to droga krajowa nr (...) L. – W..

Sąd ustalił, że działka nr (...) stanowi grunt orny i jest wykorzystywana przez B. N. rolniczo. B. N. sieje na niej zboże, sadzi ziemniaki i kapustę. Na działkę przejeżdża ciężkim sprzętem rolniczym: ciągnikiem, kombajnem ziemniaczanym, przyczepą, siewnikiem zbożowym, siewnikiem do nawozu. W celu zbioru zboża B. N. wynajmuje od G. P. kombajn zbożowy o szerokości hederu 4,70 m. Zaopatrzenie w kombajny w tej i sąsiednich miejscowościach jest niewystarczające. Na 32 gospodarstwa rolne w miejscowości D. są dwa kombajny, a w sąsiednich miejscowościach nie ma w ogóle kombajnów.

Sąd ustalił, że B. N. przejeżdża i przejeżdżał na swoją działkę przez działkę nr (...), na której umiejscowiony jest zjazd z drogi krajowej i działkę nr (...), przy jej granicy z działkami nr (...). W ten sposób na działkę nr (...) przejeżdżała wcześniej również jego rodzina.

Sąd wskazał, że niezbędna do przejazdu takim sprzętem rolniczym szerokość pasa gruntu to 5,5 m. Wynika to z nierówności terenu, ogrodzenia działki sąsiedniej nr (...), szerokości sprzętu rolniczego.

Sąd ustalił, że działka nr (...) ma powierzchnię 0,0053 ha, stanowi własność Skarbu Państwa. Działka ta wchodzi w skład pasa drogowego drogi krajowej nr (...) L. – W.. Na działce tej usytuowany jest zjazd zbiorczy, indywidualny. Zarządca drogi po nabyciu przedmiotowej działki dokonał przebudowy drogi nr (...) i przebudowy istniejącego zjazdu.

Sąd ustalił, że działka nr (...) stanowi współwłasność w 1/2 części M. S. i w 1/2 części małżonków D. S. i J. S.. Nieruchomość ta ma powierzchnię 0,5447 ha, stanowi grunt orny, ale nie jest wykorzystywana rolniczo przez jej aktualnych współwłaścicieli. M. S., D. S. i J. S. nabyli przedmiotową nieruchomość od J. N. w dniu 16 lutego 2007 roku, na podstawie umowy sprzedaży. Ojciec J. N. i ojciec B. N. byli braćmi. Działka nr (...) według uchwały Rady Gminy W. z dnia 25 czerwca 2007 roku w sprawie zmian miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego zespołu osiedli budownictwa jednorodzinnego W. – D., gminy W., jest przeznaczona pod zabudowę komercyjną. J. S. prowadzi działalność gospodarczą, której przedmiotem jest sprzedaż paliw, rud, metali i chemikaliów przemysłowych. Współwłaściciele nieruchomości na działce tej chcieliby wybudować stację paliw, ale nie wystąpili z wnioskiem o pozwolenie na jej budowę.

Sąd Rejonowy ustalił, że działka nr (...) jest własnością A. K. (2). Działka jest zabudowana budynkiem mieszkalnym i w całości jest ogrodzona. Wzdłuż ogrodzenia od strony działki nr (...) występują liczne nasadzenia – iglaki. Różnica pomiędzy poziomem powierzchni działki nr (...) a działki nr (...) wynosi około 0,5 m.

Sąd Rejonowy ustalił, że działka nr (...) ma powierzchnię 0,0121 ha, stanowi własność Gminy W. i zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego ma być przeznaczona pod budownictwo. Działka ta jest połączona z działką nr (...) i razem z nią wykorzystywana rolniczo.

Sąd Rejonowy ustalił, że działka nr (...) jest współwłasnością A. K. (1) i U. K., stanowi grunt orny i jest wykorzystywana rolniczo.

Sąd Rejonowy ustalił, że właściciele działek nr (...) dojeżdżają na swoje działki przez działkę nr (...).

Sąd Rejonowy ustalił, że działka nr (...) ma powierzchnię 0,03 ha, jest współwłasnością M. B., W. B. (1), A. K. (1) i U. K.. Działka ta stanowi grunt orny i jest wykorzystywana przez jej współwłaścicieli, jako droga dojazdowa do działek nr (...). Droga ma szerokość 4,3 m od strony drogi krajowej nr (...) L. – W., od strony działki nr (...) m. Działka od strony drogi z obu stron otoczona jest skarpą, co sprawia, że jej faktyczna szerokość w tej części wynosi 2,9 m.

Sąd ustalił, że po obu stronach drogi umiejscowionej na działce (...), na skarpie usytuowane są ogrodzenia. Z uwagi na jej ukształtowanie, szerokość i istniejące ogrodzenia, drogą tą nie można wjechać ciężkim sprzętem rolniczym, jak również ciągnikiem z przyczepą. Z uwagi na szerokość działki nr (...), jak również położenie ogrodzeń na działkach sąsiednich, B. N. nie może korzystać z przejazdu przez tę działkę na swoją działkę.

Sąd Rejonowy ustalił, że działka nr (...) jest współwłasnością M. B. i W. B. (1), stanowi grunt orny i jest wykorzystywana rolniczo. Działka ta była w przeszłości obsiewana zbożem. Z uwagi na ukształtowanie działki nr (...), uniemożliwiające przejazd tamtędy szerokim sprzętem rolniczym, kombajn zbożowy na tę działkę przejeżdżał po działce nr (...).

Sąd Rejonowy ustalił, że działka nr (...) jest współwłasnością S. R., K. K. i A. L.. Działka graniczy z działkami nr (...). Działka od tej strony jest ogrodzona aż do granicy z działką nr (...). Na działce tej znajduje się budynek mieszkalny i gospodarczy. Przy granicy z działką nr (...) znajdują się nasadzenia w postaci drzew owocowych oraz przyłącze wody. Działka ma szerokość 22 m.

Sąd Rejonowy ustalił, że działka nr (...) graniczy z działkami nr (...). Działka ma powierzchnię 0,4377 ha, jest współwłasnością A. R. (1) i A. R. (2), stanowi grunt orny. Działka jest niezabudowana, jest wykorzystywana rolniczo, ma szerokość 16 m. Do działki prowadzi zjazd z drogi krajowej, który umiejscowiony jest od strony działki nr (...).

Sąd ustalił, że działka nr (...) graniczy z działką nr (...) o powierzchni 1,2738 ha, składającą się z gruntów ornych, sadu oraz użytków rolnych zabudowanych. Działka ta stanowi własność A. P. i w części obejmującej zabudowania jest ogrodzona.

Sąd ustalił, że działka nr (...) graniczy z zabudowanymi działkami nr (...). Wzdłuż granicy tych działek z działką nr (...) usytuowana jest droga prowadząca do tych działek i oddzielona od nich ogrodzeniem. Droga ta jest znacznie węższa niż 5,5 m.

Sąd Rejonowy wskazał dowody, na podstawie których dokonał ustaleń faktycznych i przedstawił ocenę dowodów przeprowadzonych w rozpoznawanej sprawie.

W szczególności Sąd wskazał, że postanowił oddalić wnioski M. S., D. S. i J. S., zgłoszone w piśmie procesowym z dnia 5 marca 2012 roku (data wpływu 6 marca 2012 roku), o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego geodety w celu zaprojektowania służebności drogi koniecznej w trzech wariantach – w pierwszym wariancie przez działki nr (...), o szerokości 4,5 m i 5,5 m, w drugim wariancie przez działki nr (...), o szerokości 4,5 m i 5,5 m, w trzecim wariancie przez działkę nr (...), o szerokości 4,5 m i 5,5 m, o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego w celu określenia odszkodowania za ustanowienie służebności drogi koniecznej dla poszczególnych wariantów jej przebiegu, zaprojektowanych przez biegłego geodetę, o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego architekta na okoliczność, w jaki sposób ustanowienie służebności drogi koniecznej dla działki nr (...) przez działkę nr (...) wpłynie na możliwość wykorzystania działki w tym możliwość jej zabudowy.

