Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 kwietnia 2015r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Marek Szymanowski (spr.)

Sędziowie: SA Maria Jolanta Kazberuk

SA Piotr Prusinowski

Protokolant: Agnieszka Charkiewicz

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 kwietnia 2015 r. w B.

sprawy z odwołania M. S. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o emeryturę

na skutek apelacji wnioskodawcy M. S. (1)

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 13 maja 2014 r. sygn. akt V U 13/14

I.  zmienia zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję z dnia 27 listopada 2013 r. i przyznaje M. S. (1) prawo do emerytury od dnia 28 listopada 2013 r.:

II.  stwierdza, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji;

III.  tytułem zwrotu kosztów procesu zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. na rzecz M. S. kwotę 210 (dwieście dziesięć) złotych.

Sygn. akt III AUa 1332/14

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z dnia 27 listopada 2013 r., na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz.1227 ze zm.) oraz przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, odmówił M. S. (1) prawa do emerytury, uzasadniając, że M. S. (1) nie spełnił wymogu pracy w warunkach szczególnych w wymiarze co najmniej 15 lat. Organ rentowy uznał za udowodnioną pracę w szczególnych warunkach tylko przez 1 rok, 1 miesiąc i 29 dni.

W odwołaniu od powyższej decyzji M. S. (1) podniósł, że w Miejskim Przedsiębiorstwie (...) w B., we wskazanych w odwołaniu okresach, pracował wyłącznie w systemie trzyzmianowym w kanałach remontowych. Tym samym wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez przyznanie emerytury.

Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z dnia 13 maja 2014 r. oddalił odwołanie.

Sąd Okręgowy ustalił, że M. S. (1) (ur. w dniu (...)) złożył wniosek o emeryturę w dniu 14 listopada 2013 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych w zaskarżonej decyzji uznał odwołującemu na dzień 1 stycznia 1999 r. łączny okres zatrudnienia w wymiarze 27 lat, 9 miesięcy i 21 dni okresów składkowych i nieskładkowych. Na podstawie zebranej w sprawie dokumentacji Sąd Okręgowy ustalił, że M. S. (1) w okresie od dnia 1 września 1969 r. do dnia 5 czerwca 1977 r. , od dnia 21 października 1977 r. do dnia 31 stycznia 1980 r. oraz od dnia 6 marca 1981 r. do dnia 25 września 1991 r. pracował w Miejskim Przedsiębiorstwie (...) w B.. W okresie zatrudnienia w tym przedsiębiorstwie wnioskodawca był uczniem praktycznej nauki zawodu (od dnia 1 września 1969 r. do dnia 24 czerwca 1972 r.); zajmował stanowisko ślusarza samochodowego (od dnia 1 sierpnia 1972 r.); odbywał służbę wojskową od dnia 25 stycznia 1973 r. do dnia 14 grudnia 1974 r. , po egzaminie kwalifikacyjnym z dnia 13 maja 1975 r. zajmował stanowisko ślusarza (od czerwca 1975 r.), a następnie mechanika samochodowego (od dnia 2 stycznia 1977 r. W dniu 6 czerwca 1977 r. umowa o pracę wygasła na skutek tymczasowego aresztowania M. S. (1). Po uchyleniu tymczasowego aresztowania w okresie od dnia 21 października 1981 r. do dnia 31 stycznia 1980 r. oraz na podstawie kolejnej umowy w okresie od dnia 6 marca 1981 r. do dnia 25 września 1991 r. M. S. (1) zajmował stanowisko mechanika naprawy pojazdu samochodowego.

Zgodnie z dalszymi ustaleniami Sądu Okręgowego, wnioskodawca w okresie od dnia 26 września 1991 r. do dnia 30 listopada 1992 r. był zatrudniony w (...) Sp. z o. o. w B. na stanowisku mechanika samochodowego - Wykaz A, D. Nr XIV, poz. 16 pkt 2 załącznika do zarządzenia nr 64 Ministra Komunikacji z dnia 29 czerwca 1983 r. w sprawie prac w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu komunikacji, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytury lub renty inwalidzkiej). Za ten okres pracodawca wydał M. S. (1) świadectwo pracy potwierdzające, że stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał on prace w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych.

Sąd Okręgowy ustalił też, że od dnia 1 grudnia 1992 r. do czasu wydania przez organ rentowy decyzji o nabyciu prawa do emerytury wnioskodawca był zatrudniony w (...) Sp. z o. o. w B. na stanowisku mechanika samochodowego. (...) Sp. z o. o. w B. nie wystawiał świadectw pracy w szczególnych warunkach za okresy pracy przed dniem 1 lipca 1991 r. w zlikwidowanym Miejskim Przedsiębiorstwie (...) w B., ponieważ nie jest jego następcą prawnym.

