Pełny tekst orzeczenia

553/6/B/2014

POSTANOWIENIE
z dnia 16 sierpnia 2013 r.
Sygn. akt Ts 102/13

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Stanisław Biernat,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej J.K. w sprawie zgodności:
art. 370 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) i art. 102 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.) z art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z 20 marca 2013 r. J.K. (dalej: skarżący) wniósł o zbadanie zgodności art. 370 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) i art. 102 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.; dalej: u.k.s.c.) z art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji.
Skargę konstytucyjną sformułowano w związku z następującym stanem faktycznym. Skarżący złożył pozew o zadośćuczynienie i odszkodowanie. Wyrokiem z 10 maja 2012 r. (sygn. akt IV C 1016/09) Sąd Okręgowy w Warszawie – Wydział IV Cywilny oddalił powództwo. Skarżący, reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, wniósł apelację od tego orzeczenia wraz z wnioskiem o zwolnienie od opłaty od apelacji. Zarządzeniem z 5 września 2012 r. (sygn. akt IV C 1016/09) Sąd Okręgowy w Warszawie – Wydział IV Cywilny zwrócił wniosek w trybie art. 102 u.k.s.c., ponieważ skarżący nie złożył oświadczenia o stanie majątkowym. Zażalenie na to zarządzenie wniósł pełnomocnik skarżącego. Postanowieniem z 22 listopada 2012 r. (sygn. akt IV C 1016/09) Sąd Okręgowy w Warszawie – Wydział IV Cywilny odrzucił zażalenie. Niezależnie od powyższego, sąd ten wezwał pełnomocnika skarżącego do uiszczenia opłaty od apelacji. Zarządzenie to zostało doręczone, jednak opłaty nie uiszczono. W związku z tym postanowieniem z 18 stycznia 2013 r. (sygn. akt IV C 1016/09) Sąd Okręgowy w Warszawie odrzucił apelację.
Skarżący twierdzi, że zakwestionowane przepisy naruszają jego prawo do „sprawiedliwego sądu i słusznego odszkodowania”, a przez to są niezgodne z art. 77 ust. 1 i 2 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest szczególnym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji inicjuje ona procedurę, której celem jest zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów będących podstawą ostatecznego orzeczenia o prawach skarżącego.
Skarżący zakwestionował art. 370 k.p.c., który stanowi, że „[s]ąd pierwszej instancji odrzuci na posiedzeniu niejawnym apelację wniesioną po upływie przepisanego terminu, nieopłaconą lub z innych przyczyn niedopuszczalną, jak również apelację, której braków strona nie uzupełniła w wyznaczonym terminie”. Ponadto zaskarżył art. 102 u.k.s.c., zgodnie z którym „1. [z]wolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny. 2. Do wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych powinno być dołączone oświadczenie obejmujące szczegółowe dane o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów. Oświadczenie sporządza się według ustalonego wzoru. Jeżeli oświadczenie nie zostało złożone albo nie zawiera wszystkich wymaganych danych, stosuje się art. 130 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, z późn. zm.). 3. Sąd może odebrać od osoby ubiegającej się o zwolnienie od kosztów sądowych przyrzeczenie o treści: »Świadomy znaczenia mych słów i odpowiedzialności przed prawem zapewniam, że złożone przeze mnie oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania jest prawdziwe i rzetelne«. Przed odebraniem przyrzeczenia należy pouczyć osobę ubiegającą się o zwolnienie od kosztów sądowych o treści art. 111 [u.k.s.c.]. 4. Wniosek o zwolnienie od kosztów strony reprezentowanej przez adwokata lub radcę prawnego złożony bez dołączenia oświadczenia, o którym mowa w ust. 2, przewodniczący zwraca bez wzywania o uzupełnienie braków formalnych wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych”.