Sąd wyjaśnił, że wnioski te zostały zgłoszone po przeszło 4,5 latach procedowania w tej sprawie, pomimo braku jakichkolwiek przeszkód do ich wcześniejszego zgłoszenia. Po drugie wnioskowane warianty przebiegu służebności drogi koniecznej są w niniejszej sprawie nieprzydatne. Ustanowienie służebności według wariantu pierwszego łączyłoby się z koniecznością przesunięcia ogrodzenia i zniszczenia wieloletnich nasadzeń istniejących wzdłuż ogrodzenia na działce nr (...). Ustanowienie służebności według wariantu drugiego również łączyłoby się z koniecznością przesunięcia ogrodzenia i zniszczenia wieloletnich nasadzeń istniejących wzdłuż ogrodzenia na działce nr (...). Takie ustanowienie służebności drogi koniecznej nastąpiłoby ze znacznym obciążeniem tych gruntów. Z dowodu z dołączonych akt ksiąg wieczystych nie wynika również, aby działka nr (...) została pozbawiona dostępu do drogi publicznej w wyniku podziału działki nr (...). Ustanowienie służebności według wariantu trzeciego oznaczałoby zmniejszenie gruntu, z którego mógłby korzystać jej właściciel na odcinku od strony drogi krajowej do działki nr (...), o około 1/3. Działka ta jest bowiem bardzo wąska, szerokość działki wynosi zaledwie 16 m, podczas gdy szerokość działki (...) wynosi około 49,5 m. Ponadto, z uwagi na umiejscowienie zjazdu z drogi publicznej przy granicy z działką nr (...), projektowana służebność nie tylko znacznie zwęziłaby część działki wykorzystywaną przez właścicieli, ale również na wysokości działki nr (...) musiałaby przecinać tę działkę, co z uwagi na jej kształt byłoby dla właścicieli tej działki bardzo niekorzystne. W konsekwencji takie ustanowienie służebności drogi koniecznej nastąpiłoby ze znacznym obciążeniem działki nr (...).

Sąd wskazał, że wobec oddalenia tych wniosków dowodowych bezprzedmiotowy był wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego w celu określenia wynagrodzenia za ustanowienie służebności w tych wariantach.

Sąd postanowił oddalić wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego architekta, z uwagi na fakt, że wniosek ten został zgłoszony po dopuszczeniu dowodu z opinii dwóch biegłych z zakresu szacowania nieruchomości. Ponadto ani przed, ani w toku postępowania właściciele nieruchomości nie przedstawili żadnego dowodu potwierdzającego w jaki sposób zamierzają korzystać z przedmiotowej działki (za niewystarczające w tym zakresie Sąd uznał zaświadczenie o nadaniu uczestnikowi J. S. nr Regon, czy zaświadczenie o wpisie do rejestru przedsiębiorców), nie wystąpili z wnioskiem o pozwolenie na budowę. Biorąc pod uwagę powierzchnię działki, jej kształt, fakt, że zaprojektowana służebność umiejscowiona jest w miejscu, z którego przynajmniej w części w tym samym celu korzystać będą właściciele lub użytkownicy działki nr (...), ustanowienie służebności nie wyłączy możliwości jej zabudowy. W konsekwencji wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego architekta Sąd uznał za nieprzydatny dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy i w związku z tym za zmierzający do przedłużenia postępowania.

Sąd wskazał, że postanowił oddalić wniosek pełnomocnika uczestników M. S., D. S. i J. S. zgłoszony w piśmie procesowym z dnia 8 czerwca 2012 roku, dołączonym do pisma z dnia 21 czerwca 2012 roku, o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka O. O. na okoliczność, iż przebieg służebności drogi koniecznej dla nieruchomości oznaczonej jako działka nr (...) powinien uwzględniać dotychczas istniejącą drogę wzdłuż działek nr (...), jak również plan zagospodarowania przestrzennego, przewidujący zorganizowanie funkcjonalne dojazdu oraz przeznaczenie poszczególnych działek oraz na okoliczność, że ustanowienie służebności drogi koniecznej przez działkę nr (...) ogranicza możliwość jej wykorzystania zgodnie z planem miejscowego zagospodarowania, zmierza do uniemożliwienia realizacji w pełnym zakresie zamierzeń inwestycyjnych jej właścicieli, na okoliczność, iż dotychczas wywołane opinie biegłych mające na celu określenie wynagrodzenia nie uwzględniają ograniczeń możliwości wykorzystania tej działki, niemożności realizacji pełnych założeń inwestycyjnych.

Sąd uznał powyższy wniosek dowodowy za spóźniony. Po drugie, dowód z zeznań świadka ma na celu ustalenie okoliczności faktycznych. Teza dowodowa zgłoszonego wniosku dowodowego wskazuje zaś, że zeznania świadka nie dotyczyłyby faktów, ale wiadomości specjalnych, które przy pomocy takiego środka dowodowego nie mogą być dowodzone.

Sąd Rejonowy uznał powyższy wniosek dowodowy za spóźniony. Po drugie, wnioskowany przez pełnomocnika uczestników przebieg służebności drogi koniecznej jest w niniejszej sprawie nieprzydatny. Ustanowienie służebności według tego wariantu łączyłoby się z koniecznością przesunięcia ogrodzenia na działce (...) lub ogrodzeń na działkach (...). Ponadto łączyłoby się z koniecznością obciążenia służebnością dwóch kolejnych działek – nr (...). Takie ustanowienie służebności drogi koniecznej nastąpiłoby ze znacznym obciążeniem tych gruntów.

Sąd wskazał, że postanowił oddalić wniosek pełnomocnika uczestników M. S., D. S. i J. S. zgłoszony w piśmie procesowym z dnia 8 sierpnia 2012 roku, złożonym na rozprawie w dniu 9 sierpnia 2012 roku, o dopuszczenie dowodu z oględzin działek nr (...).

Sąd uznał powyższy wniosek dowodowy za spóźniony. Po drugie, dowód ten Sąd uznał za nieprzydatny z przyczyn wcześniej określonych.

Sąd Rejonowy przytoczył treść przepisu art. 145 k.c. i wskazał, że w rozpoznawanej sprawie bezsporny był fakt, że nieruchomość położona w miejscowości D., gminie W., oznaczona jako działka nr (...), dla której Sąd Rejonowy Lublin – Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku prowadzi księgę wieczystą nr (...), jest pozbawiona dostępu do drogi publicznej. W konsekwencji zachodziła potrzeba jej ustanowienia.

Sąd wskazał, że w rozpoznawanej sprawie sporny był przebieg służebności drogi koniecznej oraz jej szerokość. W celu ustalenia przebiegu służebności drogi koniecznej Sąd wziął pod uwagę możliwe przebiegi tej służebności, z uwzględnieniem sposobu wykorzystywania potencjalnych nieruchomości obciążonych oraz stopnia, w jakim służebność obciążyłaby te nieruchomości.

W pierwszym wariancie Sąd rozważał możliwość obciążenia służebnością drogi koniecznej działek oznaczonych numerami: (...) i częściowo działki nr (...). Za takim przebiegiem służebności drogi koniecznej przemawiał w szczególności fakt wykorzystywania działki oznaczonej nr (...), jako drogi dojazdowej do działek nr (...)/ i (...), sąsiadujących z działką wnioskodawcy. Ten wariant wykluczyć należało z uwagi na ukształtowanie terenu oraz faktyczną szerokość drogi. Ustanowienie służebności w tym wariancie łączyłoby się z koniecznością poszerzenia drogi kosztem nieruchomości sąsiednich, to jest działki nr (...) lub działki nr (...). Obie te działki są w pełni zagospodarowane, ogrodzone, posiadają liczne nasadzenia wzdłuż granicy z działką nr (...). W konsekwencji Sąd uznał, że mając możliwość ustanowienia służebności w inny sposób, ten wariant z uwagi na stopień obciążenia nieruchomości sąsiednich należy pominąć.