Na podstawie wyjaśnień M. S. (2) oraz zeznań świadków, S. M., W. R. i J. K. (współpracowników odwołującego) oraz G. K. (kierownika Wydziału N.) Sąd Okręgowy ustalił, że odwołujący stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracował na stanowisku mechanika pojazdów samochodowych. Okres pracy był połączony z trzyletnim przyuczeniem do zawodu w systemie trzech dni nauki w szkole oraz trzech dni praktyk (również w soboty po 6 godzin i miesiąc w okresie wakacji). Odwołujący ukończył szkołę przyzakładową. Sąd Okręgowy ustalił też, że 40% pracowników stacji zajmowało się naprawą pojazdów w kanałach remontowych. Odwołujący pracował jako mechanik samochodowy w brygadach kanałowych. Na ul. (...) wszyscy pracowali w kanałach, nie było stanowisk bezkanałowych Pomiędzy stanowiskiem mechanika samochodowego a ślusarza samochodowego nie było żadnej różnicy. Nadto, Sąd Okręgowy ustalił, że świadkowie S. M., W. R. oraz J. K. pracowali z odwołującym w kanale i otrzymali świadectwa pracy w szczególnych warunkach. W (...) Przedsiębiorstwie (...), spośród pracowników, którzy uprzednio pracowali w MPK, świadectwa pracy w warunkach szczególnych wystawiono 22 osobom. Niektórym osobom wystawiono świadectwa obejmujące okresy lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, a nawet sześćdziesiątych (dotyczyło to kilku osób urodzonych w latach trzydziestych). W (...) Przedsiębiorstwie (...) (istniejącym od 1991 r.) świadectwa pracy w warunkach szczególnych wystawiono 28 osobom, które wykonywały pracę mechanika pojazdów samochodowych.

Oceniając stan faktyczny sprawy, Sąd Okręgowy odwołał się do treści art. 32 ust. 2, art. 184 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przepisów § 2 ust. 1, § 3 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze oraz orzecznictwa sądowego. Na tej podstawie Sąd Okręgowy nie uznał do okresu pracy w szczególnych warunkach okresu praktycznej nauki zawodu obejmującego trzy dni nauki i trzy dni praktyki, uzasadniając, że nie został spełniony warunek pracy w pełnym wymiarze czasu pracy. Sąd ten nie uznał również pracy na stanowisku ślusarza samochodowego za pracę wykonywaną w szczególnych warunkach, bowiem praca na tym stanowisku nie została wymieniona w załączniku do tego rozporządzenia i nie można jej uznać za równoznaczną z pracą mechanika samochodowego pracującego w kanałach remontowych (Wykaz A, Dział XIV, poz. 16 rozporządzenia). Stwierdził, że pracodawca wnioskodawcy – MPK w B. – wyraźnie rozróżniał stanowisko ślusarza i mechanika, kwalifikował umiejętności wnioskodawcy i innych pracowników, aż do początków 1977 r. jako ślusarza samochodowego. Za pracę w warunkach szczególnych Sąd Okręgowy nie uznał także okresu odbywania służby wojskowej przez M. S. (2), uzasadniając, że wnioskodawca bezpośrednio przed służbą wojskową i po niej pracował jako ślusarz, a nie mechanik samochodowy, a stanowisko ślusarza nie uprawnia do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym.

Zeznania świadków Sąd Okręgowy uznał za niewiarygodne w zakresie, w jakim świadkowie twierdzili, że praca wnioskodawcy na stanowisku mechanika samochodowego była stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywana w kanałach remontowych. Zdaniem tego Sądu, okoliczności te nie znalazły potwierdzenia w pozostałym zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym w szczególności w dokumentacji pracowniczej (świadectwach pracy, umowach o pracę, zaświadczeniach). Sąd Okręgowy uznał za nieprawdopodobne, aby wszystkie usterki i awarie sprzętu wymagające naprawy dotyczyły jedynie podwozia pojazdów i musiały być wykonywane w kanałach. Dodał, że wnioskodawca pracował w przedsiębiorstwie komunikacji miejskiej, zajmującej się przewozami osób na stałych liniach przy użyciu autobusów przystosowanych do tego rodzaju komunikacji. Zdaniem Sądu Okręgowego, nie można przyjąć, że w eksploatowanych w takim systemie autobusach psuły się tylko takie elementy, które wymagały wymiany bądź naprawy z kanału samochodowego, czyli elementy zawieszenia czy przeniesienia napędu, a nie psuły się silniki czy choćby często otwierane i zamykane drzwi.

Zdaniem Sądu Okręgowego, ewentualnemu zaliczeniu do pracy w warunkach szczególnych mogłyby podlegać okresy: od dnia 1 stycznia 1977 r. do dnia 5 czerwca 1977 r. (w dniu 6 czerwca odwołujący został tymczasowo aresztowany); od dnia 21 października 1977 r. do dnia 31 stycznia 1980 r. oraz od dnia 6 marca 1981 r. do 25 września 1991 r. Okresy te z doliczeniem okresu pracy w warunkach szczególnych w (...) nie dają jednak łącznie okresu 15 lat pracy w warunkach szczególnych, o którym mowa w art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, odsyłającego do art. 32 tej ustawy oraz do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Dlatego decyzja organu rentowego odmawiająca M. S. (1) prawa do emerytury, zdaniem Sądu Okręgowego, jest prawidłowa, a odwołanie od niej podlegało oddaleniu, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wywiódł M. S. (2), zaskarżając wyrok w całości i zarzucając mu:

1.  naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w tym w szczególności:

-

§ 2 ust. 1 ww. rozporządzenia, poprzez uznanie, iż wykonywana przez odwołującego praca nie była pracą w szczególnych warunkach wykonywaną stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy,

-

§ 3 i ww. rozporządzenia, poprzez błędne przyjęcie, iż okres zatrudnienia odwołującego nie kwalifikuje się do uznania, iż przepracował on co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

2.  naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, a to art. 233 k.p.c. w zw. z art. 286 k.p.c. poprzez:

-

brak wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego oraz przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, sprzeczną z zasadami doświadczenia życiowego i logicznego rozumowania, polegające na odmowie wiarygodności zeznaniom odwołującego i świadków J. K., S. M., W. R. oraz G. K. w przypadku, gdy zeznania te potwierdzają wykonywanie swoich obowiązków w ciężkich warunkach i wynika z nich, iż odwołujący wykonywał pracę mechanika samochodowego w kanałach remontowych stale, w pełnym wymiarze czasu pracy,

-

poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów i błędne uznanie, że dowód z dokumentów ma większą moc dowodową, niż dowód z przesłuchania świadków w kontekście całokształtu zebranego materiału w sprawie;

3.  naruszenie przepisów postępowania, a to art. 328 § 2 k.p.c., poprzez niewskazanie w uzasadnieniu wyroku przyczyn, dla których Sąd odmówił wiarygodności zeznaniom odwołującego i świadków J. K., S. M., W. R. oraz G. K., pomimo, iż złożone zeznania były wyczerpujące, logiczne i spójne pod względem merytorycznym i wynikała z nich praca odwołującego jako mechanika w kanałach remontowych;

4.  sprzeczność ustaleń Sądu z treścią materiału dowodowego poprzez przyjęcie, że zeznania świadków oraz wyjaśnienia odwołującego nie potwierdzają w sposób wystarczający oraz wiarygodny, że praca, jaką odwołujący wykonywał, była pracą w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, wykonywaną stale i w pełnym wymiarze czasu pracy;

5.  błąd w ustaleniach faktycznych, polegający na przyjęciu, iż:

-

piastowane przez odwołującego stanowiska pracy nie wiązały się z wykonywaniem pracy w szczególnych warunkach, w szczególności wadliwe przyjęcie, iż powołanie odwołującego na stanowisko ślusarza samochodowego nie oznaczało wykonywania pracy w kanałach remontowych, podczas gdy odwołujący w rzeczywistości pracował w kanałach, co potwierdzają zeznania świadków J. K., S. M., W. R. oraz G. K.;

-

wykonywana przez odwołującego praca na stanowisku mechanika samochodowego w okresie pełnienia służby wojskowej od dnia 24 marca 1973 r. do dnia 11 grudnia 1974 r. nie była pracą w szczególnych warunkach;

-

odwołujący przepracował w warunkach szczególnych tylko ponad rok podczas gdy z zeznań świadków i dokumentacji złożonej do akt sprawy wynika, iż odwołujący przepracował okres co najmniej 15 lat w warunkach szczególnych.

Wskazując na powyższe zarzuty, apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku, poprzez zmianę zaskarżonej decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. z dnia 27 listopada 2013 r. (znak sprawy: (...)) w ten sposób, że ustalił prawo M. S. (1) do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych od daty złożenia wniosku oraz o zasądzenie od organu na rzecz odwołującego kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego za II instancję według norm przepisanych. Jako wniosek ewentualny skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. 

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył co następuje

Apelacja okazała się być zasadną.

W zakresie podnoszonych przez wnioskodawcę zarzutów naruszenia prawa procesowego, zgodzić się należy z wnioskodawcą, że Sąd Okręgowy nie dokonał wystarczająco głębokiej analizy materiału dowodowego zebranego w sprawie w aspekcie wymogów art. 233 §1 k.p.c. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem art. 233 §1 k.p.c. zawiera nakaz - nie doznający wyjątku, aby wyrażona ocena w aspekcie wiarygodności dokonana była na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału w sprawie oraz uwzględnienie wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu ( por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2002 r. IV CKN 1256/00 lex nr 80267 ; wyrok SN z dnia 26 stycznia 2000 r. III CKN 562/98 (...); postanowienie SN dnia 23 stycznia 2002 r. II CKN 691/99 LEX nr 54339, Prok.i Pr.-wkł. (...) ). Zdaniem Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy nie do końca wszechstronnie rozważył zebrany w sprawie materiał dowodowy, co dotyczy zwłaszcza okres pracy wnioskodawcy od dnia 1 grudnia 1992 r. do 31 grudnia 1998r.

Jak wiadomo podstawą faktyczną wyroku Sądu Apelacyjnego jako sądu odwoławczego jest materiał dowodowy zgromadzony przez ten Sąd oraz Sąd pierwszej instancji (art. 382 k.p.c.). Taka sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie albowiem Sąd Apelacyjny uzupełnił i to w sposób istotny materiał dowodowy zebrany w sprawie przeprowadzając w dniu 8 kwietnia 2015 r. dowód z zeznań świadków (A. Ś., A. W., G. H., M. O. i J. S. k.111-112) oraz przesłuchania wnioskodawcy w charakterze strony (k.113). Nadto Sąd Apelacyjny zażądał akt osobowych wnioskodawcy dotyczących jego zatrudnienia od dnia 1 grudnia 1992 r. w (...) spółce z o.o., którego to okresu zatrudnienia w zasadzie Sąd Okręgowy pod kątem pracy w szczególnych warunkach w zasadzie nie analizował, jak i dołączył akt sprawy sądowej innego ubezpieczonego. Koncentracja uwagi Sądu Apelacyjnego w zakresie dokonania własnej oceny całego zebranego w obu instancjach materiału dowodowego i dokonania własnych ustaleń dotyczyła przede wszystkim jedynej spornej w sprawie przesłanki nabycia prawa do emerytury, a zatem tego czy wnioskodawca posiadał przed dnem 1 stycznia 1999 r. 15-letni staż pracy w szczególnych warunkach. Przypomnieć należy, że tylko okres pracy do dnia 31 grudnia 1998 r., zgodnie z art. 184 ust.1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.,) , może być uwzględniony do stażu pracy, uprawniającego do otrzymania wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Dlatego też, dalsze okresy zatrudnienia wnioskodawcy nie mogły być przedmiotem rozważań ani w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji ani w postępowaniu apelacyjnym. Stosownie do art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. ustawy emerytalnej, ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu niższego wieku emerytalnego (przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40), jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz posiadają niezbędny okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27, tj. co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn. Warunkiem uzyskania emerytury wcześniejszej jest również nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na dochody budżetu państwa (art. 184 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych).

Dla oceny niniejszego stanu faktycznego, należy odnieść się do art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej. Zgodnie z tym przepisem, wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których ubezpieczonym przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. W tym względzie ww. ustawa odsyła do przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., Nr 8, poz. 43). Przesłankę odpowiednio długiego okresu pracy w warunkach szczególnych zawiera § 4 ww. rozporządzenia. Stosownie do tego przepisu pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienionych w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: po pierwsze, jeżeli osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn, a po drugie, ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

