Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 grudnia 2013 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 grudnia 2013 roku w S.

sprawy z powództwa W. M.

przeciwko Skarbowi Państwa - Zakładowi Karnemu w N.

o zapłatę

na skutek apelacji wniesionej przez pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Goleniowie

z dnia 23 listopada 2012 r., sygn. akt I C 417/12

oddala apelację.

Sygn. akt II Ca 334/13

UZASADNIENIE

Powód W. M. w pozwie skierowanym przeciwko Skarbowi Państwa – Zakładowi Karnemu w N. wniósł o zasądzenie od pozwanego na jego rzecz na zasadzie art. 77 ust. 1 Konstytucji RP i art. 417 k.c. zadośćuczynienia w wysokości 30.000 złotych wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wyroku do dnia zapłaty. W trakcie przesłuchania w charakterze strony na rozprawie w dniu 23 listopada 2012r. powód doprecyzował swoje powództwo w ten sposób, że wskazał, iż z kwoty żądania wskazanej w pozwie - połowę domaga się tytułem spowodowania u niego rozstroju zdrowia na skutek niezapewnienia mu odpowiednich warunków odbywania karty pozbawienia wolności, a drugą połowę tytułem zadośćuczynienia za naruszenie jego dóbr osobistych w postaci godności osobistej tymi warunkami.

Pozwany Skarb Państwa – Zakład Karny w N. w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Rejonowy w Goleniowie wyrokiem z dnia 23 listopada 2012 r. w sprawie I C 417/12 zasądził od pozwanego Skarbu Państwa – Zakładu Karnego w N. na rzecz powoda W. M. kwotę 2.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 23 listopada 2012 r. i oddalił powództwo w pozostałym zakresie. Nadto Sąd odstąpił od obciążania powodowa kosztami postępowania a nieuiszczone koszty ponosi Skarb Państwa.

U podstaw rozstrzygnięcia legły następujące ustalenia faktyczne: W. M. przebywał w Zakładzie Karnym w N. od 20 kwietnia 2009 r. do dnia 16 lutego 2011r., odbywając karę pozbawienia wolności za pobicie. W trakcie pobytu w Zakładzie Karnym w N. W. M. był osadzony w różnych celach mieszczących się w różnych pawilonach. Nie był to pierwszy pobyt powoda w zakładzie karnym.

W okresie 3 miesięcy od 15 września 2009r. do 15 grudnia 2009r. w związku z przeludnieniem Zakładu Karnego w N. zaistniała potrzeba umieszczenia osadzonych w warunkach, w których powierzchnia celi na jedną osobę wynosi mniej niż 3m ³ oraz że zaludnienie Zakładu Karnego w N. na dzień 14 września 2009r. wynosiło 105%. jednoczenie w tym zawiadomieniu Dyrektor Zakładu Karnego w N. zezwolił na umieszczenie osadzonych w oddziałach IX, X, XI, XII Zakładu Karnego w N. w warunkach niedochowujących wskazanej wyżej normy. W tym okresie W. M. nie przebywał w celach wskazanych w zawiadomieniu Dyrektora Zakładu Karnego w N. i w wydanym przez Dyrektora Zakładu Karnego w N. zarządzenia nr (...).

Wszystkie cele, w których przebywał W. M. w trakcie pobytu w Zakładzie Karnym w N. były wyposażone w pełny sprzęt kwaterunkowy.

Sąd ustalił, że Zakład Karny w N. funkcjonuje w obiektach częściowo infrastrukturalnie przestarzałych. W bardzo złym stanie technicznym znajduje się pawilon C, który wymaga generalnego remontu. W tym pawilonie w celach występował grzyb i zacieki. Instalacja elektryczna i radiowęzłowa była w znacznym stopniu wyeksploatowana i nie przystosowana do istniejących potrzeb i pracowała pod zbyt dużym obciążeniem. Cele na tym oddziale były źle wentylowane, stolarka okienna była bardzo zniszczona i nie zapewniała dostatecznego naświetlania pomieszczeń. Okna były nieszczelne (dotyczyło to pawilonów C i części cel w pawilonie D). W 2010 roku wskazano, iż w celach tych konieczne należy wykonać nowe podłogi i usunąć z nich zagrzybienie. Niemniej dział kwatermistrzowski w ramach posiadanych środków usuwa bieżące awarie i usterki i podejmuje działania zabezpieczające właściwe funkcjonowanie urządzeń techniczno-ochronnych.

W celach w pawilonie A, w czasie pobytu W. M. w Zakładzie Karnym w N. cele były w dobrym stanie technicznym. W podobnym stanie technicznym były również cele w pawilonie E, które wymagały jedynie odświeżenia. Również częściowo wyremontowane były cele znajdujące się na oddziale D, ale w tych niewyremontowanych pojawiał się problem zawilgocenia. Najlepsze warunki panowały w celach w pawilonie F, albowiem był to nowo oddany pawilon mieszkalny, a w wszelkie pojawiające się w nim usterki były na bieżąco usuwane w ramach serwisu pogwarancyjnego.

Sąd ustalił, że każda cela nadto jest wyposażona w instalację centralnego ogrzewania, niemniej instalacja ta częściowo jest przestarzała. Każda cela posiada również okno. Czasami osadzenie narzekają na zimno w celach, ale wówczas zwiększane jest ogrzewanie cel. W celach, w których nie były wymienione okna w okresie zimowym osadzonym wydawano dodatkowe koce.

W każdej celi, w których przebywał W. M., były urządzone węzły sanitarne (tzw. kąciki sanitarne). W ich skład wchodzą miska ustępowa, spłuczka oraz umywalka z doprowadzeniem bieżącej wody, zdatnej do picia. Dostęp do ciepłej wody był ograniczony, poprzez okresowe jej wyłączanie w ciągu dnia. Dostęp do kącika sanitarnego był możliwy przez całą dobę. Jedynie w części cel, w których przebywał powód kąciki sanitarne były oddzielone od pozostałej części celi w sposób trwały, tj. wymurowaną ścianką, dotyczyło to cel w pawilonach A, E i F. W celach znajdujących się w pawilonie C oraz w pawilonie D na oddziale XIV (w których m.in. przebywał W. M.) to oddzielnie było wykonane w ten sposób, że do wysokości około jednego metra był on oddzielony płytą paździerzową, a powyżej do sufitu znajdowała się metalowa obudowa, na którą założona została folia. Do tych cel nie była również doprowadzona ciepła woda. W 2010 roku w ramach roboczego przeglądu nieruchomości wskazywano, iż konieczne jest wykonanie zabudowy kącików sanitarnych w tych celach. Niezależnie od urządzonych w celach kącików sanitarnych raz w tygodniu każdy z osadzonych miał możliwość skorzystania z ciepłej kąpieli w łaźni. Taki sposób zorganizowania sanitariatu w celi, nie pozwalał osadzonym na niekrępujące korzystanie z tych miejsc. Nie zapobiegło ono bowiem rozprzestrzenianiu się nieprzyjemnych zapachów po celi i wydostawaniu się krepujących odgłosów. Korzystanie z tak oddzielonego kącika sanitarnego naruszało godność osobistą W. M., czuł się skrępowany korzystając z nich, albowiem nieprzyjemne zapachy rozprzestrzeniały się na całą celę, jak również słychać było co się w tym kąciku dzieje. Na tym tle pojawiały się konflikty pomiędzy współosadzonymi.

Sąd ustalił, że W. M. w celach bez trwale wydzielonego kącika sanitarnego i o złym stanie technicznym, tj. w celach w pawilonie C i na oddziale XIV pawilonu D przebywał łącznie przez 13 miesięcy.

Zakład Karny w N. był poddawany corocznym kontrolom sędziego penitencjarnego, w tym w zakresie badania warunków bytowych osadzonych, stanu sanitarnego oraz stanu opieki medycznej. Kontrole odbyły się w 2009 roku i w 2010 roku. W sprawozdaniach z tych kontroli wskazano, iż w sytuacji braku przekazania na poziomie centralnym należytych środków finansowych na kompleksowe inwestycje i remonty w zakładzie karnym w N. – zakład ten utrzymywany jest na maksymalnie dobrym dla warunków wyjściowych poziomie, zapewniającym godziwe odbywanie kary pozbawienia wolności osadzonym. Jednocześnie zaznaczono w tych sprawozdaniach, iż konieczne jest bezwzględne przestrzeganie limitu metrów kwadratowych przypadających na jednego osadzonego. Nadto w sprawozdaniu tym wskazano, iż pawilon C, w którym znajdują się również cele mieszkalne wymaga pilnego remontu kapitalnego, i przeprowadzenie prac w tym zakresie jest niezbędne, albowiem istniejący stan może powodować odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa wobec osadzonych.

W. M. składał skargi na warunki, w jakich obywał karę pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w N. do Rzecznika Praw Obywatelskich. Pismem z dnia 07 marca 2011r. Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich poinformowało go, iż jego skarga jest uzasadniona i doszło do naruszenia przysługujących mu praw. Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich sposób, w jakich są oddzielone kąciki sanitarne w celach w Zakładzie Karnym w N. nie zapewniają osadzonym warunków do niekrępującego użytkowania urządzeń sanitarnych. W. M. nie składał na piśmie żadnych skarg do administracji zakładu karnego N.; zgłaszał ustne uwagi w takcie wizytacji cel przez dyrektora zakładu karnego.

W tak ustalonym stanie faktycznym, Sąd powództwo częściowo uznał za zasadne.

Sąd wskazał, że stan faktyczny sprawy został przez Sąd ustalony na podstawie dokumentów złożonych przez pozwanego, których treść i wartość dowodowa nie była kwestionowana. Nadto stan faktyczny został ustalony na podstawie zeznań świadków oraz zeznań powoda, które co do zasady były zbieżne i Sąd nie miał podstaw, aby je kwestionować i odmówić im wiarygodności. Ponadto zeznania tych świadków i powoda odpowiadały przedstawionym przez pozwanego dokumentom, a różniły się on od siebie w zakresie, w jakim spostrzeżenia każdej z tych osób w pewnym zakresie opierały się na indywidualnych odczuciach każdej z osób.

