Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 23 kwietnia 2015 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy oddalił w całości powództwo (...) sp. z o.o. w G. przeciwko (...) S.A. w W. o o zapłatę kwoty 221,40 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 27 września 2014 r., a także orzekł o kosztach procesu zgodnie z zasadą odpowiedzialności za jego wynik.

Sąd Rejonowy na podstawie uznanych za wiarygodne dokumentów prywatnych przedłożonych przez strony ustalił, że w dniu 9 maja 2014 r. pojazd marki T. (...) o numerze rejestracyjnym (...) 46 – stanowiący własność I. S. – uszkodzony został przez kierowcę ubezpieczonego w zakresie ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za szkody spowodowane ich ruchem u pozwanego zakładu ubezpieczeń. Poszkodowana zgłosiła u pozwanego szkodę z tego tytułu celem jej likwidacji w ramach polisy OC sprawcy, naprawę uszkodzonego pojazdu zleciła firmie (...) sp. z o.o., zaś na czas tej naprawy wynajęła tam pojazd zastępczy (w cenie 200 zł netto za każdy rozpoczęty dzień najmu) w systemie bezgotówkowym, bez kaucji. Poszkodowana odebrała pojazd po naprawie oraz zdała pojazd zastępczy w dniu 18 czerwca 2014 r. Za powyższą usługę wystawiona została faktura VAT z dnia 20 czerwca 2014 r. na kwotę 492 zł za dwa dni najmu.

Sąd Rejonowy ustalił, że pozwany uznał swoją odpowiedzialność co do zasady i wypłacił poszkodowanej odszkodowanie z tytułu naprawy pojazdu. Dnia 10 czerwca 2014 r. poszkodowana zawarła z (...) sp. z o.o. umowę o przelew ww. wierzytelności. Następnie w dniu 20 czerwca 2014 r. (...) sp. z o.o. zawarła z powodem - (...) sp. z o.o. umowę powierniczego przelewu wierzytelności z tytułu odszkodowania z polisy OC sprawy za przedmiotową szkodę komunikacyjną. Po wezwaniu do zapłaty – pismem z dnia 26 września 2014 r. – pozwany przyznał i wypłacił odszkodowanie z tytułu najmu pojazdu zastępczego. Za bezsporne Sąd pierwszej instancji uznał, że poszkodowana nie poniosła kosztów najmu pojazdu zastępczego, a rozliczenie miało charakter bezgotówkowy.

Sąd Rejonowy zważył, że zasadniczym celem odpowiedzialności ubezpieczyciela jest definitywne przywrócenie stanu poprzedniego w drodze ekonomicznego (pieniężnego) wyrównania poniesionej szkody, którą stanowi różnica między stanem majątku poszkodowanego, który powstał po nastąpieniu zdarzenia sprawczego, a stanem który by istniał bez takiego zdarzenia. Konsekwencją uszkodzenia samochodu jest obniżenie jego wartości, natomiast utrata samej możliwości korzystania z niego nie powoduje samoistnego uszczerbku majątkowego. Dopiero jeśli poszkodowany poniósł wydatki na uzyskanie pojazdu zastępczego – w okresie remontu uszkodzonego pojazdu – należy uznać je za zmniejszenie jego majątku powstałe w następstwie zdarzenia szkodzącego. Odpowiedzialność ubezpieczyciela z tytułu umowy obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych za uszkodzenie albo zniszcznie pojazdu niesłużącego do prowadzenia działalności gospodarczej obejmuje celowe i ekonomicznie uzasadnione wydatki na najem pojazdu zastępczego, jednak warunkiem sine qua non wskazanej odpowiedzialności jest rzeczywiste poniesienie wydatków na taki najem (zapłata należności z tego tytułu).

Zdaniem Sądu pierwszej instancji roszczenie o zwrot kosztów najmu pojazdu zastępczego ma inny charakter niż roszczenie o zwrot kosztów naprawy pojazdu. W tym drugim przypadku poszkodowany ponosi bowiem szkodę już w momencie zaistnienia zdarzenia i powstania uszkodzeń (już w tym momencie powstaje uszczerbek w jego majątku). W przypadku natomiast zwrotu kosztów najmu pojazdu zastępczego szkoda powstaje dopiero wówczas, gdy poszkodowany koszty te rzeczywiście poniesie. Szkodę w tym wypadku można bowiem wiązać jedynie z wydatkami poniesionymi przez poszkodowanego na najem, a nie z samym faktem, że jest on pozbawiony możliwości korzystania z rzeczy. Wynagrodzenie za przejściową utratę możliwości korzystania z rzeczy oznaczałoby w istocie nieprzewidywane prawem zadośćuczynienie za doznaną krzywdę w postaci odczucia przykrości i dyskomfortu. Ta dolegliwość nie stanowi jednak szkody majątkowej albowiem nie prowadzi do zmniejszenia majątku właściciela uszkodzonego pojazdu.

Według art. 509 k.c. wierzyciel co do zasady może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią, warunkiem jednak skuteczności cesji wierzytelności jest istnienie tego prawa. Przelew wierzytelności przyszłej pełny skutek wywrze dopiero z chwilą powstania wierzytelności, w dacie bowiem przelewu cedent przenosi na cesjonariusza jedynie ekspektatywę przyszłego prawa. Skoro zaś w sprawie bezsporne było, że poszkodowana nie zapłaciła firmie (...) sp. z o.o. czynszu za najem pojazdu zastępczego, więc w jej majątku nie powstał uszczerbek z tytułu poniesienia kosztów najmu pojazdu zastępczego, co stanowiłoby normalny skutek szkody. Nie powstała w konsekwencji wierzytelność, którą poszkodowana mogłaby zbyć na rzecz osoby trzeciej, zatem po stronie powodowej brak jest legitymacji procesowej do wytoczenia powództwa.

Jako podstawę swojego rozstrzygnięcia o kosztach procesu Sąd Rejonowy wskazał art. art. 98 § 1 i 99 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniosła powódka zaskarżając wyrok w całości. Wyrokowi temu zarzuciła :

1.  naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233 § 1 w zw. z art. 245 k.p.c. poprzez nadużycie zasady swobodnej oceny dowodów przy ocenie umowy najmu zastępczego, a także umowy o przelew wierzytelności z polisy OC sprawcy w celu pokrycia całkowitego kosztu najmu ww. pojazdu, a także faktury z dnia 20 czerwca 2014 r. poprzez odmowę uznania w odniesieniu do tych dokumentów waloru potwierdzenia faktu poniesienia przez poszkodowaną wydatków związanych z najmem tego pojazdu, a w konsekwencji powstania wierzytelności z tego tytułu,

2.  naruszenie prawa materialnego, tj. :

⚫

art. 509 § 1 w zw. z art. 822 k.c., a także w zw. z art. 13 ust. 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (tekst jednolity Dz. U. z 2013, poz. 392 ze zm.) poprzez ich niezastosowanie oraz uznanie, że nie powstała wierzytelność którą mogłaby skutecznie nabyć powódka w sytuacji gdy spełnione zostały przesłanki ważności przelewu tej wierzytelności, a także odpowiedzialności ubezpieczyciela z tego tytułu,

⚫

art. 361 i 363 k.c. poprzez błędną wykładnię na skutek wadliwego założenia, iż poszkodowana nie poniosła szkody z tytułu kosztów najmu pojazdu zastępczego i przyjęcia w konsekwencji, że w ramach ubezpieczenia brak podstaw do kompensowania uszczerbku powstałego w majątku poszkodowanego w wyniku zaistniałego zdarzenia.

Powódka wskazując na powyższe wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie żądania pozwu oraz o zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje, względnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu apelacji podniesiono, iż nie można zgodzić się z twierdzeniem o rzekomym braku zapłaty przez poszkodowanego za najem pojazdu zastępczego, gdyż poprzez dokonanie przelewu wierzytelności z tytułu tego najmu – przysługującej mu względem pozwanego zakładu ubezpieczeń – doszło tym samym do zapłaty za ten najem w formie bezgotówkowej. W tej sytuacji wystawiona przez warsztat naprawczy (wynajmującego) faktura VAT wraz z umową najmu z dnia 10 czerwca 2014 r. stanowi dowód zobowiązania do zapłaty, a także poniesienia wydatku z tego tytułu przez poszkodowaną (najemcę). Z uwagi na zawartą umowę cesji płatność ta jest zastrzeżona pod warunkiem i tym samym prolongowana w czasie na wypadek gdyby nie została potwierdzona odpowiedzialność ubezpieczyciela z tego tytułu. Zdaniem apelującej za zasadnością tego stanowiska przemawia także dotychczasowe orzecznictwo sądów powszechnych w którym podkreśla się, że dokonywanie rozliczeń w formie bezgotówkowej – poprzez cesję wierzytelności przysługujących poszkodowanemu względem ubezpieczyciela – stanowi sposób zapłaty. Rzeczywistego poniesienia kosztów wynajmu pojazdu zastępczego nie można bowiem utożsamiać wyłącznie z zapłatą w pieniądzu, zwłaszcza w świetle funkcji umowy ubezpieczenia. Strata majątkowa bowiem to nie tylko zmniejszenie aktywów, ale także zwiększenie pasywów poszkodowanego wyrażające się w obciążeniu wymagalnym zobowiązaniem wobec osoby trzeciej. W świetle powyższego, zdaniem powódki, nie może również budzić wątpliwości także skuteczność cesji wierzytelności z tego tytułu.

Pozwany w toku rozprawy apelacyjnej wniósł o oddalenie apelacji i zasadzenie kosztów za instancję odwoławczą.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja strony powodowej okazała się bezzasadna.

W ocenie Sądu odwoławczego ustalenia faktyczne stanowiące podstawę rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego uznać należy za prawidłowe, wymagają one jednak uzupełnienia poprzez wskazanie istotnej dla rozstrzygnięcia okoliczności, iż w treści § 3 umowy z dnia 10 czerwca 2014 r. o przelew wierzytelności z polisy OC sprawcy – zawartej celem pokrycia całkowitego kosztu najmu pojazdu zastępczego przez I. S. na rzecz (...) sp. z o.o. – strony tej umowy zgodnie odroczyły termin wymagalności roszczeń o pokrycie ww. kosztów do dnia następującego po dniu, w którym uprawomocni się orzeczenie kończące postępowanie prowadzone przeciwko zakładowi ubezpieczeń. Jednocześnie w § 2 ust. 3 tej umowy zgodnie postanowiono, że w przypadku braku potwierdzenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń w prawomocnie zakończonym postępowaniu sądowym, jak również w razie zasądzenia w takim postępowaniu odszkodowania w wysokości niepokrywającej w pełni kosztów najmu pojazdu zastępczego cedent (poszkodowany) zobowiązał się do natychmiastowego pokrycia całkowitych kosztów najmu pojazdu zastępczego ( zob. umowa o przelew – k. 30 akt sprawy).

Sąd Okręgowy dokonując na podstawie art. 378 § 1 k.p.c. i art. 382 k.p.c. ponownej oceny materiału dowodowego zgromadzonego przed Sądem pierwszej instancji nie znalazł ostatecznie podstaw do podważenia prawidłowości zaskarżonego wyroku.

Nie ulega wątpliwości, że szkodę należy rozpatrywać jako różnicę pomiędzy stanem majątku poszkodowanego, który powstał po nastąpieniu zdarzenia sprawczego, a stanem, który by istniał bez tego zdarzenia (zob. m.in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 1 września 1970 r., III CR 371/70, OSNCP 1971, nr 5, poz. 93, z dnia 3 lutego 1971 r., III CRN 450/70, OSNCP 1971, nr 11, poz. 205, z dnia 20 lutego 1981 r., I CR 17/81, OSNCP 1981, nr 10, poz. 199, z dnia 13 grudnia 1988 r., I CR 280/88, „Wiadomości Ubezpieczeniowe” 1989, nr 7-8, s. 32, z dnia 19 października 2001 r., III CZP 57/01, OSNC 2002, nr 5, poz. 57, z dnia 20 lutego 2002 r., V CKN 903/00, OSNC 2003, nr 1, poz. 15 oraz z dnia 15 października 2010 r., V CSK 78/10, LEX nr 677911).

Zgodnie z poglądem doktryny pojęcie szkody w rozumieniu art. 361 § 2 k.c. obejmuje także powstanie nowych lub zwiększenie się istniejących zobowiązań (pasywów), przy czym szkoda zwykle jest rozumiana jako uszczerbek w majątku danej osoby, który zachodzi bez jej woli i prawnego usprawiedliwienia. „Majątkiem” zgodnie z treścią art. 44 k.c. jest ogół praw i obowiązków majątkowych danego podmiotu (majątek sensu lagro), albo też ogół praw majątkowych (majątek w rozumieniu wąskim). Należy jednocześnie zwrócić uwagę, że część doktryny prawa cywilnego opowiada się za przyjęciem, że majątkiem w znaczeniu ekonomicznym są tylko aktywa. Według tych poglądów uznanie skuteczności roszczenia w przypadku, gdy nie doszło jeszcze do powstania czy też wykonania zobowiązania na rzecz osoby trzeciej, prowadzić może do wynagrodzenia po stronie poszkodowanego „szkody abstrakcyjnej”. Skoro nie ma pewności czy osoba trzecia będzie dochodzić wierzytelności względem poszkodowanego, przyznanie takiego odszkodowania mogłoby podlegać ocenie, już po wydaniu wyroku, jako sprzeczne z zasadą restytucji.

Niezależnie jednak od powyższego w orzecznictwie dominuje pogląd – który podziela także Sąd Okręgowy w składzie orzekającym w niniejszej sprawie – że pojęcie straty w rozumieniu art. 361 § 2 k.c. obejmować może także wymagalne zobowiązanie poszkodowanego wobec osoby trzeciej. Podkreślić przy tym trzeba, że zaciągnięcie zobowiązania i powstanie długu oznacza „zarezerwowanie” w majątku dłużnika określonych aktywów na poczet świadczenia, którego spełnienie staje się bezwzględnie konieczne w terminie wymagalności (zob. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2008 r. III CZP 62/08, OSNC 2009, Nr 7-8, poz. 106).

W ocenie Sądu Okręgowego z takim zobowiązaniem nie mamy jednak do czynienia w niniejszej sprawie. Podnieść trzeba, że strony umowy najmu pojazdu zastępczego z dnia 10 czerwca 2014 r. ( (...) sp. z o.o. jako wynajmujący oraz poszkodowana I. S. jako najemca) – w § 3 umowy z tego samego dnia o przelew wierzytelności – odroczyły termin wymagalności roszczeń o pokrycie całkowitych kosztów takiego najmu ( zob. k. 13 i 30 akt sprawy), a nadto w treści faktury z dnia 20 czerwca 2014 r., wystawionej poszkodowanej przez wynajmującego, jako „płatnika” należności z tego tytułu wymieniono (...) S.A.”, a nie poszkodowaną ( k. 20 akt sprawy). Zatem chociaż co do zasady nie można kwestionować istnienia zobowiązania z tego tytułu, to jednak nie można uznać aby w dacie orzekania było ono wymagalne. Sąd zaś obowiązany jest wydać wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, a zasada ta obowiązuje także w postępowaniu apelacyjnym (art. 316 § 1 w zw. z art. 391 k.p.c.).

Zdaniem Sądu drugiej instancji podzielić należy pogląd, że chociaż istnieje możliwość refundacji wydatków za najem pojazdu zastępczego poniesionych przez poszkodowanego, jednakże podlegać jej mogą wyłącznie wydatki rzeczywiście poniesione na taki najem. Taki pogląd wyrażony został w uzasadnieniu uchwały 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2011 r., III CZP 5/11 (OSNC 2012, nr 3, poz. 28), natomiast w uzasadnieniu uchwały z dnia 22 listopada 2013 r., III CZP 76/13 (OSNC 2014, nr 9, poz. 85) Sąd ten wyjaśnił, że niemożność korzystania z pojazdu może być źródłem szkody o charakterze majątkowym tylko wtedy gdy spowoduje wydatki posiadacza uszkodzonego pojazdu na najem pojazdu zastępczego. Stratą w rozumieniu art. 361 § 2 k.c. będą w tym przypadku wyłącznie wydatki służące ograniczeniu negatywnych następstw zdarzenia. W przekonaniu Sądu Okręgowego – w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę – pod tym pojęciem należy rozumieć także zaciągnięte w tym celu i wymagalne zobowiązania obciążające poszkodowanego.