W kolejnym wariancie Sąd rozważał możliwość obciążenia służebnością drogi koniecznej działki oznaczonej numerem (...). Za takim przebiegiem służebności drogi koniecznej przemawiał w szczególności fakt, że służebność obciążałaby tylko jedną nieruchomość, nieruchomość obciążona jest wykorzystywana wyłączenie w celach rolniczych, działka jest nieogrodzona, nie ma na niej budynków, czy drzew, które w celu zapewnienia dostępu do działki nr (...) należałoby usunąć. Przeciwko temu wariantowi przemawia jednak szerokość działki nr (...), wynosząca zaledwie 16 m, jak i miejsce usytuowania zjazdu na tę działkę z drogi krajowej, to jest od strony działki nr (...). Projektowana służebność zajęłaby w konsekwencji około 1/3 szerokości działki do granicy z działką nr (...). Ponadto na wysokości tej działki przecinałaby działkę nr (...) na pół. Oznaczałoby to znaczne obciążenie tej nieruchomości, co, biorąc pod uwagę możliwość ustanowienia służebności w inny sposób, przemawiało za odrzuceniem tego wariantu.

Sąd wskazał, że rozważał możliwość obciążenia służebnością drogi koniecznej działek oznaczonych numerami (...), a następnie działek nr (...). Za takim przebiegiem służebności drogi koniecznej przemawiał w szczególności fakt, że na działkach nr (...) istnieje droga wydzielona na potrzeby działek (...). Przeciwko temu wariantowi przemawiała jednak szerokość tej drogi, nie odpowiadająca potrzebom działki nr (...) oraz istniejące po obu stronach drogi ogrodzenia. Ustanowienie służebności łączyłoby się koniecznością przesunięcia istniejących ogrodzeń, co biorąc pod uwagę rozmiar tych działek, jak i ich wykorzystywanie na cele mieszkalne, byłoby dużym obciążeniem. Takie usytuowanie służebności łączyłoby się również z koniecznością obciążenia służebnością dwóch kolejnych działek.

Sąd Rejonowy wskazał, że najbardziej optymalny z punktu wiedzenia potrzeb nieruchomości władnącej, jak i stopnia obciążenia nieruchomości obciążonej, był wariant przewidujący jej przebieg po działce nr (...). W takim wariancie projekt tej służebności został opracowany przez biegłego geodetę R. Ż.. Za takim przebiegiem służebności przemawia w szczególności fakt, że służebność ta obciąża tylko jedną działkę, przy czym biorąc pod uwagę powierzchnię tej działki, jak i jej kształt, takie usytuowanie służebności nie będzie stanowiło znacznego jej obciążenia. Działka nr (...) nie jest w chwili obecnej wykorzystywana w żaden sposób – stanowi nieużytek. Usytuowanie zjazdu z drogi krajowej w miejscu, w którym zaprojektowana została służebność, powoduje, że działka w tej części będzie wykorzystywana w tym samym celu również przez właściciela lub użytkownika tej działki. Działka nie jest ogrodzona, nie ma na niej budynków, czy jakichkolwiek nasadzeń. Sposób jej wykorzystywania pozostaje w sferze planów jej właścicieli, co do realności których nie można się odnieść. Okoliczność, że działka ta w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego może być przeznaczona pod działalność usługową, oznacza konieczność dojazdu do niej i przez nią potencjalnych usługobiorców. Przejazd ten może być w przyszłości zaplanowany z uwzględnieniem istniejącej służebności. Powyższe oznaczałoby, że faktyczne obciążenie tej działki służebnością nie byłoby znaczne. Za takim usytuowaniem służebności przemawia również fakt wieloletniego korzystania przez właścicieli nieruchomości władnącej z nieruchomości obciążonej. Uczestnicy M. S., D. S. i J. S., nabywając nieruchomość powinni liczyć się z faktem, że na tej działce usytuowany jest zjazd z drogi krajowej, jak również, że kolejna nieruchomość granicząca z ich działką jest pozbawiona dostępu do drogi publicznej.

Określając zakres przestrzenny służebności drogi koniecznej, w tym w szczególności jej szerokość, Sąd kierował się potrzebami nieruchomości władnącej. Potrzeby te wynikają z aktualnego sposobu jej wykorzystywania. Z przeprowadzonego postępowania dowodowego wynika, że przedmiotowa nieruchomość jest wykorzystywana pod uprawy zboża, ziemniaków, kapusty. W celu prowadzenia upraw wnioskodawca korzysta z maszyn rolniczych takich jak ciągnik, w tym ciągnik z przyczepą, kombajn ziemniaczany, siewnik zbożowy, siewnik do nawozów, czy kombajn zbożowy. W konsekwencji za udowodnioną uznać należało potrzebę przejazdu na przedmiotową nieruchomość takimi właśnie sprzętami. Biorąc powyższe pod uwagę Sąd uznał, że w celu zaspokojenia tych potrzeb niezbędne będzie ustanowienie służebności o szerokości 5,5 m. Taka szerokość drogi umożliwi wnioskodawcy swobodny i bezpieczny przejazd maszynami rolniczymi niezbędnymi do prowadzenia upraw, w tym kombajnem zbożowym. Potrzebę ustanowienia służebności o tej szerokości potwierdziła opinia biegłego sądowego z zakresu rolnictwa F. F.. W opinii tej biegły wziął pod uwagę niedostateczne zaopatrzenie miejscowości D., jak i miejscowościach sąsiednich, w kombajny zbożowe, wykluczające możliwość wyboru sprzętu pod kątem jego rozmiarów. Biegły wziął ponadto pod uwagę ukształtowanie terenu, utrudniające przejazd szerszym sprzętem rolniczym na działkę wnioskodawcy. W konsekwencji uznał, że optymalna szerokość służebności drogi koniecznej, przy uwzględnieniu potrzeb nieruchomości władnącej winna wynosić 5,5 m.

Sąd wyjaśnił, że zgodnie z art. 145 § 1 k.c. ustanowienie służebności drogi koniecznej następuje za wynagrodzeniem. Wynagrodzenie to może przyjąć formę jednorazowej zapłaty lub wynagrodzenia płatnego okresowo. Biorąc pod uwagę interes ekonomiczny uczestników postępowania zasadne było zasądzenie wynagrodzenia jako świadczenia jednorazowego.

W celu określenia wysokości wynagrodzenia Sąd dopuścił dowód z opinii biegłych: J. C. (2) i T. R. (1). Pomimo pierwotnych rozbieżności, biegli, składając ustne wyjaśnienia do opinii, zgodnie ustalili wartość 1 m² działki zajętej pod przedmiotową służebność na kwotę 187,40 zł. Określając wysokość wynagrodzenia, Sąd oparł się na opinii biegłego T. R. (1). Poczynione przez biegłego ustalenia są zgodne z rzeczywistym stanem. Biegły w swych wyliczeniach zastosował współczynnik korygujący, pomniejszający wartość wyjściową. Uwzględnił w ten sposób takie okoliczności, jak częstotliwość używania drogi koniecznej przez wnioskodawcę, możliwość korzystania z drogi przez właściciela nieruchomości obciążonej, brak potrzeby grodzenia nieruchomości obciążonej ze względu na ustanowienie służebności drogi koniecznej. Wysokość wynagrodzenia należnego uczestnikom została obliczona jako iloczyn zajętego pasa gruntu (545 m²), ceny 1 m² i wartości współczynnika korygującego (0,439). Wynagrodzenie za ustanowienie służebności drogi koniecznej wynosi 44.836,387 zł. Wynagrodzenie na tym poziomie stanowi odpowiedni ekwiwalent w zamian za ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego. Z uwagi na to, że obciążona nieruchomość stanowi współwłasność M. S. i małżonków D. S. i J. S. wynagrodzenie to, jako pożytek, należało podzielić zgodnie z art. 207 k.c. pomiędzy współwłaścicieli w stosunku do wielkości ich udziałów. Uzasadniało to zasądzenie na rzecz M. S. kwoty 22418,20 zł i na rzecz małżonków D. S. i J. S. kwoty 22418,19 zł.

Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia o kosztach postępowania Sąd powołał przepisy art. 520 § 2 i 3 k.p.c.

Na podstawie art. 83 ust. 2 w zw. z art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych Sąd Rejonowy nakazał ściągnąć od wnioskodawcy na rzecz Skarbu Państwa kwotę 5227,96 zł tytułem zwrotu wydatków wyłożonych przez Skarb Państwa.

