Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PK 14/15
POSTANOWIENIE
Dnia 28 maja 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Halina Kiryło
w sprawie z powództwa A. M.
przeciwko Przedsiębiorstwu Transportowo - Spedycyjnemu T. Spółce z o.o. w R.
o ryczałt za noclegi,
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 28 maja 2015 r.,
na skutek skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w R.
z dnia 2 października 2014 r.,
1. odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania;
2. zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 900
(dziewięćset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w R. wyrokiem z dnia 2 października 2014 r. oddalił apelację
pozwanego Przedsiębiorstwa Transportowo – Spedycyjnego T. Sp. z o.o. w R. od
wyroku Sądu Rejonowego w R. z dnia 12 marca 2014 r., mocą którego zasądzono
od pozwanego na rzecz powoda A. M. kwotę 22.885,02 zł tytułem ryczałtu za
noclegi w kraju i za granicą za okres od marca 2010 r. do lutego 2012 r. wraz z
ustawowymi odsetkami od dat wymagalności poszczególnych kwot i oddalono
powództwo w pozostałym zakresie oraz rozstrzygnięto o kosztach procesu.
2
Powyższy wyrok został zaskarżony skargą kasacyjną pozwanego. Skargę
oparto na podstawie naruszenia przepisów prawa materialnego: 1/ art. 2 pkt 7)
ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (jednolity tekst: Dz.U. z
2012 r., poz. 1155 ze zm.); 2/ art. 2 pkt 6) ustawy o czasie pracy kierowców; 3/ art.
27 ust. 5 ustawy o czasie pracy kierowców; 4/ art. 8 ust. 8 rozporządzenia
561/2006/WE; 5/ art. 26a-26e ustawy o czasie pracy kierowców; 6/ art. 153 ust. 1 i
5 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej; 7/ § 9 ust. 4 rozporządzenia
Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości
oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu
w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży
służbowej poza granicami kraju (Dz.U. Nr 236, poz. 1991 ze zm.) w związku z
art. 775
k.p.; 8/ art. 2 Konstytucji RP; 9/ art. 183a
-183e
k.p.; 10/ i 11/ § 9 ust. 4
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w
sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących
pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery
budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju; 12/ art. 7 k.c. oraz
art. 8 k.p. i 5 k.c. w związku z art. 300 k.p. Ponadto skargę oparto na podstawie
naruszenia przepisów postępowania - art. 328 § 2 k.p.c. Skarżący wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku i rozstrzygnięcie co do istoty sprawy, przez
oddalenie powództwa w całości i orzeczenie o zwrocie przez powoda na rzecz
pozwanego kwoty spełnionego świadczenia obejmującej świadczenie główne,
odsetki i koszty procesu w wysokości 36.561,84 zł, a także o zasądzenie od
powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, z uwzględnieniem kosztów
zastępstwa procesowego według norm przypisanych, za obie instancje i
postępowanie kasacyjne; ewentualnie wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu wraz z
rozstrzygnięciem o kosztach procesu, w tym kosztach zastępstwa procesowego, a
także o orzeczenie o zwrocie przez powoda na rzecz pozwanego kwoty
spełnionego świadczenia obejmującej świadczenie główne, odsetki i koszty procesu
w kwocie łącznej 36.561,84 zł.
Jako przesłankę przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania wskazano
występowanie w sprawie istotnych zagadnień prawnych oraz potrzebę dokonania
3
wykładni przepisów prawa wspólnotowego w zakresie ich interakcji z przepisami
prawa krajowego.
Zagadnienia prawne zostały sformułowane następująco: 1/ czy zdaniem
Sądu Najwyższego, zasadne jest zasądzenie roszczeń z tytułu ryczałtów
noclegowych, w sytuacji gdy co prawda pracodawca zapewnił obiektywnie
bezpłatny nocleg, lecz jednocześnie nie zapewnił go w rozumieniu rozporządzenia
Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości
oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu
w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży
służbowej poza granicami kraju, ale równocześnie kierowcy nie ponieśli „realnego” i
„rzeczywistego” kosztu „noclegu”, w sytuacji gdy kierowcy albo ponieśli jedynie
„okołonoclegowe” koszty toalet, pryszniców itp., uregulowane w § 2 pkt. 2) lit. c
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w
sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących
pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery
budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju albo też w ogóle nie
ponieśli jakichkolwiek kosztów (na przykład gdy pracodawca pokrywał powyższe
koszty); 2/ czy zdaniem Sądu Najwyższego, z definicji legalnej „podróży służbowej”,
uregulowanej w art. 2 pkt. 7) lit. a) oraz lit. b) ustawy o czasie pracy kierowców i
obowiązującej po 3 kwietnia 2010 r., wynika brak obowiązku pracodawców do
wypłaty świadczeń noclegowych (w tym także ryczałtów za nocleg), jeśli kierowca
nie realizował noclegu w zakresie definicji „przewozu drogowego” w rozumieniu
art. 2 pkt. 2) ustawy o czasie pracy kierowców oraz art. 4 lit. a) rozporządzenia
561/2006 WE Rozporządzenia (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady
z dnia 15 marca 2006 r oraz uregulowań wynikających z ustawy z dnia 21 marca
1985 r. o drogach publicznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 260 ze zm.) ?
W uzasadnieniu wniosku podniesiono, że sądy powszechne (na przykładzie
Sądu Okręgowego w R.) orzekając o zasądzeniu kierowcom ryczałtów za noclegi,
odwołują się wyłącznie do pierwszej części uchwały Sądu Najwyższego z dnia 12
czerwca 2014 r. (II PZP 1/14, OSNP 2014 nr 12, poz. 164) i wydają się nie
dostrzegać zarówno pełnej treści samej uchwały, jak też całkowicie pomijają
uzasadnienie przedmiotowej uchwały. Tymczasem oparcie orzeczeń wyłącznie na
4
pierwszej części zdania uchwały, z której wynika, że zapewnienie przez
pracodawcę kierowcy noclegu w kabinie ciężarowego środka transportowego
wyposażonego w specjalistyczną leżankę nie stanowi zapewnienia kierowcy
bezpłatnego noclegu w rozumieniu § 9 ust. 4 rozporządzenia Ministra Pracy i
Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków
ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej
lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza
granicami kraju, zafałszowuje obraz treści całej uchwały a w szczególności przekaz
płynący jej uzasadnienia. Istotnym zagadnieniem prawnym jest więc ustalenie, czy
faktycznie intencją Sądu Najwyższego w przedmiotowej uchwale i jej uzasadnieniu
było wskazanie, iż dla zasadności dochodzenia roszczenia przez kierowców oprócz
obowiązku zapewnienia bezpłatnego noclegu musi równolegle wystąpić także drugi
składnik, którym jest „koszt noclegu”. Co się tyczy drugiego istotnego zagadnienia
prawnego skarżący wskazał, że zgodnie z art. 2 pkt. 7) ustawy o czasie pracy
kierowców, obowiązuje definicję legalna „podróży służbowej” kierowców,
ograniczona jedynie do zakresu definicji legalnej „przewozu drogowego”. Sądy nie
dostrzegają, iż w oparciu o uregulowanie art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców,
kierowcy w „podróży służbowej” przysługują należności na pokrycie kosztów
związanych z wykonywaniem tego zadania służbowego, ustalane na zasadach
art. 775
§ 3-5 k.p. Natomiast art. 2 pkt 2 ustawy o czasie pracy kierowców określa,
że „przewozem drogowym” jest przewóz w rozumieniu rozporządzenia 561/2006
WE. Powołane rozporządzenie w art. 4 lit. a) określa natomiast, że: „przewóz
drogowy” oznacza każdą podróż odbywaną w całości lub części po drogach
publicznych przez pojazd, z ładunkiem lub bez, używanym do przewozu osób lub
rzeczy. „Przewozem drogowym” jest więc podróż realizowana po „drogach
publicznych”. Ustawa o drogach publicznych definiuje „drogi publiczne” stanowiąc,
że są to drogi krajowe, drogi wojewódzkie, drogi powiatowe, drogi gminne. Parkingi
natomiast należą do dróg krajowych jedynie wówczas, gdy znajdują się w pasie
drogowym. Wynika to z treści art. 8 ust. 1 ustawy o drogach publicznych. W
konsekwencji odpoczynek i sen odbierany poza drogami publicznymi nie stanowią
elementu składowego podróży służbowej. Do odpoczynków i snu realizowanego na
parkingach poza drogami publicznymi nie mają zastosowania uregulowania ustawy
5
o czasie pracy kierowców, więc nie mają zastosowania także uregulowania art. 775
§ 3-5 k.p. Na skutek powyższych ustaleń istotnym zagadnieniem prawnym jest
odpowiedź na pytanie, czy można zasadnie przyjąć, że brak jest jakiejkolwiek
normatywnej podstawy do wypłaty jakichkolwiek świadczeń noclegowych a w tym
także ryczałtów za nocleg, ponieważ obowiązek ten wypływa jedynie z faktu
konieczności pokrycia kosztów noclegu w ramach podróży służbowej odbywanej
wyłącznie w ramach „przewozu drogowego”. Jak podkreśla skarżący w
orzecznictwie nie zwrócono także dostatecznej uwagi, iż w sytuacji gdy kierowca
realizował w danym dniu podróż służbową, wówczas należne mu jest świadczenie
w postaci diety ale po powrocie do domu w tej samej dobie, za odbiór snu w domu
świadczenie noclegowe jest nienależne, ponieważ kierowca zaprzestał już
wykonywania podróży służbowej. Sądy nie dostrzegły, że analogiczny przypadek
zachodzi, gdy kierowca realizuje podróż służbową po drogach publicznych
(wówczas znajduje się formalnie w podróży służbowej) ale realizacja odpoczynku
poza pasem drogowym drogi publicznej, w ujęciu normatywnym nie mieści się w
zakresie definicji legalnej podróży służbowej. Odnosząc się więc ściśle do treści
normy, świadczenia noclegowe kierowcy w takim przypadku są nienależne (chyba
że odrębnie tę kwestię uregulował pracodawca w wewnątrzzakładowych źródłach
prawa pracy). W konsekwencji, do odpoczynku i snu realizowanego na parkingach
poza drogami publicznymi nie mają zastosowania uregulowania ustawy o czasie
pracy kierowców a w konsekwencji nie mają zastosowania także uregulowania
art. 775
§ 3-5 k.p.
Dodatkowo skarżący na podstawie art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii
Europejskiej zwrócił się do Sądu Najwyższego o wniesienie do Trybunału
Sprawiedliwości Unii Europejskiej pytania w trybie prejudycjalnym dotyczącego
wykładni art. 8 ust. 8 rozporządzenie 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z
15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych
odnoszących się do transportu drogowego oraz zmieniające rozporządzenie Rady
(EWG) nr 3821/85 i (WE) 2135/98, jak również uchylające rozporządzenie Rady
(EWG) nr 3820/85 od dnia 11 kwietnia 2007 r. o brzmieniu następującym: 1/ czy w
sytuacji, gdy zgodnie z art. 8 ust. 8 Rozporządzenia (WE) nr 561/2006 istnieje
możliwość snu w kabinie samochodu, to przy stosowaniu tego przepisu na gruncie
6
prawa krajowego należy w oparciu o zasadę skutku pośredniego dokonać jego
wykładni rozszerzającej w stosunku do regulacji krajowej przewidzianej w treści
§ 16 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 stycznia 2013 r.
w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej
lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej (Dz.U. z
2013 r., poz. 167) ?; 2/ czy w sytuacji, gdy odpoczynek, o którym mowa w
rozporządzeniu (WE) nr 561/2006, to dokładnie ten sam odpoczynek, o którym
mowa w art. 21a ustawy o czasie pracy kierowców, co wynika z treści definicji
legalnej instytucji „odpoczynku”, wyrażonej w regulacji krajowej przewidzianej w art.
2 pkt 6) ustawy o czasie pracy kierowców, można uznać, że dla kierowców
transportu międzynarodowego pojęcia „odpowiednie miejsce do spania” i
„bezpłatny nocleg” odnoszą się do tej samej okoliczności?; 3/ czy interpretacja §16
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 stycznia 2013 r. w
sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej
lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej (dawnego
§ 9 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w
sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących
pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery
budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju) nakazująca
pracodawcy wypłatę ryczałtu za nocleg w sytuacji, w której zapewnił on kierowcy
odpowiednie miejsce do spania i odbioru dziennych i skróconych tygodniowych
okresów wypoczynku w kabinie pojazdu, jest zgodna z art. 8 ust. 8 Rozporządzenia
(WE) nr561/2006?; 4/ czy to prawda, że z art. 153 ust. 5 Traktatu o Funkcjonowaniu
Unii Europejskiej wynika, iż prawo unijne nie reguluje kwestii wynagrodzenia, czego
zaprzeczeniem, zdaniem skarżącego, jest art. 10 rozporządzenia (WE) nr
561/2006, czy też jest tak jak sądzi skarżący i ku czemu się skłania, że prawo
unijne nie reguluje jedynie kwestii wysokości samej stawki wynagrodzenia?
W odpowiedzi na skargę kasacyjną, powód wniósł o wydanie postanowienia
o odmowie przyjęcia skargi do rozpoznania; ewentualnie - na wypadek przyjęcia
skargi do rozpoznania - wniósł o oddalenie skargi, w każdym przypadku z
orzeczeniem o kosztach postępowania.
7
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie kwalifikowała się do przyjęcia celem jej
merytorycznego rozpoznania.
Skarga kasacyjna, jako szczególny środek zaskarżenia, służy realizacji
interesu publicznego w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości. Funkcje
postępowania kasacyjnego powodują, że wniosek o przyjęcie skargi do
rozpoznania oraz jego uzasadnienie powinny koncentrować się na wykazaniu, iż w
konkretnej sprawie zachodzą okoliczności przemawiające za interwencją Sądu
Najwyższego. Rozpoznanie skargi kasacyjnej następuje tylko z przyczyn
kwalifikowanych, wymienionych w art. 3989
§ 1 pkt 1-4 k.p.c. i tylko w przypadku
przekonania Sądu Najwyższego przez skarżącego, za pomocą jurydycznej
argumentacji, że zachodzi publicznoprawna potrzeba rozstrzygnięcia
sformułowanego w skardze zagadnienia prawnego przy jej merytorycznym
rozpoznawaniu.
Zgodnie z art. 3989
§ 1 k.p.c., Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną do
rozpoznania, gdy w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, istnieje
potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub
wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów, zachodzi nieważność
postępowania lub skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona.
W razie powołania tej przesłanki przedsądu, jaką jest występowanie w
sprawie istotnego zagadnienia prawnego, obowiązkiem skarżącego jest
wywiedzenie i uzasadnienie występującego w sprawie problemu w sposób zbliżony
do tego, jaki przewidziany jest przy przedstawianiu zagadnienia prawnego przez
sąd odwoławczy na podstawie art. 390 k.p.c. (postanowienie Sądu Najwyższego z
dnia 9 maja 2006 r., V CSK 75/06, niepublikowane). Sformułowanie zagadnienia
powinno zatem odwoływać się w sposób generalny i abstrakcyjny do treści
przepisu, który nie podlega jednoznacznej wykładni, a którego wyjaśnienie przez
Sąd Najwyższy przyczyni się do rozwoju jurysprudencji i prawa pozytywnego. Rolą
Sądu Najwyższego, jako najwyższego organu sądowego w Rzeczypospolitej
Polskiej, nie jest bowiem działanie w interesie indywidualnym, lecz powszechnym,
poprzez ochronę obowiązującego porządku prawnego przed dowolnością
8
orzekania i ujednolicanie praktyki stosowania prawa pozytywnego. Nie każde więc
orzeczenie, nawet błędnie wydane, zasługuje na kontrolę w postępowaniu
kasacyjnym (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 2000 r., II CZ
178/99, OSNC 2000 nr 7-8, poz. 147, z dnia 18 marca 2004 r., I PK 620/03, LEX nr
513011, z dnia 8 lipca 2004 r., II PK 71/04, LEX nr 375715 i z dnia 16 kwietnia
2008 r., I CZ 11/08, LEX nr 393883). Nie spełnia określonego w art. 3989
§ 1 k.p.c.
wymagania sformułowanie istotnego zagadnienia prawnego w sposób ogólny i
nieprecyzyjny, a zwłaszcza ograniczenie się do samego postawienia pytania, bez
odniesienia się do problemów interpretacyjnych przepisów (postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 25 lutego 2008 r., I UK 332/07, LEX nr 452451 i z dnia 21 maja
2008 r., I UK 11/08, LEX nr 491538).
Co się tyczy tej przesłanki przedsądu, jaką jest potrzeba wykładni przepisów
prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w
orzecznictwie, przepisy mające być przedmiotem wykładni Sądu Najwyższego
powinny należeć do katalogu przepisów, których naruszenie przez sąd drugiej
instancji zarzucono w ramach podstawy skargi (postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 4 września 2002 r., I PKN 682/01, OSNP 2004 nr 12, poz. 211). Rzeczą
skarżącego jest zaś wykazanie, że określony przepis prawa, mimo iż budzi
poważne wątpliwości ze sprecyzowaniem, na czym te poważne wątpliwości
polegają, nie doczekał się wykładni, bądź niejednolita jego wykładnia wywołuje
rozbieżności w orzecznictwie sądów, które to orzecznictwo należy przytoczyć
(postanowienia Sadu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2002 r., III CKN 570/01,
OSNC 2002 nr 12, poz. 151, z dnia 28 marca 2007 r., II CSK 84/07, LEX nr
315351, z dnia 15 października 2002 r., II CZ 102/02, LEX nr 57231, z dnia 13
grudnia 2007 r., I PK 233/07, OSNP 2009 nr 2-4, poz. 43 i z dnia 9 czerwca 2008 r.,
II UK 37/08, LEX nr 494133). Oczywiste jest, iż budzący wątpliwości interpretacyjne
przepis musi mieć zastosowanie w sprawie, a jego wykładnia – mieć znaczenie dla
jej rozstrzygnięcia. Przedmiotem zainteresowania Sądu Najwyższego jest jednak
sam przepis, a nie rozstrzygnięcie konkretnego sporu. Stąd też wspomniane
wątpliwości interpretacyjne powinny być na tyle poważne, by ich wyjaśnienie nie
sprowadzało się do prostej wykładni przepisów. W tym wyraża się publicznoprawny
charakter skargi kasacyjnej. Celem realizowanym w wyniku rozpoznania skargi
9
kasacyjnej jest bowiem ochrona interesu publicznego przez zapewnienie
jednolitości wykładni przepisów prawa oraz wkład Sądu Najwyższego w rozwój
jurysprudencji i prawa pozytywnego, a nie korekta orzeczeń wydawanych przez
sady powszechne (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 2000 r., II CZ
178/99, OSNC 2000 nr 7-8, poz. 147).
Skarga kasacyjna w zakresie wniosku o przyjęcie jej do rozpoznania nie
spełnia wymagań stawianych temu nadzwyczajnemu środkowi zaskarżenia.
Konstruując istotne zagadnienie prawne i sugerując potrzebę wykładni przepisów
prawnych skarżący nawiązuje do problemów związanych ze sposobem
kompensowania pracownikom – kierowcom samochodów ciężarowych kosztów
noclegów podczas wykonywania przewozów w transporcie międzynarodowym.
Wbrew sugestiom autora skargi kasacyjnej, kwestie te zostały rozstrzygnięte w
powoływanej wielokrotnie uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z
dnia 12 czerwca 2014 r., II PZP 1/14 (OSNP 2014 nr 12, poz. 164). Wyrażono w
niej pogląd, zgodnie z którym zapewnienie pracownikowi - kierowcy samochodu
ciężarowego odpowiedniego miejsca do spania w kabinie tego pojazdu podczas
wykonywania przewozów w transporcie międzynarodowym nie stanowi
zapewnienia przez pracodawcę bezpłatnego noclegu w rozumieniu § 9 ust. 4
rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 19 grudnia 2002 r. w
sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących
pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery
budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz.U. Nr 236,
poz. 1991 ze zm.), co powoduje, że pracownikowi przysługuje zwrot kosztów
noclegu na warunkach i w wysokości określonych w § 9 ust. 1-3 tego
rozporządzenia albo na korzystniejszych warunkach i wysokości, określonych w
umowie o pracę, układzie zbiorowym pracy lub innych przepisach prawa pracy.
W uzasadnieniu uchwały uwzględniono kontekst międzynarodowy i unijny
problematyki kompensowania kosztów podróży służbowej kierowców pojazdów w
transporcie międzynarodowym. Zauważono, że w dniu 15 maja 1992 r. Polska
ratyfikowała Umowę europejską dotyczącą pracy załóg pojazdów wykonujących
międzynarodowe przewozy drogowe (AETR), sporządzoną w Genewie dnia 1 lipca
1970 r. (Dz.U. z 1999 r. Nr 94, poz. 1087 ze zm., dalej „umowa AETR”). Zgodnie z
10
art. 8 ust. 1 umowy AETR, w każdym dwudziestoczterogodzinnym okresie kierowca
korzysta z dziennego okresu odpoczynku wynoszącego co najmniej jedenaście
kolejnych godzin, który to okres może być skrócony do minimum dziewięciu
kolejnych godzin, nie częściej niż trzy razy w każdym tygodniu, pod warunkiem że
przed upływem następnego tygodnia otrzyma równoważny okres odpoczynku,
stanowiący rekompensatę. Ten dzienny okres odpoczynku może być wykorzystany
w pojeździe, jeżeli jest on wyposażony w miejsce do spania i znajduje się na
postoju (art. 8 ust. 7 umowy AETR). Umowa AETR nie reguluje w żadnym zakresie
wynagrodzenia za pracę kierowców będących pracownikami, czy innych świadczeń
przysługujących im w związku z pracą. Nie wynika to z treści przepisów tej umowy,
funkcji przez nie spełnianych oraz celów zawarcia umowy międzynarodowej. Z kolei
w prawie unijnym obowiązuje rozporządzenie (WE) nr 561/06 Parlamentu
Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych
przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego oraz zmieniające
rozporządzenia Rady (EWG) nr 3821/85 i (WE) 2135/98, jak również uchylające
rozporządzenie Rady (EWG) nr 3820/85 (Dz.U.UE.L. 2006 Nr 102, s. 1).
Rozporządzenie nr 561/06 - zgodnie z art. 288 Traktatu o funkcjonowaniu Unii
Europejskiej (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864/2) - ma zasięg ogólny, wiąże w
całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich państwach członkowskich. W
art. 4 rozporządzenia nr 561/06 przyjęto definicje podstawowych pojęć, między
innymi dziennego (regularnego i skróconego) okresu odpoczynku (lit. g) oraz
tygodniowego (regularnego i skróconego) okresu odpoczynku (lit. h). Według art. 8
ust. 8 rozporządzenia nr 561/06, jeżeli kierowca dokona takiego wyboru, dzienne
okresy odpoczynku i skrócone tygodniowe okresy odpoczynku poza bazą można
wykorzystywać w pojeździe, o ile posiada on odpowiednie miejsce do spania dla
każdego kierowcy i pojazd znajduje się na postoju. Przedmiotem regulacji
rozporządzenia nr 561/06 w żadnym zakresie nie jest jednak wynagrodzenie za
pracę kierowców będących pracownikami, czy inne świadczenia przysługujące im w
związku z pracą. Nie wynika to z treści przepisów rozporządzenia i ich funkcji.
Podstawą prawną wydania tego rozporządzenia jest art. 91 Traktatu o
funkcjonowaniu Unii Europejskiej, upoważniający do wydawania aktów dotyczących
wspólnej polityki transportowej (art. 90 Traktatu), w szczególności ustanawiających
11
środki pozwalające polepszyć bezpieczeństwo transportu. Przede wszystkim zaś -
zgodnie z art. 153 ust. 5 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej - wyłączona
jest możliwość regulowania w drodze aktów unijnego prawa pochodnego
wynagrodzeń za pracę rozumianych jako wszelkiego rodzaju należności
przysługujących pracownikowi od pracodawcy z tytułu zatrudnienia. Powyższe
oznacza, że art. 8 ust. 7 umowy AETR oraz art. 8 ust. 8 rozporządzenia nr 561/06
dotyczą możliwości wykorzystania przez kierowcę dziennego (także tygodniowego)
skróconego (ale już nie tygodniowego regularnego) odpoczynku w pojeździe (w
kabinie samochodu), jeżeli dokona on takiego wyboru, pod warunkiem, że pojazd
posiada odpowiednie miejsce do spania dla każdego kierowcy i znajduje się na
postoju. Przepisy te nie dotyczą natomiast uprawnień w zakresie przysługiwania
kierowcy od pracodawcy należności na pokrycie kosztów wyjazdów poza bazę w
celu wykonywania pracy (podróży służbowych); nie mogą więc służyć ocenie
przesłanek takich uprawnień, w szczególności przesłanek przysługiwania ryczałtu
za nocleg.
Co do krajowych regulacji powyższej problematyki Sąd Najwyższy nawiązał
do przepisów ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców (jednolity
tekst: Dz.U. z 2012 r., poz. 1155 ze zm.), w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 12
lutego 2010 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz o zmianie niektórych
innych ustaw (Dz.U. Nr 43, poz. 246), która weszła w życie z dniem 3 kwietnia
2010 r. Wbrew sugestiom skarżącego, motywując swoje stanowisko wyrażone w
powołanej uchwale, Sąd Najwyższy uwzględnił fakt wprowadzenia ustawą
nowelizującą nowej definicji podróży służbowej kierowcy, rozumianej jako każde
zadanie służbowe polegające na wykonywaniu na polecenie pracodawcy: a)
przewozu drogowego poza siedzibę pracodawcy lub b) wyjazdu poza siedzibę
pracodawcy, w celu wykonania przewozu drogowego (art. 2 pkt 7 ustawy o czasie
pracy kierowców). W art. 21a zmienionej ustawy o czasie pracy kierowców przyjęto
zaś, że kierowcy będącemu w tak zdefiniowanej podróży służbowej przysługują
należności na pokrycie kosztów związanych z wykonywaniem tego zadania
służbowego, ustalane na zasadach określonych w przepisach art. 775
§ 3-5 k.p. W
wyniku nowelizacji ustawy o czasie pracy kierowców powstała sytuacja prawna, w
której podróże kierowców transportu międzynarodowego odbywane w okresie do
12
dnia 3 kwietnia 2010 r. nie stanowiły podróży służbowych w rozumieniu art. 775
§ 1
k.p. (nie mają więc zastosowania wprost przepisy powszechnie obowiązujące
dotyczące zwrotu kosztów podróży służbowych), a po tej dacie są one podróżami
służbowymi (art. 2 pkt 7 ustawy o czasie pracy kierowców) i kierowcom przysługują
należności na pokrycie kosztów związanych z wykonywaniem tego zadania
służbowego.
Analizując przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z
dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności
przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej
jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju (Dz.U.
Nr 236, poz. 1991 ze zm.) oraz rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej
z dnia 29 stycznia 2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi
zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z
tytułu podróży służbowej (Dz.U. z 2013 r., poz. 167), Sąd Najwyższy sformułował
zaś następujące wnioski: - pojęcia „odpowiednie miejsce do spania” i „bezpłatny
nocleg” nie mogą być utożsamiane (zamiennie traktowane), a wręcz odwrotnie -
użycie różnych sformułowań w przepisach prawa oznacza, że są to różne pojęcia; -
zasadniczo prawodawca odnosi pojęcie „noclegu” do usługi hotelarskiej (motelowej;
pośrednio także do noclegu opłaconego w cenie karty okrętowej lub promowej), o
czym świadczy nie tylko zwrot kosztów w wysokości stwierdzonej rachunkiem
hotelowym (za usługi hotelarskie), ale także wysokość ustalonych limitów; - usługa
hotelarska obejmuje szerszy zakres świadczeń niż tylko udostępnienie „miejsca do
spania”, w szczególności możliwość skorzystania z toalety, prysznica,
przygotowania gorących napojów itp., a także (ewentualnie) zapewnienie
wyżywienia, co powoduje obniżenie diety; - brak przedstawienia rachunku za usługi
hotelarskie oznacza, że pracownik nie korzystał z hotelu (wzgląd na racjonalnego
prawodawcę, który to przewidział); wówczas zwrot kosztów noclegu zostaje
ograniczony do 25% limitu stanowiącego ryczałt za koszty realnie ponoszone w
czasie podróży, bez korzystania z usług hotelowych; - istota „ryczałtu” jako
świadczenia kompensacyjnego (w tym wypadku przeznaczonego na pokrycie
kosztów noclegu) polega na tym, że świadczenie wypłacane w takiej formie z
założenia jest oderwane od rzeczywistego poniesienia kosztów i nie pokrywa w
13
całości wszystkich wydatków z określonego tytułu (bo nie są one
udokumentowane); w zależności od okoliczności konkretnego przypadku kwota
ryczałtu - która jako uśredniona i ujednolicona ustalona jest przez prawodawcę -
pokryje więc pracownikowi koszty noclegowe w wymiarze mniejszym albo
większym niż faktycznie przez niego poniesione. Prowadzi to do ogólnego wniosku,
że zapewnienie przez pracodawcę pracownikowi (kierowcy wykonującemu
przewozy w międzynarodowym transporcie drogowym) odpowiedniego miejsca do
spania w kabinie samochodu ciężarowego, czyli wyposażenie samochodu w
odpowiednie urządzenia (leżankę, klimatyzację, ogrzewanie itp.) pozwala na
wykorzystanie przez kierowcę w samochodzie dobowego (dziennego) odpoczynku,
przy spełnieniu warunków określonych w art. 8 ust. 8 rozporządzenia nr 561/06;
natomiast nie oznacza zapewnienia mu przez pracodawcę bezpłatnego noclegu w
rozumieniu § 9 ust. 4 rozporządzenia z 2002 r. Taki stan rzeczy uprawnia
pracownika do otrzymania od pracodawcy zwrotu kosztów noclegu co najmniej na
warunkach i w wysokości określonych w § 9 ust. 1 lub 2 tego rozporządzenia.
Treść powołanej uchwały oraz jej uzasadnienie dają zatem odpowiedź na
wszystkie pytania stawiane przez skarżącego w ramach wskazanych w skardze
kasacyjnej przesłanek przedsądu. Wobec niewykazania istnienia owych
przesłanek, z mocy art. 3989
§ 2 k.p.c. należało orzec jak w sentencji
postanowienia.