II CZ 64/14
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:19-12-2014
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:I CSK 142/06 II CZ 4/08 III CZ 42/10 III CZ 55/13 IV CZ 55/07 V CZ 162/02 V CZ 2/10 I PZ 18/00 III CZ 53/01 IV CK 306/03 IV CSK 183/05 IV CZ 29/02 V CZ 59/04
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt II CZ 64/14
POSTANOWIENIE
Dnia 6 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
SSA Barbara Trębska
w sprawie z powództwa A. B. i innych
przeciwko K. S. Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
w S.
o zaniechanie immisji,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 6 listopada 2014 r.,
zażalenia strony pozwanej
na postanowienie Sądu Okręgowego w K.
z dnia 18 czerwca 2014 r.,
oddala zażalenie i zasądza od pozwanej na rzecz powodów
kwotę 1 800 (jeden tysiąc osiemset) zł tytułem kosztów
postępowania zażaleniowego.
2
UZASADNIENIE
Powodowie domagali się zaniechania immisji na ich nieruchomościach
odorów i pyłków drewna z emitorów zakładów produkcyjnych pozwanej K. S. Sp. z
o.o. z siedzibą w S., oznaczając wartość przedmiotu sporu kwotą „12 000 x 6”.
Sąd Rejonowy w S. wyrokiem z dnia 16 lipca 2013 r. uwzględnił powództwo
właścicieli pięciu nieruchomości, oddalił powództwo Z. Z., właściciela szóstej
nieruchomości i orzekł o kosztach procesu.
Apelację strony pozwanej, w której wartość przedmiotu zaskarżenia została
określona „12 000 x 5= 60 000”, Sąd Okręgowy w K. oddalił, jako bezzasadną.
Od powyższego wyroku Sądu Okręgowego strona pozwana wniosła skargę
kasacyjną, w której jako wartość przedmiotu zaskarżenia podała kwotę 60 000 zł.
Sąd Okręgowy w K. postanowieniem z dnia 18 czerwca 2014 r. skargę
kasacyjną pozwanej odrzucił, jako niedopuszczalną.
W zażaleniu na to postanowienie, pozwana wniosła o jego uchylenie
i orzeczenie o kosztach postępowania.
W odpowiedzi na zażalenie strony pozwanej, powodowie wnieśli o jego
oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie nie zasługiwało na uwzględnienie.
Wbrew twierdzeniom skarżącej spółki, w sprawie nie zachodzi między
powodami współuczestnictwo materialne. Powodowie, jak trafnie wskazał Sąd
Okręgowy, występują ze sprawą opartą na jednakowej podstawie faktycznej
i prawnej (art. 72 § 1 pkt 2 k.p.c.). To podobieństwo podstaw prawnej i faktycznej,
usprawiedliwiające współuczestnictwo formalne, określa się często skrótowo jako
podstawę „taką samą”, w odróżnieniu od współuczestnictwa materialnego,
w którym wymagana jest podstawa „ta sama”. W istocie więc współuczestnictwo
formalne to kilka odrębnych procesów rozstrzyganych w ramach jednej sprawy,
głównie ze względów ściśle pragmatycznych (wspólne okoliczności faktyczne
uzasadniają najczęściej prowadzenie jednego postępowania dowodowego,
zapobiegając tym samym powstaniu rozbieżności ocen faktycznych i prawnych).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalone jest stanowisko, że przy
współuczestnictwie formalnym wartość przedmiotu zaskarżenia skargą kasacyjną
3
określa się odrębnie w stosunku do każdego ze współuczestników. O wartości
przedmiotu zaskarżenia nie decyduje suma poszczególnych przedmiotów
zaskarżenia, ale wartość każdego z nich z osobna. Przyjęcie odmiennego poglądu
prowadziłoby do nieuzasadnionego zróżnicowania sytuacji stron w zakresie
możliwości wniesienia skargi kasacyjnej w zależności od tego, czy wytoczono
powództwo samodzielnie, czy też łącznie z innymi osobami, jak również w zakresie
podyktowanego względami ekonomii procesowej skorzystania przez sąd
z możliwości łącznego rozpoznania kilku różnych spraw (por. postanowienia z dnia
27 kwietnia 2000 r., I PZ 18/00, PPiPS 2001, nr 6, s. 67, z dnia 24 października
2001 r., III CZ 53/01, niepubl., z dnia 15 lipca 2004 r., V CZ 59/04, niepubl., oraz
z dnia 9 lutego 2006 r., IV CSK 183/05, niepubl., z dnia 30 maja 2006 r., I CSK
142/06, LEX nr 490439, z dnia 10 lutego 2010 r., V CZ 2/10, niepubl., z dnia
20 października 2010 r., III CZ 42/10, niepubl.).
Jeżeli zatem, wartość każdego z przedmiotów zaskarżenia wynosiła
12 000 zł., to słusznie Sąd Okręgowy odrzucił skargę kasacyjną, jako
niedopuszczalną.
Natomiast odnośnie zarzutu strony pozwanej dotyczącego charakteru
roszczenia o zaniechanie immisji dochodzonego na podstawie art. 144 w zw. z art.
222 § 2 k.c., w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmowano niejednolicie ich
kwalifikacje, jako spraw o prawa majątkowe lub niemajątkowe. W postanowieniach:
z dnia 19 grudnia 2002 r., V CZ 162/02 (OSNC 2004, nr 2, poz. 31), z dnia 13
listopada 2003 r., IV CK 306/03 oraz z dnia 26 września 2007 r., IV CZ 55/07
(niepubl.) przyjęto, że sprawa wywołana roszczeniem związanym z sąsiedztwem
nieruchomości i wzajemnym ich oddziaływaniem w postaci immisji ma charakter
sprawy majątkowej. W innych orzeczeniach (por. postanowienia: z dnia 10 kwietnia
2002 r., IV CZ 29/02, OSP 2003, nr 4, poz. 52 oraz z dnia 27 marca 2008 r., II CZ
4/08, niepubl.) Sąd Najwyższy opowiedział się za niemajątkowym charakterem
sprawy obejmującej tego rodzaju roszczenie. W szczególności w postanowieniu
z dnia 27 marca 2008 r., II CZ 4/08, wskazano, że o majątkowym charakterze
sprawy decyduje ścisłe powiązanie zasadniczego przedmiotu rozstrzygnięcia
z mieniem wyrażające się w bezpośrednim wpływie rozstrzygnięcia na stan
i bezpieczeństwo mienia. Jeżeli rozstrzygnięcie ma oddziaływać bezpośrednio na
4
sferę dóbr osobistych powoda, a tylko pośrednio na sferę ekonomiczną, sprawa ma
charakter niemajątkowy.
Rozstrzygając o charakterze dochodzonego roszczenia na podstawie art.
222 § 2 w zw. z art. 144 k.c., należy mieć na uwadze przede wszystkim stanowisko
samych powodów, co do ochrony jakiego rodzaju dóbr - majątkowych, czy
niemajątkowych – zmierza wniesione powództwo.
Sąd Najwyższy w obecnym składzie przychyla się do najnowszego
stanowiska judykatury, według którego sprawa, której przedmiotem jest
rozstrzygnięcie o zasadności roszczenia o zaniechanie immisji niematerialnych
dochodzonego na podstawie art. 144 w zw. z art. 222 § 2 k.c., nie ma charakteru
sprawy niemajątkowej w rozumieniu art. 17 pkt 1 k.p.c. (por. postanowienie SN
z dnia 22 listopada 2013 r. III CZ 55/13, LEX nr 1431022).
Jak wskazano w uzasadnieniu tego postanowienia, podstawą wyróżnienia
kategorii praw majątkowych i niemajątkowych jest typowy interes, jaki realizują.
Na podstawie tego kryterium do praw majątkowych zalicza się w szczególności
prawa rzeczowe, wierzytelności opiewające na świadczenia majątkowe, prawa
majątkowe małżeńskie, a także istotną część praw kwalifikowanych jako tzw.
własność intelektualna. Do praw niemajątkowych zalicza się prawa osobiste
i prawa rodzinne niemajątkowe, stanowiące element stosunków między
małżonkami, krewnymi, przysposobionymi i powinowatymi.
Uwzględniając powyższe, dla oceny majątkowego bądź niemajątkowego
charakteru sprawy wywołanej wniesionym powództwem istotne jest, że podstawą
dochodzonego powództwa stanowi art. 144 k.c. w zw. z art. 222 § 2 k.c., kreujący
roszczenie prawnorzeczowe po stronie właściciela nieruchomości w stosunku do
właściciela nieruchomości sąsiedniej. Jest to więc typowy instrument ochrony
prawa majątkowego w postaci własności nieruchomości przed jego naruszeniami
przybierającymi inną postać niż pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad
rzeczą, w tym poprzez immisje. Ponadto roszczenie to nie zmierza do jakiejkolwiek
regulacji stosunków niemajątkowym, lecz na bezpośredniej ingerencji w sposób
korzystania z prawa własności przez właściciela nieruchomości sąsiedniej, będącej
źródłem immisji. Jedynie pośrednim skutkiem orzeczenia uwzględniającego to
roszczenie jest ochrona wartości niemajątkowych, w tym dóbr osobistych
5
właściciela i innych osób korzystających z nieruchomości sąsiedniej. W tym
znaczeniu instrument ochrony prawa rzeczowego, zmierzający do ukształtowania
sposobu wykonywania prawa własności nieruchomości sąsiedniej, służy także
ochronie wspomnianych wyżej wartości niemajątkowych. Nie zmienia to jednak
kwalifikacji sprawy jako majątkowej, gdyż jej przedmiotem nie są prawa
niemajątkowe, lecz roszczenie o charakterze majątkowym.
Mając powyższe na uwadze, skoro powodowie na etapie przed Sądem
pierwszej instancji jednoznacznie określili, że ich powództwo jest oparte na
podstawie art. 144 w zw. z art. 222 § 2 k.c., nie było argumentów do uznania,
że sprawa ma charakter niemajątkowy z tej tylko przyczyny, że jej źródłem są
immisje niematerialne z nieruchomości sąsiedniej.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 39814
k.p.c. w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c., Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji.
O kosztach postępowania zażaleniowego orzeczono na podstawie art. 98
§ 1 i 3 k.p.c. oraz na podstawie § 6 pkt 7 i § 13 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. 2013 r., poz. 461).
POSTANOWIENIE
Dnia 6 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
SSA Barbara Trębska
w sprawie z powództwa A. B. i innych
przeciwko K. S. Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
w S.
o zaniechanie immisji,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 6 listopada 2014 r.,
zażalenia strony pozwanej
na postanowienie Sądu Okręgowego w K.
z dnia 18 czerwca 2014 r.,
oddala zażalenie i zasądza od pozwanej na rzecz powodów
kwotę 1 800 (jeden tysiąc osiemset) zł tytułem kosztów
postępowania zażaleniowego.
2
UZASADNIENIE
Powodowie domagali się zaniechania immisji na ich nieruchomościach
odorów i pyłków drewna z emitorów zakładów produkcyjnych pozwanej K. S. Sp. z
o.o. z siedzibą w S., oznaczając wartość przedmiotu sporu kwotą „12 000 x 6”.
Sąd Rejonowy w S. wyrokiem z dnia 16 lipca 2013 r. uwzględnił powództwo
właścicieli pięciu nieruchomości, oddalił powództwo Z. Z., właściciela szóstej
nieruchomości i orzekł o kosztach procesu.
Apelację strony pozwanej, w której wartość przedmiotu zaskarżenia została
określona „12 000 x 5= 60 000”, Sąd Okręgowy w K. oddalił, jako bezzasadną.
Od powyższego wyroku Sądu Okręgowego strona pozwana wniosła skargę
kasacyjną, w której jako wartość przedmiotu zaskarżenia podała kwotę 60 000 zł.
Sąd Okręgowy w K. postanowieniem z dnia 18 czerwca 2014 r. skargę
kasacyjną pozwanej odrzucił, jako niedopuszczalną.
W zażaleniu na to postanowienie, pozwana wniosła o jego uchylenie
i orzeczenie o kosztach postępowania.
W odpowiedzi na zażalenie strony pozwanej, powodowie wnieśli o jego
oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie nie zasługiwało na uwzględnienie.
Wbrew twierdzeniom skarżącej spółki, w sprawie nie zachodzi między
powodami współuczestnictwo materialne. Powodowie, jak trafnie wskazał Sąd
Okręgowy, występują ze sprawą opartą na jednakowej podstawie faktycznej
i prawnej (art. 72 § 1 pkt 2 k.p.c.). To podobieństwo podstaw prawnej i faktycznej,
usprawiedliwiające współuczestnictwo formalne, określa się często skrótowo jako
podstawę „taką samą”, w odróżnieniu od współuczestnictwa materialnego,
w którym wymagana jest podstawa „ta sama”. W istocie więc współuczestnictwo
formalne to kilka odrębnych procesów rozstrzyganych w ramach jednej sprawy,
głównie ze względów ściśle pragmatycznych (wspólne okoliczności faktyczne
uzasadniają najczęściej prowadzenie jednego postępowania dowodowego,
zapobiegając tym samym powstaniu rozbieżności ocen faktycznych i prawnych).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalone jest stanowisko, że przy
współuczestnictwie formalnym wartość przedmiotu zaskarżenia skargą kasacyjną
3
określa się odrębnie w stosunku do każdego ze współuczestników. O wartości
przedmiotu zaskarżenia nie decyduje suma poszczególnych przedmiotów
zaskarżenia, ale wartość każdego z nich z osobna. Przyjęcie odmiennego poglądu
prowadziłoby do nieuzasadnionego zróżnicowania sytuacji stron w zakresie
możliwości wniesienia skargi kasacyjnej w zależności od tego, czy wytoczono
powództwo samodzielnie, czy też łącznie z innymi osobami, jak również w zakresie
podyktowanego względami ekonomii procesowej skorzystania przez sąd
z możliwości łącznego rozpoznania kilku różnych spraw (por. postanowienia z dnia
27 kwietnia 2000 r., I PZ 18/00, PPiPS 2001, nr 6, s. 67, z dnia 24 października
2001 r., III CZ 53/01, niepubl., z dnia 15 lipca 2004 r., V CZ 59/04, niepubl., oraz
z dnia 9 lutego 2006 r., IV CSK 183/05, niepubl., z dnia 30 maja 2006 r., I CSK
142/06, LEX nr 490439, z dnia 10 lutego 2010 r., V CZ 2/10, niepubl., z dnia
20 października 2010 r., III CZ 42/10, niepubl.).
Jeżeli zatem, wartość każdego z przedmiotów zaskarżenia wynosiła
12 000 zł., to słusznie Sąd Okręgowy odrzucił skargę kasacyjną, jako
niedopuszczalną.
Natomiast odnośnie zarzutu strony pozwanej dotyczącego charakteru
roszczenia o zaniechanie immisji dochodzonego na podstawie art. 144 w zw. z art.
222 § 2 k.c., w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmowano niejednolicie ich
kwalifikacje, jako spraw o prawa majątkowe lub niemajątkowe. W postanowieniach:
z dnia 19 grudnia 2002 r., V CZ 162/02 (OSNC 2004, nr 2, poz. 31), z dnia 13
listopada 2003 r., IV CK 306/03 oraz z dnia 26 września 2007 r., IV CZ 55/07
(niepubl.) przyjęto, że sprawa wywołana roszczeniem związanym z sąsiedztwem
nieruchomości i wzajemnym ich oddziaływaniem w postaci immisji ma charakter
sprawy majątkowej. W innych orzeczeniach (por. postanowienia: z dnia 10 kwietnia
2002 r., IV CZ 29/02, OSP 2003, nr 4, poz. 52 oraz z dnia 27 marca 2008 r., II CZ
4/08, niepubl.) Sąd Najwyższy opowiedział się za niemajątkowym charakterem
sprawy obejmującej tego rodzaju roszczenie. W szczególności w postanowieniu
z dnia 27 marca 2008 r., II CZ 4/08, wskazano, że o majątkowym charakterze
sprawy decyduje ścisłe powiązanie zasadniczego przedmiotu rozstrzygnięcia
z mieniem wyrażające się w bezpośrednim wpływie rozstrzygnięcia na stan
i bezpieczeństwo mienia. Jeżeli rozstrzygnięcie ma oddziaływać bezpośrednio na
4
sferę dóbr osobistych powoda, a tylko pośrednio na sferę ekonomiczną, sprawa ma
charakter niemajątkowy.
Rozstrzygając o charakterze dochodzonego roszczenia na podstawie art.
222 § 2 w zw. z art. 144 k.c., należy mieć na uwadze przede wszystkim stanowisko
samych powodów, co do ochrony jakiego rodzaju dóbr - majątkowych, czy
niemajątkowych – zmierza wniesione powództwo.
Sąd Najwyższy w obecnym składzie przychyla się do najnowszego
stanowiska judykatury, według którego sprawa, której przedmiotem jest
rozstrzygnięcie o zasadności roszczenia o zaniechanie immisji niematerialnych
dochodzonego na podstawie art. 144 w zw. z art. 222 § 2 k.c., nie ma charakteru
sprawy niemajątkowej w rozumieniu art. 17 pkt 1 k.p.c. (por. postanowienie SN
z dnia 22 listopada 2013 r. III CZ 55/13, LEX nr 1431022).
Jak wskazano w uzasadnieniu tego postanowienia, podstawą wyróżnienia
kategorii praw majątkowych i niemajątkowych jest typowy interes, jaki realizują.
Na podstawie tego kryterium do praw majątkowych zalicza się w szczególności
prawa rzeczowe, wierzytelności opiewające na świadczenia majątkowe, prawa
majątkowe małżeńskie, a także istotną część praw kwalifikowanych jako tzw.
własność intelektualna. Do praw niemajątkowych zalicza się prawa osobiste
i prawa rodzinne niemajątkowe, stanowiące element stosunków między
małżonkami, krewnymi, przysposobionymi i powinowatymi.
Uwzględniając powyższe, dla oceny majątkowego bądź niemajątkowego
charakteru sprawy wywołanej wniesionym powództwem istotne jest, że podstawą
dochodzonego powództwa stanowi art. 144 k.c. w zw. z art. 222 § 2 k.c., kreujący
roszczenie prawnorzeczowe po stronie właściciela nieruchomości w stosunku do
właściciela nieruchomości sąsiedniej. Jest to więc typowy instrument ochrony
prawa majątkowego w postaci własności nieruchomości przed jego naruszeniami
przybierającymi inną postać niż pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad
rzeczą, w tym poprzez immisje. Ponadto roszczenie to nie zmierza do jakiejkolwiek
regulacji stosunków niemajątkowym, lecz na bezpośredniej ingerencji w sposób
korzystania z prawa własności przez właściciela nieruchomości sąsiedniej, będącej
źródłem immisji. Jedynie pośrednim skutkiem orzeczenia uwzględniającego to
roszczenie jest ochrona wartości niemajątkowych, w tym dóbr osobistych
5
właściciela i innych osób korzystających z nieruchomości sąsiedniej. W tym
znaczeniu instrument ochrony prawa rzeczowego, zmierzający do ukształtowania
sposobu wykonywania prawa własności nieruchomości sąsiedniej, służy także
ochronie wspomnianych wyżej wartości niemajątkowych. Nie zmienia to jednak
kwalifikacji sprawy jako majątkowej, gdyż jej przedmiotem nie są prawa
niemajątkowe, lecz roszczenie o charakterze majątkowym.
Mając powyższe na uwadze, skoro powodowie na etapie przed Sądem
pierwszej instancji jednoznacznie określili, że ich powództwo jest oparte na
podstawie art. 144 w zw. z art. 222 § 2 k.c., nie było argumentów do uznania,
że sprawa ma charakter niemajątkowy z tej tylko przyczyny, że jej źródłem są
immisje niematerialne z nieruchomości sąsiedniej.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 39814
k.p.c. w zw. z art. 3941
§ 3 k.p.c., Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji.
O kosztach postępowania zażaleniowego orzeczono na podstawie art. 98
§ 1 i 3 k.p.c. oraz na podstawie § 6 pkt 7 i § 13 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. 2013 r., poz. 461).