Nie można w żadnym razie zgodzić się ze stanowiskiem powódki, zgodnie z którym dokonanie w niniejszej sprawie przez poszkodowanego przelewu wierzytelności przysługującej mu względem pozwanego zakładu ubezpieczeń z tytułu najmu pojazdu zastępczego (a właściwie – zgodnie z treścią umowy przelewu – wierzytelności z tytułu odszkodowania z polisy OC sprawcy za szkodę komunikacyjną w pojeździe T. (...) o numerze rejestracyjnym (...) 46 celem pokrycia całkowitego kosztu najmu pojazdu najmu pojazdu zastępczego – zob. k. 30 akt sprawy) było równoznaczne z zapłatą za ten najem w formie bezgotówkowej.

Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 17 października 2008 r., I CSK 100/08 (OSNC-ZD 2009, nr 3, poz. 63) słusznie zwrócił uwagę na to, że przelew przez dłużnika na wierzyciela „dla rozliczenia się” wierzytelności przysługującej temu dłużnikowi względem osoby trzeciej może wprawdzie stanowić świadczenie w miejsce wykonania w rozumieniu art. 453 k.c. ( cessio in solutum) i powodować wygaśnięcie zobowiązania dłużnika już w chwili dokonania przelewu, jednak stanie się tak tylko w razie wyrażenia przez strony umowy przelewu niewątpliwej i bezwarunkowej woli jego umorzenia w drodze jego zastępczego wykonania. Cesjonariusz w miejsce wierzytelności umorzonej nabędzie wówczas definitywnie nową (inną) wierzytelność wobec dłużnika cedenta i z tą chwilą nastąpi skutek zapłaty w formie innej niż w pieniądzu. Zasadą jest bowiem, że jeśli dłużnik przelewa na wierzyciela swoją wierzytelność wobec osoby trzeciej w celu zapłaty ( cessio solutionis causa) co do zasady zobowiązanie dłużnika wygaśnie dopiero w chwili spełnienia świadczenia przez dłużnika przelanej wierzytelności. Dopóki zatem dłużnik przelanej wierzytelności nie spełni świadczenia na rzecz cesjonariusza, dopóty cesjonariuszowi przysługuje zarówno wierzytelność nabyta, jak i wynikająca z zobowiązania, w celu zapłaty którego przelew nastąpił (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2006 r., V CSK 253/06, OSNC 2007, nr 9, poz. 141).

Nie można w świetle powyższego uznać zasadności argumentacji apelującej, bowiem przelew wierzytelności z polisy OC sprawcy – mogącej obejmować także refundację kosztów najmu pojazdu zastępczego, lecz wyłącznie tylko takich, które są celowe i rzeczywiście poniesione – nie mógłby doprowadzić do „zapłaty” wierzytelności z tytułu najmu pojazdu zastępczego, skoro termin jej wymagalności strony odroczyły (pełne ich zaspokojenie miało nastąpić w pierwszej kolejności poprzez ich dochodzenie przez cesjonariusza od zakładu ubezpieczeń, dopiero w dalszej zaś – przy niekorzystnym dla cesjonariusza rozstrzygnięcia sądu – od samego poszkodowanego).

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy oddalił apelację strony powodowej na podstawie art. 385 k.p.c. O kosztach orzeczono stosując zasadę odpowiedzialności za wynik procesu z art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 99 k.p.c. Zasądzone na rzecz pozwanego koszty za instancję odwoławczą obejmują wynagrodzenie pełnomocnika będącego radcą prawnym w kwocie 60 zł, tj. w wysokości określonej na podstawie § 6 pkt 1 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 1 rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 490 ze zm.).

Wiesław Łukaszewski Marek Tauer Artur Fornal