Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 maja 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – Wydział I Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 15 maja 2015 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa S. K.

przeciwko Skarbowi Państwa - Dyrektorowi Zakładu Karnego w T.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Tarnowie

z dnia 22 grudnia 2014 r. sygn. akt I C 62/14

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 120 zł (sto dwadzieścia złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 302/15

Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z dnia 15 maja 2015 r.

Powód S. K. w pozwie skierowanym przeciwko Skarbowi Państwa – Dyrektorowi Zakładu Karnego w T. domagał się zobowiązania pozwanego do zaniechania działania naruszającego dobra osobiste powoda oraz usunięcie skutków już powstałego naruszenia tj. do przeniesienia powoda do jednostki penitencjarnej bądź celi, w której dobra osobiste powoda nie byłyby naruszane, zobowiązania pozwanego do przeproszenia powoda za dokonane już naruszenia dóbr osobistych, których skutków nie da się usunąć poprzez zamieszczenie na koszt pozwanego w ciągu siedmiu dni od uprawomocnienia wyroku na stronie internetowej (...) N. ((...)) tekstu „Wyrażam ubolewanie, że Centralny Zarząd Służby Więziennej dopuścił do naruszenia dóbr osobistych pana S. K. poprzez umieszczenie go w jednostkach penitencjarnych nie spełniających standardów cywilizowanego państwa i za wszystkie wyrządzone panu S. K. szkody niematerialne szczerze przepraszam”. Ponadto pozwany wniósł o zasądzenie od pozwanego na przecz powoda kwoty w wysokości 20 000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznane krzywdy wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz zasądzenie od pozwanego kwoty 5 000 zł na cel społeczny: na rzecz Fundacji (...) i edukacji (...) N..

Jako podstawę prawną swoich roszczeń powód podał przepisy art. 23 i 24 § 1 k.c. w zw. z art. 448 k.c. oraz wskazał na naruszenie art. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz art. 77 Konstytucji RP. W uzasadnieniu wskazał, że podczas odbywania kary pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w T. zostały naruszone jego dobra osobiste poprzez izolowanie w warunkach, które nie spełniały standardu 3 m ² powierzchni mieszkalnej na osobę, co narusza dyspozycję art. 110 § 2 k.k.w. Przeludnienie przyczyniło się do braku komfortu psychicznego u powoda oraz utrudniało zachowanie prywatności czy intymności, powodowało częste konflikty i agresje więźniów osadzonych wraz z powodem, co skutkowało u niego narastającym strachem i niepokojem o zdrowie oraz życie. Powód wskazał także, że kąciki sanitarne w celach nie były dostatecznie odseparowane od powierzchni mieszkalnych, co krępowało i utrudniało korzystanie z urządzeń sanitarnych w sposób swobodny oraz sprawiało, że w celach utrzymywał się nieprzyjemny zapach. Konieczność mycia się, rozbierania i załatwiania potrzeb fizjologicznych w obecności współosadzonych doprowadziła do naruszenia dobra osobistego powoda w postaci jego intymności. Powód podał, że cele były zagrzybione i panowała w nich wilgoć. W wyposażeniu celi brakowało podstawowych elementów, jak półki, zabezpieczenia i drabinki przy łóżkach piętrowych. W okresie letnim i zimowym cele nie były wietrzone, a w zimie w pomieszczeniach panował chłód. W celach brakowało dziennego światła z powodu zbyt małych okien, zasłoniętych kratami i blindami. Natomiast sztuczne oświetlenie było włączone cały dzień, co negatywnie wpłynęło na wzrok powoda, powodując jego osłabienie. Powód wskazał na brak dostępu do ciepłej wody, kąpiel jeden raz w tygodniu oraz niewystarczający przydział środków higieny osobistej. Powód zarzucił także, że opieka medyczna w jednostce penitencjarnej w T. była nieprofesjonalna, objawy zgłaszane przez powoda były bagatelizowane, otrzymywał na wszelkie dolegliwości środki przeciwbólowe. Powód nie mógł skorzystać z pomocy lekarza psychiatry. Wskazał także na niestosowne zachowanie funkcjonariuszy Służby Więziennej, poniżanie z ich strony.

