Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 listopada 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – Wydział I Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 3 listopada 2015 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa E. R.

przeciwko (...) S.A. w W. Oddział w K.

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 23 stycznia 2015r. sygn. akt I C 2144/10.

1. uchyla zaskarżony wyrok w części obejmującej żądanie zapłaty:

- kwoty 77 631,92 zł tytułem zwrotu zwaloryzowanych składek z odsetkami od tej kwoty,

- kwoty 214 282,93 zł tytułem podwyższenia świadczenia pośmiertnego ,

- kwoty 15 637,49 zł tytułem podwyższenia świadczenia pośmiertnego za okres 2 lat po wniesieniu pozwu i w tej części umarza postępowanie;

2. zmienia częściowo zaskarżony wyrok w pkt II i III w zakresie dotyczącym świadczenia dodatkowego w ten sposób, że z tego tytułu zasądza łącznie kwotę 12333,61zł z ustawowymi odsetkami od dnia 17 listopada 2015r. do dnia zapłaty, oddalając powództwo także co do odsetek wskazanych w pkt II zaskarżonego orzeczenia za wcześniejszy okres;

3. oddala obie apelacje w pozostałej części;

4. zasądza od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 6285zł (sześć tysięcy dwieście osiemdziesiąt pięć złotych ) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego;

5. przyznaje ze środków Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Krakowie na rzecz adwokata Ł. Z. kwotę 6642zł (sześć tysięcy sześćset czterdzieści dwa złote), w tym 1242 zł podatku VAT tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Regina Kurek SSA Sławomir Jamróg SSO (del.) Barbara Baran

Sygn. akt I ACa 1001/15

UZASADNIENIE

Powód E. R. domagał się w pozwie ,wniesionym w dniu 29 grudnia 2009 roku, zasądzenia od strony pozwanej (...) S.A. w W. :

- kwoty 15 404,00 zł z tytułu corocznego podwyższenia renty wynikającej z polisy nr (...). (...) wg taryfy(...)za okres od 2001 roku;

- kwoty 75.741,08 zł tytułem zwrotu składek;

- kwoty 209.064,00 zł tytułem podwyższonego świadczenia pośmiertnego.

W uzasadnieniu pozwu powód podał, że na podstawie polisy nr (...). (...) renty odroczonej wg taryfy (...) otrzymuje od 2001 roku zwaloryzowane w oparciu o wyrok w sprawie I C 295/95 świadczenie rentowe w kwocie 156,00 zł miesięczne, które nie jest podwyższane przez stronę pozwaną o świadczenie dodatkowe mimo obowiązku wynikającego z OWU. Poza tym powód powołując się na Ogólne Warunki Umowy (...) domagał się zwrotu wpłaconych składek z konsekwencja rozwiązania umowy, zwaloryzowanych w oparciu o średnią płacę oraz wypłaty podwyższonego świadczenia pośmiertnego. Powód przedstawił w pozwie sposób wyliczenia dochodzonego świadczenia.

W toku postępowania powód rozszerzał powództwo i ostatecznie domagał się zasądzenia od pozwanego (...) S.A.:

- kwoty 75.741,08 12 972,96 zł tytułem świadczenia dodatkowego za lata 2001 do 2011 roku oraz odsetek ustawowych od wyszczególnionych kwot i dat (k. 273-274)

- kwoty 2 358,72 zł tytułem świadczenia dodatkowego za rok 2012 oraz odsetek ustawowych od wyszczególnionych kwot i dat (k.274/2)

- kwoty 2129,40 zł tytułem świadczenia dodatkowego za rok 2013 (do października) oraz odsetek ustawowych od wyszczególnionych kwot i dat (k.274/2)

- kwoty 77 631,92 zł tytułem zwrotu zwaloryzowanych składek z odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty (k.323)

- kwoty 214 282,93 zł tytułem podwyższenia świadczenia pośmiertnego (k.323)

- kwoty 15 637,49 zł tytułem podwyższenia świadczenia pośmiertnego za okres 2 lat po wniesieniu pozwu (k.274/2)

ewentualnie na wypadek nieuwzględnienia żądania zwrotu składek i świadczenia pośmiertnego powód domagał się

- ustalenia, że pozwany jest zobowiązany do zapłaty na rzecz powoda zwaloryzowanego świadczenia pośmiertnego w wysokości 77 631,92 zł oraz kwoty 214 282,93 zł tytułem podwyższonego świadczenia pośmiertnego za okres do dnia wniesienia pozwu oraz kwoty 15637,49 zł tytułem podwyższonego świadczenia pośmiertnego za okres 2 lat po wniesieniu pozwu. (k.288 i 323)

Strona pozwana (...) S.A. wniosła o oddalenie powództwa. Podniosła również zarzut rzeczy osądzonej wskazując, że wypłacana powodowi renta była przedmiotem waloryzacji sądowej w sprawie I C 553/90.

Strona pozwana podała, że strony łączy umowa ubezpieczenia – ubezpieczenie rent oszczędnościowych na starość ze zwrotem składek według taryfy (...) na podstawie której pozwany wypłaca uposażonemu (§ (...)) w razie śmierci ubezpieczonego jednorazowe świadczenie w wysokości wpłaconych składek (tzw. Świadczenie pośmiertne) bez względu na to czy śmierć nastąpiła przed, czy po terminie płatności renty. Zwrot składek w oparciu o(...)OWU następuje na takich samych zasadach jak świadczenia pośmiertnego. Pozwany zakwestionował możliwość domagania się przez powoda zwrotu zwaloryzowanych składek wobec zmiany ubezpieczenia z ubezpieczenia renty odroczonej na natychmiastowo płatną.

Podniósł pozwany, że żądanie zwrotu składek w zwaloryzowanej wysokości Sąd w sprawie I C 295/95 uznał za bezzasadne w świetle zmiany renty odroczonej na natychmiast płatną, co oznaczało zmianę taryfy renty.

Odnośnie żądania zasądzenia świadczenie dodatkowego, strona pozwana zarzuciła, że na podstawie Zarządzenia nr 20/88 Prezesa Państwowego Zakładu (...) z 26.03.1988 roku powód od 01.01.1988 roku otrzymywał wraz z rentą comiesięcznie również świadczenie dodatkowe przewidziane w umowie.

Podniosła także, że konstytutywnym wyrokiem wydanym w sprawie I C 195/95 Sąd zmienił sposób spełnienia świadczenia należnego powodowi tytułem renty i orzekanie o świadczeniu dodatkowym jest obecnie niedopuszczalne.