Od postanowienia z dnia 30 sierpnia 2012 roku apelację wnieśli uczestnicy – M. S., D. S. i J. S., zaskarżając postanowienie w całości.

Uczestnicy zarzucili „nierozpoznanie istoty sprawy w sprawie niniejszej poprzez wydanie rozstrzygnięcia w zakresie ustanowienia służebności drogi koniecznej dla nieruchomości bez przeprowadzenia jakiegokolwiek postępowania dowodowego i nierozważenia innych wariantów przebiegu służebności tak, aby rozważyć stopień obciążenia nieruchomości, przez które droga ma przebiegać, bez rozważenia interesu społeczno-gospodarczego, a zatem nie wykonanie wytycznych zawartych w tymże artykule”.

Uczestnicy wskazali również, że „na wypadek nieuwzględnienia powyższego zarzutu, zaskarżonemu orzeczeniu zarzucają:

1/ naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. treści art. 145 § 2 i § 3 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na pominięciu zasad płynących z w/w norm prawnych i ustanowienie służebności drogi koniecznej dla nieruchomości z pominięciem interesu społeczno-gospodarczego oraz bez jakiegokolwiek rozważenia innych wariantów przebiegu służebności tak, aby rozważać konkretny jeden sposób jej przebiegu z uwzględnieniem najmniejszego obciążenia nieruchomości, przez którą ma biec służebność;

2/ naruszenie przepisów postępowania, które miało niewątpliwie wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj. treści art. 232 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez nieprzeprowadzenie dowodu z oględzin wszystkich działek, których dotyczy postępowanie w sprawie, pomimo tego, że jest to dowód, który zmierza do wyjaśnienia istotnych okoliczności w sprawie, a w sprawie o ustanowienie służebności drogi koniecznej Sąd winien go przeprowadzić;

3/ naruszenie przepisów postępowania, które miało niewątpliwie wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj. treści art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 278 k.p.c. poprzez nie skorzystanie przez Sąd z wiadomości specjalnych biegłych, lecz posłużenie się własną wiedzą i zapatrywaniami przy ustalaniu oraz rozważaniu czterech (więcej niż jednego) wariantów ustanowienia służebności drogi koniecznej;

4/ naruszenie przepisów postępowania, które miało niewątpliwie wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj. treści art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przyjęcie w sposób sprzeczny z zasadami doświadczenia życiowego i logiki, w sytuacji braku materiału dowodowego w tym zakresie:

- ustalenia warunków zagospodarowania, ukształtowania terenu, rzeźby terenu, usytuowania nasadzeń i ogrodzenia, cech charakterystycznych działki o nr (...) położonej w miejscowości D., gmina W., możliwości ustalenia przez nią służebności drogi koniecznej, jej uciążliwości dla tejże działki,

i dokonanie na tej podstawie własnej, swobodnej oceny wariantów przebiegu drogi koniecznej zawnioskowanych przez pełnomocnika uczestników, bez zasięgnięcia wiadomości specjalnych, bez przeprowadzenia oględzin, aby stwierdzić naocznie wszelkie cechy wymienionych nieruchomości;

5/ naruszenie przepisów postępowania, które miało niewątpliwie wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj. treści art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez bezzasadne oddalenie wniosku dowodowego pełnomocnika uczestników sformułowane w piśmie z dnia 5 marca 2012 r. oraz z dnia 8 czerwca 2012 r., w sytuacji, w której dowody te zmierzały do wyjaśnienia istotnych okoliczności w sprawie, a okoliczność zgłoszenia tychże wniosków dowodowych wyniknęła z faktu, iż Sąd konsekwentnie pomijał stanowisko uczestników w zakresie innych niż wariant wnioskodawcy sposobów ustanowienia służebności drogi koniecznej, wykazania, iż zaprojektowano drogę dojazdową do innych działek, która można wykorzystać, a zgłoszenie tychże wniosków na określonym etapie postępowania – po zakreśleniu terminu na wnioski dowodowe – pozostaje bez znaczenia w postępowaniu nieprocesowym;

6/ naruszenie przepisów postępowania, które miało niewątpliwie wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj. treści art. 233 §1 k.p.c. poprzez przyjęcie w sposób sprzeczny z zasadami doświadczenia życiowego i logiki, sprzecznie z materiałem dowodowym zebranym w sprawie, iż uczestnicy, współwłaściciele działki nr (...) nie przedstawili żadnego dowodu, w jaki sposób mają zamiar korzystać z przedmiotowej nieruchomości tak, aby wykazać, jak bardzo służebność będzie obciążać ich nieruchomość w sytuacji, w której uczestnicy złożyli do akt sprawy dokumenty, z których wynika, iż przystąpili do budowy budynków gospodarczych na podstawie stosownych zezwoleń oraz przedłożyli umowy, na podstawie których uczestnik ma na nieruchomości prowadzić stację paliw (...) (...);

7/ naruszenie przepisów postępowania, które miało niewątpliwie wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj. treści art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przyjęcie w sposób sprzeczny z zasadami doświadczenia życiowego i logiki, sprzecznie z materiałem dowodowym zebranym w sprawie, iż kwota należnego wynagrodzenia za ustanowienie służebności drogi koniecznej stanowi jedynie kwotę 44 836,387 za zajęcie pasa gruntu o powierzchni 545 m2 w sytuacji, w której konieczne jest wykonanie zjazdu, którego koszt uwzględnił w swej opinii biegły J. C., a biegły T. R. nie dokonał tychże obliczeń wobec braku zlecenia Sądu (vide: protokół rozprawy z dnia 11.01.2012 r.);

8/ naruszenie przepisów postępowania, które miało niewątpliwie wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj. treści art. 233 §1 k.p.c. poprzez przyjęcie w sposób sprzeczny z zasadami doświadczenia życiowego i logiki, sprzecznie z materiałem dowodowym zebranym w sprawie, iż kwota należnego wynagrodzenia za ustanowienie służebności drogi koniecznej stanowi jedynie kwotę 44 836,387 za zajęcie pasa gruntu o powierzchni 545 m² w sytuacji, w której wywołane opinie biegłych są zgodne z tym zakresie, iż przyjęte do obliczenia wynagrodzenia współczynniki są adekwatne jedynie w przypadku wykonywania służebności kilkakrotnie w ciągu roku, jedynie w celu uprawy działki nr (...), lecz w przypadku realizacji obowiązującego planu zagospodarowania przestrzennego, tj. podziału działki nr (...) na działki budowlane, wartość wynagrodzenia powinna wynosić 187,40 zł za m2 x 545 m2 = 102 133,00 złotych (str. 14 opinii biegłego T. R.);

9/ naruszenie przepisów postępowania, które miało niewątpliwie wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj. treści art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przyjęcie w sposób sprzeczny z zasadami doświadczenia życiowego i logiki, sprzecznie z materiałem dowodowym zebranym w sprawie, sprzecznie z obowiązującymi przepisami, iż koniecznym jest ustanowienie służebności drogi koniecznej dla nieruchomości, stanowiącej działkę nr (...) o szer. 5,5 m z uwagi na konieczność wjazdu kombajnem z rozłożonym headerem w sytuacji, w której przepisy powszechnie obowiązujące zakazują ruchu maszyn rolniczych na drodze krajowej, jaką jest droga L. – Ł. i nie ma podstaw czynienia odmiennych ustaleń, natomiast pozostali uczestnicy korzystają z dróg dojazdowych do swych działek o szerokości do 4,5 m, a także wykorzystują swe nieruchomości rolniczo;

10/ naruszenie przepisów postępowania, które miało niewątpliwie wpływ na treść rozstrzygnięcia, tj. treści art. 233 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie okoliczności, iż uczestnicy proponowali ustanowienie na rozprawie w dniu 11.01.2012 r. służebności osobistej, a wnioskodawca jej nie przyjął, co jednoznacznie wskazuje na fakt, iż nie jest prawdziwe jego twierdzenie o konieczności ustanowienia służebności jedynie dla jego celów rolniczych”.

Uczestnicy wnieśli o przeprowadzenie dowodów wskazanych w apelacji.