W rozpoznawanej sprawie jak to wyżej wspomniano nie budziło wątpliwości Sądu Okręgowego spełnienie przez wnioskodawcę kryterium wieku emerytalnego 60 lat ani przesłanki ogólnego stażu składkowego i nieskładkowego, który organ rentowy ustalił na 27 lat, 9 miesięcy i 21 dni. Spornym zatem było jedynie spełnienie przez ubezpieczonego minimalnego 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach. Przy czym zauważyć należy, że organ rentowy zaliczył wnioskodawcy do pracy w szczególnych warunkach okres jego zatrudnienia w (...) Sp. z o.o. od dnia 26 września 1991 r. do dnia 30 listopada 1992 r. na stanowisku mechanika samochodowego - prace w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych (tj. 1 rok 1 miesiąc i 29 dni), na który to okres wnioskodawca posiadał świadectwo pracy w szczególnych warunkach. W rezultacie tego istota sporu niniejszej sprawy sprowadzała się do ustalenia, czy wnioskodawca pracował w szczególnych warunkach w okresie wcześniejszym tj. w okresie zatrudnienia w Miejskim Przedsiębiorstwie (...) (od dnia 1 września 1969 r. do dnia 5 września 1977 r., od dnia 21 października 1977 r. do dnia 31 stycznia 1980 r. oraz od dnia 6 marca 1981 r. do dnia 25 września 1991 r.) oraz w okresie późniejszym czyli od dnia 1 grudnia 1992 r. do 31 grudnia 1998r. w (...) Sp. z o.o.

Jak wiadomo decydującą rolę w analizie charakteru pracy ubezpieczonego pod kątem jej zakwalifikowania jako pracy wykonywanej w warunkach szczególnych jest możliwość jej odniesienia do konkretnej pozycji wymienionej w Wykazie A, stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Rozporządzenie to wymienia enumeratywnie rodzaje wykonywanych prac, które uznawane są za pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Do takich prac zaliczają się m.in. prace wykonywane w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych (Wykaz A, Dział XIV, poz. 16 rozporządzenia).

Analizując okoliczności stanu faktycznego niniejszej sprawy, wbrew zarzutom apelacji, Sąd Apelacyjny podziela ugruntowane już orzecznictwo sądowe, zgodnie z którym wcześniejsza emerytura jest dla powszechnego systemu świadczeń emerytalnych instytucją wyjątkową, określającą szczególne uprawnienia uprzywilejowanego kręgu podmiotów, stąd wymaga ścisłej wykładni i pewnego ustalenia przesłanek prawa. W postępowaniu sądowym, opartym na zasadzie swobodnej oceny dowodów, nie obowiązują ograniczenia dowodowe zawarte w przepisach rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. z 1983 r. Nr 10, poz. 49 z późn. zm.). Jednak zauważyć należy, że w rozporządzeniu przewidziana została pewna hierarchia dowodów, którą sąd winien kierować się przy rozpoznawaniu sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych. W pierwszej kolejności, przy ustalaniu okresów zatrudnienia, winny być uwzględniane dokumenty z przebiegu zatrudnienia - świadectwa pracy wystawione przez pracodawcę, umowy o pracę, angaże, legitymacje ubezpieczeniowe i inne dokumenty potwierdzające okresy ubezpieczenia. Dopiero, gdy dokumentacja pracownicza jest niepełna lub zawiera pewne rozbieżności, dopuszczalne jest posiłkowanie się zeznaniami świadków, ale jako dowodem uzupełniającym, potwierdzającym przebieg zatrudnienia. Skoro prawo do wcześniejszej emerytury stanowi odstępstwo od zasady powszechnego wieku emerytalnego, nie można poprzestać tylko na jego uprawdopodobnieniu, lecz musi zostać udowodnione, a temu służą dokumenty. Dlatego, w tej kategorii spraw same zeznania świadków, gdy nie znajdują potwierdzenia w dokumentach pracowniczych, nie stanowią miarodajnego dowodu pracy w szczególnych warunkach. Nie jest dopuszczalne oparcie się wyłącznie na zeznaniach świadków, w sytuacji gdy z dokumentów wynikają okoliczności przeciwne (por. Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 6 sierpnia 2014 r., III AUa 466/14, LEX nr 1496008; wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 22 maja 2013 r., III AUa 952/12, LEX nr 1327500; wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 20 września 2012 r., III AUa 374/12, LEX nr 1223476; wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 17 stycznia 2012 r., III AUa 1482/11, LEX nr 1110006; wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 22 lutego 2012 r., III AUa 1734/11, LEX 1129735).