Na wypadek nieuwzględnienie powyższych zarzutów strona pozwana podniosła zarzut przedawnienia świadczenia dodatkowego za ostatnie 3 lata przed wytoczeniem powództwa, czyli do grudnia 2007 roku. (k. 28-31, 58-60)

Wyrokiem z dnia 23 stycznia 2015r. sygn.. akt I C 2144/10 Sąd Okręgowy w Krakowie zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 16 544,23 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 23 stycznia 2015 roku do dnia zapłaty (pktI); zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę (...),60 wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od kwot po 16,38 zł wymagalnych miesięcznie począwszy od dnia 16 stycznia 2008r. kolejno do dnia 16 października 2012r. (pkt II), oddalił dalej idące powództwo (pktIII), nie obciążył powoda kosztami postępowania (pkt IV) i przyznał ze środków Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Krakowie na rzecz adwokata Ł. Z. kwotę 8.784zł tytułem kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Sąd Okręgowy uznał za niesporne, że powód sam powadzi gospodarstwo domowe. Zamieszkuje w lokalu mieszkalnym o pow. 42 m2, w którym posiada udział własnościowy. Utrzymuje się ze świadczeń emerytalno – rentowych (powszechnego i świadczeń dobrowolnych) w miesięcznej kwocie ok. 2 500 zł. Z tej kwoty pokrywa koszty utrzymania własnego oraz mieszkania. Bezsporne również było w sprawie, że poza umową renty odroczonej objętej polisa nr (...). (...), będącą przedmiotem niniejszej sprawy, powód zawarł z poprzednikiem prawnym strony pozwanej również inne umowy ubezpieczenia rent, sam oraz wspólnie z małżonką. Świadczenie rentowe powoda należne, między innymi z polisy nr (...). (...) było sądownie waloryzowane, w tym wyrokiem Sądu Okręgowego w Krakowie w sprawie I C 295/95.

W wyniku późniejszej waloryzacji od roku 2001 powodowi wypłacano tytułem renty odroczonej kwotę 156 zł miesięcznie.

Sąd Okręgowy nadto ustalił następujący stan faktyczny:

Powód E. R. zawarł w dniu 21grudnia 1981 roku z poprzednikiem prawnym pozwanego ( Państwowym Zakładem (...)) umowę ubezpieczenia renty odroczonej według taryfy (...) stwierdzoną polisą nr (...). (...). Tytułem składek powód wpłacił kwotę 100 000,00 starych (st.) złotych. W dniu 01 lutego 1982 roku dokonano waloryzacji wpłaconych przez powoda składek o kwotę 21 500 st. zł. wobec czego stan opłaconych składek na tę datę wyniósł 121 500 zł. W dacie zawarcia umowy powód miał 47 lat. Renta wedle postanowień miała być płatna z osiągnięciem przez powoda wieku 52 lat. Początek płatności renty przypadał na 11lipca 1986 roku. Z dniem 11 lipca 1986 roku (...) rozpoczął wypłacanie ubezpieczonemu renty w kwocie 919 st. zł. Renta roczna miała być podwyższana corocznie o dodatkowe świadczenie w kwocie 1 158 zł poczynając od następnego roku kalendarzowego płatności renty. Dodatkowe świadczenie miało być wypłacane w grudniu każdego roku kalendarzowego. Poza tym, (...) miał wypłacić podwyższone świadczenie pośmiertne w okresie odroczenia płatności renty do kwoty 188 890 zł. Od następnego roku kalendarzowego po roku, w którym rozpoczęła się płatność renty, świadczenie pośmiertne miało wzrastać corocznie o 21.722 zł pod warunkiem niewycofywania wpłaconych składek. Zgodnie z Ogólnymi Warunkami Jednostkowych (...) R. §3 pkt 2 na podstawie OW mogły być prowadzone następujące rodzaje ubezpieczeń rent, wypłacanych od umówionego terminu ich płatności:

A. ubezpieczenie odroczonej renty oszczędnościowej ze zwrotem składek (taryfa(...)i (...)), na którego podstawie (...) wypłaca:

- ubezpieczonemu – rentę dożywotnią

- uposażonemu w razie śmierci ubezpieczonego – jednorazowe świadczenie w wysokości opłaconych składek bez względu na to, czy śmierć nastąpiła przed, czy po rozpoczęciu płatności renty.

Nominalna kwota renty, zwrot składek dla uposażonego i świadczenie pośmiertne miały być podwyższane corocznie o określony procent podany w dokumencie ubezpieczenia – polisie (...) OWU)

Zgodnie z § (...) Ubezpieczający ma prawo żądać zwrotu części lub całości opłaconych składek:

- w ubezpieczeniu renty oszczędnościowej ze zwrotem składek przy taryfie (...)w każdym czasie a w taryfie (...) w każdym czasie przed terminem początku płatności renty.

Zwrot części lub całości składek powoduje obniżenie renty o określoną kwotę. Kwotę tę ustala się z uwzględnieniem wieku ubezpieczonego w chwili zwrotu i sumy zwróconych składek, podwyższonej o 6% na pokrycie kosztów.

Zgodnie z § (...)jednorazowe świadczenie pośmiertne wypłacane jest uposażonemu. W wyniku sądowej waloryzacji dokonanej w sprawie I C 295/95 powód z tytułu renty odroczonej objętej polisą nr (...). (...) od 01 stycznia 1997 roku otrzymywał kwotę 67,89 zł.

Przy tym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji uznał, że powództwo było zasadne w części a to co do nieprzedawnionej części świadczenia dodatkowego oraz w zakresie żądania zwrotu składek po ich uprzednim zwaloryzowaniu.

Odnosząc się do żądania zasądzenia świadczenia dodatkowego Sąd Okręgowy odwołał się do treści polisy wedle której , powód miał otrzymywać od 11 lipca 1986 roku miesięczną rentę w kwocie 919 st. zł. Świadczenie roczne renty miało być corocznie podwyższane o dodatkowe świadczenie w kwocie 1158 złotych. Dodatkowe świadczenie miało być wypłacane w grudniu każdego roku kalendarzowego. Świadczenie dodatkowe wynosiło zatem 1,26 miesięcznej renty (...)). Od stycznia 1988 roku świadczenie dodatkowe było wypłacane łącznie ze świadczeniem podstawowym, czyli miesięcznie powód powinien otrzymywać dodatkowo 1/12 rocznego świadczenia dodatkowego. Świadczenie to jest świadczeniem okresowym tj. wypłacany w stałych okresach początkowo rocznych a następnie miesięcznych. Zwaloryzowana sądownie wysokość renty z polisy nr (...) (...)wynosiła od 2001 roku 156 zł miesięcznie. Należne świadczenie dodatkowe roczne z tego tytułu wynosiło zatem 196,56 złotych (156,00 x 1,26). Miesięcznie świadczenie dodatkowe winno wynosić zatem 16,38 zł. (196,56 :12).

Za niezasadny Sąd uznał zarzut powagi rzeczy osądzonej odnoszący się do świadczenia dodatkowego . Sąd wskazał, że niezasadność tego zarzutu została oceniona prawomocnym postanowieniem z dnia 29 lipca 2011 roku (k.84-85). Ponadto treść rozstrzygnięcia oraz uzasadnienia w sprawie I C 295/9 nie daje podstaw do uznania, że uprzednia waloryzacja sądowa objęła również wartość corocznego świadczenia dodatkowego. Za nietrafny uznał również Sąd zarzut strony pozwanej, że powód domagając się wypłaty świadczenia dodatkowego korzysta niejako z podwójnej waloryzacji tj. obok waloryzacji dokonanej sądownie, domaga się waloryzacji w oparciu o postanowienia umowne. W ocenie Sądu Okręgowego świadczenie dodatkowe przewidziane w umowie (polisie), którego wypłaty domaga się powód nie jest świadczeniem waloryzacyjnym renty lecz dodatkowym świadczeniem stanowiącym dodatkową korzyść jaką corocznie (później comiesięcznie) otrzymuje ubezpieczony z racji niewycofywania składek. Polisa oraz OWU przewidywały świadczenie waloryzacyjne renty w wysokości 2% i było to osobne postanowienie umowne. Świadczenie dodatkowe, które miało być wypłacane corocznie, nie powiększało zdaniem Sądu wypłacanej w następnym roku renty. Było to bowiem jak wynika z wykładni językowej świadczenie dodatkowe, czyli takie, które zostało dodane do czegoś, nadprogramowe. Miało być powtarzane cyklicznie, okresowo. Charakter tego świadczenia różny jest od przewidzianego w polisie corocznego wzrostu np. nominalnej kwoty renty o określony procent. Mając na uwadze powyższe, Sąd doszedł do przekonania, że co do zasady żądanie powoda wypłaty świadczenia dodatkowego jest usprawiedliwione.

Powodowi z tego tytułu należna jest miesięcznie kwota 16,38 zł i nie powoduje ona wzrostu corocznego renty nominalnej. Za niewykazaną okoliczność uznano, że powód otrzymuje wraz z renta świadczenie dodatkowe. Z uwagi na majątkowy i okresowy charakter tego świadczenia Sąd pierwszej instancji uznał za zasadny podniesiony przez stronę pozwaną zarzut przedawnienia. Sąd przywołał treść art. 117 § 1i2 k.c. i zwrócił uwagę , że termin przedawnienia dla świadczeń okresowych wynosi 3 lata ( art. 118 k.c.). Ponieważ powód wniósł pozew w dniu 29 grudnia 2010 roku to roszczenie powoda o wypłatę miesięcznego świadczenia dodatkowego, w kwocie 16,38 zł, wymagalnego w dniu 15-go każdego miesiąca, przedawniło się za okres przed styczniem 2008 roku. Nie podzielił Sąd stanowiska powoda , że podniesienie zarzutu przedawnienia stanowiło nadużycie prawa . Akta sprawy X Cupr 612/04/S, na które powołuje się powód wskazują, że już co najmniej w 2004 roku powód wnosił do sądu żądanie zasądzenia z tytułu świadczenia dodatkowego a twierdzenia strony pozwanej nie stanowiły w tym zakresie przeszkody. Nie zostało zatem wykazane przez powoda, by strona pozwana podnosząc zarzut przedawnienia czyniła ze swego prawa użytek niezgodny z zasadami współżycia społecznego. Suma świadczeń dodatkowych za nieprzedawniony okres, czyli od stycznia 2008 roku do października 2013 roku wyniosła 1146 złotych. Kwotę tę Sąd zasądził w pkt II wyroku na mocy art. 353 §1 k.c. i postanowień umowy łączącej strony wraz z odsetkami ustawowymi od kwot po 16,38 zł liczonymi od dnia następnego po dniu wymagalności poszczególnych 1/12 części dodatkowego świadczenia rocznego na mocy art. 481 §1 i 2 k.c. Uzasadniając zasądzenie wskazanej w pkt I wyroku kwoty 16 544,23 zł tytułem zwrotu składek po ich zwaloryzowaniu Sąd odwołał się do treści (...)Ogólnych Warunków Ubezpieczenia R. Odroczonych zatwierdzonych przez Ministra Finansów decyzją z dnia 18 października 1960 roku i z dnia 23 czerwca 1972 roku, które wiążą strony. Zgodnie z tymi warunkami Ubezpieczający, czyli powód ma prawo żądać zwrotu składek w przypadku ubezpieczania rent oszczędnościowych ze zwrotem składek (taryfa XII) w każdym czasie. Świadczenie na rzecz powoda winno być zatem równe wysokości wpłaconych przez powoda składek. Powód domagał się waloryzacji tej kwoty.

Faktem powszechnie znanym jest, że od czasu 1 lutego 1982 roku tj. od daty kiedy zwaloryzowano składki wpłacone przez powoda, nastąpiła istotna zmiana siły nabywczej pieniądza, która sprawia, że nominalna wartość wpłaconych przez powoda składek wynosi obecnie 12,15 PLN (121 500,00 st. zł). Spełnione zostały zatem przesłanki z art. 358(1) § 3 k.c. warunkujące waloryzację świadczenia powoda z tego tytułu. Zgodnie z tym przepisem w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie.

W ocenie Sądu waloryzacja powinna odbyć się w oparciu o miernik jakim jest przeciętne miesięczne wynagrodzenie ogłaszane przez Prezesa GUS w lutym 1982 roku oraz w III kwartale 2014 roku. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w trzecim kwartale 2014 r. wyniosło 3781,14 zł. brutto (Komunikat Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 12 listopada 2014 r. w sprawie przeciętnego wynagrodzenia w trzecim kwartale 2014 r. M.P. z dnia 17 listopada 2014 r.). Daje to kwotę 2 701,10 zł netto. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w lutym 1982 roku wynosiło 9 914 zł. Kwota 121 500 zł stanowiła zatem równowartość 12,25 przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w sektorze uspołecznionym. Mnożąc ten współczynnik przez przeciętne miesięczne wynagrodzenie netto w III kwartale roku 2014 daje to wynik 33 088,47 zł. Sąd uznał, że obie strony ponoszą w równych częściach ciężar inflacji . Z jednej strony pozwany jest profesjonalistą, funkcjonującym od lat na rynku przedsiębiorstw, z drugiej zaś strony pozwany przez lata wypłacał na rzecz powoda świadczenie rentowe, które miało w ekonomiczny sposób być finansowane przez składki wpłaconej przez powoda. Rozkładając ciężar inflacji po połowie pomiędzy strony do zasądzenia na rzecz powoda pozostała kwota 16 544,23zł. Dokonując waloryzacji Sąd oparł się na przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniu netto w III kwartale 2014 roku mając na uwadze, że w roku 1982 z wynagrodzenia nie były pokrywane wydatki na zaliczki na podatek, czy wydatki na ubezpieczenie zdrowotne i społeczne, zatem ich realna wartość była inna. O odsetkach orzeczono na mocy art. 481 § 1 i 2 k.c. Sąd zasądził odsetki ustawowe od zasądzonego świadczenia od daty wyrokowania mając na uwadze konstytutywny charakter orzeczenia w przedmiocie waloryzacji. Dalej idące powództwo co do zwrotu zwaloryzowanych składek oraz świadczenia dodatkowego Sąd uznał za niezasadne. Uzasadniając oddalenie żądania zasądzenia na rzecz powoda podwyższonego świadczenia pośmiertnego Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z § 16 ust. 2 OWU oraz istotą tego świadczenia wypłacane jest ono uposażonemu, czyli osobie wskazanej przez ubezpieczającego, po śmierci ubezpieczającego i po przedstawieniu aktu zgonu. Nie jest to zatem świadczenie należne powodowi jako ubezpieczającemu, lecz byłoby należne osobom wskazanym w polisie przez powoda jako uposażeni tj. J. G. i M. R.. Skoro powodowi nie przysługuje uprawnienie do domagania się zapłaty na swoją rzecz świadczenia pośmiertnego, tym bardziej nie przysługuje również powodowi żądanie wypłaty zwaloryzowanego świadczenia pośmiertnego, dodatkowo corocznie powiększonego zgodnie z postanowieniami polisy. Świadczenie pośmiertne miało bowiem być zwiększane corocznie pod warunkiem niewycofywania składek. Sąd oddalił także żądanie ewentualne tj żądanie ustalenia, że pozwany jest zobowiązany do zapłaty na rzecz powoda zwaloryzowanego świadczenia pośmiertnego w wysokości 77 631,92 zł oraz kwoty 214 282,93 zł tytułem podwyższonego świadczenia pośmiertnego za okres do dnia wniesienia pozwu oraz kwoty 15637,49 zł tytułem podwyższonego świadczenia pośmiertnego za okres 2 lat po wniesieniu pozwu gdyż powód nie wykazał swojego interesu prawnego w domaganiu się ustalenia treści stosunku prawnego, zgodnie z art. 189 k.p.c. Powód nie wykazał w jaki sposób żądane rozstrzygnięcie miałoby wpłynąć na sferę praw i obowiązków powoda, skoro jako podano powyżej, to nie powód byłby teoretycznie uprawniony do otrzymania świadczenia pośmiertnego. Jako podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu Sąd wskazał art. 108 §1 k.p.c. i art. 102 k.p.c. a jako podstawę określenia wynagrodzenia pełnomocnikowi z urzędu przepisy § 6 pkt 7 i § 2 ust 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu ( Dz. U. z 2013 r.,poz. 461, j. t. ).