Uczestnicy wnieśli ponadto o „zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez:

1/ ustanowienie służebności drogi koniecznej dla nieruchomości stanowiącej działkę o nr ewid. (...), położonej w miejscowości D., dla której Sąd Rejonowy Lublin – Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku prowadzi KW nr (...) w następujący sposób: od granicy działki nr (...) przez działki (...) – do istniejącej drogi wzdłuż zabudowanych działek nr (...), która to droga według miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego stanowi drogę dojazdową – według propozycji mgr inż. Arch. O. O. wskazanej na rysunku stanowiącym załącznik do opinii urbanistycznej;

2/ zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestników – właścicieli nieruchomości obciążonych wynagrodzenia za ustanowienie służebności drogi koniecznej wg opinii biegłego w tym zakresie;

3/ zasadzenie od wnioskodawcy na rzecz uczestników M. S., J. S., D. S. kosztów postępowania według norm przepisanych”.

M. S., J. S. i D. S. wnieśli ponadto o „zasądzenie od wnioskodawczy na rzecz uczestników kosztów procesu przed Sądem II instancji według norm przepisanych”2.

Na rozprawie apelacyjnej pełnomocnik uczestników wnoszących apelację popierał apelację oraz zawarte w niej wnioski dowodowe (k. 1546v, 1654v).

Pełnomocnik wnioskodawcy wniósł o oddalenie apelacji i wniosków dowodowych w niej zawartych oraz o zasądzenie od M. S., J. S. i D. S. kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu przed Sądem drugiej instancji, według norm przepisanych (k. 1529-1541, 1546v, 1655).

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja uczestników jest zasadna tylko częściowo.

Uzasadniony jest w przeważającej części zarzut przytoczony w punkcie 9 części wstępnej apelacji, przy czym należy stwierdzić, że w rozpoznawanej sprawie nie nastąpiło naruszenie przepisu art. 233 § 1 k.p.c., ale naruszenie przepisu art. 145 § 2 zd. 1 k.p.c. przez jego częściowo niewłaściwe zastosowanie.

Powołany przepis stanowi, że przeprowadzenie drogi koniecznej nastąpi z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości niemającej dostępu do drogi publicznej oraz z najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które droga ma prowadzić.

W ocenie Sądu Okręgowego potrzeby nieruchomości władnącej, to jest nieruchomości oznaczonej jako działka numer (...), nie uzasadniają ustanowienia służebności drogi koniecznej o szerokości 5,5 m. Z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia wynika, że decydującym argumentem przemawiającym za ustanowieniem drogi koniecznej o takiej szerokości jest fakt, że urządzenie tnące kombajnu zbożowego ma szerokość przekraczającą 4,5 m.

Wskazać jednak należy, że korzystanie z kombajnu zbożowego ma charakter wyłącznie sezonowy (w czasie żniw). Po drugie, jak trafnie wskazywał pełnomocnik uczestników, poruszanie się pojazdami o szerokości ponadnormatywnej po drodze krajowej jest dozwolone tylko pod określonymi warunkami. Po trzecie, w dobie szerokiej dostępności urządzeń i maszyn rolniczych nie jest przekonujący argument, że wnioskodawca w pracach polowych polegających na koszeniu zboża musi korzystać z usług tylko jednej konkretnej osoby, będącej właścicielami kombajnu o znacznej szerokości. Wnioskodawca powinien podjąć starania mające na celu skorzystanie z usług innych osób posiadających kombajny zbożowe o szerokości umożliwiającej przejazd węższą drogą, albo zadbać o to, aby urządzenie tnące szerszego kombajnu było transportowane w sposób nie połączony trwale z kombajnem i montowane do pracy bezpośrednio przed jej rozpoczęciem.

Z przepisu art. 145 k.c. wynika jednoznacznie, że droga konieczna nie może służyć wyłącznie wygodzie właściciela nieruchomości władnącej. Jej celem jest jedynie zapewnienie potrzebnej służebności drogowej, która jednocześnie ma stanowić jak najmniejsze obciążenie gruntów, przez które droga ma prowadzić.

W rozpoznawanej sprawie ustanowienie służebności o szerokości 5,5 metra oznacza, że droga konieczna byłaby szersza niż jeden pas jezdni drogi krajowej. Tego rodzaju sytuacja jest nie do przyjęcia, gdyż stanowiłaby nadmierne obciążenie nieruchomości oznaczonej jako działka numer (...).

Mając na uwadze powyższe rozważania, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy postanowił zmienić częściowo zaskarżone postanowienie:

b) w punkcie II w ten sposób, że zasądzoną od B. N. na rzecz M. S. kwotę 22418,20 zł obniżyć do kwoty 18628,90 zł oraz zasądzoną od B. N. na rzecz J. S. i D. S. kwotę 22418,19 zł obniżyć do kwoty 18628,90 zł.

Uczestnicy wskazywali trafnie, że droga konieczna o szerokości 4,5 metra jest drogą całkowicie wystarczającą dla przejazdu innych niż szeroki kombajn zbożowy maszyn rolniczych. Okoliczność ta nie była również kwestionowana przez wnioskodawcę.

Zmiana zaskarżonego postanowienia w punkcie II jest konsekwencją zmiany postanowienia w punkcie I. W związku ze zmniejszeniem szerokości pasa gruntu, przez który przebiegać będzie wykonywana droga konieczna, zmniejszyła się też powierzchnia tego pasa gruntu, stanowiąca podstawę określenia wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności.

Według opinii biegłego R. Ż., która stanowiła podstawę rozstrzygnięcia przez Sąd pierwszej instancji, pas gruntu na którym miała być wykonywana służebność gruntowa, miał powierzchnię 545 m².

Zgodnie z rozstrzygnięciem Sądu Okręgowego w Lublinie szerokość tego pasa uległa zmniejszeniu o 1 m. Zgodnie z opinią biegłego J. C. (1) pas gruntu, na którym będzie wykonywana służebność gruntowa, ma długość 92,12 m², a zatem powierzchnia tego pasa zmniejszyła się w stosunku do powierzchni przyjętej przez Sąd pierwszej instancji o 92,12 m² (= 92,12 m · 1 m).

W związku z powyższym powierzchnia pasa gruntu, na którym ostatecznie będzie wykonywana służebność gruntowa, wynosi 452,88 m² (= 545 m² – 92,12 m²).

Ustaloną wyżej powierzchnię należy pomnożyć przez wartość 1 m² gruntu, a więc przez kwotę 187,40 zł/m², wynikającą z opinii biegłego, pomniejszoną o przyjęty przez biegłego współczynnik korygujący, to jest 0,439.

Wynagrodzenie za ustanowienie służebności gruntowej wynosi zatem 37257,80 zł.

37257,80 zł = 452,88 m² · 187,40 zł/m² · 0,439

Kwotę 37257,80 zł należało zasądzić od wnioskodawcy na rzecz właścicieli nieruchomości oznaczonej jako działka (...) proporcjonalnie do udziałów we współwłasności tej nieruchomości, a więc rzecz M. S. kwotę 18628,90 zł oraz na rzecz J. S. i D. S. kwotę 18628,90 zł. Dwóm ostatnim wskazanym uczestnikom przysługuje łącznie udział wynoszący 1/2, który wchodzi w skład ich majątku objętego wspólnością majątkową małżeńską.

Sąd Okręgowy miał na uwadze, że biegły J. C. (1) w swojej opinii wskazał, że pas gruntu zajęty na wykonywanie służebności wynosi 416 m², jednak w związku z tym, że biegły ten nie uzasadnił bliżej sposobu obliczenia tej powierzchni, Sąd drugiej instancji oparł się w tym zakresie na opinii poprzedniego biegłego, odliczając od powierzchni ustalonej przez tego biegłego powierzchnię pasa gruntu, o który pas drogowy ostatecznie został zmniejszony.

W pozostałej części apelacja uczestników jest bezzasadna i w związku z tym podlega oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Na wstępie należy wskazać, że Sąd Okręgowy podziela w całości ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji oraz w przeważającej części dokonaną przez ten Sąd ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego. Ponowne szczegółowe przytaczanie tych ustaleń oraz rozważań w zakresie oceny dowodów jest zbyteczne.

Oczywistą omyłkę co do oznaczenia numeru jednej z działek, których dotyczą ustalenia Sądu pierwszej instancji, Sąd Okręgowy omówił we wstępnej części uzasadnienia.

Nie jest uzasadniony zarzut apelacji, że Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego jednoznacznie podkreślono, że nierozpoznanie istoty sprawy – w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. – oznacza zaniechanie przez sąd pierwszej instancji zbadania materialnej podstawy żądania pozwu albo pominięcie merytorycznych zarzutów pozwanego3.

Przytoczony przepis ma odpowiednie zastosowanie w postępowaniu nieprocesowym (art. 13 § 2 k.p.c.).

W rozpoznawanej sprawie nie zachodzą jakiekolwiek podstawy faktyczne do przyjęcia, że Sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy. W szczególności należy podkreślić, że Sąd Rejonowy zbadał, czy nieruchomość oznaczona jako działka numer (...) ma odpowiedni dostęp do drogi publicznej, czy też nie ma, i prawidłowo ustalił, że nieruchomość ta nie ma w ogóle dostępu do drogi publicznej. Okoliczność ta nie była zresztą w rozpoznawanej sprawie sporna.

Po drugie, zarówno z przebiegu postępowania w sprawie, jak i z treści uzasadnienia postanowienia z dnia 30 sierpnia 2012 roku jednoznacznie wynika, że Sąd pierwszej instancji prowadził postępowanie wyjaśniające i dowodowe, w którym zbadał szereg możliwych wariatów sposobu przebiegu drogi koniecznej dla nieruchomości oznaczonej jako działka numer (...), i dał temu wyraz w obszernym uzasadnieniu postanowienia. Rozważając możliwe warianty sposobu przebiegu drogi koniecznej Sąd Rejonowy dokonał analizy każdego wariantu w kontekście przesłanek określonych w art. 145 § 1, § 2 zd. 1 i § 3 k.c., przedstawiając trafnie i wyczerpująco argumenty, które przemawiają za wyborem wariantu wskazanego w postanowieniu i przeciwko wyborowi innych wariantów.

Sąd Okręgowy podziela w całości stanowisko Sądu pierwszej instancji w tym zakresie. Nie ma zatem potrzeby ponownego szczegółowego przytaczania argumentów, które przemawiają za wyborem przyjętego przez Sąd pierwszej instancji sposobu ustanowienia drogi koniecznej, oraz argumentów, które przemawiają przeciwko wyborowi jednego z innych wariantów.

Tym samym należy uznać, że nie jest zasadny zarzut naruszenia przepisów art. 145 § 2 i 3 k.c., przytoczony w punkcie 1 części wstępnej apelacji.

Wskazać przy tym należy, że zarzut ten został sformułowany w sposób jurydycznie niepoprawny. Naruszenie prawa materialnego może bowiem nastąpić bądź przez jego błędną wykładnię, bądź przez jego niewłaściwe zastosowanie, nie zaś przez błędne ustalenia faktyczne4. Zarzut naruszenia prawa materialnego ma rację bytu wówczas, gdy sąd dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, a tylko nie zastosował odpowiednich przepisów prawa materialnego, niewłaściwie je zastosował lub też dokonał błędnej ich wykładni. W takich wypadkach naruszenie prawa materialnego ma charakter pierwotny i może stanowić podstawę zarzutu apelacyjnego.

Jeżeli natomiast sąd pierwszej instancji dokona nieprawidłowych ustaleń faktycznych i stosownie do tych ustaleń zastosuje lub nie określone przepisy prawa materialnego, to naruszenie prawa materialnego ma charakter wtórny, gdyż jest pochodną nieprawidłowych ustaleń faktycznych. W takim przypadku nie następuje naruszenie prawa materialnego w znaczeniu ścisłym, a podnoszenie wówczas takiego zarzutu jest bezprzedmiotowe.

W rozpoznawanej sprawie uczestnicy podnoszą zarzut naruszenia przepisów art. 145 § 2 i 3 k.c., a jednocześnie kwestionują ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji, które stanowiły podstawę zastosowania tych przepisów. Nie jest zatem możliwa sytuacja, aby obie grupy zarzutów były jednocześnie zasadne.

Dodatkową okolicznością faktyczną przemawiającą za ustanowieniem służebności drogi koniecznej na nieruchomości oznaczonej jako działka numer (...) jest okoliczność, że nieruchomość ta oraz nieruchomość oznaczona jako działka numer (...), na rzecz której ma nastąpić ustanowienie służebności, stanowiły w przeszłości jedną nieruchomość, składającą się z działek oznaczonych numerami (...). Działki te stanowiły jedną nieruchomość nie tylko pod względem ekonomicznym (graniczyły ze sobą w taki sposób, że działka numer (...) stanowiła przedłużenie działki numer (...) w kierunku południowo-wschodnim), ale również pod względem prawnym. Współwłaścicielami tej nieruchomości byli bracia – M. N. i W. N..

W dniu 12 lutego 1990 roku do Sądu Rejonowego w Lublinie wpłynął wniosek M. N. o zniesienie współwłasności nieruchomości oznaczonych jako działki numer (...), objętych aktem własności ziemi z dnia 19 kwietnia 1974 roku, GUu. (...), wydanym przez Naczelnika Powiatu w L. (k. 2-3 akt sprawy I Ns 1419/90 Sądu Rejonowego w Lublinie).

Już w treści wniosku wnioskodawca wskazał, że uczestnicy przedstawią zgodny projekt zniesienia współwłasności.

W czasie składania wniosku o zniesienie współwłasności, działki wymienione w akcie własności ziemi z dnia 19 kwietnia 1974 roku posiadały nową numerację ewidencyjną, przy czym działka numer (...) była podzielona ewidencyjnie na działki numer (...) (k. 7 akt sprawy I Ns 1419/90 Sądu Rejonowego w Lublinie).

W dniu 2 maja 1990 roku współwłaściciele nieruchomości – M. N. i W. N. złożyli zgodny wniosek o zniesienie współwłasności nieruchomości, wnosząc, aby nieruchomości oznaczone jako działki numer (...) oraz część działki numer (...) „o pow. 0,20 ha według dotychczasowego użytkowania” przyznane zostały M. N., zaś nieruchomości oznaczone jako działki numer (...) oraz części działki numer (...) „o pow. 020 ha wg dotychczasowego użytkowania” przyznane zostały W. N. (k. 12 akt sprawy I Ns 1419/90 Sądu Rejonowego w Lublinie).

Na rozprawie w dniu 18 stycznia 1991 roku, w sprawie I Ns 1419/90, M. N. i W. N. podtrzymali swoje stanowisko co do sposobu zniesienia współwłasności. W dniu 25 stycznia 1991 roku Sąd Rejonowy w Lublinie wydał postanowienie w sprawie I Ns 1419/90, którym postanowił znieść współwłasność nieruchomości położonej we wsi D., „uregulowanej aktem własności ziemi Nr GUu (...)”, w ten sposób, że M. N. przyznać na własność działki numer (...), oraz „1/2 część działki Nr (...) od strony zachodniej”, natomiast W. N. przyznać na własność działki numer (...) oraz „1/2 część działki Nr (...) od strony wschodniej”, bez spłat i dopłat (k. 36-38v akt sprawy I Ns 1419/90 Sądu Rejonowego w Lublinie).

Nieruchomość oznaczona jako działka numer (...) uległa w późniejszym czasie podziałowi na działki numer (...). Właścicielem nieruchomości oznaczonej jako działka numer (...) stał się syn M. J. N., na podstawie umowy darowizny z dnia 25 czerwca 1997 roku. W dniu 16 lutego 2007 roku własność nieruchomości oznaczonej jako działka numer (...) nabyli na podstawie umowy sprzedaży H. S., D. S. oraz J. S. (akta księgi wieczystej numer (...)).

Właścicielem nieruchomości oznaczonej jako działka numer (...) stał się syn W. B. (2) N. na podstawie umowy darowizny z dnia 25 maja 2006 roku (k. 1666-1690 – dokumenty z akt księgi wieczystej (...)).

Z powyższych ustaleń jednoznacznie wynika, że aktualni właściciele nieruchomości oznaczonych jako działki numer (...) są następcami prawnymi – odpowiednio – M. N. i W. N., którzy pierwotnie byli współwłaścicielami nieruchomości oznaczonej jako działka numer (...), podzielonej ewidencyjnie na działki numer (...), które następnie stały się przedmiotem zniesienia współwłasności na podstawie zgodnego wniosku współwłaścicieli.

Przepis art. 145 § 2 zd. 2 k.c. stanowi, że jeżeli potrzeba ustanowienia drogi jest następstwem sprzedaży gruntu lub innej czynności prawnej, a między interesowanymi nie dojdzie do porozumienia, sąd zarządzi, o ile to jest możliwe, przeprowadzenie drogi przez grunty, które były przedmiotem tej czynności prawnej.

Poza sporem jest fakt, że zniesienie współwłasności nieruchomości składającej się z działek numer (...) postanowieniem Sądu Rejonowego w Lublinie z dnia 25 stycznia 1991 roku, w sprawie I Ns 1419/90, spowodowało, że nieruchomość oznaczona jako działka numer (...), od chwili, kiedy stała się własnością W. N., jako jedynego właściciela, utraciła dostęp do drogi publicznej, gdyż pomiędzy tą nieruchomością a drogą publiczną znalazła się nieruchomość oznaczona jako działka numer (...).

Złożenie zgodnego wniosku o zniesienie współwłasności jest niewątpliwie czynnością prawną prawa procesowego.

Przepis art. 145 § 2 zd. 2 k.c. nie ogranicza rodzajów czynności prawnych, których następstwem jest potrzeba ustanowienia drogi koniecznej. Mogą to być więc zarówno czynności materialnoprawne współwłaścicieli, jak i czynności o charakterze procesowym.

Przepis art. 145 § 2 zd. 2 k.c. nie wymaga również, aby potrzeba ustanowienia drogi koniecznej była bezpośrednim następstwem czynności prawnej właściciela lub właścicieli. Może to być zatem również następstwo pośrednie.

W sprawie I Ns 1419/90 Sądu Rejonowego w Lublinie współwłaściciele nieruchomości składającej się między innymi z działek numer (...) złożyli zgodny wniosek co do sposobu zniesienia współwłasności.

Przepis art. 622 § 2 k.p.c. stanowi, że gdy wszyscy współwłaściciele złożą zgodny wniosek co do sposobu zniesienia współwłasności, sąd wyda postanowienie odpowiadające treści wniosku, jeżeli spełnione zostaną wymagania, o których mowa w dwóch artykułach poprzedzających, a projekt podziału nie sprzeciwia się prawu ani zasadom współżycia społecznego, ani też nie narusza w sposób rażący interesu osób uprawnionych.

Przepis art. 622 § 2 k.p.c. w takim samym brzmieniu obowiązywał w czasie trwania postępowania w sprawie I Ns 1419/90.

Nawet gdyby przyjąć, że przepis art. 145 § 2 zd. 2 k.c. nie obejmuje wypadków, w których potrzeba ustanowienia drogi koniecznej jest następstwem postanowienia sądu znoszącego współwłasność nieruchomości, a odpowiadającego zgodnemu wnioskowi co do sposobu zniesienia współwłasności, to i tak okoliczność wydania takiego postanowienia przez sąd stanowić będzie dodatkowy argument uzasadniający przeprowadzenie drogi przez grunty, które były przedmiotem rozstrzygnięcia sądu znoszącego współwłasność. Stosownie bowiem do art. 145 § 3 k.c., przeprowadzenie drogi koniecznej powinno uwzględniać interes społeczno-gospodarczy. Zgodne z tym interesem jest to, aby droga konieczna przebiegała przez grunty, które w przeszłości stanowiły przedmiot własności tych samych osób, jeżeli potrzeba ustanowienia służebności drogi koniecznej pojawiła się w związku ze zniesieniem współwłasności.

Nie są uzasadnione zarzuty przytoczone w punktach 2, 3 i 4 apelacji uczestników.

Oględziny wszystkich nieruchomości, które wchodziły w grę, jako nieruchomości mogące być nieruchomościami obciążonymi, nie stanowiły wyłącznego dowodu, który pozwalałby na ustalenie okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, a ściślej takich okoliczności faktycznych, które przemawiałyby na obciążeniem służebnością innej nieruchomości niż nieruchomość oznaczona jako działka numer (...). Podstawę ustaleń faktycznych stanowił cały zebrany w sprawie materiał dowodowy, w tym mapy nieruchomości, fotografie, plany oraz dowody osobowe. Wszystkie te dowody pozwoliły na poczynienie wystarczających ustaleń co do położenia, powierzchni, wymiarów, zagospodarowania i innych cech poszczególnych nieruchomości, mogących wchodzić w grę, jako nieruchomości obciążone. Dowody te pozwoliły na ustalenie tych wszystkich cech poszczególnych nieruchomości, które w konsekwencji zadecydowały o obciążeniu służebnością drogi koniecznej nieruchomości oznaczonej jako działka numer (...), a nie innej nieruchomości.

Uczestnicy nie wskazują w apelacji, jakie cechy innych nieruchomości, które wchodziły w grę jako nieruchomości obciążone, miałyby zostać ustalone w drodze dowodu z oględzin, a których ustalenie nie było możliwe w oparciu o zebrany w sprawie materiał dowodowy.

Należy przy tym wskazać, że ocena, który z kilku wariantów sposobu przebiegu drogi koniecznej powinien zostać wybrany w sprawie, nie należy do biegłego, lecz do sądu, który dokonuje wyboru, kierując się przesłankami określonymi w art. 145 k.c., a więc stosując ten przepis.

Nie jest uzasadniony zarzut przytoczony w punkcie 5 części wstępnej apelacji.

Przepis art. 227 k.p.c. stanowi, że przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie.

Wnioski dowodowe zawarte w pismach procesowych uczestników z dnia 5 marca 2012 roku (k. 1055-1056) i z dnia 8 czerwca 2012 roku (k. 1264a-1264b) dotyczyły okoliczności faktycznych nieistotnych dla rozstrzygnięcia.

Dowód z opinii biegłego geodety, której przedmiotem miałoby być zaprojektowanie na mapie przebiegu służebności drogi koniecznej, ma specyficzny charakter, który można określić jako techniczny. Jeżeli bowiem na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego sąd doszedł do przekonania, że służebnością drogi koniecznej powinna być obciążona oznaczona nieruchomość oraz dokonał ustaleń co do tego, jak powinna być przeprowadzona ta droga na oznaczonej nieruchomości, to opinia biegłego z zakresu geodezji ogranicza się jedynie do oznaczenia przebiegu drogi koniecznej na mapie.

W rozpoznawanej sprawie nie zachodziła potrzeba sporządzenia projektów drogi koniecznej w postaci map geodezyjnych w odniesieniu do innych nieruchomości niż nieruchomość oznaczona jako działka numer (...). Sporządzenie takich projektów spowodowałoby jedynie całkowicie nieuzasadniony wzrost kosztów sądowych, jakie należałoby ponieść tytułem wydatków związanych z opracowaniem map geodezyjnych, i ostatecznie nie miałoby żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia.

W związku z powyższym należy uznać, że oddalenie przez Sąd pierwszej instancji omawianych wniosków dowodowych było nie tylko trafne, ale również uchroniło uczestników, wnoszących o przeprowadzenie dowodów, od ponoszenia znacznych kosztów związanych z przeprowadzeniem dodatkowego dowodu z opinii geodety.

Z tych samych przyczyn, jak wyżej omówione, Sąd Okręgowy nie uwzględnił tych wniosków dowodowych zawartych w apelacji, które zmierzały do opracowania dodatkowego projektu przebiegu drogi koniecznej.

Nie jest uzasadniony zarzut przytoczony w punkcie 6 części wstępnej apelacji.

Przy omawianiu tego zarzutu należy zwrócić uwagę, że postępowanie w rozpoznawanej sprawie toczy się od lipca 2007 roku, zaś własność nieruchomości oznaczonej jako działka numer (...) uczestnicy (wnoszący apelację) nabyli w dniu 16 lutego 2007 roku. Od tego czasu nieruchomość nie jest przez nich użytkowana, ani rolniczo, ani też w inny sposób.

