Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 11 grudnia 2014 roku w sprawie z powództwa K. C. i P. C. przeciwko Spółdzielni Mieszkaniowej (...) z siedzibą w S. o zapłatę Sąd Rejonowy w Skierniewicach zasądził od pozwanej na rzecz powodów solidarnie kwotę 5.280 zł z wraz ustawowymi odsetkami liczonymi od tej kwoty od dnia 21 lutego 2014 roku do dnia zapłaty (punkt 1), umorzył postępowanie w pozostałej części (punkt 2) oraz zasądził od pozwanej na rzecz powodów solidarnie kwotę 264 zł tytułem zwrotu opłaty sądowej od pozwu (punkt 2).

Powyższe rozstrzygnięcia zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne:

Powodom przysługiwało spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w S. przy ul. (...) i pozostającego w zasobach pozwanej spółdzielni. Budynek, w którym lokal się znajdował, został wzniesiony ze środków finansowych uzyskanych przez pozwaną z kredytu bankowego zaciągniętego w (...) S.A. w W. i terminowo spłaconego. Pozwana spółdzielnia zaciągnęła również kredyty inwestycyjne w (...) S.A. Oddział w Ł. na realizację inwestycji przy ulicy (...) 16 i 18, a także ulicy (...), a kwotami spłaty obciążono m.in. innych członków zamieszkałych również w budynku przy ulicy (...). W wyniku ostatecznego rozliczenia zadania inwestycyjnego obejmującego ulicę (...) poprzedni właściciele lokalu nr (...) wkład budowlany przypadający na ten lokal uregulowali w całości. Spółdzielnia ustaliła nakłady na realizację budynku przy ulicy (...) na kwotę 1.974,81 zł. W takiej samej kwocie pozwana ustaliła wkłady przez nią wymagane i w takiej samej wysokości wkłady wniesione przez członków. Sąd I instancji ustalił, że budynek, w którym przedmiotowy lokal się znajduje, został oddany do użytku w 1996 r., a przypadający na niego wkład budowlany został opłacony w całości. W dniu 22 września 2003 r. podjęta została jednak uchwała zarządu spółdzielni dotycząca wyodrębnienia tego lokalu jako przedmiotu odrębnej własności, gdzie wskazano, że ciąży na nim zadłużenie z tytułu należności na rzecz Banku (...) S.A. Oddział w Ł. w kwocie 4.800,00 zł oraz z tytułu należności na rzecz innych wierzycieli w kwocie 480,00 zł. Powodowie dokonali na rzecz spółdzielni wpłaty w łącznej kwocie 5.280,00 zł, a spółdzielnia przeniosła na ich rzecz własność przedmiotowego lokalu wraz z prawami z nią związanymi. W dniu 20 lutego 2012 r. małżonkowie C. wezwali pozwaną do zwrotu wpłaconej kwoty, jednak spółdzielnia nie zadośćuczyniła temu wezwaniu.

Wyrok uwzględniający powództwo zapadł w wyniku przyjęcia przez Sąd Rejonowy, że w niniejszej sprawie uchwała z dnia 22 września 2003 roku była nieważna, mimo niezaskarżenia jej w trybie przewidzianym w art. 43 ust. 5 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych. Zdaniem Sądu, fakt niezaskarżenia uchwały w tym trybie przez członków spółdzielni nie pozbawia orzekającego sądu możliwości kontroli tej czynności w zakresie jej zgodności z obowiązującym prawem. W wyniku tej kontroli Sąd I instancji uznał, że przedmiotowa uchwała w sposób nieuprawniony uzależniała ustanowienie odrębnej własności lokalu od zapłaty na rzecz pozwanej kwoty żądanej pozwem, jako odpowiedniego do powierzchni lokalu udziału w długu obciążającym spółdzielnię z tytułu kredytu w banku (...) S.A., jak również wobec innych wierzycieli. Sąd Rejonowy przyjął, że w art. 42 ust. 3 powołanej ustawy wskazano zamknięty katalog tytułów zadłużenia, którymi może zostać obciążona osoba nabywająca własność lokalu, natomiast nie należą do nich kredyty zaciągnięte przez pozwaną w (...) S.A. jako niezwiązane z przedmiotowym lokalem. W konsekwencji Sąd meriti był zdania, że uchwała zarządu spółdzielni była niezgodna z prawem, w szczególności z art. 42 ust. 3 pkt. 5 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych. W tej sytuacji Sąd Rejonowy uznał, że podstawa prawna, w oparciu o którą małżonkowie C. uiścili na rzecz pozwanej kwotę 5.280,00 zł była nieważna, a tym samym dokonane świadczenie jest nienależne i podlega zwrotowi w oparciu o art. 410 w związku z art. 405 k.c. Wskazano przy tym, iż brak jest podstaw do zastosowania art. 411 pkt 1 k.c. pomimo tego, że powodowie nawet gdyby wiedzieli, iż nie są do świadczenia zobowiązani, bowiem działali w wykonaniu nieważnej czynności prawnej. Wreszcie podniesiono, że przedmiotowe powództwo nie podlegało oddaleniu w oparciu o art. 5 k.c. z uwagi na jego sprzeczność z zasadami współżycia społecznego, a to z tej przyczyny, iż w sprawie nie zostały ujawnione żadne okoliczności wskazujące na nadużywanie przez powodów swoich praw podmiotowych. W szczególności o nadużyciu praw podmiotowych nie może świadczyć fakt niezaskarżenia powyższej uchwały. Nadto to pozwana spółdzielnia doprowadziła do wydania częściowo nieważnej uchwały, jako sprzecznej z prawem, a w doktrynie i orzecznictwie ugruntowane jest stanowisko, że na klauzulę z art. 5 k.c. nie może powoływać się podmiot, który sam zasad współżycia społecznego nie przestrzega. W czynionych rozważaniach Sąd I instancji wskazał również, że nie można uznać, aby powództwo było przedwczesne. Przedmiotowa uchwała w omówionym zakresie jest bezwzględnie nieważna, a zatem spełnione w jej wykonaniu świadczenie jest nienależne. Powodowie wezwali pozwaną do zapłaty stawiając roszczenie w stan wymagalności. Sąd meriti przyjął także, że zasadne jest zgłoszone w pozwie roszczenie o odsetki ustawowe, jako że w myśl art. 481 § 1 k.c. należne są one od dnia następnego po otrzymaniu przez spółdzielnię wezwania do zapłaty. Wobec tego, że powodowie cofnęli pozew w zakresie odsetek od dnia 11 lutego do 20 lutego 2014 r. , a obecny na rozprawie pełnomocnik pozwanej się temu nie sprzeciwił postępowanie w tym zakresie zostało umorzone na mocy art. 355 § 1 k.p.c.. O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c., nakazując pozwanej zwrócić powodom uiszczoną przez nich opłatę od pozwu.

Od powyższego orzeczenia apelację wniosła pozwana Spółdzielnia, skarżąc je w całości i zarzucając naruszenie przepisu art. 120 § 1 k.c. poprzez uznanie, iż roszczenie powodów stało się wymagalne w dniu 20 lutego 2014 roku, to jest z dniem wezwania pozwanej do zapłaty kwoty 5.280 zł. , która to kwota została uiszczona przez powodów w wyniku wykonania – w ocenie Sądu – nieważnej z mocy prawa uchwały Zarządu pozwanej Spółdzielni nr (...)/ (...) z dnia 22 września 2003 roku w sprawie określenia przedmiotu odrębnej własności lokalu w nieruchomości przy ulicy (...) w S. w sytuacji, gdy względem uchwał organów spółdzielni wymagalność roszczeń związanych z wykonaniem uchwał spółdzielni powstaje z dniem prawomocnego orzeczenia sądowego stwierdzającego wadę prawną skutkującą nieważnością tej czynności prawnej, a nie z dniem wykonania wadliwej czynności czy też z dniem wezwania do zwrotu świadczenia spełnionego nienależnie.

W oparciu o powyższy zarzut pozwana Spółdzielnia wniosła zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie powództwa, zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów procesu za obydwie instancje według norm przepisanych, bądź uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, przy uwzględnieniu kosztów dotychczasowego postępowania.

W odpowiedzi na apelację powodowie wnieśli o jej oddalenie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

apelacja nie jest zasadna i podlega oddaleniu w całości.

Zaskarżone orzeczenie należało uznać za prawidłowe, stanowiące wynik właściwej oceny zebranego materiału dowodowego. Sąd Okręgowy podziela poczynione przez Sąd pierwszej instancji ustalenia, a w konsekwencji przyjmuje za swoje.

Zgłoszony w apelacji pozwanej zarzut jest chybiony. Stosownie do treści przepisu art. 120 § 1 k.c., który zdaniem strony pozwanej został naruszony przez Sąd I instancji, bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie. W tym miejscu dla porządku wskazać należy, iż w toku postępowania strona pozwana nie podnosiła zarzutu przedawnienia roszczenia dochodzonego przez powodów. Natomiast co wymagalności dochodzonego żądania Sąd Okręgowy pozostaje na wyrażanym już w uzasadnieniu wyroku w sprawie o sygn. akt XIII C 187/08 stanowisku, wedle którego wyliczenie przepisu z art. 42 ust. 3 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 1222) ma charakter enumeratywny, dlatego zarząd spółdzielni nie może nałożyć na członka ubiegającego się o ustanowienie odrębnej własności lokalu obowiązku zapłaty zadłużenia z innych tytułów niż wskazane w art. 42 ust. 3 pkt 5 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Przepisu tego nie można bowiem interpretować w sposób rozszerzający. Sąd Okręgowy we wskazanej sprawie słusznie również zwrócił uwagę, iż ograniczenie czasowe zaskarżania uchwały zarządu określone w art. 43 ust. 5 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych nie mają zastosowania do uchwały bezwzględnie nieważnej na podstawie art. 58 k.c. Stwierdzenie nieważności takiej uchwały zarządu z powodu sprzeczności z przepisami prawa lub zasadami współżycia społecznego możliwe jest zatem w każdym czasie, tak na podstawie art. 189 k.p.c., jak i przesłankowo w toku sprawy o zapłatę. Niezgodność uchwały z prawem może polegać na naruszeniu prawa materialnego lub wynikać z uchybień formalnych dotyczących warunków i trybu jej podejmowania; te ostatnie uchybienia uzasadniają wzruszenie uchwały tylko wtedy, gdy miały lub mogły mieć wpływ na jej treść. (wyrok Sądu Najwyższego: z dnia 18 marca 2010 r., sygn. akt V CSK 260/09, w sprawie przeciwko spółdzielni mieszkaniowej. Teza orzeczenia brzmi: „Członek spółdzielni może również żądać ustalenia nieważności (art. 58 k.c. i art. 189 k.p.c.) albo nieistnienia (art. 189 k.p.c.) uchwały zarządu albo rady nadzorczej spółdzielni”, wyrok z dnia 7 lipca 2004 r. I CK 78/04, M. (...), nr 15, s. 678; z dnia 8 lipca 2004, IV CK 543/03, OSNC 2005, nr 7-8, poz. 132 i wyrok z dnia 16 października 2002 r. IV CKN 1351/00, OSNC 2004, nr 3, poz. 40). Podobne stanowisko, na gruncie uchwały spółdzielni (...), zajął Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 9 lutego 2005 roku, sygn. akt ACa 1253/04 oddalając apelację pozwanej Spółdzielni od wyroku stwierdzającego nieważność uchwały (...)). W tym względzie pożądana jest zatem jednolitość rozstrzygania kwestii prawnych, dotyczących tych samych członków Spółdzielni, którzy zostali bez podstawy prawnej obciążeni obowiązkiem uiszczenia opłaty nienależnej jako że wywiedzionej z uchwały nieważnej. Nieprawidłową była bowiem praktyka Spółdzielni łącząca proces oddłużeniowy Spółdzielni z procesem wyodrębniania lokali mieszkalnych. Z tego też względu, Sąd ma prawo, z urzędu i w każdym czasie, dostrzec i stwierdzić nieważność czynności prawnej sprzecznej z obowiązującym prawem – zgodnie z art. 58 k.c. Reasumując niesłuszny jest pogląd skarżącej o niemożności stwierdzenia przez Sąd sprzeczności z prawem uchwały z dnia 22 września 2003 r. z uwagi na upływ terminu przewidzianego w art. 43 ust. 5 ustawy. Apelująca nie dostrzega, że wskazany tam termin 30-dniowy zakreślony jest dla celów zaskarżenia do Sądu uchwały wskazanej w art. 42 ust. 2 ustawy przez osoby, których ta uchwała dotyczy, natomiast jego upływ w żadnym wypadku nie spowoduje, iż uchwała ta stanie się zgodna z prawem i nie pozbawia Sądu orzekającego w jakiejkolwiek mierze możliwości poczynienia ustaleń w tym zakresie. Uchwały organów spółdzielni podlegają - jako czynności prawne - odpowiednim przepisom zawartym w Kodeksie cywilnym i nie mogą, podobnie jak inne czynności, naruszać przepisów bezwzględnie obowiązujących, ich więc skuteczność podlega z tego punktu widzenia dyspozycjom art. 58 k.c.