W odniesieniu do kwalifikacji prawnej zgłoszonych przez powoda żądań, Sąd wskazał, że w zakresie w jakim powód wskazywał na naruszenie jego godności osobistej, domagał się zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych w oparciu o przepisy art. 23 k.c. i art. 24 k.c. oraz art. 448 k.c. Natomiast w przypadku drugiego z roszczeń przywołanych przez powoda podstawę prawną, zdaniem Sądu, stanowić winny właściwe przepisy prawa cywilnego regulujące odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa za czyny niedozwolone - art. 417 k.c. i art. 445 k.c., skoro powód swoje żądanie wywodzi z faktu doznania uszczerbku na zdrowiu na skutek niezapewnienia mu odpowiednich warunków socjalno-bytowych w czasie obywania kary pozbawienia wolności w postaci bólów głowy i częstszych przeziębień.

W odniesieniu do pierwszego z żądań, Sąd wskazał, że z przepisów art. 23, 24 i 448 k.c. wynika, że przewidziana nimi ochrona i odpowiedzialność pozwanego aktualizuje się przy spełnieniu dwóch przesłanek, a mianowicie w sytuacji, gdy po pierwsze dojdzie do działania osoby, które narusza cudze dobro osobiste i to działanie będzie nosiło znamię działania bezprawnego i po drugie, gdy tym działaniem zostanie naruszone lub zagrożone dobro osobiste osoby fizycznej. Nadto w przypadku żądania zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej tytułem zadośćuczynienia niezbędnym jest ustalenie, że ten czyje dobro osobiste zostało naruszone doznał krzywdy i stopnia jej natężenia. W odniesieniu do przesłanki bezprawności Sąd podkreślił powołując się na orzecznictwo Sądu Najwyższego, że bezprawne jest każde działanie sprzeczne z normami prawnymi, a nawet z porządkiem prawnym oraz zasadami współżycia społecznego. Podkreślić bowiem należy, iż za bezprawne uważa się każde działanie naruszające dobro osobiste, jeżeli nie zachodzi żadna ze szczególnych okoliczności usprawiedliwiających to działanie. Sąd jednocześnie zaznaczył, że ustawodawca wprowadził domniemanie bezprawności naruszenia dobra osobistego, co przerzuca ciężar dowodu na pozwanego w procesie o naruszenie dóbr osobistych. Pokrzywdzony obowiązany jest wykazać, że jego konkretne dobro osobiste zostało zagrożone lub naruszone przez określone działanie, zaś sprawca by uwolnić się od odpowiedzialności musi wykazać okoliczności wyłączające bezprawność swojego zachowania.

Sąd wskazał, że powód wywodził swoje roszczenie z trzech okoliczności, a mianowicie przebywania w celach z nieodpowiednio oddzielnym kącikiem sanitarnym i nieodpowiednią wentylacją oraz z braku ciepłej wody w celach, w których przebywał oraz zagrzybienia ścian i nieodpowiedniego ogrzewania cel. Sąd nadmienił, że w celach w pawilonie C i D na oddziale XIV, powód przebywał przez około 13 miesięcy; panowały w nich złe warunki socjalno-bytowe, a w szczególności były one w złym stanie technicznym, kąciki sanitarne nie były oddzielone w sposób trwały od pozostałej części celi, nie było w nich dostępu do ciepłej wody oraz były w nich zagrzybienia i nieszczelne okna. Cele te wymagały gruntownego remontu. Zdaniem Sądu działanie pozwanego w zakresie osadzenia powoda w celach w pawilonie C i D (oddział XIV), jako celach, w których brak było trwałego oddzielenia kącika sanitarnego od pozostałej części celi, było bezprawne i były podstaw do przypisania pozwanemu odpowiedzialność za naruszenie dóbr osobistych powoda w postaci godności osobistej. Zwłaszcza że pozwany w odpowiedzi na pozew nawet nie podnosił działania w warunkach wyłączających bezprawność czynu, tj. w ramach istniejącego porządku prawnego.

Przytaczając treść § 28 ust. 1 rozporządzenia, w myśl którego niezbędne urządzenia sanitarne w celi sytuuje się w sposób zapewniający ich niekrępujące użytkowanie, Sąd wyjaśnił, że miejsca te powinny być oddzielone od pozostałej części celi w taki sposób, aby osoba z nich korzystając mogła z nich korzystać w taki sposób, aby nie czuła się skrępowana. Sąd przyjął, że osoba ta musi być zasłonięta, sposób oddzielenia musi zapewniać intymność przy wykonywaniu czynności higienicznych i załatwianiu potrzeb fizjologicznych, nadto winien chronić przed wydostawaniem się z kącika sanitarnego nieprzyjemnych zapachów i krępujących dźwięków. Cele w pawilonie C i w oddziale XIV pawilonu D, jak wynika z twierdzeń powoda, które nie były kwestionowane przez pozwanego posiadają jedynie oddzielenie kącików sanitarnych wykonane częściowo z płyty paździerzowej i częściowo z foli.

W konsekwencji Sąd uznał, że pozwany Skarb Państwa poprzez nie zapewnienie powodowi odpowiednich warunków obywania kary w zakresie zapewnienia mu w celi kącika sanitarnego oddzielonego od pozostałej części celi w sposób umożliwiający mu nieskrępowane korzystania z tego miejsca działał bezprawnie i tym naruszył dobra osobiste powoda w postaci godność i prawa do prywatności, jak również prawo do godnego odbywania kary pozbawienia wolności. Sąd wskazał również, że nieodpowiednie oddzielenie kącika sanitarnego, które nie zapewnia osadzonemu możliwości niekrępującego korzystania z niego, może samo w sobie być kwalifikowane jako traktowanie niehumanitarne. Odwołując się do art. 10 ust. 1 międzynarodowego paktu praw osobistych i publicznych z dnia 19 grudnia 1966r. Sąd przyjął, że każda osoba pozbawiona wolności winna być traktowana w sposób humanitarny i z poszanowaniem godności człowieka, władza publiczna ma zaś obowiązek zapewnienia osobom osadzonym w zakładach karnych godziwych i humanitarnych warunków obywania kary, nienaruszających ich godności ludzkiej.

W ocenie Sądu sam fakt umieszczenia osoby pozbawionej wolności w celi, w której sposób oddzielenia kącika sanitarnego od pozostałej części celi nie zapewnia osadzonemu nieskrępowanego, a tym samym zapewniającego mu poszanowanie godności i prawa intymności przy wykonywaniu czynności fizjologicznych, korzystania z niego – może stanowić wystarczająca przesłankę stwierdzenia naruszenia jej dóbr osobistych.

Sąd podniósł, że z zeznań powoda, wynika, iż korzystanie w tych warunkach z toalety było dla niego krępujące, albowiem folia, która były te kąciki oddzielone nie zapewniała, że osoba znajdująca się w tym miejscu była dostatecznie osłonięta, a nadto wszelkie odgłosy i nieprzyjemne zapach roznosiły się na celę. W ocenie Sądu zasady doświadczenia życiowego wskazują, iż oddzielenie kącika sanitarnego zapewnione przez zakład karny musiało powodować odczucie o jakich wspomina powód.

Sąd podkreślił, iż w takich warunkach powód przebywał przez około 13 miesięcy. Nadto Sąd uznał, że sytuacja ta wykraczała ponad normalną dolegliwość związaną z odbywaniem kary pozbawienia wolności; zwłaszcza że kwestie dotyczące zapewnienia intymności w zakresie korzystania z kącików sanitarnych w celu załatwiania potrzeb fizjologicznych jest podstawowym prawem osób osadzonych w zakresie warunków bytowych odbywania kary pozbawienia wolności. Brak zaś zapewnienia osadzonemu tego minimum, czyli możliwość niekrępującego korzystania z kącika sanitarnego uznać należy za naruszające godność osobista powoda. Sąd wskazał również, że w naszej kulturze kwestie związane z załatwianiem potrzeb fizjologicznych i nagością są sferami intymnymi i skrywanymi przed innymi osobami. Powód zaś musiał w tych celach przebywać przez całą noc i większość dnia, a także w takich warunkach musiał spożywać posiłki.

Sąd nadmienił także, że wprawdzie z karą pozbawienia wolności w sposób immanentny związane są pewne dolegliwości dla osoby osadzonej i wynikają one z samej istoty tej kary, niemniej wykroczenie poza „dyskomfort” powoduje, że dochodzi do naruszenia dobra osobistego osoby osadzonej.

Pozostałe okoliczności podnoszone przez powoda: brak ciepłej wody w celach i nieodpowiednie ogrzewanie cel w okresie zimowym, w ocenie Sądu nie uzasadniały przyjęcia odpowiedzialności pozwanego za naruszenie dóbr osobistych.

Mając na uwadze powyższe Sąd doszedł do przekonania, iż w okresie od 20 kwietnia 2009r. do 25 sierpnia 2009r. i od 28 grudnia 2009r. do 20 września 2010r. doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda poprzez umieszczenie go w celach z nieodpowiednio wydzielonym kącikiem sanitarnym i że działanie pozwanego było działaniem bezprawnym. Ustalając wysokość zadośćuczynienia Sąd podniósł, że krzywda jest ogółem negatywnych następstw bezprawnego działania, przy czym są to następstwa niematerialne, nie dające się wyrazić w pieniądzu. Wiążą się one z negatywnymi odczuciami poszkodowanego. Zdaniem Sądu doznana przez powoda krzywda, z tytułu naruszenia jego dóbr osobistych, uzasadniała przyznanie mu zadośćuczynienia w wysokości 2.000 złotych. Ustalając jej wysokość sąd miał na względzie to, że naruszenie dóbr osobistych powoda dotyczyły istotnej kwestii, mianowicie poszanowania godności osobistej i prawa do intymności w zakresie korzystania z kącików sanitarnych i z załatwiania potrzeb fizjologicznych. Sąd uwzględnił również to, że sposób oddzielenia kącika sanitarnego, mimo nieprawidłowości, zapewniał, iż osoba z niego korzystająca była niewidoczna. Tym samym naruszenie zasad przez zakład karny w tym zakresie było częściowe, a znaczna część nakazu w zakresie sposobu wydzielenia kącika sanitarnego została spełniona. Nadto powód w takich warunkach spędził 13 miesięcy. Dodatkowo Sąd wskazał, że na wysokość tego zadośćuczynienia miał wpływ również fakt, iż pobyt w takich warunkach był łączony z pobytem w celach na oddziałach, gdzie znajdowały się cele o najniższym standardzie, które wymagały remontu i gdzie pojawiały się inne niedogodności (nieszczelne okna, brak dostępu do ciepłej wody, zawilgocenie cel), co niewątpliwie miało wpływ na intensywność odczuwanej przez powoda krzywdy. Zwłaszcza że na terenie zakładu karnego w N. znajdują się również cele o lepszym standardzie, co powodowało, iż powód miał większe poczucie krzywdy, że poprzez osadzenie go w tych gorszych warunkach jest również nierówno traktowany w odniesieniu do osadzonych przebywających w lepszych warunkach. Podkreślić przy tym należy, iż naruszenie tych dóbr osobistych powoda, przez jego czas pobytu w tych celach miał charakter ciągły, albowiem nie miał możliwości innego załatwiania swoich potrzeb fizjologicznych. Jednocześnie Sąd miał na względzie to, że mimo braków finansowych pozwalających na zapewnienie prawidłowego oddzielenia kącików sanitarnych pozwany starał się, chociażby poprzez montowanie oddzielenia z folii, minimalizować skutki tych braków. Z tych też względów Sąd uznał, że zakres i stopień naruszenia dóbr osobistych powoda i doznanej przez to przez niego krzywdy i związanych z tym cierpień w pełni zrekompensuje zadośćuczynienie w wysokości 2.000 złotych.

W odniesieniu do drugiego z żądań powoda, a dotyczącego zasądzenia zadośćuczynienia za krzywdę związaną z doprowadzeniem go do rozstroju zdrowia na skutek osadzenia w celach niespełniających wyżej wskazanych warunków, Sąd wskazał, że dla przyjęcia odpowiedzialności w oparciu art. 417 k.c. i 445 k.c. niezbędne jest łączne spełnienie następujących przesłanek, a mianowicie powstanie szkody w postaci rozstroju zdrowia lub uszkodzenia ciała, wykonywanie przez funkcjonariuszy Skarbu Państwa władzy publicznej oraz niezgodność z prawem (bezprawność) działania funkcjonariuszy, które wyrządziło szkodę, jak również wykazanie okoliczności wskazujących na doznaną przez powoda krzywdę oraz stopień tej krzywdy. Sąd wskazał, że ciężar dowodu wykazania tych przesłanek spoczywał na powodzie, czemu ten nie sprostał; wobec czego powództwo zostało w tym zakresie oddalone.

O odsetkach od powyższej, zasądzonej na rzecz powoda kwoty tytułem zadośćuczynienia za naruszenie jego dóbr osobistych Sąd rozstrzygnął na podstawie art. 481 k.c., przy uwzględnieniu że powód domagał się odsetek od dnia wyrokowania w sprawie.

Rozstrzygnięcie o kosztach, Sąd oparł na przepisie art. 102 k.p.c.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wywiódł pozwany Skarb Państwa – Zakład Karny w N., zaskarżając wyrok w całości i zarzucając mu:

- sprzeczność istotnych ustaleń faktycznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego przez uwzględnienie roszczenia w zakresie naruszenia dóbr osobistych powoda przez pozwanego poprzez osadzenie go w celach w pawilonie C i na oddziale XIV pawilonu D przez okres łącznie 13 miesięcy.

- naruszenie przepisu art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów poprzez uznanie, że zachowanie pozwanego w zakresie oddzielenia kącików sanitarnych w celach w pawilonie C i na oddziale XIV pawilonu D za bezprawne.

Skarżący wniósł o zmianę wyroku i oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów za obie instancje. Z ostrożności procesowej wniósł o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu apelacji zostało podniesione, że Sąd wydając rozstrzygnięcie powoływał się na zasady doświadczenia życiowego, tymczasem w naszym kraju, zasady doświadczenia życiowego, przy braku finansowej pomocy ze strony państwa, nie pozwalają na usunięcie wszelkich słusznie podnoszonych przez Sąd nieprawidłowości. Każdy skazany poza samą dolegliwością odbywania kary pozbawienia wolności, musi się liczyć z nienajlepszymi warunkami odbywania kary pozbawienia wolności. Zdaniem pozwanego powód nie mógł mieć poczucia krzywdy, że być osadzony w gorszych warunkach i jest nierówno traktowany, gdyż pozwany uczynił wszystko by był osadzony również w pawilonach A, E i F. Dodatkowo zdaniem skarżącego zasądzenie zadośćuczynienia jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. W tym zakresie pozwany odwołał się orzecznictwa sądów powszechnych, podkreślając fakt niedofinansowania więziennictwa, sytuacji lokalowej osób zajmujących lokale komunalne czy socjalne, a także podkreślając fakt, że skoro sam powód postępuje sprzecznie z zasadami współżycia społecznego, nie dbając o zachowanie dóbr osobistych innych osób, jego postępowanie może uzasadniać odmowę udzielenia ochrony na podstawie art. 5 k.c.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Wbrew zarzutom sformułowanym w apelacji, Sąd pierwszej instancji prawidłowo ustalił stan faktyczny w sprawie i jego ustalenia znajdują oparcie w trafnie ocenionym materiale dowodowym. Ustaleń tych nie kwestionował również pozwany, a zarzuty wyartykułowane w apelacji nie znalazły uzasadnienia. Ustalony przez Sąd Rejonowy stan faktyczny sprawy znajduje oparcie w zebranym w sprawie materiale, dlatego ustalenia Sądu I instancji Sąd Okręgowy przyjmuje za własne i za podstawę dalszych rozważań, bez ich ponownego przytaczania (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 07 kwietnia 2000 r. IV CKN 1/00).

Fakt osadzenia powoda przez okres 13 miesięcy w celach pawilonu C i na oddziale XIV pawilonu D wynikał z historii osadzenia, która została przedstawiona przez pozwanego. Ocena bezprawności działania pozwanego nie mieści się w kategorii ustaleń faktycznych, lecz jest konsekwencją oceny Sądu, stąd zarzut w tej mierze należało uznać za chybiony.

Niezasadny jest również zarzut przekroczenia przez Sąd pierwszej instancji granic swobodnej oceny dowodów. Ocena dowodów odpowiada bowiem kryteriom wskazanym w art. 233 § 1 k.p.c. i pozostaje w zgodzie z zasadami logicznego myślenia oraz doświadczenia życiowego.

Zasądzenie zadośćuczynienia pieniężnego na podstawie art. 24 k.c. i art. 448 k.c. ma charakter fakultatywny i jest uzależnione od oceny Sądu opartej na analizie wszelkich okoliczności konkretnej sprawy. Konieczne jest przy tym ustalenie, że doszło do bezprawnego naruszenia dobra osobistego oraz zaistnienia krzywdy po stronie osoby, której dobro osobiste zostało naruszone.

Nie może budzić wątpliwości, że pobyt w zakładzie karnym wiąże się z naturalnymi dolegliwościami w postaci pogorszenia standardu życia, ale co do zasady obejmuje to zwykłe następstwa przymusowej izolacji, a nie zezwolenie na naruszanie innych uprawnień osoby w tym godności osobistej, wobec której stosowana jest ta represja. Prawo do godnego odbywania kary pozbawienia wolności niewątpliwie należy zaliczyć do katalogu dóbr osobistych podlegających ochronie, a działania naruszające te dobra mogą rodzić odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 24 i 448 k.c. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2010 r., II CSK 486/09). Zapewnienie przez Państwo godziwych warunków odbywania kary pozbawienia wolności jest jednym z wymagań demokratycznego państwa prawnego, co wprost wynika z art. 10 ust. 1 ratyfikowanego przez Polskę Międzynarodowego Paktu Praw Osobistych i Publicznych z dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz.U. Nr 38 z 1977 r., poz. 167 i 169) oraz z art. 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka stanowiących, że każda osoba pozbawiona wolności będzie traktowana w sposób humanitarny i z poszanowaniem przyrodzonej godności człowieka. Te zasady powiela w Konstytucja Rzeczpospolitej. Ponadto łączy się z tym wynikający z art. 8 ust.1 Konwencji nakaz poszanowania życia prywatnego obywateli i ich prawa do intymności, co w odniesieniu do osób osadzonych w zakładach karnych oznacza obowiązek zapewnienia takich warunków bytowych i sanitarnych, w których godność ludzka i prawo do intymności nie doznają istotnego uszczerbku.

W orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka naruszeń art. 3 Konwencji upatrywano w: złych warunkach sanitarnych, niehigieniczności i braku prywatności przy korzystaniu z urządzeń sanitarnych, permanentnej niemożliwości zaspokojenia potrzeby snu spowodowanej niewystarczającą liczbą łóżek, jak i nieustannie zapalonym światłem czy panującym hałasie, niedostatecznym oświetleniu uniemożliwiającym czytanie, złej wentylacji cel, szczególnie uciążliwej dla osób niepalących osadzonych z palącymi, warunkach prowadzących do rozprzestrzeniania się chorób bądź braku możliwości leczenia.

Niezbywalna godność człowieka jest nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona stanowi obowiązek władz publicznych wszędzie tam, gdzie Państwo działa w ramach imperium, realizując swoje zadania represyjne, których wykonanie nie może prowadzić do większego ograniczenia praw człowieka niż to wynika z zadań ochronnych i celu zastosowanego środka represji. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 28 lutego 2007 r., V CSK 431/06, zgodnie z art. 30 Konstytucji RP przyrodzona i niezbywalna godność człowieka jest nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych.

Zgodnie z art. 102 pkt 1 kodeksu karnego wykonawczego skazany ma prawo do odpowiedniego ze względu na zachowanie zdrowia wyżywienia, odzieży, warunków bytowych, pomieszczeń oraz świadczeń zdrowotnych i odpowiednich warunków higieny. Nadto w myśl art. 110 § 2 k.k.w. cele wyposaża się m.in. w odpowiednie warunki higieny. Umieszczenie osoby osadzonej w warunkach innych, na okres ponad jednego roku, narusza zdaniem, Sądu II instancji, dobra osobiste tej osoby, w tym takie dobro jak godność. Trzeba mieć tu na uwadze uciążliwość czy niedogodność odczuwaną w czasie przebywania w miejscu odizolowania. I nie chodzi tu o dyskomfort osadzonego, mierzony według jego indywidualnej wrażliwości, a więc subiektywnej oceny czy subiektywnego odczucia w odbiorze zewnętrznych warunków przebywania. W świetle ugruntowanego orzecznictwa o naruszeniu dobra osobistego w postaci uchybienia godności osadzonego w zakładzie karnym nie można mówić w przypadku pewnych tylko uciążliwości lub niedogodności związanych z pobytem w takim zakładzie, polegających na niższym od oczekiwanego standardzie celi czy urządzeń sanitarnych, bowiem dla wielu ludzi nie odbywających kary pozbawienia wolności warunki mieszkaniowe bywają często równie trudne. Godność skazanego przebywającego w zakładzie karnym jest jednak naruszona, jeżeli warunki osadzenia (jego różne parametry) nie odpowiadają minimalnym wymogom sanitarnym (higienicznym).

Podkreślić należy, że ciężar dowodu, że warunki w zakładzie karnym odpowiadały obowiązującym normom i nie doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda, spoczywał na pozwanym (art. 6 w zw. z art. 24 k.c.). Pozwany jednak tego rodzaju dowodu nie przeprowadził, nie zdołał zatem uwolnić się od odpowiedzialności na gruncie powołanych powyżej norm. Trafnie zatem Sąd I instancji, uznał, że osadzenie skazanego odbywającego karę pozbawienia wolności w celi, w której nie panowały odpowiednie warunki bytowo – sanitarne, a pomieszczenie oraz istotne elementy wyposażenia nadawały się do remontu, może stanowić naruszenie dóbr osobistych w postaci godności oraz uzasadniać odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 24 k.c. i art. 488 k.c., bazując na domniemaniu wynikającym z powołanych przepisów.

Z historii rozmieszczenia powoda wynika, że przez okres 13 miesięcy przebywał w tych pawilonach i oddziałach, w których warunki sanitarne nie były dostateczne. Powód sformułował kilka zarzutów dotyczących warunków bytowych w Zakładzie Karnym w N., przy czym w odniesieniu do zasądzonego zadośćuczynienia uwzględniony został jedynie zarzut braku w celach dostatecznie wydzielonych kącików sanitarnych. Pozostałe zarzuty: brak w celi ciepłej wody, chłód w celach nie stanowiły podstawy przyznania przez Sąd Rejonowy zadośćuczynienia.

Zarówno zeznania świadków i powoda były w tej mierze spójne; w pawilonie C i oddziale XIV pawilonu D sanitariaty w celach były wydzielenie jedynie za pomocą prowizorycznej ścianki z płyty pilśniowej do określonej wysokości ok. 1 metra, powyżej zaś przyczepiona była czarna folia. Sąd Rejonowy uznał, że nie stanowiło to wystarczającej osłony i w tym zakresie stwierdził, że cela mieszkalna nie spełniała należycie swojej funkcji w zakresie zapewnienia osadzonemu odpowiednich warunków sanitarnych. To w konsekwencji skutkowało uznaniem, że doszło do naruszenia prawa do prywatności, intymności a także godności osoby ludzkiej.

Dodatkowo Sąd Okręgowy zwraca uwagę, że zgodnie z § 28 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 r. w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności (Dz. U. z 2003 r.,Nr 186, poz. 1820) niezbędne urządzenia sanitarne sytuuje się w sposób zapewniający ich niekrępujące użytkowanie. Niewątpliwie taka regulacja zawiera w sobie czynnik oceny. Przepis ten nie wyznacza żadnych konkretnych norm w tym zakresie. Tym samym każdą zabudowę kącika sanitarnego zapewniającą nieskrępowane korzystanie z niego uznać należy za spełniającą stosowne wymagania. Pojęcie „niekrępujące użytkowanie urządzeń sanitarnych" winno być analizowane z uwzględnieniem, że w naszym kręgu kulturowym załatwianie potrzeb fizjologicznych wpisane jest w intymność i winno oznaczać między innymi, że podczas korzystania z nich nie mają być widoczne intymne części ciała. Dodać należy, że przepisów prawa budowlanego dotyczących wymogów w zakresie ubikacji (drzwi, ustępów, wysokości pomieszczenia) nie stosuje się do budowli zakładów karnych i aresztów śledczych. Stanowi o tym § 89 ust. 1, w związku z § 75, § 79 ust. 1, § 82 i § 83 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75, poz. 690, z późn. zm.). Z pewnością toalety te nie mogą być w pełni zabudowane i zamykane masywnymi drzwiami celem zapobiegania próbom samobójczym i przemocy pomiędzy samymi osadzonymi. Jednocześnie podnieść należy, iż w orzecznictwie powszechnie akceptowany jest pogląd, że ewentualne całkowite nie zabudowanie kącików sanitarnych wynika z wymogów bezpieczeństwa więźniów (m.in. wyrok SA w Łodzi z dnia 13 maja 2009 r., sygn. I ACa 234/09 - niepubl.). Również w wyroku z dnia 05 lipca 2012 r. w sprawie IV CSK 603/11 Sąd Najwyższy wskazał, że otwarta lista chronionych prawnie dóbr osobistych została uzupełniona o uprawnienie do godnych warunków odbywania kary w zakładach karnych. Wskazane godne warunki obejmują również zapewnienie prywatności i intymności, m.in. związanych z potrzebami fizjologicznymi. Niemniej nie przewidują one zapewnienia samodzielności pomieszczeń przeznaczonych na toalety ani ich oddzielenia murem od pozostałej części celi.