Sposób korzystania z tej nieruchomości w przyszłości powinien zatem uwzględniać fakt, że nieruchomość została obciążona służebnością drogi koniecznej. Ze względu na rodzaj zamierzonej przez uczestników działalności (prowadzenie stacji paliw), który łączy się z wjeżdżaniem innych osób na teren danej nieruchomości, oczywiste jest, że usytuowanie drogi koniecznej na skraju nieruchomości, która na znacznym odcinku ma dostęp do drogi publicznej, nie wpłynie w żaden istotny sposób na prowadzenie zamierzonej działalności. Można nawet postawić tezę, że jest to fakt powszechnie znany, a nie tylko dający się ustalić na podstawie zebranych w sprawie dowodów.

Sąd Okręgowy oddalił zawarte w apelacji wnioski o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego architekta oraz świadka z tych samych przyczyn, ze względu na które Sąd pierwszej instancji oddalił wnioski dowodowe omówione w uzasadnieniu postanowienia, a ponadto ze względu na potrzebę zastosowania w rozpoznawanej sprawie art. 145 § 2 zd. 2 k.c. Ponadto wniosek o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka podlegał oddaleniu już z tego względu, że w znacznej mierze miałby on dotyczyć zagadnień, które nie stanowią faktów, lecz ocen, których powinien dokonać samodzielnie sąd, stosując przepis art. 145 k.c.

Nie jest uzasadniony zarzut przytoczony w punkcie 7 części wstępnej apelacji. Koszty urządzenia drogi koniecznej obciążają właściciela nieruchomości władnącej, nie zaś właściciela nieruchomości obciążonej. W związku z powyższym wynagrodzenie za ustanowienie służebności nie tylko nie mogłoby zostać podwyższone o koszty wykonania zjazdu, ale wręcz należałoby je obniżyć, mając na uwadze fakt, iż koszty te zostaną poniesione przez wnioskodawcę, a zjazd będzie służył także uczestnikom i niewątpliwie jego urządzenie może podnieść wartość ich nieruchomości. Wnioskodawca nie wnosił jednak w rozpoznawanej sprawie apelacji, zaś na skutek apelacji uczestników nie jest możliwa zmiana zaskarżonego postanowienia na ich niekorzyść (art. 384 k.p.c. w zw. art. 13 § 2 k.p.c.).

Nie jest uzasadniony zarzut przytoczony w punkcie 8 części wstępnej apelacji. Z przepisu art. 316 k.p.c., mającego odpowiednie zastosowanie w postępowaniu nieprocesowym (art. 13 § 2 k.p.c.), wynika, że sąd wydaje postanowienie co do istoty sprawy biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, a ściślej biorąc, w chwili orzekania. Z przepisu art. 224 § 2 k.p.c. wynika bowiem, że w wypadkach tam wskazanych mogą być przeprowadzone dowody również po zamknięciu rozprawy.

W chwili obecnej nieruchomość oznaczona jako działka numer (...) jest nieruchomością o przeznaczeniu rolniczym i w takim też charakterze jest wykorzystywana. Służebność drogi koniecznej ustanowiona została w celach związanych z przeznaczeniem tej nieruchomości, a więc w celach związanych z prowadzeniem produkcji rolnej. Nie wiadomo czy w przyszłości nastąpi podział nieruchomości oznaczonej jako działka numer (...) na działki budowlane. To samo dotyczy nieruchomości oznaczonej jako działka numer (...). Co więcej, ewentualna zmiana w przyszłości przeznaczenia jednej lub obu nieruchomości oraz sposobu faktycznego korzystania z nich, w szczególności poprzez zabudowanie i urządzenie ulic, może stanowić podstawę do żądania zmiany treści lub sposobu wykonywania służebności, a nawet stanowić podstawę do żądania jej zniesienia.

W związku z powyższym należy uznać, że nie ma podstaw do określania wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności według „hipotetycznego” stanu nieruchomości, to jest stanu, który może, ale nie musi zaistnieć w przyszłości.

Nie jest uzasadniony zarzut przytoczony w punkcie 10 części wstępnej apelacji. Okoliczność, że na rozprawie w dniu 11 stycznia 2012 roku uczestnicy wnoszący apelację proponowali wnioskodawcy ustanowienie służebności osobistej, nie ma żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia, a świadczy jedynie o tym, że uczestnicy składający propozycję zainteresowani byli ustanowieniem co najwyżej prawa rzeczowego o charakterze z założenia czasowym. Służebność osobista wygasa bowiem z chwilą śmierci uprawnionego (art. 299 k.c.), podczas gdy służebność gruntowa związana jest nie z osobą oznaczonego uprawnionego, lecz z prawem własności nieruchomości władnącej.

Nie jest przy tym uprawniony wniosek uczestników, że nieprzyjęcie przez wnioskodawcę oferty ustanowienia służebności osobistej świadczy o tym, że ustanowienie służebności gruntowej na nieruchomości oznaczonej jako działka numer (...) ma służyć innym celom niż przejazd i przechód w celach rolniczych na nieruchomość oznaczoną jako działka numer (...).

Mając na uwadze powyższe rozważania, należało oddalić apelację w pozostałej części, jako bezzasadną.

Na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy postanowił stwierdzić, że wnioskodawca i uczestnicy ponoszą koszty postępowania odwoławczego związane ze swoim udziałem w sprawie. Apelacja uczestników została uwzględniona tylko częściowo, zaś uczestnicy, jak i wnioskodawca ponieśli w postępowaniu odwoławczym koszty w zbliżonej wysokości.

Z tych wszystkich względów i na podstawie powołanych wyżej przepisów Sąd Okręgowy orzekł jak w postanowieniu.

1 W tym miejscu w uzasadnieniu postanowienia znajduje się oczywista omyłka w oznaczeniu numeru działki. Sąd Rejonowy wskazał tutaj numer „(...)”, jednak z kontekstu wypowiedzi i opisu nieruchomości wynika, że chodzi o działkę oznaczoną numerem (...). Z map znajdujących się w aktach sprawy oraz ze zgodnych twierdzeń uczestników postępowania jednoznacznie wynika, że działka oznaczona numerem (...) nie graniczy z działkami oznaczonymi numerami (...), a tymi działkami graniczy właśnie działka numer (...) (k. 549 – mapa).

2 Przytoczono dosłowne brzmienie zarzutów i wniosków apelacyjnych.

3 Por.: wyrok SN z dnia 23 września 1998 roku, II CKN 897/97, OSN C 1999, z. 1, poz. 22; wyrok SN z dnia 23 września 1998 roku, II CKN 895/97, Lex nr 35067; wyrok SN z dnia 12 lutego 2002 roku, I CKN 486/00, Lex nr 54355; wyrok SN z dnia 12 września 2002 roku, IV CKN 1298/00, Lex nr 80271; wyrok SN z dnia 11 października 2002 roku, I CKN 1063/00, Lex nr 515435; wyrok SN z dnia 21 października 2005 roku, III CK 161/05, Lex nr 178635; wyrok SN z dnia 27 marca 2008 roku, II UK 86/07, Lex nr 461645; wyrok SN dnia 17 kwietnia 2008 roku, II PK 291/07, Lex nr 837059; wyrok SN z dnia 13 stycznia 2010 roku, II CSK 239/09, Lex nr 560847; wyrok SN z dnia 11 sierpnia 2010 roku, I CSK 661/09, Lex nr 737251; wyrok SN z dnia 26 stycznia 2011 roku, IV CSK 299/10, Lex nr 784969; postanowienie SN z dnia 3 czerwca 2011 roku, III CSK 330/10, Lex nr 885041.

4 Por.: postanowienie SN z dnia 28 maja 1999 roku, I CKN 276/99, Prokuratura i Prawo 1999, nr 11-12, poz. 34; wyrok SN z dnia 19 stycznia 1998 roku, I CKN 424/97, OSN C 1998, z. 9, poz. 36; uzasadnienie postanowienia z dnia 28 marca 2003 roku, IV CKN 1961/00, Lex nr 80241.

II Ca 116/13

Podstawa prawna:

Powołane przepisy:

Korekty wprowadzone przez SAOS:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE