Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 7 kwietnia 2015 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy oddalił w całości powództwo (...) sp. z o.o. w G. przeciwko (...) S.A. w W. o zapłatę kwoty 861 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 12.07.2014 r., a także orzekł o kosztach procesu zgodnie z zasadą odpowiedzialności za jego wynik.

Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 16.03.2014 r. miała miejsce kolizja w której uczestniczył samochód m-ki S. (...) o nr rej. (...), który był użytkowany przez poszkodowanych R. i J. S.. Sprawca zdarzenia był ubezpieczony w zakresie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody spowodowane ich ruchem u pozwanego zakładu ubezpieczeń.

W dn. 19.03.2014 r. poszkodowani zawarli z (...) sp. z o.o umowę najmu pojazdu zstępczego. Na podstawie tej umowy spólka wynajęła poszkodowanym w systemie bezgotówkowym samochód zastępczy m-ki F. (...), a czynsz najmu wynosił 150 zł. netto za dobę na 13 dni, a następnie w dniu 7.04.2014 r. wynajęła samochód zastępczy m-ki S. (...) na okres 2 dni, gdzie czynsz najmu wynosił 140 zł. za dobę. Poszkodowani zlecili też naprawę uszkodzonego pojazdu w firmie (...) sp. z o.o. Strony ustaliły, że zapłata za wynajem pojazdów nastąpi w formie bezgotówkowej poprzez cesję wierzytelności przysługującej najemcy z tytułu szkody komunikacyjnej.

W dn. 19.03.2014 r. poszkodowani zawarli z (...) sp. z o.o. umowę o przelew wierzytelności z polisy OC sprawcy celem pokrycia całkowitego kosztu najmu pojazdu zastępczego. Na podstawie tej umowy poszkodowani zbyli na rzecz spółki swoje roszczenie wobec pozwanego z tytułu wierzytelności o odszkodowanie za uszkodzenie samochodu m-ki S. (...). Zgodnie z umową, w/w wierzytelność miała pokryć koszt najmu pojazdów zastępczych, które poszkodowana wynajęła od spółki (...).

Z tytułu najmu pojazdu zastępczego (...) sp. z o.o wystawił fakturę nr (...) z dn. 15.04.2014 r. na kwotę 2.398,50 zł. oraz fakturę nr (...) z dn. 15.04.2014 r. na kwotę 344,40 zł.

Następnie w dniu 15 kwietnia 2014 r. (...) sp. z o.o. zawarła z powódką (...) sp. z o.o. umowę powierniczego przelewu wierzytelności w celu jej wyegzekwowania z polisy OC sprawcy. Na podstawie tej umowy spółka zbyła na rzecz powoda wierzytelność z tytułu najmu pojazdów zastępczych.

W dn. 11.07.2014 r. powód wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 2.742,90 zł. tytułem odszkodowania za powstała szkodę komunikacyjną

Sąd Rejonowy ustalił także, że pozwany przyznał z tego tytułu odszkodowanie w kwocie 1.881 zł.

Sąd Rejonowy zważył, że zgodnie z art. 509 k.c. wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią, warunkiem jednak skuteczności cesji wierzytelności jest istnienie tego prawa. Przelew wierzytelności przyszłej pełny skutek wywrze dopiero z chwilą powstania wierzytelności, w dacie bowiem przelewu cedent przenosi na cesjonariusza jedynie ekspektatywę przyszłego prawa.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji roszczenie o zwrot kosztów najmu pojazdu zastępczego ma inny charakter niż roszczenie o zwrot kosztów naprawy pojazdu. W tym drugim przypadku poszkodowany ponosi bowiem szkodę już w momencie zaistnienia zdarzenia i powstania uszkodzeń, w tym bowiem momencie powstaje uszczerbek w jego majątku. W przypadku zwrotu kosztów najmu pojazdu zastępczego, sprawa ma się o tyle inaczej, że szkoda powstaje dopiero wówczas, gdy poszkodowany koszty te rzeczywiście poniesie. Szkodę w tym wypadku można bowiem wiązać jedynie z wydatkami poniesionymi przez poszkodowanego na wynajem, a nie z samym faktem, że jest on pozbawiony możliwości korzystania z rzeczy. Wynagrodzenie za przejściową utratę możliwości korzystania z rzeczy oznaczałoby w istocie nieprzewidywane prawem zadośćuczynienie za doznaną krzywdę w postaci odczucia przykrości i dyskomfortu. Ta dolegliwość nie stanowi jednak szkody majątkowej albowiem nie prowadzi do zmniejszenia majątku właściciela uszkodzonego pojazdu.

W dalszej części uzasadnienia Sąd Rejonowy wskazał na wyrażone w orzecznictwie i nauce prawa poglądy według których odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych obejmuje celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki poniesione na najem pojazdu zastępczego. Skoro zaś w sprawie nie było sporne, że poszkodowani nie zapłacili powódce czynszu za najem pojazdu zastępczego, więc w ich majątku nie powstał jeszcze uszczerbek z tytułu poniesienia kosztów najmu pojazdu zastępczego, co stanowiłoby normalny skutek szkody. Nie powstała w konsekwencji po stronie poszkodowanej wierzytelność, którą poszkodowani mogliby zbyć na rzecz osoby trzeciej. Wobec tego nie można także uznać skuteczności nabycia przez powódkę wierzytelności od (...) sp. z o.o. na podstawie umowy o powierniczy przelew wierzytelności, a w konsekwencji po stronie powodowej brak jest legitymacji procesowej do wytoczenia powództwa, które Sąd Rejonowy oddalił na podstawie art. 361 § 2 k.c i art. 805 § 1 i 2 k.c a contrario.

Jako podstawę swojego rozstrzygnięcia o kosztach procesu Sąd Rejonowy wskazał art. art. 98 § k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniosła powódka zaskarżając wyrok w całości. Wyrokowi temu zarzuciła :

1.  naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233 § 1 w zw. z art. 245 k.p.c. poprzez nadużycie zasady swobodnej oceny dowodów przy ocenie umowy najmu pojazdu zastępczego, a także umowy o przelew wierzytelności z polisy OC sprawcy w celu pokrycia całkowitego kosztu najmu ww. pojazdu, a także faktur (...) z dn. 15.04.2014 r., poprzez odmowę uznania w odniesieniu do tych dokumentów waloru dokumentów potwierdzających fakt poniesienia przez poszkodowanych wydatków związanych z najmem pojazdu zastępczego, a w konsekwencji powstania wierzytelności z tego tytułu,

2.  naruszenie prawa materialnego, tj. :

- art. 509 § 1 w zw. z art. 822 k.c., a także w zw. z art. 13 ust. 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (tekst jednolity Dz. U. z 2013, poz. 392 ze zm.) poprzez ich niezastosowanie oraz uznanie, że nie powstała wierzytelność którą mogłaby skutecznie nabyć powódka w sytuacji gdy spełnione zostały przesłanki ważności przelewu tej wierzytelności, a także odpowiedzialności ubezpieczyciela z tego tytułu,

- art. 361 i 363 k.c. poprzez błędną wykładnię na skutek wadliwego założenia, iż poszkodowani nie ponieśli szkody z tytułu kosztów najmu pojazdu zastępczego i przyjęcia w konsekwencji, że w ramach ubezpieczenia brak podstaw do kompensowania uszczerbku powstałego w majątku poszkodowanych w wyniku zaistniałego zdarzenia.

Powódka wskazując na powyższe wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie żądania pozwu oraz o zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje, względnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu apelacji podniesiono, iż nie można zgodzić się z twierdzeniem o rzekomym braku zapłaty przez poszkodowanych za najem pojazdu zastępczego, gdyż poprzez dokonanie przelewu wierzytelności z tytułu tego najmu – przysługującej im względem pozwanego zakładu ubezpieczeń – doszło tym samym do zapłaty za ten najem w formie bezgotówkowej. W tej sytuacji wystawiona przez warsztat naprawczy (wynajmującego) faktura VAT wraz z umową najmu stanowi dowód zobowiązania do zapłaty, a także poniesienia wydatku z tego tytułu przez poszkodowanego (najemcę). Z uwagi na zawartą umowę cesji płatność ta jest zastrzeżona pod warunkiem i tym samym prolongowana w czasie na wypadek gdyby nie została potwierdzona odpowiedzialność ubezpieczyciela z tego tytułu. Zdaniem apelującej za zasadnością tego stanowiska przemawia także dotychczasowe orzecznictwo sądów powszechnych w którym podkreśla się, że dokonywanie rozliczeń w formie bezgotówkowej – poprzez cesję wierzytelności przysługujących poszkodowanemu względem ubezpieczyciela – stanowi sposób zapłaty. Rzeczywistego poniesienia kosztów wynajmu pojazdu zastępczego nie można bowiem utożsamiać wyłącznie z zapłatą w pieniądzu, zwłaszcza w świetle funkcji umowy ubezpieczenia. Strata majątkowa bowiem to nie tylko zmniejszenie aktywów, ale także zwiększenie pasywów poszkodowanego wyrażające się w obciążeniu wymagalnym zobowiązaniem wobec osoby trzeciej. W świetle powyższego, zdaniem powódki, nie może również budzić wątpliwości także skuteczność cesji wierzytelności z tego tytułu

Pozwany w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie i zasadzenie na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania wedle norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja strony powodowej okazała się bezzasadna.

W ocenie Sądu odwoławczego ustalenia faktyczne stanowiące podstawę rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego uznać należy za prawidłowe, wymagają one jednak uzupełnienia poprzez wskazanie istotnej dla rozstrzygnięcia okoliczności, iż w § 3 umowy z dnia 19.03.2014 r. o przelew wierzytelności z polisy OC sprawcy – zawartej celem pokrycia całkowitego kosztu najmu pojazdu zastępczego przez J. S. na rzecz (...) sp. z o.o. – strony tej umowy zgodnie odroczyły termin wymagalności roszczeń o pokrycie ww. kosztów do dnia następującego po dniu, w którym uprawomocni się orzeczenie kończące postępowanie prowadzone przeciwko zakładowi ubezpieczeń. Jednocześnie w § 2 ust. 3 tej umowy zgodnie postanowiono, że w przypadku braku potwierdzenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń w prawomocnie zakończonym postępowaniu sądowym, jak również w razie zasądzenia w takim postępowaniu odszkodowania w wysokości niepokrywającej w pełni kosztów najmu pojazdu zastępczego cedent (poszkodowany) zobowiązany będzie do natychmiastowego pokrycia całkowitych kosztów z tego tytułu ( zob. umowa o przelew – k. 32 akt sprawy).

Sąd Okręgowy dokonując na podstawie art. 378 § 1 k.p.c. i art. 382 k.p.c. ponownej oceny materiału dowodowego zgromadzonego przed Sądem pierwszej instancji nie znalazł ostatecznie podstaw do podważenia prawidłowości zaskarżonego wyroku.

Nie ulega wątpliwości, że szkodę należy rozpatrywać jako różnicę pomiędzy stanem majątku poszkodowanego, który powstał po nastąpieniu zdarzenia sprawczego, a stanem, który by istniał bez tego zdarzenia (zob. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 1 września 1970 r., III CR 371/70, OSNCP 1971, nr 5, poz. 93, z dnia 3 lutego 1971 r., III CRN 450/70, OSNCP 1971, nr 11, poz. 205, z dnia 20 lutego 1981 r., I CR 17/81, OSNCP 1981, nr 10, poz. 199, z dnia 13 grudnia 1988 r., I CR 280/88, „Wiadomości Ubezpieczeniowe” 1989, nr 7-8, s. 32, z dnia 19 października 2001 r., III CZP 57/01, OSNC 2002, nr 5, poz. 57, z dnia 20 lutego 2002 r., V CKN 903/00, OSNC 2003, nr 1, poz. 15 oraz z dnia 15 października 2010 r., V CSK 78/10, LEX nr 677911).

Zgodnie z poglądem doktryny pojęcie szkody w rozumieniu art. 361 § 2 k.c. obejmuje także powstanie nowych lub zwiększenie się istniejących zobowiązań (pasywów), przy czym szkoda zwykle jest rozumiana jako uszczerbek w majątku danej osoby, który zachodzi bez jej woli i prawnego usprawiedliwienia. „Majątkiem” zgodnie z treścią art. 44 k.c. jest ogół praw i obowiązków majątkowych danego podmiotu (majątek sensu lagro), albo też ogół praw majątkowych (majątek w rozumieniu wąskim). Należy jednocześnie zwrócić uwagę, że część doktryny prawa cywilnego opowiada się za przyjęciem, że majątkiem w znaczeniu ekonomicznym są tylko aktywa. Mając na względzie zasadę zakazu bogacenia się poszkodowanego na własnej szkodzie, podkreśla się, że uznanie skuteczności roszczenia w przypadku, gdy nie doszło jeszcze do powstania czy też wykonania zobowiązania na rzecz osoby trzeciej, prowadzić może do wynagrodzenia szkody abstrakcyjnej po stronie poszkodowanego. Nie ma bowiem pewności, czy osoba trzecia będzie dochodzić wierzytelności względem poszkodowanego, gdyby zaś do tego nie doszło to wówczas przyznanie odszkodowania na rzecz dłużnika okazałoby się, już po wydaniu wyroku, sprzeczne z zasadą restytucji.

Niezależnie jednak od powyższego w orzecznictwie dominuje pogląd – który podziela także Sąd Okręgowy w składzie orzekającym w niniejszej sprawie – że pojęcie straty w rozumieniu art. 361 § 2 k.c. może także obejmować wymagalne zobowiązanie poszkodowanego wobec osoby trzeciej. Zgodzić się należy, że zaciągnięcie zobowiązania i powstanie długu oznacza wprawdzie „zarezerwowanie” w majątku dłużnika określonych aktywów na poczet świadczenia, jednak jego spełnienie staje się bezwzględnie konieczne dopiero w terminie wymagalności (zob. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2008 r. III CZP 62/08, OSNC 2009, Nr 7-8, poz. 106).

W ocenie Sądu Okręgowego z takim zobowiązaniem nie mamy jednak do czynienia w niniejszej sprawie. Podnieść trzeba, że strony umów najmu pojazdu zastępczego z dnia 19.03.2014 r. i 7.04.2014 r. (warsztat naprawczy jako wynajmujący oraz poszkodowany jako najemca) – w § 3 umowy z dnia 19.03.2014 r. o przelew wierzytelności – odroczyły termin wymagalności roszczeń o pokrycie całkowitych kosztów takiego najmu ( zob. k. 32 akt sprawy). Zatem chociaż co do zasady nie można kwestionować istnienia zobowiązania z tego tytułu, to jednak nie można uznać aby w dacie orzekania było ono wymagalne. Sąd zaś obowiązany jest wydać wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, a zasada ta obowiązuje także w postępowaniu apelacyjnym (art. 316 § 1 w zw. z art. 391 k.p.c.)

Zdaniem Sądu drugiej instancji podzielić należy pogląd, że chociaż istnieje możliwość refundacji wydatków za najem pojazdu zastępczego poniesionych przez poszkodowanego, jednakże podlegać jej mogą wyłącznie wydatki rzeczywiście poniesione na taki najem. Taki pogląd wyrażony został w uzasadnieniu uchwały 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2011 r., III CZP 5/11 (OSNC 2012, nr 3, poz. 28), natomiast w uzasadnieniu uchwały z dnia 22 listopada 2013 r., III CZP 76/13 (OSNC 2014, nr 9, poz. 85) Sąd ten wyjaśnił, że niemożność korzystania z pojazdu może być źródłem szkody o charakterze majątkowym tylko wtedy gdy spowoduje wydatki posiadacza uszkodzonego pojazdu na najem pojazdu zastępczego. Stratą w rozumieniu art. 361 § 2 k.c. będą w tym przypadku wyłącznie wydatki służące ograniczeniu negatywnych następstw zdarzenia.

Nie można również zgodzić się ze stanowiskiem powódki, zgodnie z którym dokonanie w niniejszej sprawie przez poszkodowanego przelewu wierzytelności przysługującej mu względem pozwanego zakładu ubezpieczeń z tytułu najmu pojazdu zastępczego (a właściwie – zgodnie z treścią umowy przelewu – wierzytelności z polisy OC sprawcy – zob. k. 32 akt sprawy) było równoznaczne z zapłatą za ten najem w formie bezgotówkowej. Jak bowiem słusznie zwrócił na to uwagę Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 17 października 2008 r., I CSK 100/08 (OSNC-ZD 2009, nr 3, poz. 63) przelew przez dłużnika na wierzyciela „dla rozliczenia się” wierzytelności przysługującej temu dłużnikowi względem osoby trzeciej może wprawdzie stanowić świadczenie w miejsce wykonania w rozumieniu art. 453 k.c. ( cessio in solutum) i powodować wygaśnięcie zobowiązania dłużnika już w chwili dokonania przelewu, jednak stanie się tak tylko w razie wyrażenia przez strony umowy przelewu niewątpliwej i bezwarunkowej woli jego umorzenia w drodze jego zastępczego wykonania. Cesjonariusz w miejsce wierzytelności umorzonej nabędzie wówczas definitywnie nową (inną) wierzytelność wobec dłużnika cedenta i z tym momentem nastąpi skutek zapłaty w formie innej niż w pieniądzu.

Zasadą jest jednak, że jeśli dłużnik przelewa na wierzyciela swoją wierzytelność wobec osoby trzeciej w celu zapłaty ( cessio solutionis causa) co do zasady zobowiązanie dłużnika wygaśnie dopiero w chwili spełnienia świadczenia przez dłużnika przelanej wierzytelności. Dopóki zatem dłużnik przelanej wierzytelności nie spełni świadczenia na rzecz cesjonariusza, dopóty cesjonariuszowi przysługuje zarówno wierzytelność nabyta, jak i wynikająca z zobowiązania, w celu zapłaty którego przelew nastąpił (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2006 r., V CSK 253/06, OSNC 2007, nr 9, poz. 141). W niniejszej sprawie jednak w umowie przelewu z dnia 19.03.2014 r. w istocie rzeczy chodzi o tą samą wierzytelność (przelew wierzytelności z polisy OC sprawcy m.in. z tytułu najmu pojazdu zastępczego miałby służyć „zapłacie” wierzytelności z tego samego tytułu), wyraźnie zaznaczono ponadto, że termin wymagalności roszczeń o pokrycie kosztów wynajmu pojazdu zastępczego został odroczony, a pełne ich zaspokojenie miało nastąpić w pierwszej kolejności poprzez ich dochodzenie przez cesjonariusza od zakładu ubezpieczeń, dopiero w dalszej zaś (przy niekorzystnym dla cesjonariusza rozstrzygnięcia sądu) od samego poszkodowanego.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy oddalił apelację strony powodowej na podstawie art. 385 k.p.c.