Apelację od tego wyroku wniosły obie strony.

Powód zaskarżył wyrok w pkt III i V zarzucając:

1)naruszenie art. 65 k.c. poprzez:

- błędną wykładnię postanowień umowy i OWU w rezultacie której przyjęto , że powodowi nie należy się świadczenie dodatkowe wypłacane narastająco , podczas gdy z zapisów tejże umowy oraz stanowiących jej integralna cześć postanowień OWU wynika, że świadczenie to powinno być wypłacane narastająco w każdym roku płatności renty,

- uznanie , ze powodowi należy się jedynie zwrot zwaloryzowanych składek , podczas gdy z postanowień OWU wynika, że w razie ich wycofania składek ich wypłata odbywa się według zasad obowiązujących dla wypłaty świadczenia pośmiertnego,

2) naruszenie art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie do oceny podniesionego przez stronę pozwaną zarzutu przedawnienia

3) błędną wykładnie art. 358 ¹§3 k.c. i uznanie, że zgodne z zasadami współżycia społecznego i odpowiadające interesom obu stron jest przyjęcie jako współczynnika waloryzacji przeciętnego wynagrodzenia za 2014r. netto oraz rozłożenie ciężaru waloryzacji po 50% na każdą ze stron , podczas gdy obecne wynagrodzenie brutto bardziej odpowiada wynagrodzeniu otrzymywanemu przez pracowników w latach obowiązywania gospodarki socjalistycznej , w którym oprócz wynagrodzenia pracownik otrzymywał szereg świadczeń socjalnych w tym deputaty rzeczowe , ich ekwiwalenty , świadczenia w postaci dodatków mieszkaniowych lub żywieniowych . Nadto skarżący zakwestionował prawidłowość rozkładu ciężaru waloryzacji w stosunku 50/50 , podczas gdy z jednej strony występował podmiot dominujący , który przez wiele lat korzystał z wpłaconych przez powoda składek , zaś z drugiej strony ubezpieczony od wielu lat nie może uzyskać świadczenia.

4) naruszenie § 2pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 461) poprzez błędne określenie stawki VAT.

Powód wniósł o zmianę wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości i zasądzenie na rzecz powoda kosztów procesu ,

Ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Strona pozwana zaskarżyła wyrok w pkt II , II i IV zarzucając:

1) naruszenie art. 203 §1 k.p.c. poprzez uznanie za skuteczne cofnięcie pozwu co do kwoty 4569,30zł oraz co do kwoty 7756,63zł dokonane pismem z dnia 21 października 2013r bez uprzedniego zrzeczenia się roszczenia lub zgody pozwanego na cofnięcie a z uzasadnienia nie wynika aby kwoty powyższe objęte były rozstrzygnięciem oddalającym,

2)naruszenie art. 229 i art. 230 k.p.c. poprzez uznanie za bezsporne, iż „w wyniku późniejszej waloryzacji od roku 2010 powodowi wypłacano tytułem renty odroczonej kwotę 156,- zł miesięcznie”, gdy tymczasem powodowi wypłacano rentę odroczoną wraz z 1/12 świadczenia dodatkowego rocznego, przy czym nie bez znaczenia jest okoliczność, iż sąd dokonał waloryzacji świadczenia, to jest zmienił wysokość świadczenia pieniężnego, tym samym owo świadczenie „kreując” na nowo i powodując, iż w tym zakresie doszło do ustalenia świadczeń stron na nowo,

3) naruszenie art. 102 k.p.c. poprzez nieobciążenie Powoda kosztami przegranego procesu, pomimo że powód jest człowiekiem majętnym, którego stać było na zainwestowanie ogromnej sumy 300.000,- zł w F., zgłosił zbędny wniosek o opinię biegłego z zakresu rachunkowości, wskutek uwzględnienia którego postępowanie przed Sądem I instancji bezzasadnie się wydłużyło,, od pewnego momentu był reprezentowany przez ustanowionego z urzędu pełnomocnika, który pismem z dnia 14 kwietnia 2014 r. rozszerzył powództwo o zapłatę ewentualnie ustalenie zwaloryzowanego świadczenia pośmiertnego, które to roszczenie powodowi nie przysługuje lub co do którego nie ma (nie wykazał) interesu prawnego w ustaleniu,

4) naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez niewłaściwe zastosowanie, a mianowicie:

a) art. 358 ¹ §3 k.c. poprzez zasądzenie zwaloryzowanych składek odnosząc się do wysokości .zrewaloryzowanego" świadczenia w lutym 1982 r„ gdy tymczasem należało do waloryzacji przyjąć pierwotne świadczenie z grudnia 1981 r„

b) art. 358 ¹ §3 k.c. poprzez nietrafne rozważenie interesów stron oraz nie uwzględnienie zasad współżycia społecznego przy waloryzacji składek, których zwrot został następnie orzeczony, to jest bez uwzględnienia, iż: od 1986 r. Powód otrzymuje rentę dożywotnią, ma to miejsce już prawie 20 lat, strona Pozwana jest następcą prawnym zakładu ubezpieczeń, z którym powód zawarł umowę ubezpieczenia, przy czym następstwo prawne ma związek ze zmianami ustrojowymi oraz wprowadzeniem ustawowego rozdziału ubezpieczeń majątkowych i ubezpieczeń na życie, inwestycje poczynione przez poprzednika prawnego strony pozwanej uległy znacznej utracie wartości,

c) art. 358 ¹§1 w zw. z art. 353k.c. poprzez zasądzenie kwoty po 16,38 zł miesięcznie począwszy od 16 stycznia 2008 r. do 16 października 2013 r., pomimo że Strona Pozwana płaciła regularnie 1/12 świadczenia dodatkowego rocznego wraz z rentą miesięczną,

d) art. 358 ¹ §3 k.c. poprzez wyliczenie zwaloryzowanego świadczenia dodatkowego za okres od stycznia 2008 r. od zwaloryzowanej sądownie renty i jej wysokości od roku 2010, gdy tymczasem ewentualna waloryzacja świadczenia dodatkowego winna odbywać się w odniesieniu do świadczenia pierwotnego, czy też świadczenia „zrewaloryzowanego” w lutym 1982r. w uwzględnieniem wytycznych określonych w tym przepisie; wyliczenie zwaloryzowanego świadczenia dodatkowego od zwaloryzowanej renty stanowi w istocie waloryzację i to dokonaną bez rozważania, w jaki sposób rozłożyć ryzyko istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza oraz zgodności takiego rozłożenia ryzyka z zasadami współżycia społecznego.

Strona pozwana wniosła o zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa, w tym co do kwoty 4569,30zł i 7756,63zł.

Rozpoznając apelacje Sąd drugiej instancji uznał w zasadzie za własne ustalenia Sądu Okręgowego, z tą jednak zmianą , że ustalił, że doszło do wpłaty przez powoda kwoty 100000zł i zważył co następuje:

Okoliczności zawarcia umowy w zasadniczej części nie budzą wątpliwości i żadna ze stron nie kwestionuje ustalenia, że strony łączyła umowa ubezpieczenia renty odroczonej ze zwrotem składek według taryfy (...)Adnotacja w polisie- książeczce rentowej (k-367) o zmianie ubezpieczenia na rentę natychmiast płatną nie wynika ze zmiany umowy lecz z osiągnięcia wieku 52 lat i ziszczeniu się daty 11 lipca 1986r. wskazanej w polisie. Dokonano jednocześnie wówczas określenia świadczenia dodatkowego na kwotę 1158zł. W zasadzie nie wniesiono zarzutów procesowych co do prawidłowości ustaleń , poza tym, że strona pozwana kwestionowała ustalenie , że powodowi wypłacano kwotę renty w wysokości 156zł gdyż jej zdaniem ta wypłacana kwota obejmowała także dodatek w 1/12 wypłacany jednym przelewem z renta na podstawie Zarządzenia nr (...)Prezesa Państwowego Zakładu (...) z dnia 26 marca 1988 roku . Tej okoliczności strona pozwana jednak nie wykazała a to ona z tej okoliczności wywodzi skutki prawne. Apelująca słusznie zauważyła , że była to okoliczność sporna jednakże ciężar dowodu wykazania, że doszło do uwzględnienia tego świadczenia w ramach wypłacanej renty lub też że doszło do nowego ukształtowania tego świadczenia w ramach wcześniejszych spraw sądowych obciążał stronę pozwaną (art. 6 k.c. i 232 k.p.c.). Jakkolwiek zgodnie z z zarządzeniem nr (...)wypłata renty powinna łączyć się z przekazaniem świadczenia dodatkowego to jednak brak jest podstaw do kształtowania domniemania faktycznego, że do takiego wypłacania doszło w ramach wypłaty renty. Ponadto przepis art. 354 § 1 k.c. wymaga aby wykonanie zobowiązania było zgodne ze społeczno - gospodarczym celem zobowiązania oraz zasadami współżycia społecznego, a także - ewentualnie - z ustalonymi zwyczajami. Nawet więc sam wypłata w sposób formalny świadczenia nie zawsze zaspakaja uzasadniony interes wierzyciela (por. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2014 r. II CSK 191/14 LEX nr 1628911). Taka wypłata mogła jedynie wpłynąć na nieznaczne zmniejszenie zasądzonej kwoty ale podstaw do tego zmniejszenia w tej sprawie nie wykazano. Przedmiotem waloryzacji jest określone sumą pieniężną świadczenie pieniężne, będące przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania, obejmujące zarówno nominalną sumę, jak i jej podwyższanie przewidziane od początku postanowieniami umowy. Natomiast podwyższenie nominalnej sumy ubezpieczenia wprowadzone do umowy już po jej zawarciu, bez dodatkowej składki, wywołane wyższą inflacją, stanowi w istocie waloryzację umowną, której nie można uwzględniać przy dokonywaniu waloryzacji sądowej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2005 r., IV CK 790/04). Ugruntowane zostało też w orzecznictwie, że na podstawie art. 358 ^{( 1)} § 3 k.c. może być zmieniona także wysokość nominalna renty miesięcznej, określona w umowie ubezpieczenia renty odroczonej (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 1992 r., III CZP 126/91, OSNCP 1992/7-8/121, wyroki z dnia 23 listopada 1993 r., III CRN 46/93, OSNC 1994/4/93, uchwałę z dnia 21 października 1994 r., III CZP135/94, OSNC 1995/2/37i z dnia 19 października 2011 r. II CSK 30/11niepubl). W razie więc dokonywania na podstawie art. 358 ^{( 1)} § 3 k.c. waloryzacji świadczenia pieniężnego w postaci objętej umową ubezpieczenia renty odroczonej, jej przedmiotem jest renta nominalna wraz z jej oprocentowaniem przewidzianym w umowie, bez późniejszego podwyższania tego oprocentowania, związanego ze zwiększającą się inflacją, które nie było połączone z obowiązkiem ubezpieczonego do zapłaty dodatkowej składki. Powyższe musi także dotyczyć świadczenia dodatkowego, którego źródłem była umowa o wypłatę renty odroczonej z uwagi na podobny charakter tego świadczenia. Słusznie Sąd Okręgowy wskazał, że powód mógł żądać zgodnie z umową zwrotu składek. Świadczenie z tego tytułu mogło być zwaloryzowane skoro z umowy wynikała możliwość odzyskania tych składek w całości lub w części według sumy nominalnej a na skutek istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza doszło do utraty ich pierwotnej wartości. Zgodnie z OWU składki mogły podlegać zwrotowi co wiązało się z wygaśnięciem zobowiązania w chwili ich faktycznej wypłaty. Nie jest zasadny zarzut apelacji powoda by mechanizm zwiększania przewidziany w umowie dla świadczenia pośmiertnego miałby dotyczyć także zwracanych składek skoro wycofanie wiąże się to wycofaniem przez ubezpieczającego kapitału. Z OWU z zawartych tam przykładów zwrotu całości składek pierwszo lub dalszo rocznych nie wynika mechanizm podwyższania składek a z dalszych adnotacji wynika, że tylko świadczenie pośmiertne i nominalne renty ulegają zwiększeniu. Składki zostały wpłacone jednorazowo dnia 21 grudnia 1981r. w kwocie 100000zł a tylko zostały zwaloryzowane w lutym 1982r. o kwotę 21500zł. Błędnie więc Sąd Okręgowy zwaloryzował także kwotę 21500zł. Nie jest wprawdzie wykluczona waloryzacja sądowa świadczenia pieniężnego na podstawie art. 358 ^{( 1 )}§ 3 k.c., także wówczas, gdy strony przewidziały odpowiedni mechanizm waloryzacyjny w umowie, nawet jeśli został on już wykorzystany (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2005 r., I CK 690/04, niepubl., postanowienie z dnia 6 stycznia 2005 r., III CZP 76/04, wyrok z dnia 14 stycznia 2011 r., II CSK 343/10, OSNC 2011/9/105), rację ma jednak strona pozwana, że waloryzacja powinna dotyczyć świadczenia pierwotnego a nie zwaloryzowanego . Należało więc przywrócić pierwotną wartość składek wpłaconych w grudniu 1981r. w kwocie 100000 starych zł a nie (...) (st) zł. Powód cofnął jednak powództwo w tej części ze zrzeczeniem się roszczenia. Powód jest dysponentem swego roszczenia,. Zrzeczenie się przez powoda roszczenia zapłaty zwaloryzowanych składek a tym bardziej zwaloryzowanego świadczenia pośmiertnego, które ze swej istoty jest należne uposażonemu nie jest nieważne. Okoliczności sprawy nie wskazują by czynność ta była pozorna lub obarczona inną wadą prawną. W świetle ustalonych okoliczności zrzeczenie nie stanowi czynności sprzecznej z prawem. Nie narusza też ona zasad współżycia społecznego. Powód dysponował pomocą profesjonalnego pełnomocnika należy więc przyjąć, że konsultował skutki takiego zrzeczenia i nie dokonał lekkomyślnie wyboru , które z roszczeń chce nadal podtrzymywać, a z których zrezygnować. Stosunek pomiędzy stronami nie miał charakteru alimentacyjnego i nie wynikał też z zabezpieczenia społecznego, stąd ekonomiczny skutek cofnięcia nie może być decydujący dla oceny skuteczności zrzeczenia. Natura tego stosunku nie sprzeciwia się więc uznaniu zrzeczenia roszczenia za dopuszczalne. Zasada równości stron nie uzasadnia też szczególnej ochrony interesu powoda. Zrzeczenie nie prowadzi też do obejścia prawa. W konsekwencji więc materialnoprawnych skutków zrzeczenia nie może być uznane za sprzeczne z prawem jak i zasadami współżycia społecznego cofnięcie pozwu. Czynność ta w aspekcie skuteczności zrzeczenia nie może także prowadzić do obejścia prawa. Wobec powyższego Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżony wyrok w części w jakiej dotyczył on cofniętego żądania i w tym zakresie postępowanie w sprawie umorzył na podstawie art. 386§3 k.p.c. w zw. z art. 355§1 k.p.c. i art. 203§4k.p.c. Wobec zarzutu częściowego cofnięcia powództwa w piśmie z dnia 21 października 2013r. Sąd Apelacyjny zauważa , że Sąd pierwszej instancji wyraźnie wskazał , że powód początkowo domagał się zasądzenia kwoty 75741,08 zł tytułem zwrotu składek oraz kwoty 15 404 tytułem świadczenia dodatkowego za okres do 2011r. Na etapie początkowym ta ostatnia kwota dotyczyła tylko okresu do 2010r. Jakkolwiek pismo powoda z dnia 21 października 2012r. rozszerzało kwotowo powództwo, to jednocześnie w zakresie żądań zwrotu składek i zasądzenia świadczenia dodatkowego pismo to stanowiło jednocześnie w niewielkim stopniu ograniczenie żądania co do okresu do 2011r. włącznie. Brak zgody pozwanego i brak zrzeczenia się roszczenia odnośnie świadczenia dodatkowego jak też brak zrzeczenia się (na tamtym etapie ) częściowo żądania zwrotu składek tj. co do kwoty 7756,63zł powodował, że oddalenie dalej idącego powództwa obejmowało także kwoty wskazane w zarzutach apelacji. Zakres umorzenia postępowania apelacyjnego czyni jednak bezprzedmiotowym zarzut podnoszący nieuwzględnienie przez Sąd Okręgowy ograniczenia żądania zwrotu składek z kwoty 75741,08 na kwotę 67984,45zł tj ograniczenia o wskazaną w apelacji kwotę 7756,63zł.

Sąd Apelacyjny nie podziela podniesionego przez pozwaną zarzutu powagi rzeczy osądzonej w sprawie I C 295/95. W tamtej sprawie Sąd Okręgowy zastąpił renty z trzech polis jednym świadczeniem. Rozstrzygnięcie dotyczyło wówczas jedynie świadczeń rentowych i nie uwzględniano tamże świadczeń dodatkowych. Powaga rzeczy osądzonej dotyczy rozstrzygnięcia zawartego w sentencji a to nie wskazuje by jednocześnie zwaloryzowano świadczenie dodatkowe. Ponadto ustalenia w tamtej powołują się na taryfę(...)wiążącą strony. Ustalenia te nie wskazywały źródła ustaleń w tej części. Strona pozwana w załączniku do rozprawy apelacyjnej utożsamiała te taryfę z taryfą XII. Żadna ze stron nie przedłożyła dowodów wskazujących na ustalenie w umowie lub OWU taryfy (...) której nie przewidywały ani przedłożone OWU zatwierdzone decyzją Ministra Finansów z dnia 18 października 1960 r. nr BP RMU/274/60, ze zmianami zatwierdzonymi decyzją Ministra Finansów z dnia 23 czerwca 1972 r. nr FR RMU/4030-04/Życ/31/72 ani też nie przewidywało takiej taryfy późniejsze Obwieszczenie Prezesa Państwowego Zakładu (...) z dnia 22 listopada 1985r. w sprawie ogłoszenia ogólnych warunków jednostkowych ubezpieczeń rent i zbioru taryf składek za te ubezpieczenia (M.P. 1985r. Nr 49. Poz. 317). Przede wszystkim też żadna ze stron ostatecznie nie podniosła odpowiednich zarzutów procesowych pozwalających na zmianę ustaleń co do odrębności świadczenia dodatkowego od świadczenia rentowego. Sąd Apelacyjny zwraca dodatkowo uwagę , że z uzasadnienia wyroku w sprawie I C 295/95 wynika, że nie uwzględniano tamże świadczenia dodatkowego dla określenia wysokości świadczenia rentowego. W innej sprawie X Cupr 612/04/S (II Ca 1820/07) dotyczącej analogicznej polisy doszło natomiast do dodatkowego zwaloryzowania przez Sąd drugiej instancji świadczenia dodatkowego przy przyjęciu , że powinno ono być wypłacane dodatkowo a nie w ramach renty co potwierdza wykładnie dokonaną przez Sąd Okręgowy dokonana w niniejszej sprawie. Waloryzacja renty i ukształtowanie nowego stosunku jednego świadczenia rentowego w miejsce świadczenia rentowego wynikającego z trzech polis nie może być przeszkodą do zasądzenia zwaloryzowanego odrębnego świadczenia dodatkowego, skoro tamto ukształtowanie nie obejmowało świadczenia , które miało być wypłacane dodatkowo obok renty. Sam fakt , że świadczenie to miało na skutek zarządzenia Prezesa (...) być doliczone do renty nie zmieniało odrębnego charakteru tego świadczenia. Jak słusznie też wskazał Sąd Okręgowy także językowa wykładnia nazwy świadczenia przemawia za odrębnym jego charakterem względem renty. Pozwana niezasadnie zakwestionowała ustalenie , że nie doszło do faktycznej wypłaty z tego tytułu nie wskazując żadnego sposobu wypłaty świadczeń na rzecz powoda. Apelacja strony pozwanej nie zawiera odpowiednich zarzutów kwestionujących prawidłowość ustalenia, że świadczenie dodatkowe było odrębne od renty. Powyższe wskazuje na konieczność zwaloryzowania tego świadczenia dodatkowego. Nieprawidłowy był jednak zastosowany przez Sąd Okręgowy sposób waloryzacji. Przyjęty przez Sąd Okręgowy sposób określenia świadczenia dodatkowego ustalonego na 1986r. w zasadzie stanowił waloryzację na 2001r. tj na moment waloryzacji renty i nie uwzględniał zmian wartości na chwilę orzekania i dodatkowo odnosił się przy ustalaniu proporcji do ukształtowanego na tamten moment nowego świadczenia zasądzonego w miejsce świadczenia wynikającego z różnych stosunków. Ten sposób waloryzacji spowodował z jednej strony naruszenie proporcji do renty, która od momentu waloryzacji obejmowała trzy świadczenia rentowe, z drugiej zaś strony uniemożliwił uwzględnienie wzrostu świadczenia dodatkowego wynikającego z umowy , który nie było powiązany z inflacją lecz z długością wypłaty renty a w ten sposób z wiekiem powoda. Był to więc element ryzyka ubezpieczyciela związanego z istotą umowy ubezpieczenia. Świadczenie dodatkowe miało być bowiem wypłacane w drugim roku i w kolejnych latach wypłacania renty odroczonej. Skoro brak jest jakichkolwiek przesłanek do przyjęcia , że świadczenie to wypłacano jako element renty jak też brak przesłanek do uznania , że podwyższenie miało rekompensować skutki inflacji to należało uwzględnić także sposób powiększania tego świadczenia zgodnie z umową. Sąd Apelacyjny zauważa , że niejasne postanowienia umowy ubezpieczenia winny być interpretowane na korzyść ubezpieczonego. Wskazane powiększanie świadczeń dodatkowych nie było powiązane z jakąkolwiek waloryzacją. Z tych warunków umów wprost wynika, że świadczenie dodatkowe związane z zawarciem umowy ubezpieczenia renty według taryfy XII było zależne od wniesienia większej składki. Z przykładu wskazanego w OWU wynika, że przy sumie składek 80000zł świadczenie dodatkowe miało wynieść 520(st)zł. Zgodnie z OWU o tę kwotę powiększano to świadczenie w każdym kolejnym roku. W ciągu 6 lat wypłacania renty uposażony miał otrzymać pięć świadczeń na łączną kwotę 7800(st) zł uwzględniającą dodawanie w każdym o 520(st)zł w latach następnych). Wskazana w OWU kwota świadczenia dodatkowego jednocześnie stanowiła kwotę wzrostu tego świadczenia co roku. Nie został wykazany inny mechanizm powstania obowiązku zapłaty czy też wyliczenia tego świadczenia niż wskazany w OWU przykład wiążący wypłatę tego świadczenia z kolejnym drugim rokiem wypłaty renty i określający mechanizm wzrostu w kolejnych latach. Pierwsze świadczenie dodatkowe , które jednocześnie określało wielkość wzrostu w kolejnych latach stanowiło więc przy składce 80000zł stosunkowo niewielką część tj. ok. 1/154. OWU nie wskazuje jednak zasad ustalania wysokości świadczenia dodatkowego przy innej wysokości składki a także przy przyjęciu innego wieku. Powód wpłacił składki w kwocie łącznej kwocie 100000 (st) zł. Nie jest wskazane uwzględnienie wskazanej wyżej proporcji 1/154 dotyczącej składki w kwocie 80000 (st) zł i określenie na tej podstawie w sposób analogiczny świadczenia dla wyższej składki albowiem