Dodatkowo podkreślenia wymaga, iż nieważność jest najdalej idącą sankcją wadliwej czynności prawnej, dlatego też sąd uwzględnia nieważność z urzędu, niezależnie od tego, czy ktokolwiek okoliczność tę podnosi, a jej uwzględnienie nie jest uzależnione od spełnienia dalszych przesłanek, w szczególności interesu prawnego. Kwestia interesu prawnego pozostaje istotna jedynie na gruncie żądania ustalenia opartego na art. 189 k.p.c., które nie jest jednak przedmiotem niniejszego postępowania. Podstawy nieważności przedmiotowej uchwały w zakresie nakładającym na powodów obowiązek spełnienia świadczenia na rzecz Spółdzielni upatrywać należy w tym, iż ustalała ona obowiązek zapłaty kwoty oddłużeniowej, nie odpowiadającej żadnej kategorii należności wymienionych w art. 17 ¹⁴ ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, jako warunek ustanowienia odrębnej własności lokalu. Powyższe było nieuprawnione, bowiem w świetle przepisów ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych pozwana Spółdzielnia mogła domagać się od powódki zapłaty jakichkolwiek środków finansowych w związku z ustanowieniem odrębnej własności lokalu jedynie z tytułu inwestycji obejmującej przedmiotowy lokal. Pojęcie zadłużenia kredytowego z art. 17 ¹⁴ ust. 1 pkt 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych nie dotyczy wszak zadłużeń kredytowych spółdzielni z jakichkolwiek tytułów, lecz tylko tych, które zaciągnięto na potrzeby realizacji inwestycji obejmującej nieruchomość, gdzie znajduje się przedmiotowy lokal. Jeżeli uwzględnić przy tym, iż pozwana dokonała ostatecznego rozliczenia budowy, to nie jest możliwe klasyfikowanie dokonanej podczas wyodrębniania lokalu wpłaty jako uzupełnienia wkładu budowlanego. Stwierdzenie to przemawia za trafnością wcześniejszych uwag, iż nałożenie na małżonków C. obowiązku świadczenia w drodze rozpatrywanej uchwały nie znajdowało oparcia w obowiązujących normach prawnych.

Uwzględniając opisane okoliczności, wbrew stanowisku skarżącej, uznać trzeba, że skoro obowiązek zapłaty dodatkowej kwoty oddłużeniowej wynoszącej 5.280 zł nie odpowiadał żadnej z kategorii należności wymienionych w art. 17 ¹⁴ ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, to uchwała zarządu pozwanej Spółdzielni nr (...)/ (...) z dnia 22 września 2003 roku określająca zadłużenie ciążące na lokalu powodów jest w tym zakresie sprzeczna z ustawą i w konsekwencji narusza także regułę art. 19 ust. 3 ustawy Prawo spółdzielcze w związku z art. 1 ust. 7 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, wedle której członek Spółdzielni nie odpowiada wobec wierzycieli Spółdzielni za jej zobowiązania.

Reasumując, trafna jest konkluzja Sądu I instancji wyrażająca się w stwierdzeniu nieważności przedmiotowej uchwały w analizowanej części, co w konsekwencji doprowadziło do wniosku, że świadczenie powodów zostało uczynione bez podstawy prawnej. Skoro tak to wymagalność tego świadczenia nastąpiła w następnym dniu od wezwania pozwanej do jego zwrotu. Powyższa konstatacja przesądza o bezzasadności zarzutu pozwanej podniesionego w apelacji.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację.