Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 kwietnia 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 9 kwietnia 2015 r. w Szczecinie

sprawy (...) w K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.

o ubezpieczenie społeczne

na skutek apelacji wnioskodawcy

od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 16 maja 2014 r. sygn. akt IV U 2327/13

uchyla zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego i przekazuje sprawę Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. do ponownego rozpoznania.

SSO del. Beata Górska SSA Zofia Rybicka - Szkibiel SSA Jolanta Hawryszko

Sygn. akt III AUa 599/14

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. decyzją z dnia 30 września 2013r. skierowaną do (...) w K. stwierdził, ze S. K. jako osoba wykonująca pracę u płatnika składek na podstawie umowy zlecenia podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu w okresach od 28 lutego 2010r. do 30 kwietnia 2010r. i od 1 grudnia 2012r. do 7 grudnia 2012r., ponieważ nie posiadał innego tytułu zwalniającego z podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tego tytułu.

(...) w K. wniósł odwołanie od powyższej decyzji wnosząc o uchylenie decyzji i umorzenie postepowania.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o oddalenie odwołania i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego, powielając argumenty zawarte w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 16 maja 2014 roku Sąd Okręgowy w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie oraz zasądził od (...) w K. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. kwotę 60 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 30 grudnia 2009r. pomiędzy (...) G. P. i S. K. została zawarta umowa na wykonywanie czynności weterynaryjnych w imieniu (...). Umowa została zawarta na okres od 1 stycznia 2010r. do 31 grudnia 2012r. S. K. był zatrudniany przez (...) w K. do wykonywania czynności weterynaryjnych od 1 stycznia 2008r. W dniu 30 listopada 2009r. złożył oświadczenie, że jest osobą prowadzącą działalność gospodarczą, z tytułu której opłaca składki na ubezpieczenie społeczne. W dniu 1 maja 2010r. S. K. złożył oświadczenie, że jest pracownikiem (...) w K. zatrudnionym na czas określony do dnia 31.12.2010r. oraz że jest osobą prowadzącą działalność gospodarczą, z tytułu której nie opłaca składek na ubezpieczenie społeczne. W dniu 30 grudnia 2010r. S. K. złożył oświadczenie, że jest pracownikiem Prywatnej (...) w K. zatrudnionym na czas określony do dnia od 1 stycznia 2011r. do 31.12.2011r. oraz że jest osobą prowadzącą działalność gospodarczą, z tytułu której, jako emeryt, opłaca dobrowolne składki na ubezpieczenie społeczne. Umowy o pracę z R. K. prowadzącym Prywatną (...) w K. S. K. zawierał: w dniu 1 maja 2010r. na czas określony – 1 rok, w dniu 1 maja 2011r. – na czas nieokreślony. W dniu 30.11.2012r. zgłosił wniosek o rozwiązanie umowy o pracę z dniem 30.11.2012r. za porozumieniem stron.

Dalej Sąd I instancji ustalił, że S. K. dokonał wyrejestrowania z obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego od 28 lutego 2010r. w związku z nabyciem prawa do emerytury. Dokument wyrejestrowujący został przekazany do ZUS w dniu 17 czerwca 2010r. S. K. opłacał składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej od stycznia 1999r. do lutego 2010r. włącznie. Płatnik składek - (...) w K. dokonała wyrejestrowania S. K. z obowiązkowych ubezpieczeń społecznych z tytułu zatrudnienia od 1 grudnia 2012r. Dokument wyrejestrowujący ZUS ZWUA został przekazany do ZUS w dniu 13 grudnia 2012r.

W dniu 7 grudnia 2012r. S. K. zmarł.

Na podstawie powyższych ustaleń faktycznych Sąd Okręgowy zważył, że odwołanie nie jest zasadne.

Analizując zebrany w sprawie materiał dowodowy Sąd I instancji uznał, iż stan sprawy uzasadnia przyjęcie, że S. K., którego w okresach objętych decyzją tj. od 28 lutego 2010r. do 30 kwietnia 2010r. i od 1 grudnia 2012r. do 7 grudnia 2012r., łączyła z (...) umowa o wykonywanie czynności weterynaryjnych w imieniu (...) i który nie posiadał w tym okresach innego tytułu do polegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, na mocy art. 9 ust. 4a ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia (art.6 ust. 1 pkt 4 ustawy systemowej).

Sąd orzekający przytoczył treść z art. 9 ust. 4a. ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którą osoby, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4, mające ustalone prawo do emerytury lub renty podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jeżeli równocześnie nie pozostają w stosunku pracy, z zastrzeżeniem ust. 4b. Następnie Sąd ten wskazał, że S. K. opłacał składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej od stycznia 1999r. do lutego 2010r. włącznie. Dokonał wyrejestrowania z obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego od 28 lutego 2010r. w związku z nabyciem prawa do emerytury. Płatnik składek - (...) w K. dokonała wyrejestrowania S. K. z obowiązkowych ubezpieczeń społecznych z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę od 1 grudnia 2012r., ponieważ , jak wynika akt osobowych S. K. , w dniu 30.11.2012r. zgłosił on wniosek o rozwiązanie umowy o pracę za porozumieniem stron. Sąd Okręgowy ocenił, że przepisy z zakresu ubezpieczeń społecznych, w tym ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, mają charakter przepisów bezwzględnie obowiązujących, co oznacza, iż w sytuacjach w nich określonych muszą być one stosowane przez organ rentowy i brak u płatnika składek oświadczenia S. K. o ustaniu innych tytułów ubezpieczenia pozostaje bez znaczenia dla ustalenia istnienia obowiązku ubezpieczenia społecznego, podobnie jak ewentualna nadpłata składek na ubezpieczenie społeczne we wskazywanej kwocie 955,55 zł. Odnosząc się do zarzutów odwołania Sąd I instancji stwierdził, że przepis art.9 ust.5 ustawy systemowej dotyczy osób prowadzących działalność gospodarczą i nie odnosi się do osób wykonujących pracę na podstawie umowy o świadczenie usług.

Z tych motywów Sąd Okręgowy działając na podstawie art.477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł jak w pkt 1 wyroku.

O kosztach procesu Sąd ten orzekł w pkt 2 wyroku na podstawie art. 98, 99 i 108 k.p.c. związku z § 2 ust.1 i 2, § 5 i § 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002r. sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. nr 163 poz. 1349 ze zm.).

Kończąc Sąd I instancji dostrzegł, że rozważenia wymaga, czy postępowanie organu rentowego poprzedzające wydanie decyzji z dnia 30 września 2013r. skierowanej wyłącznie do płatnika składek nie było obarczone wadą polegająca na nieustaleniu następców prawnych zmarłego S. K. i w konsekwencji na niezapewnieniu im czynnego udziału w postępowaniu. W orzecznictwie sądów administracyjnych wada taka prowadzi do uchylenia zaskarżonej decyzji i stanowi o potrzebie przeprowadzenia powtórnego postępowania i zapewnienia udziału w postepowaniu następcom prawnym nieżyjącej strony. Sąd Okręgowy wskazał, że jako Sąd pierwszej instancji, który taką wadę stwierdził, nie miał możliwości uchylenia zaskarżonej decyzji, uprawnienie takie przysługuje bowiem jedynie na mocy art.477 ^14a k.p.c. Sądowi drugiej instancji.

Powyższe rozstrzygnięcie w całości zaskarżył płatnik składek zarzucając naruszenie art. 233 k.p.c. przez przekroczenie granic swobodnej oceny materiału dowodowego i niewłaściwą ocenę wiarygodności i mocy zebranych w sprawie dowodów poprzez przyjęcie, że złożone przez zleceniobiorcę, S. K. oświadczenie o podleganiu ubezpieczeniu społecznemu z innego tytułu niż umowa zlecenia nie ma żadnego znaczenia w sprawie oraz naruszenie art. 9 ust. 2, 2a i art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 13.10.1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych przez nieuwzględnienie, że ubezpieczony S. K. miał prawo wyboru z tytułu zbiegu ubezpieczenia społecznego z umowy zlecenia i prowadzenia działalności gospodarczej i przyjęcie, że ubezpieczony S. K. podlegał obowiązkowemu ubezpieczeniu z tytułu umowy zlecenia, a nie z tytułu prowadzenia działalności. Nadto skarżący podniósł zarzut dotknięcia wadą decyzji organu rentowego, która została wydana po śmierci ubezpieczonego zleceniobiorcy, mającego przymiot strony w postępowaniu przed organem rentowym w sprawie stwierdzenia podlegania obowiązkowi ubezpieczeń społecznych oraz wymiaru należnych składek bez udziału spadkobierców ubezpieczonego oraz przeprowadzenia przez Sąd I instancji postępowania sądowego tylko z udziałem płatnika składek i organu rentowego, co zdaniem apelującego, zgodnie z art. 477 ¹¹ § 2 k.p.c. w związku z art. 379 pkt 5 k.p.c. skutkuje nieważnością postępowania.

Wskazując na powyższe zarzuty apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości oraz o zasądzenie od organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającej go decyzji organu rentowego i przekazanie Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K. do ponownego rozpoznania przy uwzględnieniu kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu apelacyjnym jako części kosztów postępowania.

W odpowiedzi na apelację, organ rentowy wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie od ubezpieczonego na rzecz organu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja płatnika zasługiwała na uwzględnienie, prowadząc do uchylenia zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającej go decyzji organu rentowego i przekazania sprawy Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych w K. do ponownego rozpoznania.

Jakkolwiek słuszny jest zarzut apelującego dotyczący wadliwości decyzji organu rentowego, wydanej po śmierci ubezpieczonego, Sąd Odwoławczy zwraca w tym miejscu uwagę, że Sąd I instancji również dostrzegł tę okoliczność. W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd ten wyraźnie podkreślił, że wyłącznie względy proceduralne nie pozwoliły na uchylenie zaskarżonej decyzji, gdyż zgodnie z przepisami procedury (art. 477 ^14a k.p.c.) uprawnienie takie przysługuje tylko Sądowi II instancji. Natomiast całkowitą rację ma apelujący podnosząc zarzut przeprowadzenia przez Sąd I instancji postępowania bez udziału spadkobierców ubezpieczonego, co skutkuje nieważnością postępowania. Co więcej, dostrzec trzeba, że niezależnie od zarzutów apelacyjnych, nieważność postępowania, stosownie do treści art. 378 § 2 k.p.c. Sąd Odwoławczy jest obowiązany brać pod uwagę z urzędu.

Pozostałe zarzuty apelacji okazały się chybione. Nie można bowiem uznać za uzasadnioną podstawę apelacyjną polemiki skarżącego z wynikiem postępowania dowodowego i oceną dokonaną w granicach swobodnej oceny dowodów przez Sąd orzekający. Ocena ta była bowiem swobodna, a nie dowolna i nie naruszyła granic zakreślonych treścią przepisu art. 233 § 1 k.p.c. Sąd I instancji nie dopuścił się także naruszenia przepisów prawa materialnego.

Istota sporu sprowadzała się do ustalenia, czy w okresach od 28 lutego 2010 roku do 30 kwietnia 2010 roku i od 1 grudnia 2012 roku do 7 grudnia 2012 roku płatnik – Inspekcja Weterynaryjna (...) w K. - był obowiązany zgłosić zleceniobiorcę (S. K.) do ubezpieczenia społecznego. Sąd Odwoławczy podzielił w tej mierze w całości ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu Okręgowego, rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego przytaczania (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 2010 r., I UK 233/09, LEX nr 585720).

Jedynie dla porządku, Sąd Apelacyjny wskazuje, że kluczowe w niniejszej sprawie było, że:

- w dniu 30 grudnia 2009 roku ubezpieczony zawarł z (...) w K. umowę o wykonywanie czynności urzędowych w imieniu (...). Umowę zawarto na okres od 1 stycznia 2010 roku do 31 grudnia 2012 roku,

- od stycznia 1999 roku do lutego 2010 roku włącznie S. K. opłacał składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej,

- w związku z nabyciem prawa do emerytury od 28 lutego 2010 roku dokonał wyrejestrowania z obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego,

- umowę o pracę z Prywatną (...) w K. zawarł dnia 1 maja 2010 roku,

- w związku z wnioskiem ubezpieczonego, rozwiązanie umowy o pracę z (...) nastąpiło z dniem 30 listopada 2012 roku,

- S. K. zmarł 7 grudnia 2012 roku.

Z powyższego jednoznacznie wynika, że w okresie od wyrejestrowania z obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego z uwagi na nabycie prawa do emerytury (28.02.2010r.) do dnia zawarcia umowy o pracę z Prywatną (...) w K. (1.05.2010r.) oraz od rozwiązania umowy o pracę z (...) do dnia śmierci, S. K. podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu. Podstawę prawną takich ustaleń stanowi art. 9 ust. 4a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, na co prawidłowo wskazał Sąd I instancji. Obowiązek zgłoszenia zleceniobiorcy do ubezpieczeń społecznych należał do płatnika składek - (...) w K. (art. 9 ust. 4a, art. 12 ust. 1 ustawy systemowej). W tym miejscu za Sądem Okręgowym powtórzyć trzeba, że przepisy dotyczące ubezpieczeń społecznych mają charakter bezwzględnie obowiązujących. Oznacza to, że w sytuacjach określonych tymi przepisami muszą one znaleźć zastosowanie. Tak też było w przedmiotowej sprawie, kiedy organ rentowy musiał ustalić istnienie obowiązku ubezpieczenia społecznego. Brak zatem oświadczenia zleceniobiorcy o ustaniu innych tytułów ubezpieczenia pozostaje bez znaczenia. Ustalenie bowiem obowiązku ubezpieczenia społecznego nie jest w żadnej mierze od takich oświadczeń zależne.

Abstrahując od powyższych rozważań, w sprawie pierwszoplanowe znaczenie miał fakt wydania przez organ decyzji w dacie 30 września 2013 roku, zatem gdy podlegający ubezpieczeniu już nie żył. Skutki wynikające z takiego stanu rzeczy są złożone. Po pierwsze przepisy kodeksu postępowania administracyjnego, do których posiłkowego stosowania organ rentowy jest obowiązany, nie pozwalają na wydanie decyzji w stosunku do osoby nieżyjącej. Wydanie zatem przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzji dotyczącej osoby nieżyjącej ocenić należy jako rażące naruszenie prawa w rozumieniu art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a. Tym samym przedmiotowa decyzja obarczona jest wadą nieważności i nie wywołuje skutków prawnych.

Jednakże w tym miejscu przytoczyć warto pogląd Sądu Apelacyjnego w Łodzi, przedstawiony w wyroku z dnia 23 stycznia 2014 roku (III AUa 55/13), który tutejszy Sąd w pełni podziela, a mianowicie, że nieważność decyzji administracyjnej wynikająca z naruszeń, o których mowa w art. 156 § 1 k.p.a nie przekłada się wprost na postępowanie sądowe zainicjowane wniesieniem odwołania od decyzji organu rentowego. Niebagatelne znaczenie ma w tej mierze także orzecznictwo Sądu Najwyższego, z którego wynika, że wniesienie odwołania do sądu inicjuje postępowanie w sprawie, która jest sprawą cywilną i podlega rozstrzygnięciu według reguł określonych w kodeksie postępowania cywilnego (wyrok SN z dnia 19 czerwca 1998 roku, II UKN 105/98; postanowienie SN z dnia 26 maja 2006 roku, I UK 314/05).

Z poszanowaniem powyższego, przyjąć trzeba, że nieważność decyzji wydanej przez organ rentowy nie przesądza jeszcze o nieważności postępowania przed Sądem I instancji. Dla prowadzenia postępowania przed sądem wystarczy bowiem, aby decyzja, od której wniesiono odwołanie, miała cechy aktu administracyjnego. Bogate w tej mierze orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazuje, że wady decyzji administracyjnej wynikające z naruszenia reguł postępowania administracyjnego pozostają poza zainteresowaniem sądu ubezpieczeń społecznych, chyba że sąd dostrzeże takie wady formalne decyzji, które dyskwalifikują ją w stopniu odbierającym jej cechy aktu administracyjnego. Taka sytuacja występuje przykładowo w sytuacji wydania decyzji przez organ oczywiście niewłaściwy (uchwała SN z dnia 21 listopada 1980 roku, III CZP 43/80). Nawet jednak stwierdzenie przez sąd w toku postępowania cywilnego takiej wady decyzji administracyjnej, powoduje skutki jedynie w sferze tegoż postępowania.

Decyzja organu rentowego dotycząca S. K. nie była obarczona wadami odbierającymi jej przymiot aktu administracyjnego, a zatem jej znaczenie w sprawie sprowadzało się do tego, że jej treść określiła przedmiot sporu ( wyrok SN z dnia 6 września 2000 roku, II UKN 685/99). Jak nadmieniono wyżej, Sąd I instancji rozpoznając odwołanie, badał sprawę w oparciu o przepisy kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z art. 477 ¹¹ k.p.c. stronami takiego postępowania są ubezpieczony, inna osoba, której praw dotyczy wydana decyzja, organ rentowy oraz zainteresowany, a stosownie do treści art. 477 ¹¹ § 2 k.p.c. zainteresowanym jest ten, czyich praw lub obowiązków dotyka bezpośrednio rozstrzygnięcie sprawy. W realiach rozpoznawanej sprawy S. K., którego organ rentowy wskazał jako ubezpieczonego, z oczywistych powodów nie brał udziału w sprawie ani na etapie postępowania administracyjnego, ani jako strona przed Sądem Okręgowym. Jednakże przepis powołanego wyżej art. 477 ¹¹ § 2 k.p.c. wyraźnie wskazuje, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych muszą brać udział wszystkie podmioty materialnego stosunku ubezpieczenia społecznego, a obowiązkiem sądu jest wezwanie wskazanych osób do udziału w sprawie. Zatem S. K. powinien być stroną postępowania w sprawie z odwołania płatnika od decyzji ustalającej podleganie zleceniobiorcy ubezpieczeniom. Śmierć zleceniobiorcy przed wydaniem decyzji powodowała, że osobami zainteresowanymi , które winny zostać wezwane do udziału w sprawie są jego spadkobiercy. Sąd I instancji zaniechał jednak tego obowiązku, co skutkuje nieważnością postępowania wynikającą z treści przepisów art. 477 ¹¹ § 2 k.p.c. w związku z art. 379 pkt 5 k.p.c.

Powyższe ustalenia spowodowały uchylenie przez Sąd Odwoławczy zaskarżonego wyroku z przyczyn, które Sąd ten obowiązany jest brać pod rozwagę z urzędu. Jednocześnie mając na uwadze, że obowiązek prawidłowego ukształtowania stron postępowania występuje już na etapie wydania decyzji, Sąd Apelacyjny uchylił także poprzedzającą wyrok decyzję organu rentowego.

Tym się kierując Sąd II instancji na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. w związku z art. 477 ^14a k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego i przekazał sprawę Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K. do ponownego rozpoznania.

SSO del. Beata Górska SSA Zofia Rybicka – Szkibiel SSA Jolanta Hawryszko