Powyższe jednak nie zmienia podstawowego imperatywu wynikającego z powołanych na wstępie przepisów, że do uznania, że dobra osobiste w postaci godności osobistej nie zostały naruszone koniecznym byłoby wykazanie, że sanitariaty, kąciki sanitarne znajdujące się w oddziale XIV pawilonu D i w całym pawilonie D, odpowiadały wymogom przepisów tj. zostały usytuowane w sposób zapewniający ich niekrępujące użytkowanie. Okoliczności podnoszone przez powoda, w tym brak odpowiedniej wentylacji i prowizoryczny charakter wydzielenia kącików płytą paździerzową oraz czarną przezroczystą folią uprawniały Sąd Rejonowy do uznania, że działanie pozwanego w tej mierze było bezprawne, zwłaszcza przy uwzględnieniu, że z art. 24 k.c. wynika co prawda wzruszalne, jednakże domniemanie bezprawności naruszenia dobra osobistego. Pozwany nie podjął skutecznej próby obalenia tego domniemania. Uzasadnienie odpowiedzi na pozew ukierunkowane było na wykazanie, że powód nie przebywał w celach przeludnionych, nie spełniających wymogu zapewniania 3 m ² dla każdego więźnia. Również przeprowadzone postępowanie dowodowe, w tym zeznania świadków, nie dały podstaw do ustalenia, że pozwany zakład karny zapewnia pełną ochronę dóbr osobistych skazanych.

Podnoszone w uzasadnieniu apelacji zarzuty, nie podważają zasadności wydanego w sprawie orzeczenia. Przede wszystkim za niesłuszne uznać należy twierdzenie, że powód nadużywa swojego prawa. Okoliczność, że powód znalazł się w zakładzie karnym za popełnione przestępstwo, które oczywiście jest niezgodne z zasadami współżycia społecznego nie może stanowić postawy do oddalenia powództwa ze względu na nadużycie prawa. Zachowanie odpowiednich warunków odbywania kary pozbawienia wolności, co było już przedmiotem rozważań, należy do obowiązków Państwa. Odpowiedzialność Skarbu Państwa za naruszenie tych obowiązków nie może być wyłączona tylko dlatego, że osadzony popełniając przestępstwo również naruszył zasady współżycia społecznego. Przy podzieleniu poglądu pozwanego odpowiedzialność Skarbu Państwa do skazanych w zakresie naprawienia szkody w ogóle byłaby wyłączona. Podobnie pozostałe podniesione okoliczności: niedofinansowania więziennictwa, sytuacja osób przebywających w lokalach socjalnych czy lokalach komunalnych dla wydanego rozstrzygnięcia są irrelewantne i nie mogą one zwalnia z obowiązku poszanowania praw osób osadzonych, zwłaszcza w sytuacji gdy problem zapewnienia właściwego wydzielenia kącika sanitarnego dotyczy tylko części cel w zakładzie karnym. Z powyższych względów zarzut naruszenia przepisu art. 5 k.c. nie mógł doprowadzić do zmiany wydanego orzeczenia.

Zdaniem Sądu II instancji orzeczone zadośćuczynienie w kwocie 2.000,00 zł pozostaje w odpowiedniej relacji do charakteru i stopnia naruszenia oraz jego zakresu i nie wymaga żadnej korekty, zwłaszcza że zadośćuczynienie może być korygowanie przez Sąd drugiej instancji tylko wtedy, gdy przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności sprawy, mających wpływ na jego wysokość, jest ono niewspółmiernie nieodpowiednie, czyli albo rażąco wygórowane, albo rażąco niskie (tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 27 września 2012 r., sygn. III APa 16/12, OSA 2012/12/103-135, LEX nr 1223401). Ponieważ pojęcie „odpowiedniej sumy” tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę jest niedookreślone, ustawodawca celowo pozostawił sądom pewną swobodę decyzyjną w tym zakresie. Nie można oczekiwać od Sądu II instancji ingerencji w orzeczenie Sądu Rejonowego w sytuacji, gdy zadośćuczynienie mieści się jeszcze w rozsądnych granicach uznania sędziowskiego.

Marginalnie Sąd zauważa, że pozwany nie miał interesu w zaskarżeniu całego rozstrzygnięcia, skoro w punkcie II. wyroku, Sąd powództwo w pozostałym zakresie (tj. w odniesieniu do kwoty 28.000 zł oddalił). Brak gravamen dodatkowo skutkował oddaleniem apelacji pozwanego, w zakresie w jakim objęła ona również powołane rozstrzygnięcie.

Z powyższych względów, apelacja jako niezasadna, po myśli przepisu art. 385 k.p.c. została oddalona.