Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 października 2015 roku

Sąd Okręgowy w Lublinie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SO Danuta Dadej - Więsyk

Protokolant p. o. prot. sądowego Katarzyna Sawicka

po rozpoznaniu w dniu 7 października 2015 roku w Lublinie

sprawy F. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w B.

o zwrot nienależnie pobranych świadczeń

na skutek odwołania F. M.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B.

z dnia 14 lutego 2014 roku znak(...)

1.  zmienia zaskarżoną decyzję i ustala, że F. M. nie jest zobowiązany do zwrotu pobranych świadczeń za okres od 8 lutego 2013 roku do dnia 31 stycznia 2014 roku w kwocie 11 437, 27 (jedenaście tysięcy czterysta trzydzieści siedem 27/100) złotych;

2.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w B. na rzecz F. M. kwotę 60 (sześćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt VII U 1042/14

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 14 lutego 2014 roku, znak: (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. działając na podstawie art. 138 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 roku, Nr 153, poz. 1227 ze zm.) oraz art. 84 ust. 1, ust. 9 oraz ust. 11 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 roku, Nr 205, poz. 1585 ze zm.) zobowiązał F. M. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od dnia 8 lutego 2013 roku do dnia 31 stycznia 2014 roku w kwocie 11437,27 złotych (decyzja – k. 279 akt ZUS).

W odwołaniu F. M. zaskarżył wskazaną decyzję w całości i wnosił o jej uchylenie. W uzasadnieniu skarżący szeroko odniósł się do orzecznictwa sądów powszechnych w zakresie zasad obowiązujących przy uznaniu danego świadczenia za nienależne i zobowiązywaniu do ich zwrotu (odwołanie – k. 2 – 5 akt sądowych).

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wnosił o jego oddalenie (odpowiedź na odwołanie – k. 7 – 7v. a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

F. M. na mocy decyzji z dnia 1 czerwca 2010 roku uzyskał prawo do świadczenia przedemerytalnego od dnia 9 kwietnia 2010 roku, tj. od dnia następującego po dniu złożenia wniosku o świadczenie wraz z wymaganymi dokumentami. Przedmiotowe świadczenie pobierał. Druk wniosku o świadczenie emerytalne w części II dotyczącej informacji zawierał pouczenie co do okoliczności powodującej ustanie prawa do świadczenia i jego termin, związanej z nabyciem prawa do emerytury, ustalonego decyzją Zakładu. Natomiast decyzja z dnia 1 czerwca 2010 roku przyznająca prawo do świadczenia przedemerytalnego w pkt VI pouczenia zawierała informację o obowiązku powiadomienia organu rentowego o wszelkich okolicznościach mających wpływ na prawo do tego świadczenia, w tym o nabyciu prawa do emerytury. W dniu 8 stycznia 2013 roku ubezpieczony złożył wniosek o emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach. W ramach jego rozpoznania organ rentowy decyzją z dnia 27 lutego 2013 roku odmówił ustalenia prawa do świadczenia emerytalnego. W dniu 18 marca 2013 roku ubezpieczony wniósł od wskazanej decyzji odwołanie, które zostało uwzględnione. W wyroku z dnia 3 października 2013 roku Sąd Okręgowy w Lublinie w sprawie o sygn. akt VII U 853/13 zmienił decyzję z dnia 27 lutego 2013 roku i ustalił F. M. prawo do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych od dnia (...) roku, tj. od dnia ukończenia przez ubezpieczonego wieku emerytalnego wynoszącego dla mężczyzn 60 lat. Organ rentowy wykonując wyrok z dnia 3 października 2013 roku decyzją z dnia 31 grudnia 2013 roku przyznał zaliczkę na poczet przysługującej emerytury od dnia 8 lutego 2013 roku. Jednakże wypłata świadczenia podlegała zawieszeniu z uwagi na kontynuowanie zatrudnienia. Bowiem w okresie od dnia 27 lipca 2010 roku do dnia 20 grudnia 2013 roku ubezpieczony pozostawał w zatrudnieniu w Zakładzie Usług (...) we W.. W dniu 3 stycznia 2014 roku skarżący złożył wniosek o podjęcie wypłaty emerytury w związku z rozwiązaniem stosunku pracy. Decyzją z dnia 26 marca 2014 roku Zakład ustalił wysokość i podjął wypłatę emerytury od dnia 1 stycznia 2014 roku.

W decyzji z dnia 10 lutego 2014 roku organ rentowy wstrzymał od dnia 1 lutego 2014 roku wypłatę świadczenia przedemerytalnego, stwierdzając, że na podstawie przepisów ustawy z dnia 3o kwietnia 2004 roku o świadczeniach przedemerytalnych prawo do tego świadczenia ustało w dniu 7 lutego 2013 roku. Następnie powołując się na art. 4 ust. 1 pkt 2 wskazanej ustawy Zakład poinformował ubezpieczonego o ustaniu prawa do świadczenia przedemerytalnego w związku z przyznaniem wyrokiem sądu prawa do emerytury. Decyzją z dnia 13 lutego 2014 roku organ rentowy odmówił skarżącemu prawa do świadczenia przedemerytalnego od dnia 8 lutego 2013 r. Wskazaną decyzję F. M. zaskarżył wnosząc w dniu 19 marca 2014 roku odwołanie, które wyrokiem Sądu Okręgowego w Lublinie w sprawie o sygn. akt VII U 963/14, zostało oddalone.

W okresie od dnia 8 lutego 2013 roku do dnia 31 stycznia 2014 roku wypłacono ubezpieczonemu świadczenie przedemerytalne w kwocie 11437,27 złotych (okoliczności bezsporne).

Ustalony stan faktyczny nie był sporny między stronami. Różnił się strony jedynie w ocenie prawnej okoliczności stanowiących podstawę faktyczną ustaleń.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie F. M. jest zasadne i zasługuje na uwzględnienie.

Mając na uwadze treść zaskarżonej decyzji oraz odwołania należy wskazać, że okolicznością sporną w rozpoznawanej sprawie było ustalenie czy w stanie faktycznym zastosowanie znajduje przepis art. 84 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2015 roku, poz. 121) – zwanej dalej ustawą systemową, zawierający definicję nienależnie pobranego świadczenia. Uznanie bowiem, że świadczenie przedemerytalne wypłacone przez organ rentowy F. M. za okres od dnia 8 lutego 2013 roku do dnia 31 stycznia 2014 roku, było świadczeniem nienależnie pobranym, rodziłoby skutek z treści art. 84 ust. 1 ustawy systemowej, tj. obowiązek zwrotu tego świadczenia w kwocie określonej w zaskarżonej decyzji, czyli 11437,27 złotych.

W rozpoznawanej sprawie obowiązek zwrotu pobranych przez ubezpieczonego świadczeń w postaci świadczenia przedemerytalnego w okresie objętym sporem rozważny może być w kontekście wyłącznie art. 84 ust. 2 pkt ustawy systemowej, bowiem nie zarzuca się skarżącemu wprowadzenia w błąd organu rentowego (złej wiary).

Zwrot nienależnie pobranych świadczeń ubezpieczeniowych jest ogólnie uregulowany w art. 84 ustawy systemowej. Zgodnie z nim osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego (ust. 1). Podstawowy w ustalonym stanie faktycznym art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy systemowej stanowi, że za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania. Tym samym w prawie ubezpieczeń społecznych "świadczenie nienależnie pobrane" to nie tylko "świadczenie nienależne" (obiektywnie, np. wypłacane bez podstawy prawnej), ale także "nienależnie pobrane", a więc pobrane przez osobę, której można przypisać określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania). To jest podstawa rozróżnienia "świadczenia nienależnego" od "świadczenia nienależnie pobranego" (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 września 2007 roku, sygn. I UK 90/07). Wskazane rozróżnienie będzie miało zasadnicze znaczenie dla kwalifikacji prawnej sytuacji w jakiej znalazł się ubezpieczony w kontekście zobowiązania do zwrotu kwoty wypłaconego świadczenia przedemerytalnego w związku z uzyskaniem prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach, z uwagi na to, że świadczenie nienależnie wypłacone przez organ rentowy nie zawsze będzie jednocześnie miało charakter świadczenia nienależnie pobranego, z którym łączy się obowiązek zwrotu (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 9 września 2014 roku, sygn. III AUa 10/14).

Ustalony stan faktyczny w sposób nie budzący wątpliwości usprawiedliwia wniosek o tym, że w rozpoznawanej sprawie pobrane przez ubezpieczonego świadczenie w postaci świadczenia przedemerytalnego należało uznać za świadczenie nienależnie wypłacone. Jak bowiem ustalono w wyroku z dnia 3 października 2013 roku Sąd Okręgowy w Lublinie ustalił F. M. prawo do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych od dnia(...)roku, tj. od dnia ukończenia przez ubezpieczonego wieku emerytalnego a organ rentowy wykonując ten wyrok decyzją z dnia 31 grudnia 2013 roku przyznał zaliczkę na poczet przysługującej emerytury od dnia 8 lutego 2013 roku. Tym samym świadczenie przedemerytalne, do którego wypłaty skarżący był uprawniony od dnia 9 kwietnia 2010 roku, tj. od dnia następującego po dniu złożenia wniosku o świadczenie wraz z wymaganymi dokumentami, wypłacone za okres od dnia (...)roku, tj. dnia od którego przyznano emeryturę do dnia 31 stycznia 2014 roku, tj. dnia w którym wstrzymano wypłatę świadczenia przedemerytalnego, należało uznać za wypłacone bez podstawy prawnej. Stosownie bowiem do art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 roku o świadczeniach przedemerytalnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 roku, poz. 170), prawo do świadczenia przedemerytalnego ustało w dniu poprzedzającym dzień nabycia prawa do emerytury, tj. w dniu(...) roku. Okoliczność ta została niejako potwierdzona przez organ rentowy w decyzji z dnia 10 lutego 2014 roku w której Zakład wstrzymał od dnia 1 lutego 2014 roku wypłatę świadczenia przedemerytalnego, w informacji dla ubezpieczonego o ustaniu prawa do świadczenia przedemerytalnego w związku z przyznaniem wyrokiem sądu prawa do emerytury oraz decyzji z dnia 13 lutego 2014 roku odmawiającej skarżącemu prawa do świadczenia przedemerytalnego, w stosunku do której wyrokiem Sądu Okręgowego w Lublinie odwołanie prawomocnie oddalono. Bez znaczenia dla zastosowania na potrzeby uznania wypłaconego w okresie wskazanym w zaskarżonej decyzji świadczenia przedemerytalnego jako świadczenia nienależnego powołanego art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych, pozostawała okoliczność, iż wypłata świadczenia emerytalnego podlegała zawieszeniu w okresie od dnia 8 lutego 2013 roku do dnia 31 grudnia 2013 roku z uwagi na pozostawanie przez ubezpieczonego w tym okresie w zatrudnieniu na podstawie stosunku pracy. Powołany przepis art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych wiąże bowiem przewidziany w nim skutek w postaci ustania prawa do świadczenia przedemerytalnego wyłącznie z nabyciem prawa do emerytury. Nie uzależnia natomiast ziszczenia się wskazanego skutku od okoliczności równoczesnego realizowania ustalonego prawa do emerytury w postaci prawa do jej wypłaty. Tym samym w realiach rozpoznawanej sprawy we wskazanym zakresie ziściły się przesłanki uznania wypłaconego świadczenia przedemerytalnego w okresie wskazanym w zaskarżonej decyzji za świadczenie nienależne albowiem po dniu wydania decyzji o przyznaniu prawa do przedmiotowego świadczenia ubezpieczony utracił uprawnienie do jego pobierania na skutek uzyskania prawa do emerytury.

Mając jednakże na uwadze powyżej wskazany pogląd o tym, że świadczenie nienależnie wypłacone przez organ rentowy nie zawsze będzie jednocześnie miało charakter świadczenia nienależnie pobranego, z którym łączy się obowiązek zwrotu, zasadnym było ustalenie czy w realiach rozpoznawanej sprawy świadczenie pobrane przez ubezpieczonego w okresie od dnia(...)roku, tj. dnia następującego po dniu ustania prawa do świadczenia przedemerytalnego do dnia 31 stycznia 2014 roku, tj. dnia do którego przedmiotowe świadczenie było wypłacane, należy zakwalifikować jako nienależnie pobrane w rozumieniu art. 84 ustawy systemowej. Wskazanego ustalenia należało dokonać przy przyjęciu założenia, że świadczenie "nienależnie pobrane", to takie które zostało pobrane przez osobę, której można przypisać określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania). Istotną bowiem cechą nienależnie pobranego świadczenia w ujęciu powołanego przepisu ustawy emerytalnej jest świadomość (zła wiara) osoby pobierającej świadczenie co do nieprzysługiwania tego świadczenia w całości lub w części od początku albo w następstwie później zaszłych zdarzeń. Wskazany pogląd w pełni potwierdza bogate orzecznictwo dotyczące przepisów o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych tak w obecnym. Przyjmuje się bowiem, że obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc, że mu się nie należy a wypłacenie świadczenia w sposób, na który nie miała wpływu wina świadczeniobiorcy, nie uzasadnia powstania po stronie osoby ubezpieczonej obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia (wyrok TUS z 11 stycznia 1966 roku, sygn. III TR 1492/65, wyroki Sądu Najwyższego z 28 lipca 1977 roku, sygn. II UR 5/77, z dnia 16 lutego 1987 roku, sygn. II URN 16/87, z dnia 4 września 2007 roku, sygn. I UK 90/07 oraz z dnia 2 grudnia 2009 roku, sygn. I UK 174/09).

W realiach rozpoznawanej sprawy wystąpienie istotnej cechy nienależnie pobranego świadczenia w ujęciu powołanego przepisu ustawy emerytalnej w postaci świadomość (złej wiary) osoby pobierającej świadczenie co do nieprzysługiwania tego świadczenia w całości lub w części od początku albo w następstwie później zaszłych zdarzeń, należało ustalić mając na uwadze okoliczność, polegającą na uwzględnieniu wskazanego wyżej poglądu o tym, że obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc, że mu się nie należy, który ma odniesienie również do osoby, która została pouczona o okolicznościach w jakich nie powinna pobierać świadczeń.

W ustalonym stanie faktycznym zasadnym było przyjęcie, że ubezpieczony w sposób skuteczny został pouczony przez organ rentowy o okoliczności ustania prawa do świadczenia przedemerytalnego w związku z nabyciem prawa do emerytury. Bowiem druk złożonego przez skarżącego w dniu 8 kwietnia 2010 roku wniosku o świadczenie przedemerytalne w części II, dotyczącej informacji, zawierał pouczenie co do okoliczności powodującej ustanie prawa do świadczenia i jego termin, związanej z nabyciem prawa do emerytury, ustalonego decyzją Zakładu. Również decyzja z dnia 1 czerwca 2010 roku, przyznająca prawo do świadczenia przedemerytalnego w pkt VI pouczenia, zawierała informację o obowiązku powiadomienia organu rentowego o wszelkich okolicznościach mających wpływ na prawo do tego świadczenia, w tym o nabyciu prawa do emerytury. W ocenie Sądu Okręgowego treść wskazanych pouczeń w pełni usprawiedliwiała ich ocenę jako należytych, tj. wyczerpująco i wyraźnie wskazujących okoliczność, w jakiej dochodzi do nienależnego pobrania świadczenia w postaci nabycia prawa do emerytury w okresie pobierania świadczenia przedemerytalnego.

Niemniej jednak przyjęcie wniosku o dokonanym przez organ rentowy prawidłowym pouczeniu ubezpieczonego o okoliczności powodującej ustanie prawa do wypłacanego świadczenia, która w rozpoznawanie sprawie zaistniała w postaci ustalenia prawa do emerytury, nie miało znaczenia dla oceny ziszczenia się po stronie skarżącego świadomość co do nieprzysługiwania tego świadczenia w następstwie później zaszłych zdarzeń. Taką ocenę w pełni usprawiedliwia pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w powołanym już wyroku z dnia z dnia 2 grudnia 2009 roku, uwzględniający wskazanie, że wypłacenie świadczenia w sposób, na który nie miała wpływu wina świadczeniobiorcy, nie uzasadnia powstania po stronie osoby ubezpieczonej obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, zgodnie z którym podstawowym warunkiem uznania, że wypłacone świadczenie podlega zwrotowi jest, po pierwsze, brak prawa do świadczenia oraz, po drugie, świadomość tego osoby przyjmującej to świadczenie, płynąca ze stosownego pouczenia. Istotnie jest jednak, że obie te przesłanki wystąpić powinny w trakcie pobierania świadczenia, a nie po zaprzestaniu jego wypłaty. Innymi słowy, jeśli w trakcie pobierania świadczenia jest ono "należne", a okoliczności wyłączające do niego prawo, a w konsekwencji wiedza o tym świadczeniobiorcy, wystąpiły post factum, nie ma podstaw do uznania, że należności wypłacone podlegają zwrotowi. Opisana sytuacja zaistniała w niniejszej sprawie. Ubezpieczony w trakcie pobierania świadczenia emerytalnego od dnia (...) roku do dnia 31 grudnia 2013 roku miał do nich prawo. W tym okresie nie ziściła się przesłanka z art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych bowiem ubezpieczony nie miał ustalonego prawa do emerytury. Dopiero wsteczne przyznanie emerytury wyrokiem Sądu Okręgowego za okres obejmujący pobieranie świadczenia przedemerytalnego, spowodowało stan ziszczenia się przesłanki ustania prawa do tego świadczenia w okresie jego pobierania, tj. od dnia (...) roku, czyli od dnia przyznania prawa do emerytury do dnia wydania decyzji wykonującej wyrok sądu z dnia 3 października 2013 roku. Do momentu wydania przez organ rentowy decyzji z dnia 31 grudnia 2013 roku, w której Zakład wykonał wyrok ustalający prawo do emerytury, pobierane przez ubezpieczonego świadczenia wypłacane były zasadnie. W tym kontekście pouczenia organu rentowego zawarte we wniosku o świadczenie przedemerytalne oraz decyzji z dnia 1 czerwca 2010 roku nie mają znaczenia, gdyż w momencie pobierania świadczeń nie były one nienależnie pobrane. O braku złej woli i świadomości wnioskodawcy, pomimo opisanych pouczeń, świadczą również jego wyjaśnienia odnośnie ich rozumienia. Skarżący do chwili obecnej utożsamia prawo do emerytury z jego wypłatą i wielokrotnie podkreślał, iż nie pobierał świadczeń emerytalnych.

Przy rozstrzyganiu niniejszej sprawy trzeba mieć również na uwadze okoliczność , iż zwrot nienależnie pobranego świadczenia powinien niejako wynikać i wiązać się z uszczupleniem środków Funduszu związanych z wypłatą dochodzonych świadczeń, co w niniejszej sprawie nie miało miejsca.

Zasadnym zatem było ustalenie, że F. M. nie jest zobowiązany do zwrotu pobranych świadczeń za okres od dnia (...) do dnia 31 stycznia 2014 roku w kwocie 11 437,27 złotych.

Należy nadto wskazać, że w stosunku od okresu od dnia 1 stycznia 2014 roku do dnia 31 stycznia 2014 roku, tj. okresu za który wypłacone zostały równocześnie świadczenie przedemerytalne oraz świadczenie emerytalne organ rentowy powinien dokonać rozliczenia wypłaconego świadczenia przedemerytalnego i przyznanej emerytury, zgodnie z art. 11 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych w zw. z art. 98 ust. 3 ustawy emerytalnej, którego odpowiednie zastosowanie przesądza o tym, że kwoty świadczenia przedemerytalnego wypłaconego za okres, za który przysługuje emerytura, podlegają rozliczeniu przez zaliczenie ich na poczet tego świadczenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2012 roku, sygn. I UK 197/11). 7,8

Z tych względów Sąd zmienił zaskarżoną decyzję i na mocy wyżej wskazanych przepisów oraz art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji.

Rozstrzygnięcie o kosztach procesu uzasadnia przepis art. 98 § 1 i 3 k.p.c. z związku z art. 99 k.p.c., art. 108 § 1 k.p.c. oraz § 2 ust. 1, ust. 2 i § 11 ust. 2 rozporządzenia z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 roku, poz. 490 ze zm.). Na niezbędne koszty procesu składały się koszty zastępstwa procesowego w zasądzonej wysokości 60 złotych, odpowiadającej wysokości stawki podstawowej opłaty, obowiązującej w rozpoznawanej sprawie na mocy § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 lipca 2015 roku zmieniającego rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2015 roku, poz. 1078).