Strona pozwana Skarb Państwa – Zakład Karny w T., zastępowana przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa, wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda kosztów postępowania wedle norm przepisanych na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

W uzasadnieniu strona wskazała, że powód przebywał w Zakładzie Karnym w T. od 20 czerwca 2013 r. do 4 lutego 2014 r. Pozwany wskazał, że powód nie przebywał w Zakładzie Karnym w T. w warunkach przeludnienia, a panujące w jednostce penitencjarnej warunki sanitarno-bytowe były zgodne z obowiązującymi przepisami prawa. Cele były wyposażone w sprzęt kwaterunkowy zgodnie z normami przewidzianymi rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2003 r. w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych (Dz. U. Nr 186, poz. 1820). Cele mieszkalne były wyposażone w wyodrębniony, zabudowany kącik sanitarny, instalację c.o., środki higieniczne i sprzęt kwaterunkowy zapewniający miejsce do spania łóżko (łóżka piętrowe są wyposażone w drabinki), jak też miejsce do spożywania posiłków. W celach zamontowane jest odpowiednie oświetlenie jarzeniowe i żarowe. Ze względu na warunki architektoniczne budynku pomieszczenia nie są wyposażone z instalację wentylacyjną, jednak wentylacja odbywa się poprzez mikrowentylację w oknach i wietrzenie cel. Pozwany miał dostęp do zajęć kulturalno-oświatowych i sportowych, codziennych spacerów, kaplicy. Zgodnie z rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 r. w sprawie regulaminu organizacyjno–porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności (Dz. U. Nr 152 poz. 1493) węzeł sanitarny (ubikacja) w celach wydzielona jest od reszty pomieszczenia ścianami pełnymi, natomiast w celi znajduje się tylko umywalka. Powód zgodnie z § 30 ust. 2 ww. rozporządzenia miał zapewnioną kąpiel raz w tygodniu w ciepłej wodzie. Ponadto w Zakładzie Karnym w T. powód miał zagwarantowany dostęp do opieki medycznej. Fakt niezadowolenia powoda z poziomu udzielanej pomocy medycznej nie może być uznany za wykazanie, że taka pomoc nie została udzielona.

Pozwany wskazał, że w działaniach pozwanego Skarbu Państwa nie można dopatrzyć się żadnej bezprawności. Wszystkie podjęte czynności wynikały z obowiązujących przepisów. Wobec braku bezprawności działań pozwanego brak jest podstaw do przypisania mu odpowiedzialności z tytułu naruszenia dóbr osobistych.

Wyrokiem z dnia 22 grudnia 2014 roku Sąd Okręgowy w Tarnowie oddalił powództwo oraz zasądził od powoda na rzecz na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd I instancji wydał wyrok w oparciu o następujące ustalenia faktyczne. Powód przebywał w Zakładzie Karnym w T. od dnia 20 czerwca 2013 roku do 4 lutego 2014 roku. Został umieszczony w pawilonie (...) Zakładu Karnego i przebywał w celach Oddziału (...). W okresie osadzenia powód nie przebywał w warunkach przeludnienia, we wszystkich celach, w których został umieszczony powierzchnia na jednego osadzonego wynosiła ponad 3 m ^{( 2)}. Względem powoda nie były wydawane decyzje o osadzeniu w warunkach przeludnienia tj. w celach, w których powierzchnia na jednego osadzonego wynosiła poniżej 3 m ^{( 2)}. Powód osadzony został w następujący sposób:

- w dniach od 20 czerwca do 21 czerwca 2013 roku w celi nr (...) o pow. 17,47 m ² wraz z 5 osobami,

- w dniach od 21 czerwca do 9 lipca 2013 roku w celi nr(...) o pow. 20,32 m ² wraz z 6 osobami,

- w dniach od 9 lipca do 5 września 2013 roku w celi nr(...)o pow. 32,29 m ² wraz z 10 osobami,

- w dniach od 5 września do 9 września 2013 roku w celi nr (...) o pow. 20,32 m ² wraz z 6 osobami,

- w dniach od 9 września do 10 września 2013 roku w celi nr(...)o pow. 20,46 m ² wraz z 6 osobami,

- w dniach od 10 września do 17 września 2013 roku w celi nr (...) o pow. 9,31 m ² wraz z 3 osobami,

- w dniach od 17 września do 17 października 2013 roku w celi nr(...)o pow. 9,11 m ² wraz z 3 osobami,

- w dniach od 17 października do 4 listopada 2013 roku nr (...) o pow. 20,32 m ² wraz z 6 osobami,

- w dniach od 4 listopada do 23 grudnia 2013 roku w celi nr(...)o pow. 8,45 m ² wraz z 2 osobami,

- w dniach od 23 grudnia do 4 lutego 2013 roku w celi nr(...)o pow. 8,29 m ² wraz z 2 osobami.

Ustalił następnie Sąd Okręgowy, że Zakład Karny w T. znajduje się w budynku przy ul. (...). Budynek został wybudowany na początku XX wieku. Cele mieszkalne są wyposażone w środki higieniczne i sprzęt kwaterunkowy zapewniający zarówno indywidualne miejsce do spania – łóżko (zazwyczaj piętrowe), jak też miejsce do spożywania posiłków – stoliki. Wyposażenie kwaterunkowe odpowiada normom wyposażenia w sprzęt ustalonych w oparciu o przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2003 r. w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych.

W celach mieszkalnych znajduje się wyodrębniony pełnymi ścianami, zabudowany kącik sanitarny z drzwiami. Umywalka znajduje się poza kącikiem sanitarnym. W celach nie ma ciepłej wody, ale jest bieżąca woda chłodna. Raz w tygodniu zapewnia się skazanym ciepłą kąpiel w łaźni. Składa się ona z trzech tur ok. 60–sekundowych, w których puszczana jest ciepła woda, rozdzielanych przerwami. W pozostałe dni tygodnia powód mył się w celi w kąciku sanitarnym. Powód podczas pobytu w jednostce penitencjarnej w T. korzystał w celi z czajnika. Osadzeni prali i suszyli odzież w celach. W celach okresowo powstawały zaczernienia na ścianach i zawilgocenie pomieszczeń.

Ustalił dalej Sąd I instancji, że ze względów bezpieczeństwa przeciwpożarowego oraz względów oszczędnościowych w godzinach dopołudniowych (od godz. 9 do 14) oraz w porze nocnej (od godz. 22:00 do 5:00) w jednostce wyłączany był dopływ prądu do gniazdek. Cele są wyposażone w odpowiednie oświetlenie jarzeniowe i żarowe wykonane zgodnie z projektem instalacji elektrycznej. Oświetlenie było wyłączane o godzinie 22:00. Światło dzienne w celach zapewniały okna, które osadzeni mogli bez przeszkód otwierać. Ze względu na warunki architektoniczne budynku pomieszczania nie są wyposażone w instalację wentylacji grawitacyjnej. Wymiana powietrza odbywa się poprzez mikrowentylację w oknach, a przede wszystkim poprzez wietrzenie okienne podczas pobytu skazanych poza celą. Więźniowie są informowani o konieczności wentylacji. Prawidłowe wietrzenie celi pozwalało wyeliminować nieprzyjemne zapachy. W okresie jesienno–zimowym cele były ogrzewane za pomocą kaloryferów.

Więźniowie mają możliwość spędzania czasu poza celą, powód miał dostęp do zajęć sportowych i kulturalnych. Uczęszczał do świetlicy, korzystał z codziennych spacerów, zajęć sportowych – grał w piłkę nożną. Zakład Karny zapewniał także osadzonym odbywanie praktyk religijnych, dostęp do kaplicy.

Co miesiąc powód, jak i pozostali osadzeni, otrzymywali środki czystości, w tym m.in. mydło, papier toaletowy, maszynkę i krem do golenia, pastę do mycia zębów, płyn do mycia naczyń, proszek do prania. Powód korzystał z dostarczanych przez Zakłada Karny środków czystości, miał także możliwość dokupienia środków higienicznych lub otrzymywania w tym zakresie pomocy od osób spoza jednostki. Więźniowie podczas pobytu w Zakładzie Karnym w T. byli zaopatrywani w bieliznę osobistą, a także bieliznę pościelową i koce.

Ustalił wreszcie Sąd okręgowy, że trzy razy dziennie powód otrzymywał posiłek, w tym jeden ciepły. Wszyscy w Zakładzie Karnym dostają jednakowe środki czystości i takie same porcje żywieniowe.

Powód podczas odbywania kary pozbawienia wolności miał zapewnioną opiekę medyczną i korzystał z wizyt u lekarza. Powód nie wchodził w konflikty z współosadzonymi.

Powyższy stan faktyczny Sąd I instancji ustalił w oparciu o dowody w postaci kopii wydruku z przeglądarki historii pobytów osadzonego (...), kopii wydruku z przeglądarki historii rozmieszczenia (...), wykazu pomieszczeń w budynkach mieszkalnych Zakładu Karnego w T. z dnia 7 marca 2014 r., notatkę służbową sporządzoną przez kpt. R. G. - p.p. z-cy kierownika działu penitencjarnego - z dnia 6 lutego 2014 r. oraz notatkę służbową G. B. z dnia 10 lutego 2014 r. i zeznania świadka T. M., a także w oparciu o przesłuchanie powoda.

Dokumenty, które legły u podstaw ustaleń, Sąd I instancji uznał w całości za autentyczne i wiarygodne. Żadna ze stron nie kwestionowała przedmiotowych dowodów od strony ich formy czy treści, jak również nie ujawniły się jakiekolwiek okoliczności, które dawałyby podstawę do dokonania z urzędu negatywnej oceny tych dokumentów.

Odnośnie dowodów osobowych, Sąd Okręgowy dał wiarę częściowo zeznaniom powoda. Opierając się na zasadach logiki i doświadczenia życiowego, a w szczególności mając na uwadze zakres okoliczności jakie mogą mieć znaczenie dla oceny zasadności roszczenia powoda, Sąd z zeznań tych uwzględnił w ustaleniach faktycznych te okoliczności, które albo znajdowały potwierdzenie w pozostałych dowodach przeprowadzonych w sprawie w tym zeznaniach świadka, albo dawały pełne przekonanie o ich prawdziwości. W pozostałej części Sąd I instancji uznał zeznania powoda za niewiarygodne i będące efektem przyjętej strategii procesowej w tej sprawie. Sąd nie dał wiary zeznaniom m.in. w części dotyczącej trudności z dostępem do opieki medycznej i słabej jakości opieki, pogorszenia się stanu zdrowia psychicznego i wzroku powoda wskutek warunków panujących w jednostce penitencjarnej w T.. Twierdzenia te nie znalazły potwierdzenia w zeznaniach świadka i pozostałym przedstawionym przez powoda materiale dowodowym.

Podstawą prawną rozstrzygnięcia Sądu I instancji był art. 417 § 1 k.c. oraz art. 448 k.c. w zw. z art. 23 k.c. i art. 24 k.c. Sąd Okręgowy stwierdził, że dla uwzględnienia roszczeń powoda koniecznym było ustalenie naruszenia dobra osobistego powodowa wskutek bezprawnego działania strony pozwanej. Ustalenie tych okoliczności rodzi po stronie powoda roszczenie określone w treści art. 448 k.c. Sąd I instancji podkreślił, że na powodzie dochodzącym zadośćuczynienia pieniężnego tytułem naruszenia dóbr osobistych spoczywał ciężar udowodnienia, iż miało miejsce naruszenie dobra osobistego (co wynika z ogólnej reguły dowodowej wyrażonej w treści art. 6 k.c.) Natomiast stronę pozwaną obciąża ciężar dowodu, że naruszenie dobra osobistego nie było bezprawne (art. 24 k.c.)

W ocenie Sądu I instancji nie doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda w postaci zdrowia, poszanowania godności ani prawa do intymności.

Sąd I instancji wskazał, że osoby odbywające karę pozbawienia wolności doznają w pewnym stopniu ograniczeń w zakresie dóbr osobistych co wynika z istoty tej kary (ograniczenia w możliwości poruszenia się, dysponowania przedmiotami czy też ograniczenia w zakresie prywatności). Ograniczenia te nie są bezprawne, gdyż znajdują pełną legitymację w przepisach prawa (k.k.w. i wewnętrzny regulamin placówki penitencjarnej).

W ocenie Sądu I instancji ustalone w sprawie okoliczności nie dają podstawy do stwierdzenia, aby w trakcie pobytu powoda w Zakładzie Karnym w T. doszło do bezprawnego naruszenia dóbr osobistych powoda. Powołując się na brak odpowiedniej opieki medycznej powód nie wykazał naruszenia jego zdrowia wskutek działania lub zaniechania strony pozwanej, w tej sytuacji – zdaniem Sądu I instancji – odpada odpowiedzialność, jaka mogłaby wynikać z naruszenia tego dobra. Nie wykazał powód także, jak w jego ocenie prawidłowa opieka medyczna powinna wyglądać i na czym polegały uchybienia Zakładu Karnego w T.. Z kolei z zeznań świadka i samego powoda wynika, że powód korzystał w Zakładzie Karnym z pomocy lekarskiej. Powód objęty był zatem opieką medyczną, a oczywistym jest, iż odbywanie kary pozbawienia wolności wiąże się z ograniczeniem możliwości skorzystania z opieki medycznej z wyboru na zasadach jakie dostępne są osobom przebywającym na wolności. Reasumując – w ocenie Sądu I instancji – powód nie wykazał, aby przepisywane mu leki albo prowadzona terapia nie były adekwatne do zgłaszanych dolegliwości. Nie przedstawił także żadnego dowodu odnośnie nieprawidłowości przy świadczeniu pomocy medycznej w Zakładzie Karnym w T.. Również twierdzenia powoda odnośnie nieprawidłowego i poniżającego traktowania go przez funkcjonariuszy Służby Więziennej nie znalazły odzwierciedlenia w zeznaniach świadka, nie był on bowiem bezpośrednim świadkiem takich zachowań funkcjonariuszy wobec osoby powoda.

Okoliczności ujawnione w sprawie oraz przeprowadzone dowody zaprzeczały twierdzeniom powoda o naruszeniu prawa poprzez brak zapewnienia prawidłowych warunków odbywania kary pozbawienia wolności. Okoliczności, na które powoływał się powód, a dotyczące warunków panujących w celach nie dały podstaw do przyjęcia bezprawności działania czy też zaniechania strony pozwanej. Swojej krzywdy powód upatrywał w sprzecznych z prawem warunkach bytowych panujących w celach Zakładu Karnego w T., a w szczególności w braku wentylacji w celach, czy też braku bieżącej ciepłej wody w celach, zbyt rzadkich kąpielach oraz warunkach sanitarnych panujących w celach.

Sąd I instancji podkreślił, że na gruncie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka odbywanie kary pozbawienia wolności w przeludnionych celach, z niewystarczającą liczbą łóżek i nieodpowiednią wentylacją, może stanowić przejaw poniżającego traktowania, prowadzącego do naruszenia godności osób pozbawionych wolności, co na gruncie prawa polskiego może uzasadniać żądanie zasądzenia zadośćuczynienia na podstawie art. 24 w związku z art. 448 k.c. jako naruszające dobra osobiste skazanego: godność i prawo do intymności. Z drugiej jednak strony podkreślił, że dla stwierdzenia nieludzkiego i poniżającego traktowania koniecznym jest kumulatywne wystąpienie niekorzystnych warunków odbywania kary pozbawienia wolności, takich jak: mała powierzchna celi, liczba osób w celi, warunki sanitarne, możliwość zapewnienia minimum prywatności, ilość czasu spędzonego poza celą itd. W ocenie Sądu I instancji mając na uwadze całokształt warunków bytowych panujących w Zakładzie Karnym w T., nie można przyjąć, aby warunki te naruszały godność osobistą powoda. Pomimo, że warunki te odbiegały od oczekiwanych i nie były idealne, to jednakże nie można przyjąć, aby były rażąco nieludzkie, jak zarzucał powód. W pierwszym rzędzie powód nie przebywał w Zakładzie Karnym w warunkach przeludnienia, każdorazowo przebywał w celi, w której powierzchnia mieszkalna wynosiła co najmniej 3 m ² na osobę. Ta okoliczność została przyznana przez powoda w dołączonych do pozwu dokumentach, w których wskazywał powierzchnie celi w jakich przebywał w Zakładzie Karnym w T.. Ponadto każda cela w jednostce posiadała odpowiednie otwory okienne, co przyznał powód, pozwalające na stosowne wietrzenie cel. Fakt wyposażenia każdej celi w otwierające się okno, pozwala uznać za słuszne twierdzenie strony pozwanej, iż w celi istniała możliwość właściwej cyrkulacji powietrza przy regularnym jej wietrzeniu. Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że nie bez znaczenia pozostawała okoliczność, iż warunki higieniczne w celach w dużym stopniu zależały od samych skazanych (to oni mieli obowiązek wietrzyć cele, dbać o czystość i porządek w celi, nie doprowadzać do nadmiernej wilgotności w pomieszczeniu np. zbyt częstym praniem czy gotowaniem wody). Sąd I Instancji stwierdził, że okoliczności faktyczne sprawy wskazują na otrzymywanie przez każdego osadzonego jednakowych pod względem ilości i jakości środków higienicznych i sanitarnych oraz bielizny. Osadzeni mogli korzystać także ze środków dostarczanych im przez osoby z zewnątrz lub dokonać ich zakupu. Odnośnie prawa do intymności Sąd I instancji wskazał, że kącik sanitarny znajdujący się w celach wydzielony był pełnymi ścianami wraz z drzwiami. Zapewniało to osadzonym możliwość swobodnego korzystania z toalety i dokonywania czynności higienicznych w odosobnieniu. Powód nie wskazał, aby którakolwiek z kontroli w więzieniu wskazywała na nieprawidłowości w zapewnieniu więźniom prawidłowych warunków bytowania. Sąd wskazał. że budynek Zakładu Karnego w T. jest budynkiem pochodzącym z początku XX wieku, który wymaga sukcesywnych remontów i modernizacji, które były stopniowo wykonywane, a warunki bytowe ulegały poprawie. Ujawnione w sprawie okoliczności nie dawały podstaw do przyjęcia, aby warunki bytowe panujące w Zakładzie Karnym w T. naruszały obowiązujące w tym zakresie przepisy. Wyposażenie cel zgodnie było z normami przewidzianymi Rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 października 2003 r. w sprawie warunków bytowych osób osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych (Dz. U. Nr 186, poz. 1820). Nie doszło również do naruszenia przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 r. w sprawie regulaminu organizacyjno– porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności (Dz. U. Nr 152 poz. 1493). Fakt braku wentylacji grawitacyjnej w celach, przy jednoczesnym uwzględnieniu, iż każdy skazany dysponował własnym łóżkiem w celi, miał zapewnione regulaminowe sprzęty, w tym też możliwość posiadania dodatkowych urządzeń, miał dostęp do bieżącej wody, do gwarantującego intymność kącika sanitarnego, dostęp do świeżego powietrza przez nowe okna, właściwe oświetlenie, otrzymywał środki higieniczne i sanitarne, nie może przesądzać o tym, iż została naruszona godność osobista powoda na skutek niewłaściwych warunków bytowych i higienicznych. Powód był traktowany w sposób humanitarny. Brak było wystarczających podstaw do przyjęcia, aby doszło do bezprawnego naruszenia dóbr osobistych powoda przez działania lub zaniechania strony pozwanej.

Orzekając w przedmiocie kosztów procesu, Sąd Okręgowy oparł się na zasadzie odpowiedzialności za wynik procesu (art. 98 § 1 k.p.c.) i nałożył na powoda – jako stronę przegrywającą proces – obowiązek zwrotu stronie pozwanej kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 120 zł ustalonych stosownie do treści § 10 pkt 25 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t.j. Dz. U. 2013, poz. 490). Koszty te zasądzono na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa stosownie do treści art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 169 poz. 1417 ze zm.).

Od opisanego wyżej wyroku apelację wywiódł powód, zaskarżając go w całości i wnosząc o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa w całości oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Skarżący zarzucił obrazę przepisów prawa materialnego, tj. art. 23 k.c. i art. 24 k.c. w zw. z art. 448 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie oraz naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233 k.p.c. polegające na nie rozważeniu w toku postępowania wszystkich okoliczności, które to uchybienie miało wpływ na treść orzeczenia.

W uzasadnieniu apelacji odwołał się do orzeczeń Sądu Najwyższego oraz (...) w S.. Zarzucił, że Sąd I instancji nie przeprowadził istotnych elementów postępowania dowodowego w celu ustalenia, czy doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda i czy strona pozwana ponosi za to odpowiedzialność.

W odpowiedzi na apelację strona pozwana wniosła o jej oddalenie w całości, jako bezzasadnej oraz zasądzenie kosztów procesu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się bezzasadna i jako taka podlegała oddaleniu.

Podniesiony w apelacji zarzut naruszenia przepisów postępowania (art. 233 k.p.c.) uzasadnia jego rozważenie w pierwszej kolejności.

Zgodnie z utrwalonymi poglądami doktryny i orzecznictwa, by podstawa naruszenia prawa procesowego nadawała się do rozpoznania, skarżący powinien określić działanie (zaniechanie) sądu naruszające konkretny przepis postępowania i wskazywać - w nawiązaniu do hipotezy tego przepisu - na czym polegało jego naruszenie, a także wpływ tego naruszenia na rozstrzygnięcie.

Zarzut naruszenia prawa procesowego nie zasługuje on na uwzględnienie. Skarżący wskazał, że Sąd I instancji dopuścił się obrazy art. 233 k.p.c. poprzez nierozważenie w toku postępowania wszystkich okoliczności, co miało wpływ na treść orzeczenia. Sformułowanie tego zarzutu jest bardzo ogólnikowe, lakoniczne i nieprecyzyjne, skarżący nie podał, jakie okoliczności Sąd I instancji pominął, czy też na które położył nienależyty nacisk, co utrudnia kontrolę instancyjną. Powód nie wskazał, które dowody Sąd błędnie ocenił, ani nie podał na czym polega ta nieprawidłowa ocena. Skarżący nie wykazał, że Sąd I instancji naruszył zasady logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego, który to zarzut mógłby odnieść skutek w zakresie błędnej oceny dowodów. Skarżący powołał się jednak na przepis art. 233 k.p.c., co prowadzi do wniosku, że kwestionuje przeprowadzoną przez Sąd I instancji ocenę zgromadzonych dowodów. Zdaniem Sądu Apelacyjnego Sąd I instancji w sposób trafny dokonał oceny zebranego materiału dowodowego, przypisując walor wiarygodności dowodom z dokumentów, które zostały sporządzone przez uprawnione do tego podmioty oraz zeznaniom świadka T. M., korespondującym ze zgromadzoną dokumentacją. Sąd I instancji przeprowadził również trafną ocenę zeznań powoda S. K. oraz analizę pozostałych dowodów i na tej podstawie ustalił prawidłowy stan faktyczny sprawy. W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd I instancji przekonująco zweryfikował twierdzenia powoda dotyczące problemów z dostępem do opieki medycznej oraz słabej jakości tej opieki, wskazując, że nie znalazły one potwierdzenia w materiale dowodowym, w świetle, którego powód posiadał dostęp do opieki zdrowotnej. Niezadowolenie powoda z udzielanych mu świadczeń medycznych jest jego subiektywną opinią, której nie można utożsamiać z trudnościami z dostępem do odpowiedniej opieki zdrowotnej, czy też jej brakiem, który nie został potwierdzony obiektywnymi okolicznościami. Nadto zeznania powoda w części dotyczącej przebywania w przeludnionej celi, braku dostępu do zajęć sportowych i kulturalnych, nieodpowiedniego umieszczenia w celi toalety, nie znajdują potwierdzenia w dowodach z dokumentów. Skarżący wchodzi jedynie w polemikę z prawidłowymi ustaleniami Sądu, nie wskazując konkretnie na czym miałyby polegać te uchybienia.

Ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd pierwszej instancji są prawidłowe i znajdują w pełni oparcie w zgromadzonym materiale dowodowym. Ustalenia te Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za swoje. Sąd Okręgowy dokonał wszechstronnej analizy zebranych dowodów, nie naruszając zasad logiki i doświadczenia życiowego. Nie naruszył więc Sąd zasad oceny swobodnej. Dokonana przez Sąd pierwszej instancji ocena dowodów, na jakich oparł się on w swym negatywnym dla apelującego w tej mierze ustaleniu, nie jest oceną dowolną, ale mieszczącą się w granicach oceny swobodnej, o jakiej stanowi art. 233 § 1 k.p.c., dlatego zarzut naruszenia tego przepisu nie mógł odnieść spodziewanego przez powoda skutku. Należy wskazać, że Sąd Okręgowy pominął inne wnioski dowodowe powoda (z zeznań świadków wobec nie wskazania w zakreślonym terminie danych osobowych i adresów) – k. 103. Po tej decyzji Sądu I instancji powód nie zgłosił do protokołu rozprawy zastrzeżenia w trybie art. 162 k.p.c. (k. 103).

Oddalenie przez Sąd wniosku dowodowego zgłoszonego przez stronę może być kwestionowane w apelacji, o ile strona zgłosi zastrzeżenie w trybie art. 162 k.p.c. Tymczasem powód takiego zastrzeżenia nie zgłosił. Stronie, która zastrzeżenia nie zgłosiła, nie przysługuje prawo powoływania się na takie uchybienia w dalszym toku postępowania, chyba że chodzi o przepisy postępowania, których naruszenie sąd powinien wziąć pod rozwagę z urzędu, albo że strona uprawdopodobni, iż nie zgłosiła zastrzeżeń bez swojej winy. Prekluzja przewidziana w art. 162 k.p.c. odnosi się do uchybień popełnionych przez sąd przy podejmowaniu czynności procesowych. Z tego względu zarzut naruszenia przepisów prawa procesowego poprzez nie przeprowadzenie istotnych elementów postępowania dowodowego nie mógł być uwzględniony.