Odnosząc się do okresu zatrudnienia w Miejskim Przedsiębiorstwie (...) (od dnia 1 września 1969 r. do dnia 5 września 1977 r., od dnia 21 października 1977 r. do dnia 31 stycznia 1980 r. oraz od dnia 6 marca 1981 r. do dnia 25 września 1991 r.), po pierwsze, należy podzielić stanowisko Sądu Okręgowego w zakresie nie zaliczenia do prac wykonywanych w szczególnych warunkach okresu odbywania praktycznej nauki zawodu od dnia 1 września 1969 r. do dnia 24 czerwca 1972 r. Sąd Okręgowy prawidłowo ocenił, że wnioskodawca jako uczeń (...) Szkoły Zawodowej, odbywając szkolenie w systemie trzech dni nauki i trzech dni praktyk, nie mógł wykonywać pracy w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Po drugie, Sąd Okręgowy zasadnie nie uznał jako pracy w szczególnych warunkach okresu zatrudnienia na stanowisku ślusarza samochodowego, tj. od dnia 1 sierpnia 1972 r. do dnia 24 stycznia 1973 r. oraz od dnia 2 stycznia 1975 r. do dnia 31 grudnia 1976 r. Zajmowanie takiego stanowiska nie mogło być tożsame z pracą mechanika samochodowego w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych w pełnym wymiarze czasu pracy i w tym zakresie nie polegają na prawdzie wyjaśnienia wnioskodawcy oraz zeznania świadków J. K., S. M., W. R. oraz G. K.. Nie są one zgodne z danymi wynikającymi z akt osobowych M. S. (2). Zdaniem Sądu Apelacyjnego, postępowanie pracodawcy, polegające na angażowaniu wnioskodawcy na różne stanowiska pracy i jednocześnie powierzanie takich samych obowiązków byłoby pozbawione logiki. Danym zawartym w dokumentach sporządzonych przez pracodawcę w okresie pracy na poszczególnych stanowiskach należy dać wiarę. Brak jest podstaw, aby uznać, że informacje zawarte w angażach nie miały odzwierciedlenia w rzeczywistym przebiegu pracy wnioskodawcy. Z akt osobowych wnioskodawcy wynika wniosek, iż zatrudnienia wnioskodawcy na stanowisku mechanika napraw pojazdów samochodowych wiązało się z nabyciem większych kwalifikacji zawodowych teoretycznych i praktycznych. W przypadku wnioskodawcy wiązało się to z pomyślnym zdaniem egzaminu przed Komisją w dniu 27.01.1977r. i zakwalifikowaniem go do IX kategorii zaszeregowania. Wcześniej wnioskodawca był kwalifikowany do stawki VII i VIII na stanowisku ślusarza samochodowego (k. 9-12 akt osobowych z tego okresu zatrudnienia). Nie jest zatem błędny wniosek Sądu Okręgowego co do braku możliwości zaliczenia wnioskodawcy okresu pracy na stanowisku ślusarza samochodowego pracy do okresu pracy w szczególnych warunkach. W konsekwencji niezaliczenia pracy ślusarza samochodowego do prac wykonywanych w szczególnych warunkach nie jest również możliwe, na podstawie art. 108 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 44, poz. 220, w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 1974 r.) i zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, wyrażonym w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 października 2013 r. (II UZP 6/13, OSNP 2014, nr 3, poz. 42), zaliczenie – na warunkach wynikających z tego przepisu - okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej (którą wnioskodawca odbywał w okresie od dnia 25 stycznia 1973 r. do dnia 31 grudnia 1974 r. lub jak sam twierdzi - do dnia 13 grudnia 1974 r.) do okresu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 184 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, tekst jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 1440 ze zm.). W art. 108 ust. 1 i 3 tej ustawy przewidziano, że okres odbytej zasadniczej lub okresowej służby wojskowej zalicza się do okresu zatrudnienia, w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem, pracownikom, którzy po odbyciu tej służby podjęli zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym byli zatrudnieni przed powołaniem do służby, albo w tej samej gałęzi pracy. Warunkiem zaliczenia okresu odbytej służby wojskowej do okresu zatrudnienia jest zachowanie terminów, o których mowa w art. 106 ust. 1 lub art. 107 ust. 1 (przepis ten nie dotyczy sytuacji, w jakiej znajdował się wnioskodawca). Według art. 106 ust. 1 ustawy (w wersji obowiązującej do dnia 31 grudnia 1974 r.) zakład pracy, który zatrudniał pracownika w dniu powołania do zasadniczej lub okresowej służby wojskowej, jest obowiązany zatrudnić go na poprzednio zajmowanym stanowisku lub stanowisku równorzędnym pod względem rodzaju pracy oraz nie niżej opłacanym, jeżeli najpóźniej w ciągu trzydziestu dni od dnia zwolnienia z tej służby pracownik zgłosił swój powrót do zakładu pracy w celu podjęcia zatrudnienia. Niezachowanie tego terminu powoduje rozwiązanie stosunku pracy z mocy prawa, chyba że nastąpiło z przyczyn niezależnych od pracownika. Z okoliczności sprawy wynika, że wnioskodawca uczynił zadość normie wynikającej z tego przepisu. Jednakże wobec nieuwzględnienia okresu pracy na stanowisku ślusarza remontowego jako pracy w szczególnych warunkach, okres zasadniczej służby wojskowej nie może zostać zaliczony jako okres pracy uprawniający do nabycia wcześniejszej emerytury.