W uzasadnieniu skargi konstytucyjnej skarżący wyjaśnił, że ostatecznym orzeczeniem o jego prawach i wolnościach jest postanowienie Sądu Okręgowego w Warszawie z 18 stycznia 2013 r. o odrzuceniu apelacji. Jednak na to orzeczenie, jako kończące postępowanie w sprawie, przysługiwało – zgodnie z art. 394 § 1 k.p.c. – zażalenie, które nie zostało wniesione. Zatem skarżący nie wyczerpał drogi prawnej, a tym samym nie spełnił przesłanki dopuszczalności skargi konstytucyjnej, która wynika z art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Stanowi to samoistną podstawę odmowy nadania dalszego biegu analizowanej skardze.
Niezależnie od powyższego Trybunał Konstytucyjny zbadał, czy zakwestionowane przepisy były podstawą ostatecznego rozstrzygnięcia wydanego w sprawie skarżącego.
Sąd Okręgowy w Warszawie – Wydział IV Cywilny, wobec nieuiszczenia przez skarżącego opłaty od apelacji, postanowieniem z 18 stycznia 2013 r. odrzucił wniesiony środek zaskarżenia na podstawie art. 370 k.p.c. Natomiast zarządzeniem z 5 września 2012 r. sąd ten zwrócił wniosek skarżącego o zwolnienie od opłaty od apelacji w trybie art. 102 u.k.s.c. Wobec tego art. 102 u.k.s.c. nie był podstawą orzeczenia z 18 stycznia 2013 r., wskazanego przez skarżącego jako ostateczne rozstrzygnięcie o jego prawach lub wolnościach.
W związku z niespełnieniem przesłanki formalnej wynikającej z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, polegającej na konieczności uzyskania ostatecznego orzeczenia wydanego na podstawie zaskarżonego przepisu, należało odmówić nadania dalszego biegu niniejszej skardze konstytucyjnej w zakresie dotyczącym art. 102 u.k.s.c.
W odniesieniu do art. 370 k.p.c. podstawą odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej jest nieadekwatność art. 77 ust. 1 Konstytucji jako wzorca kontroli i oczywista bezzasadność zarzutu naruszenia art. 77 ust. 2 Konstytucji. Zakwestionowany przepis jest regulacją proceduralną i dotyczy przesłanek odrzucenia apelacji. Tymczasem art. 77 ust. 1 Konstytucji zawiera gwarancję materialnoprawną – stanowi, że każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej mu przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Ponadto, w sprawie skarżącego nie została wyrządzona szkoda działaniem w sferze imperium, ale dochodzone było odszkodowanie i zadośćuczynienie w związku z nieprawidłowym – zdaniem skarżącego – sposobem prowadzenia leczenia przez szpital.
Jak już wspomniano, zarzut naruszenia art. 77 ust. 2 Konstytucji jest oczywiście bezzasadny. Zamknięcie drogi do sądu, o którym mowa w art. 77 ust. 2 Konstytucji, następuje, gdy żaden sąd nie jest właściwy do rozpatrzenia sprawy dotyczącej naruszenia konstytucyjnych wolności lub praw. „Dyspozycja art. 77 ust. 2 Konstytucji nie odnosi się do zasad rozpoznawania »sprawy«, w szczególności nie formułuje żadnych wymogów związanych z prawem do zaskarżania orzeczeń sądowych oraz liczbą instancji, w których sprawa ma być rozpoznawana” (postanowienie TK z 7 lipca 2004 r., Ts 119/03, OTK ZU nr 3/B/2004, poz. 184). Sprawę skarżącego rozpoznał właściwy sąd, jednak wobec nieuiszczenia opłaty od apelacji ten środek zaskarżenia został odrzucony, a skarżący nie zainicjował (chociaż mógł) kontroli instancyjnej postanowienia kończącego postępowanie w sprawie.
W tym kontekście Trybunał przypomina, iż „(…) nie można tracić z pola widzenia faktu, że nie istnieje w żadnym systemie prawnym bezwzględne i absolutne prawo do sądu – które nie podlegałoby jakimkolwiek ograniczeniom i które w konsekwencji stwarzałoby uprawnionemu nieograniczoną możliwość ochrony swych praw na drodze sądowej. To stwierdzenie należy odnieść do wszystkich kategorii praw, bowiem samo ukształtowanie postępowania przed sądem w sposób respektujący określone procedury (co do zasad inicjowania postępowania, terminów procesowych i materialnych, opłat, reprezentacji stron przed sądem, rygorów postępowania dowodowego etc.) stanowi istotne i rzeczywiste ograniczenie prawa do sądu, konieczne jednak ze względu na inne wartości powszechnie szanowane w państwie prawnym, jak w szczególności bezpieczeństwo prawne, zasada legalizmu czy zaufanie do prawa. Te powszechnie przyjęte i ogólnie stosowane we wszystkich rodzajach postępowania formalne rygory proceduralne wyznaczają więc bardzo wyraźnie granice, w jakich może być realizowane prawo do sądu, a jednocześnie tworzą punkt odniesienia przy ocenie tych formalnych restrykcji, które sięgają dalej i wyznaczają węziej pole, w jakim może dokonywać się ochrona sądowa określonego prawa” (wyrok TK z 10 maja 2000 r., K 21/99, OTK ZU nr 4/2000, poz. 109).
Dodatkowo Trybunał stwierdza, że w uzasadnieniu skargi skarżący nieprecyzyjnie argumentuje, iż postanowienie z 18 stycznia 2013 r. uniemożliwiło mu dostęp do sądu odwoławczego i nie dało szansy na złożenie skutecznego odwołania. Nie wskazał przy tym art. 78 Konstytucji jako wzorca kontroli. Nawet jednak gdyby sformułował zarzut naruszenia prawa do zaskarżenia orzeczeń wydanych w I instancji, to byłby on skuteczny tylko wtedy, gdyby zostało wniesione zażalenie na postanowienie z 18 stycznia 2013 r. Tymczasem skarżący nie uruchomił kontroli instancyjnej postanowienia o odrzuceniu apelacji, mimo że miał taką możliwość.
Równie niejasne jest stwierdzenie skarżacego, że „odebranie prawa do apelacji od orzeczeń I instancji stanowi rażące naruszenie zasad państwa prawa”. Skarżący nie zarzucił wprost naruszenia art. 2 Konstytucji, jednak gdyby postawił taki zarzut, to wskazany przepis nie mógłby być wzorcem kontroli w rozpatrywanej sprawie. Zasadniczo art. 2 Konstytucji nie jest samoistnym źródłem praw podmiotowych, których ochrony skarżący mógłby się domagać w skardze konstytucyjnej, a jedynie wyznacza standard kreowania wolności i praw przez ustawodawcę, nie wprowadzając jednocześnie konkretnej wolności czy konkretnego prawa (zob. postanowienia TK z 10 stycznia 2001 r., Ts 72/00, OTK ZU nr 1/2001, poz. 12 oraz 20 lutego 2008 r., SK 27/07, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 22). Może on być wzorcem kontroli wówczas, gdy zasada demokratycznego państwa prawnego zostanie odniesiona do tych przepisów Konstytucji, które prawa i wolności wyrażają. Tylko wyjątkowo art. 2 Konstytucji może – w myśl orzecznictwa Trybunału – być źródłem nowych praw lub wolności niewynikających z innych przepisów konstytucyjnych. W takiej sytuacji konieczne jest jednak dokładne określenie przez skarżącego zarówno adresata konstytucyjnego prawa podmiotowego (jego beneficjenta), jak i jego całej sytuacji prawnej, powiązanej z możnością wyboru sposobu zachowania się (zob. postanowienia TK z 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60, wydane w pełnym składzie; 23 stycznia 2002 r., SK 13/01, OTK ZU nr 1/A/2002, poz. 9 oraz 14 grudnia 2004 r., SK 29/03, OTK ZU nr 11/A/2004, poz. 124). Takiej argumentacji nie przedstawiono jednak w rozpatrywanej skardze konstytucyjnej.

Z przedstawionych wyżej powodów – na podstawie art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK – Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.