Sąd I instancji nie dopuścił się również naruszenia prawa materialnego. Sąd Apelacyjny podziela również ocenę prawną Sądu Okręgowego, której skutkiem było stwierdzenie, że nie doszło do naruszenia wskazanych przez powoda dóbr osobistych. Należy zauważyć, że powód powołujący się na naruszenie art. 24 k.c. powinien wykazać istnienie dobra osobistego, jego zagrożenie lub naruszenie oraz bezprawność zagrożenia lub naruszenia. Pierwsze dwie przesłanki udowodnić musi powód dochodzący ochrony, pozwany może bronić się, wykazując, że nie działał bezprawnie. W niniejszej sprawie powód wykazał istnienie dobra osobistego w postaci zdrowia, prawa do godności oraz prywatności. W ocenie Sądu Apelacyjnego powód nie wykazał jednak, że doszło do naruszenia lub zagrożenia tych dóbr. Analiza dowodów wskazuje, że powód nie przebywał w przeludnionej celi. Kwestie dotyczące ilości wydawanych powodowi środków czystości oraz preparatów higienicznych nie doprowadziły ani do zagrożenia ani do naruszenia dóbr osobistych powoda. Powód otrzymywał taką samą ilość tych środków, co inni osadzeni. Częstotliwość kąpieli oraz warunki, w jakich się ona odbywa, są ściśle określone przez przepisy prawa. Powód miał możliwość uczęszczania na zajęcia w zakładzie karnym. Zdaniem Sądu Apelacyjnego rozstrzygniecie Sądu I instancji jest prawidłowe. Podczas pobytu w więzieniu powód odczuwał skutki osadzenia w zakładzie karnym typowe dla każdego osadzonego, takie jak brak swobody w korzystaniu z łazienki w celu kąpieli, ograniczenie przestrzeni pomieszczenia, w którym na co dzień przebywał, nie mniejsza jednak niż 3 m ² na osobę w celi, kontrola paczek, które otrzymywał z zewnątrz. Opisane okoliczności są immanentnie związanie z odbywaniem kary pozbawienia wolności. Analiza przeprowadzonych dowodów świadczy o tym, że w Zakładzie Karnym w T. przestrzegano przepisów prawa, zaś powód nie odczuwał nietypowych, ponadprzeciętnych i wielce uciążliwych skutków osadzenia w tym zakładzie. O naruszeniu dóbr osobistych osoby pozbawionej wolności można mówić jedynie wówczas, gdy dochodzi do kumulatywnego wystąpienia niekorzystnych warunków odbywania kary pozbawienia wolności, takich jak: mała powierzchnia celi, liczba osób w celi, warunki sanitarne, możliwość zapewnienia minimum prywatności, ilość czasu spędzonego poza celą. Przesłanki te nie zostały spełnione w niniejszej sprawie. Uciążliwości i niedogodności związane z samym pobytem w zakładzie karnym nie prowadzą same przez się do naruszenia godności osoby w nim osadzonej. Sam tylko dyskomfort spowodowany pobytem w warunkach izolacji nie może stanowić podstawy do sformułowania tezy, że doszło do naruszenia dóbr osobistych. Do naruszenia dóbr osobistych dochodzi jedynie wówczas, gdy cierpienie i upokorzenie, jakiego doznaje osoba pozbawiona wolności przekracza nieunikniony element cierpienia wpisanego w karę pozbawienia wolności. Obowiązkiem powoda było wykazanie samego naruszenia dobra osobistego przez pozwanego, któremu to obowiązkowi powód nie sprostał. Przeprowadzone postępowanie dowodowe wykluczyło, aby odbywając karę pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w T. w okresie od 20 czerwca 2013 r. do 4 lutego 2014 r. powód przebywał w warunkach przeludnienia, był źle traktowany czy też - jak wskazywał - został pozbawiony właściwej opieki lekarskiej. Nie można zatem przyjąć, aby doszło do naruszenia przez bezprawne działania pozwanego jakichkolwiek dóbr osobistych powoda (np. godności, zdrowia). Sam fakt, że powód miał wątpliwości, w zakresie rzetelności udzielanej pomocy medycznej, czy życzenia w zakresie kontroli paczek żywnościowych wobec administracji jednostki penitencjarnej, nie oznacza, że działania Skarbu Państwa było bezprawne (powód nie wykazał nawet, że do sprawdzania paczek żywnościowych powoda używano umyślnie brudnego noża). Nie jest bowiem tak, że osadzony może sobie wybierać w sposób niekontrolowany i dowolny lekarzy, a zakład karny ma obowiązek temu życzeniu sprostać. Skazanemu odbywającemu karę pozbawienia wolności nie przysługuje prawo wyboru lekarza (art. 115 § 1a k.k.w.). Zaznaczyć trzeba, że powodowi zakład karny zapewniał bezpłatne świadczenia zdrowotne i leki (zgodnie z art. 115 § 1 k.k.w.). Reasumując trzeba stwierdzić, że powód nie wykazał, aby pozwany naruszył jego dobra osobiste. Tym samym również zarzut naruszenia prawa materialnego okazał się nieskuteczny.

Sąd Apelacyjny z urzędu nie dostrzegł uchybień, które mogłyby prowadzić do nieważności postępowania.

Zarzuty podniesione w apelacji z uwagi na ich niezasadność nie mogły prowadzić do skutecznego zakwestionowania wyroku Sądu I instancji, zatem Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację, jako bezzasadną.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., art. 99 k.p.c., art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z § par. 10 pkt 25 i § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t.j. Dz. U. 2013, poz. 490) zasądzając stosownie do treści art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (Dz. U. nr 169, poz. 1417 ze zm.) kwotę 120 zł tytułem zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.