Pełny tekst orzeczenia

66/1/B/2014

POSTANOWIENIE

z dnia 26 listopada 2013 r.

Sygn. akt Ts 156/13



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej C.P. w sprawie zgodności:

1) art. 176 ust. 8 w związku z art. 53 oraz art. 173 ust. 2 i 3 w związku z art. 26 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, ze zm.) z art. 2 w związku z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 2 i art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

2) art. 3989 § 1 i art. 39810 zdanie drugie ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 2, art. 175 ust. 1, art. 176 ust. 1 i art. 183 ust. 1 Konstytucji,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 4 czerwca 2013 r. (data nadania) C.P. (dalej: skarżący) zakwestionował zgodność: po pierwsze – art. 176 ust. 8 w związku z art. 53 oraz art. 173 ust. 2 i 3 w związku z art. 26 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, ze zm.; dalej: ustawa o emeryturach i rentach z FUS) z art. 2 w związku z art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 2 i art. 67 ust. 1 Konstytucji; po drugie – art. 3989 § 1 i art. 39810 zdanie drugie ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 2, art. 175 ust. 1, art. 176 ust. 1 i art. 183 ust. 1 Konstytucji.

Skarga konstytucyjna została wniesiona na tle następującego stanu faktycznego. Decyzją z dnia 25 stycznia 2011 r. (znak KPU–1000029003240–2007) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział we Wrocławiu ponownie ustalił skarżącemu kapitał początkowy. Wyrokiem z dnia 13 kwietnia 2013 r. (sygn. akt VIII U 342/11) Sąd Okręgowy we Wrocławiu – Wydział VIII Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie, które skarżący wniósł od tej decyzji. Od powyższego wyroku skarżący złożył apelację, którą Sąd Apelacyjny we Wrocławiu – Wydział III Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił wyrokiem z dnia 27 października 2011 r. (sygn. akt III A Ua 1063/11), doręczonym skarżącemu 16 stycznia 2012 r. Postanowieniem z dnia 5 listopada 2012 r., doręczonym 19 listopada 2012 r., Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej wniesionej przez skarżącego.

Zdaniem skarżącego zakwestionowane przepisy ustawy o emeryturach i rentach z FUS naruszają zasady przyzwoitej legislacji. Przyjęty w nich mechanizm wyliczenia świadczeń emerytalnych jest bowiem niejasny i pozwala na różne interpretacje. Przez to narusza również zasadę sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji), zasady ograniczania konstytucyjnych praw i wolności (art. 31 ust. 3 Konstytucji), zakaz dyskryminacji (art. 32 ust. 2 Konstytucji) oraz prawo do zabezpieczenia społecznego (art. 37 ust. 1 Konstytucji). Zaskarżone przepisy k.p.c. – według skarżącego – naruszają wskazane w skardze konstytucyjnej wzorce dlatego, że pozwalają na to, by Sąd Najwyższy, w składzie jednego sędziego, podejmował arbitralne decyzje, które nie mieszczą się w ramach konstytucyjnie określonych zadań tego Sądu. W przekonaniu skarżącego Sąd Najwyższy, rozstrzygając o przyjęciu skargi kasacyjnej do rozpoznania sprawuje bowiem nadzór nie nad orzecznictwem sądów powszechnych, lecz nad stronami postępowania. Skarżący podkreślił również, że przesłanki przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania zawierają zwroty niedookreślone i są sformułowane tak, że powodują, iż nad interesem prywatnym strony dążącej do uzyskania sprawiedliwego orzeczenia przeważa interes publiczny polegający na wyborze jedynie spraw najpoważniejszych lub precedensowych. Zdaniem skarżącego wprowadzenie instytucji przedsądu kasacyjnego w nieuzasadniony sposób ogranicza dostęp do skargi kasacyjnej stronom postępowania cywilnego i dlatego nie mieści się w porządku konstytucyjnym. Jednocześnie skarżący stwierdził, że nie zgadza się z przyjętym w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego stanowiskiem, zgodnie z którym art. 2, art. 31 ust. 3 oraz art. 32 ust. 2 Konstytucji nie mogą stanowić samodzielnych wzorców kontroli przepisów zaskarżonych w wyniku wniesienia skargi konstytucyjnej, i złożył wniosek o rozpoznanie sprawy w pełnym składzie Trybunału Konstytucyjnego.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, zakwestionować zgodność z Konstytucją przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego prawach lub wolnościach albo obowiązkach określonych w Konstytucji. Zasady, na jakich dopuszczalne jest korzystanie z tego środka ochrony wolności i praw, precyzuje ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). W świetle powyższych unormowań konstytucyjnych i ustawowych nie ulega wątpliwości, że przesłanką rozpoznania skargi konstytucyjnej nie może być wskazanie dowolnego przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, ale tylko takiego, który w konkretnej sprawie stanowił podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia, a zarazem doprowadził do naruszenia wolności lub praw wskazanych jako podstawa skargi konstytucyjnych. W związku z tym obowiązkiem skarżącego jest dołączenie do skargi konstytucyjnej orzeczenia, które wykazuje powyższą, złożoną kwalifikację, tzn. zostało wydane na podstawie przepisów będących przedmiotem wniesionej skargi i prowadzi do niedozwolonej ingerencji w sferę konstytucyjnie chronionych praw podmiotowych. Ponadto w myśl art. 46 ust. 1 ustawy o TK skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia wydanego na podstawie zaskarżonych przepisów.

Na wstępie Trybunał Konstytucyjny odniósł się do wniosku skarżącego o rozpoznanie skargi konstytucyjnej w pełnym składzie Trybunału. Zgodnie z art. 25 ust. 1 pkt 1 lit. e ustawy o TK wniosek, pytanie prawne lub skarga konstytucyjna są rozpoznawane przez Trybunał w pełnym składzie w sprawach o szczególnej zawiłości – z inicjatywy Prezesa Trybunału lub na wniosek składu orzekającego. W niniejszej sprawie ani Prezes Trybunału Konstytucyjnego, ani skład wstępnie rozpoznający skargę nie dopatrzyli się istnienia tego rodzaju przesłanki. Toteż wstępnym rozpoznaniem skargi zajął się, przewidziany przez art. 49 w związku z art. 36 ust. 1 ustawy o TK, skład jednoosobowy.

Analiza skargi konstytucyjnej wniesionej w niniejszej sprawie prowadzi do wniosku, że nie spełnia ona wymogów nadania jej dalszego biegu wynikających z art. 79 Konstytucji oraz z ustawy o TK.

Trybunał stwierdza, że w części dotyczącej zarzutu niekonstytucyjności art. 176 ust. 8 w związku z art. 53 oraz art. 173 ust. 2 i 3 w związku z art. 26 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS skarga została wniesiona z naruszeniem terminu wskazanego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Przepis ten przewiduje, że skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej w ciągu 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia wydanego na podstawie przepisów kwestionowanych w skardze. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego termin do wniesienia skargi konstytucyjnej określony w tym przepisie jest związany z uzyskaniem, w ramach drogi prawnej, orzeczenia niepodlegającego zaskarżeniu za pomocą zwykłych środków zaskarżenia, a więc w wypadku postępowania sądowego – prawomocnego wyroku lub postanowienia. Konstytucja i ustawa o TK nie wymagają natomiast użycia środków o charakterze nadzwyczajnym, których wniesienie jest uzależnione od spełnienia szczególnych wymagań, takich jak skarga kasacyjna. Terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej rozpoczyna więc bieg w momencie uzyskania przez skarżącego prawomocnego wyroku sądu drugiej instancji, a wniesienie skargi kasacyjnej (w postępowaniu cywilnym) albo kasacji (w postępowaniu karnym) jako nadzwyczajnego środka zaskarżenia nie powoduje ani przerwania, ani zawieszenia jego biegu (zob. np. postanowienia TK z dnia 25 stycznia 2008 r., Ts 58/07, OTK ZU nr 3/B/2008, poz. 107 oraz 14 grudnia 2009 r., Ts 97/08, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 16).

Ostatecznym orzeczeniem wydanym w sprawie skarżącego na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS jest więc wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 27 października 2011 r. i to od daty doręczenia go skarżącemu (to jest od 16 stycznia 2012 r.) należy liczyć trzymiesięczny termin do wniesienia skargi konstytucyjnej na te przepisy. Upłynął on 16 kwietnia 2012 r., a zatem jeszcze przed złożeniem przez skarżącego wniosku o ustanowienie dla niego pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej w niniejszej sprawie. Skarżący wystąpił z takim wnioskiem dopiero 5 grudnia 2012 r., a więc ponad sześć miesięcy po upływie terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej w omawianym zakresie. Skarga konstytucyjna została więc złożona z przekroczeniem terminu przewidzianego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. W myśl art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 oraz art. 46 ust. 1 ustawy o TK jest to samodzielną podstawą odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

W odniesieniu do zarzutu niekonstytucyjności art. 3989 § 1 i art. 39810 zdanie drugie k.p.c. za ostateczne orzeczenie wydane na podstawie zakwestionowanego przepisu należy uznać postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 2012 r., doręczone pełnomocnikowi skarżącego 19 listopada 2012 r. Biorąc pod uwagę to, że skarżący złożył wniosek o ustanowienie dla niego pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej 5 grudnia 2012 r., jego pełnomocnik otrzymał pismo o wyznaczeniu na pełnomocnika z urzędu w niniejszej sprawie 17 maja 2013 r., a skarga konstytucyjna została nadana w placówce pocztowej 4 czerwca 2013 r., trzeba stwierdzić, iż w zakresie tego zarzutu ustawowy termin do wniesienia skargi konstytucyjnej został zachowany. Skarga konstytucyjna nie spełnia jednak innych warunków nadania jej dalszego biegu. W szczególności nie zawiera zarzutów naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącego. Żaden z przywołanych w skardze przepisów Konstytucji nie ma bowiem postaci takiej wolności lub prawa. Tym samym nie może stanowić podstawy skargi konstytucyjnej.

Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie wskazywał, że przedmiotem rozpoznania w trybie skargowym nie mogą być sformułowane samodzielnie zarzuty naruszenia zasady sprawiedliwości społecznej, zasady demokratycznego państwa prawnego i wynikających z niej zasad poprawnej legislacji, (wynikające z art. 2 Konstytucji), zasad ograniczania konstytucyjnych praw i wolności (art. 31 ust. 3 Konstytucji) oraz zakazu dyskryminacji (art. 32 ust. 2 Konstytucji). Żaden z tych wzorców nie jest bowiem źródłem konstytucyjnych praw i wolności, a zarzut ich naruszenia może być w postępowaniu inicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej rozpatrywany wyłącznie w ramach oceny sposobu naruszenia konstytucyjnych wolności i praw (w odniesieniu do art. 2 Konstytucji zob. np. postanowienie TK z dnia 26 czerwca 2002 r., SK 1/02, OTK ZU nr 4/A/2002, poz. 53 oraz wyrok TK z dnia 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 2; do art. 31 ust. 3 Konstytucji zob. np. wyrok TK z dnia 22 listopada 2004 r., SK 64/03, OTK ZU nr 10/A/2004, poz. 107; zaś do art. 32 ust. 2 Konstytucji zob. np. postanowienia TK z dnia 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK nr 7/2001, poz. 225 oraz 13 marca 2002 r., Ts 108/01, OTK ZU nr 2/B/2002, poz. 138 i cytowane tam orzecznictwo).

Skarżący stwierdził, że zna stanowisko Trybunału Konstytucyjnego, zgodnie z którym art. 2, art. 31 ust. 3 oraz art. 32 ust. 2 nie można traktować jako samodzielnych wzorców w postępowaniu inicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej. Jego zdaniem jednak stanowisko to jest nieprawidłowe i powinno ulec zmianie. Skarżący nie przedstawił jednak żadnych przekonujących argumentów za taką zmianą. Trybunał, w niniejszym składzie, stwierdza więc, że nie ma powodów do tego, by odstąpić od utrwalonej linii orzeczniczej w tym zakresie. Trybunał przypomina przy tym, że – wbrew stanowisku skarżącego – o tym, iż dany przepis gwarantuje samodzielne konstytucyjne wolności lub prawa podmiotowe, nie decyduje samo umieszczenie go w rozdziale II Konstytucji zatytułowanym „Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela”, lecz treść tego przepisu. Dlatego samo umieszczenie art. 31 ust. 3 oraz art. 32 ust. 2 Konstytucji w tym rozdziale Konstytucji nie przesądza o tym, że mogą one być wzorcami kontroli konstytucyjności przepisów zaskarżonych w skardze konstytucyjnej.

Charakteru konstytucyjnych praw i wolności nie mają również powołane przez skarżącego jako wzorce kontroli zaskarżonych przepisów k.p.c. art. 175 ust. 1, art. 176 ust. 1 i art. 183 ust. 1 Konstytucji. Wskazane unormowania są bowiem przepisami o charakterze ustrojowo-kompetencyjnym, określającymi pozycję oraz kompetencje Sądu Najwyższego i ustanawiającymi zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowego. Składają się one na szersze unormowanie stanowiące podstawę prawną struktury i funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości w Polsce. Nie są natomiast źródłem wolności lub praw podmiotowych jednostki (zob. np. wyrok TK z dnia 10 lipca 2000 r., SK 12/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 143 oraz postanowienia TK z dnia: 21 stycznia 2010 r., Ts 172/09, OTK ZU nr 2/B/2010, poz. 128; 1 lipca 2010 r., Ts 6/10, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 5; 30 września 2010 r., Ts 67/10, OTK ZU nr 1/B/2011, poz. 94 oraz 15 października 2012 r., Ts 179/12, niepubl.).

Powołanie przez skarżącego jako wzorców kontroli zaskarżonych art. 3989 § 1 i art. 39810 zdanie drugie k.p.c. jedynie przepisów niemających charakteru konstytucyjnych praw lub wolności powoduje, że w tym zakresie skarga konstytucyjna nie spełnia warunków określonych w art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK. Dlatego również w zakresie badania zgodności art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32 ust. 2, art. 175 ust. 1, art. 175 ust. 1 i art. 183 ust. 1 Konstytucji Trybunał odmówił nadania jej dalszego biegu.



Wziąwszy pod uwagę powyższe okoliczności, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.