Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 451/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Wojciech Katner
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z powództwa Cementowni "W." - Spółki Akcyjnej
z siedzibą w T.
przeciwko Skarbowi Państwa - Staroście P.
o ustalenie opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 21 maja 2014 r.
skargi kasacyjnej strony powodowej
oraz skargi kasacyjnej strony pozwanej,
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 marca 2013 r.
I. uchyla zaskarżony wyrok w pkt 1 lit. b) oraz c) i nadaje im
brzmienie:
"b) na kwotę 217.291,52 (dwieście siedemnaście tysięcy
dwieście dziewięćdziesiąt jeden złotych pięćdziesiąt dwa grosze)
zł za rok 2011,
2
c) na kwotę 302.820,00 (trzysta dwa tysiące osiemset
dwadzieścia złotych) zł poczynając od dnia 1 stycznia 2012 r.";
II. oddala skargę strony powodowej;
III. zasądza od strony powodowej na rzecz Skarbu Państwa -
Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 3.600 (trzy tysiące
sześćset złotych) zł tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
3
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w S. wyrokiem z dnia 14 czerwca 2012 r. ustalił, że
powódkę Cementownię „W.” spółkę akcyjną w T. oraz pozwanego Skarb Państwa –
Starostę Powiatu P. wiąże – od 1 stycznia 2010 r. - nowa wysokość opłaty rocznej z
tytułu użytkowania wieczystego szczegółowo opisanych działek gruntu położonych
w T., o łącznej powierzchni 263,7724 ha, w kwocie 302.820 zł, płatnej do 31 marca
każdego roku z góry, z odsetkami ustawowymi w razie zapłaty po tym terminie,
oddalił dalej idące żądanie, tj. ustalenia wysokości opłaty rocznej w wysokości
200.797,80 zł oraz zaliczenia na poczet różnicy między opłatą dotychczasową a
opłatą zaktualizowaną wartości nakładów poniesionych przez powódkę na budowę
urządzeń infrastruktury technicznej i orzekł o kosztach procesu.
Sąd Apelacyjny, na skutek apelacji powódki, wyrokiem z dnia 13 marca
2013 r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego w ten sposób, że opłatę roczną należną
od powódki na rzecz pozwanego ustalił na kwoty: 131.763,04 zł za 2010 r., po
217.291,52 zł za lata 2011 i 2012 oraz 302.820 zł , poczynając od 1 stycznia 2013
r., oddalił apelację w pozostałej części i orzekł o kosztach procesu za instancje
odwoławczą.
Sąd Apelacyjny, aprobując ustalenia faktyczne przyjęte za podstawę
zaskarżonego wyroku, podzielił podniesiony przez skarżącą zarzut naruszenia art.
77 ust. 2a ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (jedn.
tekst: Dz. U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.; dalej: „u.g.n.”) przez jego
niezastosowanie. Wskazał, że skoro dotychczasowa opłata roczna wynosiła
65.881,52 zł a opłata zaktualizowana (302.820 zł) przewyższa ją ponad dwukrotnie,
to – stosownie do powołanego przepisu – w pierwszym roku po dokonaniu
wypowiedzenia opłaty, tj. w 2010 r., powódka powinna uiścić opłatę w podwójnej
wysokości opłaty dotychczasowej (131.763,04 zł), w następnych dwóch latach –
w wysokości powiększonej dodatkowo o połowę nadwyżki (131.763,04 zł +
85.528,48 zł), zaś w 2013 r. – kwotę 302.820 zł.
Sąd Apelacyjny wskazał, że zaliczeniu na poczet różnicy między opłatą
dotychczasową a opłatą zaktualizowaną podlegają – zgodnie z art. 77 ust. 4 u.g.n. -
jedynie nakłady na budowę urządzeń infrastruktury technicznej dokonane przez
użytkownika wieczystego przed dniem 5 grudnia 1990 r. Powódka, powstała
4
z przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego (Kombinatu Cementowo –
Wapienniczego w D.) - będącego użytkownikiem wieczystym przedmiotowego
gruntu od dnia 5 grudnia 1990 r. - w spółkę akcyjną Skarbu Państwa, nie może
domagać się skutecznie zaliczenia nakładów poczynionych przez to
przedsiębiorstwo przed wskazaną datą; nakłady te – pod rządem art. 128 § 1 k.c. -
stanowiły własność ogólnonarodową a uchylenie tego przepisu z dniem 1 lutego
1989 r. nie spowodowało uwłaszczenia państwowych osób prawnych do
składników mienia znajdujących się w ich zarządzie. Nakłady z późniejszego
okresu, których zaliczenia domagała się powódka, nie spełniają natomiast kryteriów
określających nakłady poniesione na budowę urządzeń infrastruktury technicznej
(art. 77 ust. 4 u.g.n.) oraz nakłady konieczne (art. 77 ust. 6 i art. 143 ust. 2 u.g.n.).
Wyrok Sądu Apelacyjnego zaskarżyły skargami kasacyjnymi obie strony,
powołując się na podstawę określoną w art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.
Powódka zarzuciła naruszenie art. 77 ust. 4 i art. 143 ust. 2 u.g.n.
w związku z art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy
o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. Nr 79, poz. 464 ze zm.) i art. 8 ust. 2
ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz. U.
Nr 51, poz. 298) przez błędne przyjęcie, że nie jest możliwe zaliczenie nakładów
dokonanych przed 5 grudnia 1990 r., zaś nakłady dokonane po tej dacie nie
spełniają kryteriów nakładów na budowę urządzeń infrastruktury technicznej oraz
art. 108 § 1 w związku z art. 98 § 1 i 3 oraz art. 100 k.p.c. i w związku z art. 391 § 1
k.p.c. przez uznanie, że zmiana wyroku nie rzutowała na konieczność
stosunkowego rozdzielenia kosztów a apelacja w tym zakresie była bezzasadna.
Powołując się na te zarzuty, wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku
w części oddalającej apelację i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi drugiej
instancji do ponownego rozpoznania bądź wydanie orzeczenia co do istoty sprawy
przez uznanie, że powódce przysługuje prawo odliczenia zaliczenia nakładów na
budowę urządzeń infrastruktury technicznej o wartości 609.000 zł.
Pozwany zarzucił błędną wykładnię art. 77 ust. 2a u.g.n., polegającą na
bezzasadnym uznaniu, że użytkownik wieczysty w trzecim roku od aktualizacji
wnosi opłatę w wysokości równej opłacie wnoszonej w drugim roku od aktualizacji.
W konkluzji wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i ustalenie, że wysokość opłaty,
5
jaka powinna być wnoszona przez powódkę za rok 2012 i lata następne,
to 302.8020,00 zł.
W odpowiedziach na skargi kasacyjne strony wniosły o ich oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności należy odnieść się do skargi kasacyjnej pozwanego,
kwestionującej określenie wysokości opłaty rocznej z tytułu użytkowania
wieczystego nieruchomości gruntowej, obciążającej powódkę w kolejnych latach po
dokonaniu aktualizacji tej opłaty, jako że zaliczenie wartości nakładów, o którym
mowa w art. 77 ust. 4 u.g.n. – objęte skargą kasacyjną powódki – jest zabiegiem
wtórnym wobec ustalenia wzrostu opłaty (zob. uzasadnienie wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 31 stycznia 2013 r., II CSK 223/12, nie publ.). Skarga ta
zasługiwała na uwzględnienie, chociaż nie wszystkie podniesione w niej argumenty
mogły być uznane za trafne.
Nie można zgodzić się z zapatrywaniem skarżącego, że w toku sądowego
postępowania aktualizacyjnego, uregulowanego w art. 80 u.g.n., nie jest
dopuszczalne rozstrzyganie innych kwestii niż ustalenie, iż aktualizacja opłaty była
nieuzasadniona lub że była uzasadniona w innej wysokości. W orzecznictwie Sądu
Najwyższego ugruntował się pogląd przeciwny, wskazujący na możliwość objęcia
przedmiotem tego postępowania – poza samą zasadnością zmiany opłaty rocznej,
jej wysokości lub zastosowanej stawki procentowej – także okresu obowiązywania
nowej stawki lub opłaty (zob. wyrok z dnia 15 lutego 2008 r., I CSK 418/07,
nie publ.), czy też zaliczenia wartości nakładów, przewidzianego w art. 77 ust. 4 i 6
u.g.n. (zob. wyroki: z dnia 12 kwietnia 2013 r., IV CSK 613/12, nie publ. i z dnia
31 stycznia 2013 r., II CSK 223/12). Przeważa również zapatrywanie, że sąd
powinien określić w orzeczeniu kształtującym obowiązek użytkownika wieczystego
z tytułu opłaty rocznej wysokość jego świadczeń w poszczególnych okresach
z uwzględnieniem regulacji zawartej w art. 77 ust. 2a u.g.n. (zob. postanowienie
z dnia 27 czerwca 2013 r., III CZ 29/13, nie publ. oraz wyroki: z dnia 21 lutego
2013 r., IV CSK 430/12 nie publ. i z dnia 5 grudnia 2013 r., V CSK 5/13, nie publ.).
Nie przekonuje odmienne stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone
w wyroku z dnia 6 grudnia 2012 r., III CSK 62/12 (nie publ.), wskazujące
na dopuszczalność zastosowania art. 77 ust 2a u.g.n. dopiero po uprawomocnieniu
6
się konstytutywnego wyroku aktualizującego wysokość opłaty rocznej. Zaliczenie
wartości nakładów, przewidziane w art. 77 ust. 4-6 u.g.n. może nastąpić również
w razie spełnienia przesłanki w postaci zaktualizowanej opłaty rocznej
przewyższającej opłatę dotychczasową; nie stanowi to jednak przeszkody do
rozstrzygnięcia o żądaniu zgłoszonym w tym zakresie w postępowaniu
uregulowanym w art. 80 u.g.n. Trzeba zaś mieć na uwadze, że art. 4 ustawy z dnia
28 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz niektórych
innych ustaw (Dz. U. Nr 187, poz. 1110) nakazuje stosować w sprawach
wszczętych i niezakończonych przed wejściem życie tej regulacji (przed dniem
9 października 2011 r.), dotyczących aktualizacji opłat z tytułu użytkowania
wieczystego, zmieniony art. 77 u.g.n. wraz z dodanym do niego ust. 2a,
określającym – w razie spełnienia przesłanki określonej w tym przepisie –
wysokość opłaty obciążającej użytkownika wieczystego w kolejnych trzech latach
od aktualizacji.
Rację ma natomiast skarżący zarzucając, że ustalenie przez Sąd
Apelacyjny wysokości opłaty należnej za czas od 1 stycznia 2012 r. nastąpiło
z naruszeniem art. 77 ust. 2a u.g.n. Przepis ten stanowi, że w przypadku, gdy
zaktualizowana wysokość opłaty rocznej przewyższa co najmniej dwukrotnie
wysokość dotychczasowej opłaty rocznej, użytkownik wieczysty wnosi opłatę
roczną w wysokości odpowiadającej dwukrotności dotychczasowej opłaty rocznej.
Nadwyżkę ponad dwukrotność dotychczasowej opłaty rozkłada się na dwie równe
części, które powiększają opłatę roczną w następnych dwóch latach. Opłata roczna
w trzecim roku od aktualizacji jest równa kwocie wynikającej z tej aktualizacji. Sąd
Najwyższy w uchwale z dnia 28 lutego 2013 r., III CZP 110/12 (OSNC 2013, Nr 10,
poz. 114) wyjaśnił, że w przypadku, gdy zaktualizowana wysokość opłaty osiągnie
próg wyznaczony w przytoczonym przepisie, użytkownik wieczysty w drugim roku
od aktualizacji wnosi opłatę w wysokości stanowiącej sumę dwukrotności
dotychczasowej opłaty i połowy nadwyżki ponad dwukrotność tej opłaty,
a w trzecim roku od aktualizacji wnosi opłatę w wysokości stanowiącej sumę opłaty
ustalonej w drugim roku i połowy nadwyżki ponad dwukrotność dotychczasowej
opłaty. Uzasadniając to stanowisko, Sąd Najwyższy podkreślił, że przy
zastosowaniu wskazanej metody w trzecim roku od aktualizacji opłata osiąga
7
wysokość wynikającą z aktualizacji, co oznacza, że zdanie trzecie art. 77 ust. 2a
u.g.n. jest w istocie pozbawione znaczenia normatywnego, potwierdza bowiem
tylko to, co wynika ze zdania drugiego. Pogląd ten, aprobowany przez skład
orzekający, Sąd Najwyższy podtrzymał w wyroku z dnia 9 grudnia 2013 r., V CSK
5/13.
Skoro w niniejszej sprawie zaktualizowana opłata w kwocie 302.820 zł
przewyższa ponad dwukrotnie wysokość dotychczasowej opłaty rocznej
wynoszącej 65.881,52 zł, to – jak trafnie wskazał skarżący - powódka powinna
wnieść opłatę: w pierwszym roku od aktualizacji, tj. w roku 2010 - w wysokości
odpowiadającej dwukrotności opłaty dotychczasowej (131.763,04 zł), w 2011 r. –
w wysokości dwukrotnej opłaty dotychczasowej, powiększonej o połowę nadwyżki
(217.291,52 zł), a od 1 stycznia 2012 r. – stanowiącą sumę opłaty ustalonej za
drugi rok i połowy nadwyżki przekraczającej dwukrotność opłaty dotychczasowej
(302.820 zł).
Za bezzasadną natomiast należało uznać skargę kasacyjną strony
powodowej.
Zgodnie z art. 77 ust. 4 u.g.n., przy dokonywaniu aktualizacji opłaty rocznej
z tytułu użytkowania wieczystego na poczet różnicy między opłatą dotychczasową
a opłatą zaktualizowaną zalicza się wartość nakładów poniesionych przez
użytkownika wieczystego nieruchomości na budowę urządzeń infrastruktury
technicznej po dniu ostatniej aktualizacji. Stosownie zaś do art. 77 ust. 5 u.g.n.,
zaliczenie takie następuje również w przypadku, gdy wymienione nakłady nie
zostały uwzględnione w poprzednio dokonywanych aktualizacjach. Z treści
powyższych unormowań jednoznacznie wynika, że zarachowaniu podlega jedynie
wartość określonych nakładów dokonanych przez użytkownika wieczystego po dniu
ostatniej aktualizacji bądź wcześniej, jeżeli nie dokonano zaliczenia przy
poprzednich aktualizacjach; w każdym jednak wypadku chodzi o nakłady dokonane
po ustanowieniu prawa użytkowania wieczystego. Wbrew zatem zarzutowi
skarżącej, zaliczenie nakładów poniesionych na przedmiotową nieruchomość przed
dniem 5 grudnia 1990 r., w którym Kombinat Cementowo-Wapienniczy „W.” w D.
został jej użytkownikiem wieczystym, nie wchodziło w ogóle w rachubę.
8
Na uwzględnienie nie zasługiwało również stanowisko skarżącej
kwestionujące zasadność dokonanej przez Sąd Apelacyjny wykładni pojęcia
„urządzenia infrastruktury technicznej” w rozumieniu art. 77 ust. 4 u.g.n.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazano, że znaczenie tego pojęcia należy
odczytywać z uwzględnieniem art. 143 ust. 2 u.g.n., mimo że przepis ten został
zamieszczony w rozdziale normującym udział w kosztach budowy urządzeń
infrastruktury technicznej w formie opłaty adiacenckiej (zob. uzasadnienie wyroku
z dnia 31 stycznia 2013 r., II CSK 223/12). Pogląd ten jest przekonywający, gdyż
nie sposób zakładać, aby racjonalny ustawodawca w jednym akcie prawnym
posługiwał się określonym zwrotem – bez wyraźnego zastrzeżenia przeciwnego -
w różnych znaczeniach. Znamienne jest, że skarżąca, usiłując podważyć to
zapatrywanie, nie zaprezentowała własnego – innego – rozumienia pojęcia
„urządzeń infrastruktury technicznej”. Sąd Apelacyjny trafnie zatem uznał, że nie
ma podstaw do uwzględnienia wniosku powódki o zaliczenie równowartości
nakładów na poczet różnicy między opłatą dotychczasową a opłatą zaktualizowaną.
Prawidłowo również przyjął, że dokonana korekta wyroku Sądu pierwszej instancji
nie miała istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia o kosztach procesu i nie
uzasadniała odstąpienia od zasady odpowiedzialności za jego wynik.
W świetle przytoczonej argumentacji zarzuty naruszenia przepisów
wskazanych przez skarżącą nie mogły wywrzeć zamierzonego skutku.
Z tych względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną powódki
(art. 39814
k.p.c.), zaś uwzględniając skargę pozwanego, uchylił zaskarżony wyrok
w pkt 1 lit. b) oraz c) i orzekł o obciążającej powódkę opłacie zgodnie z wnioskiem
skarżącego (art. 39816
k.p.c.).