Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Rzeszowie wyrokiem z dnia 1 lipca 2014 roku oddalił powództwo R. S., domagającego się zasądzenia od pozwanego (...) S.A. z siedzibą w L. kwoty 59 400 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 13 sierpnia 2011 roku z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie
z nieruchomości o powierzchni 15 arów położonej w K. poprzez zajęcie linii energetycznej oraz związane z tym urządzenia i instalacje oraz wykorzystywanie tej nieruchomości w celach realizowania przesyłu energii elektrycznej, a także wybudowania słupa betonowego w pobliżu wcześniej istniejącego drewnianego.

Podstawą faktyczną powyższego wyroku było ustalenie, że pozwany nabył
w drodze zasiedzenia ograniczone prawo rzeczowe odpowiadające w swej treści służebności przesyłu, w konsekwencji posadowienia słupa energetycznego na działce powoda i podłączenia go do sieci energetycznej w 1957 roku i posiadanie urządzeń energetycznych w postaci stacji transformatorowych i linii wysokiego i niskiego napięcia na działce powoda w oparciu o przepisy ustawy z dnia 28 czerwca 1950 roku o powszechnej elektryfikacji wsi. Sąd przyjął po stronie pozwanego posiadanie w złej wierze, a początek biegu zasiedzenia w dacie wejścia w życie kodeksu cywilnego
i stwierdził zasiedzenie z dniem 1 stycznia 1985 r.

W rozstrzygnięciu swym Sąd uwzględnił zarzut zasiedzenia podniesiony przez pozwanego w piśmie procesowym z dnia 13 marca 2012 r., w którym pozwany wywiódł, że z dniem 2 stycznia 1975 roku jego poprzednik prawny Skarb Państwa – Zakład (...) nabył przez zasiedzenie służebność polegającą na prawie korzystania z nieruchomości obejmujących działkę powoda na potrzeby wybudowanych urządzeń energetycznych, a to odcinka linii napowietrznej niskiego napięcia obejmującej słup drewniany z podporą nr 3/892/1 i przewody wraz
z możliwością dystrybucji przez ww. urządzenia energii elektrycznej oraz prawem wyjścia i wjazdu na wyżej wymienioną nieruchomość celem eksploatacji, modernizacji i konserwacji ww. urządzeń.

Sąd pierwszej instancji w szczególności ustalił, że ww. urządzenia energetyczne zostały wybudowane w 1957 roku w oparciu o przepisy ustawy z dnia 28 czerwca 1950 roku o powszechnej elektryfikacji wsi i miast, a w 2009 roku pracownicy pozwanego przystąpili do wymiany słupa drewnianego z podporą na działce powoda na słup betonowo – żwirowy z uwagi na zły stan techniczny tego pierwszego.

W odniesieniu do następstwa prawnego, Sąd Rejonowy ustalił, że w dacie
5 kwietnia 1974 roku wspólną siecią dystrybucyjną zarządzały Zakłady (...) w R., następnie w 1985 roku utworzono przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą Wschodni O. Energetyczny w R., a w dniu 31 sierpnia 2010 roku spółka (...) połączyła się z siedmioma innymi spółkami, tworząc podmiot pozwany
w niniejszej sprawie. W wyniku zmian ustrojowych od 1 stycznia 1989 roku Zakład (...) w R. stał się ponownie samodzielnym przedsiębiorstwem państwowym, który z dniem z dniem 1 sierpnia 1993 roku została przekształcony
w przedsiębiorstwo państwowe o nazwie Zakład (...) w R., a dniu
30 czerwca 2007 roku całość infrastruktury technicznej została przyjęta przez spółkę (...) sp. z o.o. w R., które w sierpniu 2010 roku zostało wchłonięte przez (...) SA w L..

Od powyższego wyroku apelację wniósł powód, zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego, a to art. 3, 5, 285, 292 oraz 224 § 2 k.c. w zw. z art. 225 i 230 k.c., a nadto naruszenie przepisów prawa procesowego, a to art. 233 § 1 k.p.c. 224 § 2 i 225 k.p.c. w zw. z art. 230 k.c., art. 13 § 2 w zw. z art. 233 § 1 i 2 k.p.c. oraz art. 328 § 2 k.p.c. i 98 k.p.c.

W swej apelacji powód rozważył różnicę pomiędzy służebnością przesyłu,
a ograniczonym prawem rzeczowym odpowiadającym w swej treści służebności przesyłu oraz różnice w odniesieniu do tych obu praw w zakresie ich zasiedzenia. Argumentował w przedmiocie dobrej i złej wiary wymaganej dla zasiedzenia oraz braku podejmowania przez pozwanego czynności w celu ujawnienia swych praw
w księdze wieczystej.

Pełnomocnik powoda otrzymał odpis wyroku z uzasadnieniem w dniu 23 lipca 2014 roku, a zatem zawarte w jego piśmie z dnia 20 maja 2015 roku stanowisko zawiera nieuprawnione, bo spóźnione rozszerzenie zarzutów apelacyjnych.

Podniesione tam okoliczności zostały jednak po części rozważone przez Sąd Okręgowy, zważywszy, że Sąd drugiej instancji z urzędu, a więc nawet bez podniesienia zarzutu w tym zakresie bada poprawność zastosowanego prawa materialnego.

Sąd Okręgowy oddalił wniosek dowodowy zgłoszony w apelacji
o dopuszczenie dowodu z odpisu wniosku pozwanego złożonego w innej sprawie
o zasiedzenie służebności gdyż rozstrzygniecie w innej sprawie cywilnej pozostaje bez znaczenia.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie, podtrzymując dotychczas przedstawioną w procesie argumentację oraz zarzuty.

Sąd Okręgowy rozważył, co następuje:

Sąd drugiej instancji przyjął za własne ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Rejonowy, które nie zostały podważone w apelacji powoda.

Uwzględnił, że zasiedzenie ograniczonego prawa rzeczowego odpowiadającego w swej treści służebności przesyłu uregulowanej art. 305 ¹ k.c. jest prawnie dopuszczalne, co znalazło potwierdzenie w szeregu orzeczeniach Sądu Najwyższego
i sądów powszechnych (por. postanowienie SN z dnia 13 lutego 2015 r., II CSK 310/14, –Legalis). Miał na uwadze, że dla stwierdzenia zasiedzenia tego rodzaju ograniczonego prawa rzeczowego niezbędne jest wykazanie przesłanek określonych
w art. 292 k.c. w zw. z art. 172 k.c., a zatem korzystanie ze stałego i widocznego urządzenia oraz samoistne posiadanie przez określony w ustawie czas. Przesłanki te zostały wyczerpane i potwierdzone zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym
i w zasadzie nie zostały skutecznie zakwestionowane w pisemnej apelacji. Argumenty, które tam podniesiono nie dotykały wprost przesłanek z art. 172 obejmującej posiadanie samoistne przez przyjęty przez Sąd Rejonowy okres 20 lat.

Pogłębienia wymaga zagadnienie znaczenie dla zasiedzenia faktu (ustalonego przez Sąd Rejonowy i niekwestionowanego w postępowaniu odwoławczym), że na działce powoda urządzenia energetyczne w postaci słupa drewnianego i linii napowietrznej niskiego napięcia zostały posadowione w 1957 roku w oparciu
o przepisy ustawy z dnia 28 czerwca 1950 roku o powszechnej elektryfikacji wsi
i miast.

W niniejszym procesie nie doszło do przedstawienia i przeprowadzenia dowodów w postaci upoważnień czy zarządzeń związanych z powyższą ustawą.
W szczególności brak w niniejszej sprawie decyzji opartych na art. 1 ust. 1, 2 ust.
2 oraz 4 cytowanej ustawy.

W przepisie art. 4 tej ustawy stwierdza się, że we wsiach lub osiedlach, objętych zarządzeniem o powszechnej elektryfikacji - osobom posiadającym odpowiednie upoważnienie właściwego przedsiębiorstwa elektryfikacji rolnictwa służy prawo wstępu na posesje i do budynków, dokonywania tam oględzin i pomiarów oraz wykonywania robót i zakładania urządzeń, jakich wymagać będzie powszechna elektryfikacja, stosownie do zarządzenia, określonego w art. 1 ust. 1, a właściciel, użytkownik, dzierżawca, najemca, posiadacz lub zarządca budynku albo posesji obowiązany jest umożliwić wstęp i wykonanie czynności określonych w ust. 1.

Z art. 1 ust. 1 cytowanej ustawy wynika natomiast, że we wsiach i osiedlach, do których dochodzi lub według państwowego planu inwestycyjnego ma dochodzić linia elektryczna - przewodniczący prezydium powiatowej rady narodowej na podstawie planu, opracowanego przez właściwe przedsiębiorstwa elektryfikacji rolnictwa
w porozumieniu z właściwym terytorialnie zarządem energetycznym i zatwierdzonego przez prezydium wojewódzkiej rady narodowej zarządzi i ogłosi w sposób przyjęty dla ogłoszeń urzędowych powszechną elektryfikację, która obejmuje doprowadzenie przewodów elektrycznych napięcia użytkowego do budynków mieszkalnych
i gospodarczych oraz założenie w tych budynkach wewnętrznego urządzenia odbiorczego. W spornej niegdyś kwestii dopuszczalności drogi sądowej o zapłatę należność za korzystanie przez zakład energetyczny z urządzenia zainstalowanego na cudzej nieruchomości, w wykonaniu uprawnienia określonego w art. 4 wypowiedział się pozytywnie Sąd Najwyższego w uchwale z dnia 10 listopada 2005 r., III CZP 80/05, OSNC 2006/9/146 (por. także uchwałę SN z dnia 1 czerwca 1995 r., III AZP 12/95, OSNP 1995/22/271).

Z powyższych przepisów można wywieść uprawnienie przedsiębiorstw, po spełnieniu określonych warunków, do wstępu na posesje i dokonywania tam oględzin i pomiarów oraz wykonywania robót i zakładania urządzeń, a więc posiadania w węższym zakresie niż to prowadzące do zasiedzenia ograniczonego prawa rzeczowego odpowiadającego w swej treści służebności przesyłu. Rodzi się jednak pytanie, czy ten rodzaj posiadania nie zawiera w sobie zależności, wyłączającej samoistność posiadania. W ocenie Sądu Okręgowego należy na nie odpowiedzieć negatywnie.

Realizowanie przez poprzednika prawnego przedsiębiorstwa przesyłowego uprawnień z ustawy z dnia 28 czerwca 1950 roku o powszechnej elektryfikacji wsi
i miast (Dz.U.1954.32.135 j.t.). nie wyłącza możliwości zasiedzenia przez to przedsiębiorstwo ograniczonego prawa rzeczowego, odpowiadającego w swej treści służebności przesyłu.

Dopiero po wejściu w życie ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczenia nieruchomości (jedn. tekst: Dz. U. z 1974 r. Nr 10, poz. 654) w art. 35 wprowadzono regulację obligującą do wydawania decyzji wywłaszczających
w razie potrzeby budowy i eksploatacji urządzeń przesyłowych. Tego rodzaju decyzja podlegałyby w niniejszej sprawie rozważeniu w kontekście stanowiska Sądu Najwyższego wyrażonego w uchwale z dnia 8 kwietnia 2014 r., III CZP 87/13 (OSNC 2014 nr 7-8, poz. 68, str. 1, Biul. SN 2014 nr 4), w której Sąd Najwyższy stwierdził,
że wykonywanie uprawnień w zakresie wynikającym z decyzji wydanej na podstawie art. 35 stanowiącej tytuł prawny do ich wykonywania, nie prowadzi do nabycia przez zasiedzenie służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu. Jakkolwiek uchwała ta odwołuje się do art. 35 ust. 1 i 2 ustawy z 12.3.1958 r.
o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (t.j. Dz.U. z 1974 r. Nr 10, poz. 64 ze zm.), to jednak w swej treści zawiera stwierdzenia dające podstawy do rozważań, czy wszelakie decyzje administracyjne prowadzące do uzyskania przez przedsiębiorcę przesyłowego uprawnienia do korzystania z nieruchomości w celu budowy
i korzystania oraz obsługi urządzeń przesyłu, prowadzą do eliminacji samoistnego posiadania, a w konsekwencji wykluczają stwierdzenie zasiedzenia ograniczonego prawa rzeczowego, które w swej treści odpowiadałoby służebności przesyłu (por. także postanowienie SN z dnia 21-01-2015, IV CSK 203/14). Decyzja taka nie została jednak ujawniona i przedstawiona w poczet dowodów w przedmiotowym postepowaniu przed sądami obu instancji.

Dodać należy, że w odniesieniu do zasiedzenia ograniczonego prawa rzeczowego skuteczne są domniemania samoistności posiadania oraz dobrej wiary, jednakże dostrzegając konieczność pewnego ograniczenia tych domniemań na rzecz zasad dowodzenia przesłanek zasiedzenia wobec szczególnego unormowania ograniczonego prawa rzeczowego odpowiadającego w swej treści służebności przesyłu – Sąd Okręgowy rozważył je w odniesieniu do wskazanych wyżej ustaleń faktycznych (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2011 r., III CZP 10/11, Lex).

Zważył, że nie zostało ono skutecznie obalone przez powoda, co wobec bezspornego władania powoda w zakresie treści służebności przesyłu, przemawia
za uwzględnieniem zgłoszonego zarzutu zasiedzenia.

Chybiony jest zarzut dotyczący błędnego przyjęcia możliwości następstwa prawnego pozwanego w stosunku do swego poprzednika prawnego Skarbu Państwa, podejmującego posiadanie w stanie prawnym, objętym obowiązującym wówczas art. 128 k.c. ( por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2015 r., V CSK 26/14- Legalis).

Jeśli zatem pozwany nabył skuteczne uprawnienie względem właściciela do korzystania z jego ruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności przesyłu, to powodowi nie przysługują skuteczne względem pozwanego roszczenia oparte na art. 224 – 225 w zw. z 230 k.c. .

Okoliczności powyższe przemawiają, zatem za oddaleniem apelacji, jako bezzasadnej na podstawie 385 k.p.c.

O kosztach postępowania rozstrzygnięto na podstawie art. 102 k.p.c., uwzględniając, że w toku procesu zmieniło się stanowisko judykatury i sądów powszechnych w zakresie zasiedzenia ograniczonego prawa rzeczowego,
a jednocześnie powód znalazł się w szczególnej sytuacji, wobec bierności przedsiębiorstwa przesyłowego, które przez wiele lat nie podejmowało działań w celu uregulowania stanu prawnego związanego z zasiedzeniem ograniczonego prawa rzeczowego, odpowiadającego w swej treści służebności przesyłu.