przykład wskazany w OWU dotyczył wieku 65 lat. Brak jest dowodów by strony określiły wówczas wielkość świadczenia dodatkowego. Świadczenie dodatkowe określono dopiero w 1986r. na kwotę 1158zł Wcześniej polisa wyraźnie nie określała wartości tego świadczenia a przedłożone w sprawie OWU nie określały sposobu wyliczenia tego świadczenia lecz tylko mechanizm jego powiększania od chwili wypłaty. Co do zasady podstawą wyliczeń powinna być kwota pierwotnego świadczenia. Uwzględniając, że strony umowy po raz pierwszy wskazały tę wartość w 1986 r. to właśnie ta kwota tj. 1158zł winna stanowić podstawę oceny ekonomicznej wartości i to ona winna określać pierwsze świadczenie , które miało być wypłacone po raz pierwszy w 1987r.i to właśnie ta kwota powinna zostać zwaloryzowana. Zdaniem Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy prawidłowo zastosował mechanizm waloryzacji w odniesieniu do składek polegający na porównaniu ich wartości do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z chwili zapłaty składek i odnoszący wynikający z tego współczynnik do aktualnego wynagrodzenia netto. Słusznie nie uwzględniono wynagrodzenia , które zawiera w sobie składki na ubezpieczenia społeczne i podatek dochodowy. Dla porównania zarobków decydująca jest bowiem płaca realna jaką dysponuje pracownik. Skoro w poprzednim systemie nie doliczano do wynagrodzenia obciążeń wynikających ze składek na ubezpieczenia społeczne i zaliczek na podatek dochodowy to wyliczenie przez Sąd pierwszej instancji proporcji świadczenia do wynagrodzenia i odniesienie do obecnego wynagrodzenia netto było co do zasady prawidłowe. Uwzględnienie zarzutu powoda , że Sąd pierwszej instancji powinien doliczyć do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia inne świadczenia uzyskiwane przez pracowników w okresie socjalizmu, wbrew intencjom apelującego wywołałoby zresztą odmienny skutek albowiem zwiększyłoby tylko stosunek wpłaconych składek w relacji do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, które byłoby wyższe przy doliczeniu świadczeń rzeczowych. Utrwalone jest w orzecznictwie stosowanie miernika waloryzacji poprzez porównanie świadczenia do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia sprzed utraty siły nabywczej i odniesienie wynikającego stąd współczynnika procentowego do aktualnego wynagrodzenia netto. Taki sam mechanizm waloryzacji powinien dotyczyć także świadczenia dodatkowego. W chwili określenia tego świadczenia tj 1986r. stanowiło ono 1/21 cześć przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (24 095st zł/1158 st. zł). Kwota świadczenia dodatkowego powinna zostać doliczona zgodnie z OWU po raz pierwszy do renty w 1987r. Gdyby nie było inflacji to z zgodnie z mechanizmem wskazanym w chwili zawarcia umowy (...)r. świadczenie dodatkowe powinno wynosić w 2008r. dwudziestotrzykrotność świadczenia wypłacanego po raz pierwszy w 1987r. Zgodnie bowiem z OWU w drugim roku wypłacania renty świadczenie dodatkowe było jednorazowe, w trzecim roku stanowiło dwukrotność w kolejnym trzykrotność itd.. W przeliczeniu po denominacji świadczenie to wynosiłoby w 2008r. ok. 2,66zł rocznie (1158złx23/10000), co jasno wskazuje na utratę jakiejkolwiek wartości ekonomicznej tego świadczenia. Oczywiste więc jest , że powód nie mógł dostrzec tego świadczenia, nawet gdyby było ono wypłacane miesięcznie z rentą. Powyższe oznacza, że w latach 2008-2011 (tj odpowiednio dwudziesty czwarty- dwudziesty siódmy rok wypłacania renty) powód powinien otrzymać wielokrotność świadczenia dodatkowego pierwotnego powiększanego w każdym kolejnym roku o kwotę świadczenia pierwotnego tj. 98(23+24+25+26 ) x pierwotne świadczenie dodatkowe . Za 2012 r. powinien otrzymać 27krotnośc świadczenia określonego w 1986roku. Ponadto za 10 miesięcy 2013r. objętych żądaniem pozwu powinien otrzymać 10/12 z 28x wartość pierwotnego świadczenia dodatkowego. Łącznie więc za nieprzedawniony okres powinien otrzymać pierwotne świadczenie dodatkowe , które w chwili określenia tego świadczenia stanowi 1/21 część przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia zwielokrotnione x148,33. Na chwilę orzekania Sądu Apelacyjnego przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto wynosiło 4081,90zł. (M.P. 2015 poz. 1048). Wynagrodzenie to netto wynosi więc 2910,27zł. Świadczenie pierwotne nominalnie określone na kwotę 1158zł wartościowo odpowiada więc dzisiejszej kwocie 138,58zł (1/21 z przeciętnego wynagrodzenia netto). Oznacza to , że przy uwzględnieniu pełnej waloryzacji za nieprzedawnione lata powód powinien otrzymać 20556,03zł. W tym za 2008- 2011 świadczenie winno wynieść 13580,84zł (98x 138,58zł) ,za 2012r. :3741,66 (27x 138,58), za styczeń -październik 2013r 3233,53zł (10/12 x28x 138,58). Przy uwzględnieniu zaś proporcji ryzyka inflacji (60%-40%) powodowi należy się z tytułu świadczenia dodatkowego kwota 12333,61zł ( (tj za 2008-2011r. 8148,50zł , za 2012r. 2244,99zł i za 10 miesięcy w 2013r. 1940,12zł ). W 2013r. świadczenie dodatkowe winno wynosić więc po dokonaniu waloryzacji z uwzględnieniem wskazanych wyżej proporcji (60%-40%) średnio miesięcznie ok. 194,10zł. W sprawach z udziałem powoda i strony pozwanej przy waloryzacji renty przyjmowano wprawdzie równe proporcje rozkładu ryzyka i ciężaru inflacji jednakże z uwagi, że składki zapłacono jednorazowo jak też z uwagi, że powód był stroną słabszą w stosunku do profesjonalisty, to Sąd Apelacyjny uznaje za właściwe obciążenie pozwanej skutkami inflacji we wskazanej wyżej proporcji. Nie jest uzasadniona proporcja wskazywana przez powoda w apelacji albowiem ani strona pozwana jak i jej poprzednik prawny nie miała możliwości inwestowania składek w sposób rynkowy. Jakkolwiek więc powód wpłacił składki jednorazowo i poprzednik prawny pozwanej uzyskał oczekiwaną przez siebie wartość ekonomiczną z tego tytułu to jednak wartość ta nie mogła zostać spożytkowana przez poprzednika pozwanego na obecnych zasadach inwestycji rynkowych.

Sąd Apelacyjny uznaje także, że błędnie zsądzono odsetki od wymagalności poszczególnych kwot przy dokonaniu waloryzacji świadczenia dodatkowego. Jeżeli strona pozwana pozostawała w opóźnieniu miesięcznym to odnosiło się to tylko do kwoty nominalnej zwielokrotnionej według zasad wskazanych w umowie tj w 2012r. po denominacji: ok. 23 gr miesięcznie. Skutek konstytutywny orzeczenia o waloryzacji oznacza natomiast, że odsetki należą się od chwili wyrokowania. Skutkowało to częściową zmianą zaskarżonego wyroku na podstawie art. 386§1 k.p.c.

Apelacja pozwanego mimo częściowej zasadności zarzutów, stała się bezprzedmiotowa w odniesieniu do świadczenia objętego cofnięciem powództwa a co do sposobu waloryzacji świadczenia dodatkowego jest zasadna tylko co do roszczenia odsetkowego . Powództwo powoda w zakresie żądania waloryzacji świadczenia dodatkowego w zakresie ponad uwzględnioną kwotę nie było zasadne. Nie był zasadny zarzut kwestionujący przedawnienie roszczenia. Świadczenie dodatkowe miało charakter okresowy, słusznie więc uznano skuteczność zarzutu przedawnienia.

Nie jest zasadny zarzut naruszenia art. 5 k.c. Słusznie Sąd Okręgowy zwrócił uwagę na aktywność powoda zmierzającego do powiększenia świadczeń z zawartych różnych umów ubezpieczenia. Nie było więc żadnych przeszkód domagania się przez niego świadczeń z tego tytułu także z uwzględnieniem ich waloryzacji. Pozwana nie nadużywa prawa podnosząc ten zarzut. Nie było także zasadne nadal podtrzymywane przez powoda na obecnym etapie żądanie ustalenia , że powodowi należy się świadczenie pośmiertne skoro to świadczenie należne uposażonemu a nie powodowi i było ono zależne od zgonu powoda. Z (...)OWU wynika jednoznacznie wynika, że świadczenie to (jak zresztą wskazuje nazwa) jest wypłacane po śmierci i wypłaca się je uposażonemu po przedstawieniu aktu zgonu ubezpieczającego. Ponadto powód złożył oświadczenie o zrzeczeniu się roszczenia o zapłatę świadczenia pośmiertnego stąd nie mogło zostać uwzględnione żądanie , że powodowi należą się jakiekolwiek kwoty z tytułu podwyższenia świadczenia pośmiertnego. Powód nie dochodził ustalenia świadczenia należnego uposażonemu , nie wykazał też zresztą interesu prawnego w ustaleniu na chwilę obecną ewentualnej wysokości tego świadczenia . Sąd Apelacyjny w związku z tym nie rozważał w odniesieniu do świadczenia pośmiertnego skutków, w stosunku do uposażonego, zrzeczenia się roszczenia o zapłatę składek bez cofnięcia zgłoszenia wobec pozwanego żądania wypłaty składek w świetle treści ogólnych warunków umów (pkt(...) zasad zawierania umów a także z opisu taryfy(...)) , z których wynika, że wycofanie składek powoduje utratę prawa do świadczenia pośmiertnego . Nie zostało ustalone by powód posiadał kwotę 30000zł , nie doszło też do cofnięcia powodowi zwolnienia od kosztów i ustanowienia pełnomocnika z urzędu. Nie było więc podstaw do zakwestionowania trudnej sytuacji majątkowej powoda. Zastosowanie art. 102 k.p.c. należy do uznania sędziowskiego i leżało w kompetencji sądu orzekającego. Sąd pierwszej instancji nie naruszył tego przepisu biorąc pod uwagę, że określenie wyniku waloryzacji jest utrudnione dla nieprofesjonalisty. Zarzut strony pozwanej w tym przedmiocie nie może być uwzględniony, skoro Sąd Okręgowy brał pod uwagę całokształt okoliczności, w tym wynikające z sytuacji życiowej i majątkowej powoda, charakter sprawy, znaczenie roszczenia dla powoda i jego uzasadnione (co do zasady) subiektywne przekonanie o zasadności tego roszczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 1968 r. II PR 161/68 LEX nr 13966 i postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2007 r., I Cz 110/07, LEX nr 621775, z dnia 1 grudnia 2011 r. I CZ 26/11 LEX nr 1101325, z dnia 17 kwietnia 2013 r., V Cz 107/12, LEX nr 1341715; z dnia 24 października 2012r., IV Cz 61/13 LEX nr 1389013). Wobec powyższego obie apelacje w części dalej idącej oddalono na podstawie art. 385 k.p.c. Oczywista niedokładność w zakresie określenia stawki VAT winna być przedmiotem sprostowania , powód zaś nie ma interesu w zaskarżeniu orzeczenia w tej części.

Apelacja pozwanego została uwzględniona w 93% a apelacja powoda jedynie w 4%. Tak nieznaczny stopień uwzględnienia roszczeń powoda w postępowaniu apelacyjnym przy świadomości motywów nieuwzględnienia roszczenia podwyższenia świadczenia pośmiertnego i roszczenia ewentualnego musiał skutkować uznaniem powoda za przegrywającego. W związku z powyższym zasądzono na rzecz strony pozwanej od powoda kwotę 6285zł (5400zł+ 885zł) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego na podstawie art. 98§1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 391§1 k.p.c. , przy zastosowaniu § 2, §6 pkt 7 i §12 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jedn. Dz.U. 2013r. poz. 490 ze zm.).

SSA Regina Kurek SSA Sławomir Jamróg SSO (del.) Barbara Baran