Wracając do materiału dowodowego jakim dysponował Sąd Apelacyjny w chwili zamknięcia rozprawy to jego istotnymi elementami były zeznania świadków przesłuchanych przez Okręgowy: J. K., S. M., W. R. oraz G. K. zasadniczo potwierdzającego prace wnioskodawcy przy naprawach autobusów w kanałach w całym okresie jego zatrudnia w firmie po kolejnych jej przekształceniach. Istotnym wydaje się jednak dostrzeżenie, iż świadkom pracującym razem z wnioskodawcą na identycznym stanowisku mechanika napraw pojazdów samochodowych tj. J. K. i S. M. prawo do emerytury wcześniejszej zostało przyznane ( por. akta rentowe ich dotyczące dołączone do sprawy niniejszej). Emerytury nie uzyskał natomiast inny kolega z pracy wnioskodawcy E. N. ( akta sprawy VU 322/13 SO w Białymstoku), któremu prawa do emerytury odmówiły Sądy oby instancji. Z akt tej sprawy zdaje się wynikać ( SA nie sporządzał uzasadnienia), iż temu ubezpieczonemu uznawano pracę mechanika napraw pojazdów samochodowych, natomiast o niepowodzeniu wniosku emerytalnego zadecydowało wykazanie przypisania go w różnych okresach zatrudnienia do innych stanowisk, takich jak monter, stażysta i ślusarz samochodowy. Powyższe potwierdza zatem zasadność również i niniejszym postępowaniu odrzucenia zatrudnienia na stanowisku ślusarza samochodowego jako zatrudnia w szczególnych warunkach. Jednocześnie potwierdza trafność zaliczania do okresu pracy w szczególnych warunkach zatrudnienia na stanowisku mechanika napraw pojazdów samochodowych. Pracę zaś wnioskodawcy na tym stanowisku potwierdzał przy tym nie tylko on sam sowimi zeznaniami ale również wszyscy świadkowie przed Sądem Okręgowym jak i świadkowie przesłuchani przez Sąd Apelacyjny tj. A. Ś. (k.111v) pracujący również jako mechanik w latach 1980-1988 razem z wnioskodawcą; A. W. (k.112) pracujący z wnioskodawcą do chwili obecnej od roku 1977 r.. Również świadek G. H. pracujący z wnioskodawcą od 1984 r. (k.112) M. O. pracujący z wnioskodawcą od 1984 r. i J. S. (k. 112v) pracujący z wnioskodawcą od 1989 r - do chwili obecnej . W świetle zeznań wszystkich świadków uprawniony jest wniosek, iż specyfika pracy mechanika napraw pojazdów samochodowych w przypadku pracodawcy ( przekształcającego się w różne formy prawne na przestrzeni lat) , który zabezpiecza komunikację miejską miasta polegała w istocie na stałej i całodobowej naprawie autobusów w znamienitej części w kanałach. W świetle zeznań świadków do roku około 2000 w ogóle nie było innych stanowisk napraw niż kanałowe. Przede wszystkim w przypadku pozycji 16 działu XIV wykazu A, która ma zastosowanie do wnioskodawcy ( prace wykonywane w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych) trzeba wyraźnie zaznaczyć, iż mylnym byłby takie jej rozumienie , że przez cały dzień roboczy mechanik musi przebywać w kanale i nie jest możliwe sporadyczne dokonanie innej naprawy . Przy takim rozumieniu tego przepisu - nie miałby on zastosowania do żadnego mechanika, bo zawsze będzie można wykazać mechanikowi naprawę jakiejś elementu , do którego niepotrzebny jest kanał, a zatem dokonywanie innych czynności , co do których można twierdzić, iż nie stanowią one prac w szczególnych warunkach. W tym względzie godzi się jednak przypomnieć, iż w orzecznictwie sądowym wykonywanie innych czynności nie powoduje utraty charakteru pracy w szczególnych warunkach w 2 sytuacjach: po pierwsze w sytuacji, kiedy inne równocześnie wykonywane prace stanowią integralną część (immanentną cechę) większej całości dającej się zakwalifikować pod określoną pozycję załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ( zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 62/07, LEX Nr 375653; dnia 5 maja 2009 r., I UK 4/09, LEX Nr 509022 oraz z dnia 11 marca 2009 r., II UK 243/08 i tam powołane wcześniejsze orzecznictwo). Po drugie ma to miejsce wówczas, gdy czynności wykonywane w warunkach nienarażających na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia mają charakter incydentalny, krótkotrwały, uboczny (zob. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2008, I UK 210/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 75 oraz z dnia 22 kwietnia 2009 r., II UK 333/08, LEX nr 1001310). W tym właśnie kontekście należy ocenić pracę wnioskowy jako mechanika napraw pojazdów samochodowych. Zdaniem Sądu Apelacyjnego wydaje się uprawnionym twierdzenie, iż wspomniana pozycja wykazu A została stworzona właśnie z myślą o mechanikach zabezpieczających tabor przewozowy na masową skalę jak miało to miejsce w przypadku wnioskodawcy pracującego u pracodawcy zabezpieczającego komunikację miejską znacznej wielkości miasta. Okoliczność ta nie jest indyferentna z punktu widzenia art. 233 §1 k.p.c., w szczególności wymogu wszechstronnego rozważenia okoliczności sprawy przy kwalifikowaniu danej pracy jako pracy w szczególnej. Sąd Apelacyjny zwraca też uwagą na pewien paradoks w stanowisku organu rentowego, który uznał wnioskodawcy okres 26 września 1991 r. do dnia 30 listopada 1992 r. na stanowisku mechanika samochodowego - prace w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych (tj. 1 rok 1 miesiąc i 29 dni), ale okresy wcześniejszej pracy jak i późniejszej na takim samym stanowisku - udokumentowane i dokumentami zawartymi w aktach osobowych jak źródłowymi dowodowymi osobowymi - już zakwestionował w toku niniejszego postępowania.

Oceniając cały okres zatrudnienia trwający z przerwami od dnia 1 września 1969 r. do 25 września 1991 r. oraz okres od dnia 1 grudnia 1992 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. zdaniem Sądu Apelacyjnego materiał dowodowy zebrany w sprawie oceniony całościowo i logicznie daje podstawy do zaliczenia wnioskodawcy do okresu pracy w szczególnych warunkach ( wykaz A dział XIV pkt 16 praca w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych ) okresy od :

-

1 .01.1977 r. do 5 .06.1977 r. ( potem wnioskodawca nie wykonywał pracy

z powodu tymczasowego aresztowania do 20 .10.1977 r. ) czyli okres 5 miesięcy i 5 dni ;

-

21.10.1977 r. do 31.01.1980 r. ( stosunek pracy uległ rozwiązaniu za wypowiedzeniem wnioskodawcy, który musiał odbyć karę pozbawienia wolności k. 25-26 akt osobowych ), czyli okres 2 lat , 3 miesięcy i10 dni;

-

6.03.1981 r. do 25.09.1991 r. , czyli okres - 10 lat , 6 miesięcy i19 dni;

-

1.12.1992 r. do 31.12.1996r. czyli okres 4 lat i 1 miesiąca ( z akt osobowych wnioskodawcy wynika, iż od 1997 r. zaczął pełnić dodatkowo na podstawie odrębnych umów obowiązki instruktora i nauczać uczniów, co podważa możliwość pracy w szczególnych warunkach w pełnym wymiarze czasu pracy.

Do tych okresów doliczeniu podlega okres niekwestionowany od 26 września 1991 r. do dnia 30 listopada 1992 r. Łączny zatem okres zaliczony przez Sąd Apelacyjny do okresu pracy w szczególnych warunkach znacznie przekracza wymagane 15 lat co oznaczą, iż wnioskodawca również i ten warunek nabycia prawa do emerytury spełnia. Uwzględniając art. 129 ust.1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych prawo do emerytury wnioskodawcy służy od dnia ukończenia 60-roku życia , jako że wniosek o emeryturę złożył przed tą datą. Badając odpowiedzialność organu rentowego w aspekcie art.118 ust.1a. ustawy Sąd Apelacyjny nie dopatrzył się odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, zważywszy na ograniczenia dowodowe w postępowaniu przez organem i braku przez wnioskodawcę świadectw pracy w szczególnych warunkach na okres uprawniający do wcześniejszej emerytury ( organ uznał okres ponad roku wykazany świadectwem pracy)

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. dokonał stosownej zmiany zaskarżanego wyroku

O kosztach procesu orzeczono na zasadzie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 oraz § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2002 r. Nr 163, poz. 1349 z zm.).