Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 22 października 2014 roku, zmienionym pismem procesowym z dnia 13 kwietnia 2015 roku, skierowanym przeciwko E. P. powód M. P. wniósł o zobowiązanie pozwanej E. P. na podstawie art. 64 k.c. w zw. z art. 887 § 1 k.p.c. w zw. z art. 902 k.p.c. oraz art. 27 § ustawy Prawo spółdzielcze do złożenia Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w Ł. oświadczenia woli o następującej treści: „Niniejszym jako osoba, której przysługuje prawo lokatorskie do lokalu mieszkalnego położonego w Ł. przy ul. (...) wypowiadam stosunek mojego członkostwa w Spółdzielni Mieszkaniowej (...) z siedzibą w Ł. przy ul. (...) i wnoszę o wypłatę osobie uprawnionej wartości rynkowej lokalu położonego w Ł. przy ul. (...)”, ewentualnie wniósł o ustalenie w oparciu o brzmienie art. 189 k.p.c., iż powodowi M. P. przysługuje prawo do złożenia w imieniu pozwanej E. P. wobec Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w Ł. oświadczenia w przedmiocie wypowiedzenia członkostwa E. P. w Spółdzielni Mieszkaniowej (...) z siedzibą w Ł. przy ul. (...) i złożenia wniosku o wypłatę E. P. wartości rynkowej lokalu nr (...) położonego w Ł. przy ul. (...).

Nadto wniósł o przyznanie zwrotu kosztów pomocy prawnej świadczonej w ramach niniejszego postępowania z urzędu.

W uzasadnieniu powód wskazał, że pozwana E. P. uniemożliwia rozliczenie się z powodem ze wspólnego majątku po ustaniu związku małżeńskiego, a to wobec niewykupienia na własność od Spółdzielni Mieszkaniowej (...) mieszkania przy ul. (...) w Ł., do czego jedynie pozwana jako członek Spółdzielni, posiada uprawnienie. W rezultacie powód domaga się wydania pozwolenia wykupu przez niego rzeczonego lokalu od Spółdzielni Mieszkaniowej, co umożliwi dalsze prowadzenie egzekucji z majątku pozwanej. (pozew k. 2-3; pismo procesowe pełnomocnika powoda k. 37-39)

W odpowiedzi na pozew z dnia 17 lipca 2015 roku pozwana E. P. wniosła o oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu.

Na uzasadnienie swego stanowiska, pozwana podniosła, że w jej ocenie zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli wobec osoby trzeciej, niebędącej stroną stosunku zobowiązaniowego, jest niedopuszczalne. Powód winien wykazać, iż po stronie pozwanej istnieje prawny obowiązek złożenia oświadczenia o żądanej treści oraz wskazać źródło tego obowiązku. Powołane przez powoda przepisy nie kreują obowiązku tego rodzaju, w rezultacie powództwo winno w tym zakresie ulec oddaleniu.

W przedmiocie żądania ewentualnego pozwana podniosła, że powód, jako wierzyciel nie może skierować egzekucji do wkładu mieszkaniowego pozwanej, jako członka Spółdzielni. Podleganie egzekucji tego majątkowego, obligacyjnego prawa nie oznacza, zdaniem pozwanej, możliwości doprowadzenia przez wierzyciela członka spółdzielni do ustania lokatorskiego prawa do lokalu i zaistnienia wymagalności roszczenia o zwrot wkładu. W szczególności wierzyciel członka nie może wypowiedzieć członkostwa. Pozwana dodała, że uwzględnienie powództwa w oparciu o treść art. 189 k.p.c. nie jest możliwe także wobec niespełnienia przesłanek przewidzianych w tym przepisie, tj. potrzeby udzielenia ochrony prawnej przez wydanie wyroku oraz istnienie bądź nieistnienie stosunku prawnego bądź prawa. (odpowiedź na pozew k. 70-73)

Na rozprawie w dniu 13 listopada 2015 roku pozwana podtrzymała dotychczasowe stanowisko w sprawie. (stanowisko pozwanej protokół rozprawy z dnia 13 listopada 2015 roku 00.07.03-00.08.19)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwana E. P. jest dłużniczką powoda z tytułu prowadzonego przez strony postępowania w przedmiocie podziału majątku dorobkowego. Mocą postanowienia wydanego przez Sąd Rejonowy dla Łodzi-Widzewa w Łodzi z dnia 29 stycznia 2010 roku w sprawie o sygn. akt II Ns 776/07 oraz postanowienia Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 6 maja 2010 roku w sprawie o sygn. akt III Ca 470/10 pozwana E. P. została zobowiązana do zapłacenia powodowi M. P. kwoty 96.610,40 zł tytułem spłaty udziału powoda w majątku wspólnym. (postanowienie k. 90-91; postanowienie k. 92)

W ramach podziału majątku dorobkowego, pozwana otrzymała m.in. spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego położonego w Ł. przy ul. (...), będące w zasobach Spółdzielni Mieszkaniowej (...). (postanowienie k. 90-91)

Wobec braku spłaty przez pozwaną należności pieniężnych, powód skierował do Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Łodzi-Widzewa w Łodzi wniosek o wszczęcie egzekucji. (wniosek o wszczęcie egzekucji k. 1-2 załączony akt sprawy Km 808/12)

Pozwana przekazuje na rachunek bankowy Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Łodzi-Widzewa w Łodzi A. P. niewielkie kwoty. Ostatnia wpłata miała miejsce w październiku 2015 roku. (potwierdzenia przelewu k. 102)

W dniu 13 stycznia 2012 roku zajęto wierzytelność w postaci wartości lokalu mieszkalnego nr (...) płożonego w Ł. przy ul. (...), przysługującą pozwanej w razie wygaśnięcia spółdzielczego lokatorskiego prawa do ww. lokalu mieszkalnego. (zajęcie wierzytelności k. 96)

Komornik sądowy w oparciu o treść art. 887 § 1 k.p.c. w zw. z art. 902 k.p.c. w dniu 3 kwietnia 2013 roku zaświadczył, że z mocy samego zajęcia wierzytelności z dnia 13 lutego 2012 roku wierzyciel M. P., z tytułu zajęcia w Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w Ł. wkładu mieszkaniowego związanego ze spółdzielczym własnościowym prawem własności do lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w Ł. przy ul. (...), może wykonywać wszelkie prawa i roszczenia dłużnika. (zaświadczenie k. 94)

Powód w dniu 28 lutego 2014 roku, działając w imieniu pozwanej E. P., wystąpił do Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w Ł., składając oświadczenie w przedmiocie wystąpienia E. P. ze Spółdzielni Mieszkaniowej (...), powołując się na zaświadczenie komornika sądowego z dnia 3 kwietnia 2013 roku wskazujące na możliwość wykonywania w imieniu E. P. wszelkich praw i roszczeń jej przysługujących. (oświadczenie k. 14)

Pismem z dnia 7 marca 2014 roku komornik sądowy poinformował, że egzekucja w sprawie z wniosku M. P. przeciwko E. P. pozostaje bezskuteczna. (pismo k. 95)

W odpowiedzi na pismo powoda Spółdzielnia Mieszkaniowa wskazała, że wyłącznie E. P. jest uprawniona do złożenia oświadczenia w przedmiocie wypowiedzenia członkostwa w spółdzielni. (pismo k. 40)

Ustalając powyższy stan faktyczny, Sąd oparł się na wskazanych powyżej dowodach w postaci dokumentów, które nie budziły wątpliwości co do ich zgodności z rzeczywistym stanem prawnym.

Sąd na podstawie art. 217 § 3 k.p.c. pominął dowód z przesłuchania stron jako bezprzedmiotowy dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy i nieprzydatny do ustalenia okoliczności wskazanych przez strony we wnioskach dowodowych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo jako nieuzasadnione podlegało oddaleniu.

W niniejszej sprawie powód wnosił o nakazanie pozwanej E. P. złożenia oświadczenia woli, którego treścią będzie wypowiedzenie stosunku członkostwa w Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w Ł. oraz wniosek o wypłatę osobie uprawnionej wartości rynkowej lokalu położonego w Ł. przy ul. (...), ewentualnie ustalenie w oparciu o art. 189 k.p.c., iż powodowi przysługuje prawo do złożenia w imieniu pozwanej E. P. wobec Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w Ł. oświadczenia w przedmiocie wypowiedzenia członkostwa w Spółdzielni Mieszkaniowej i złożenia wniosku o wypłatę E. P. wartości rynkowej lokalu nr (...) położonego w Ł. przy ul. (...).

Zgodnie z treścią art. 64 k.c., prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli zastępuje to oświadczenie. W orzecznictwie bezsporne jest, że art. 64 k.c. może mieć zastosowanie tylko wówczas, gdy istnieje cywilnoprawny obowiązek dokonania określonej czynności prawnej (złożenia oświadczenia woli). Z obowiązkiem tym musi być skorelowane odpowiednie uprawnienie drugiej strony o charakterze roszczenia cywilnoprawnego. Przesłanka ta jest spełniona, gdy możliwe jest określenie konkretnej treści oświadczenia woli, które ma być złożone przez zobowiązanego. Wynika to wprost z treści powołanego przepisu, który przewiduje możliwość zastąpienia orzeczeniem sądu tylko „oznaczonego oświadczenia woli”, a zatem przymusowa realizacja obowiązku złożenia oznaczonego oświadczenia woli jest możliwa tylko wówczas, gdy istnieją przepisy prawa lub inne „źródła” pozwalające na ustalenie podmiotu zobowiązanego i uprawnionego oraz konkretnej treści roszczenia (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 5 lutego 2009 roku, sygn. akt I ACa 39/09, L.). Na podstawie art. 64 k.c. można dochodzić zobowiązania strony do złożenia oświadczenia woli o określonej treści, jeżeli zobowiązanie do złożenia takiego oświadczenia woli wynika z ustawy, z ważnej czynności prawnej lub z innego zdarzenia. Rozwiązanie takie pozwala na osiągnięcie skutków prawnych związanych z oświadczeniem woli, którego złożenia odmawia podmiot do tego zobowiązany. Orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli, nie będąc oświadczeniem woli, tworzy taki stan, jak gdyby oświadczenie woli zostało w rzeczywistości złożone. Skutki prawne następują z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia, a jeżeli złożenie oświadczenia woli jest uzależnione od świadczenia wzajemnego wierzyciela z chwilą prawomocnego nadania orzeczeniu klauzuli wykonalności (art. 1047 § 2 k.p.c.).

W niniejszej sprawie powód nie wykazał, by istniało jakiekolwiek źródło zobowiązania pozwanej do złożenia oświadczenia woli. Między stronami bezsporne było, że doszło do podziału majątku dorobkowego po ustaniu małżeństwa, w wyniku czego pozwanej E. P. przyznane zostało spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego nr (...) położone w Ł. przy ul. (...) wchodzące w skład zasobów Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w Ł.. Zasądzona od pozwanej E. P. na rzecz powoda M. P. tytułem rozliczenia nakładów oraz spłaty z majątku wspólnego kwota wynosiła 96.610,40 zł. Zdaje się, że właśnie w obowiązku rozliczenia się stron powód upatruje źródła zobowiązania pozwanej do złożenia oświadczenia woli względem Spółdzielni Mieszkaniowej. Jednak w przedmiotowej sprawie obowiązkiem pozwanej E. P. jest jedynie spłata powoda do wysokości kwoty ustalonej w postanowieniu o podziale majątku wspólnego. Postanowienie to nie wskazuje obowiązku pozwanej do upoważnienia powoda, w razie zaniechania spłat, do wypowiedzenia stosunku członkostwa w Spółdzielni Mieszkaniowej, do której zasobów należy spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego. Nie istnieje więc, wynikające z czynności prawnej, zobowiązanie, które mogłoby skutkować zobowiązaniem pozwanej E. P. do złożenia określonego oświadczenia woli w oparciu o treść art. 64 k.c. Także przepisy ustawy nie przewidują takiego zobowiązania, obowiązek ten nie wynika nadto z żadnego innego zdarzenia prawnego. W sprawie nie zachodzą więc podstawy prawne do zobowiązania pozwanej E. P. do złożenia oświadczenia woli, którego treścią byłoby wypowiedzenie członkostwa. Na marginesie dodać warto, iż w razie ewentualnego wypowiedzenia członkostwa w Spółdzielni Mieszkaniowej po stronie pozwanej powstałoby roszczenie o wypłatę wartości rynkowej lokalu.

Jako podstawę prawną żądania, pełnomocnik powoda wskazał art. 887 § 1 k.p.c. w zw. z art. 902 k.p.c. w zw. z art. 27 § 3 ustawy Prawo spółdzielcze. Zgodnie z treścią art. 1 ust. 7 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych (dalej: u.s.m.) ustawę Prawo spółdzielcze stosuje się jedynie w zakresie nieuregulowanym w ustawie o spółdzielniach mieszkaniowych. Przepis art. 9 ust. 3 u.s.m., zgodnie z którym spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego jest niezbywalne, nie przechodzi na spadkobierców i nie podlega egzekucji, uzyskuje zatem pierwszeństwo stosowania przed art. 27 § 3 ustawy Prawo spółdzielcze, zgodnie z którym jeżeli egzekucja z innego majątku członka okaże się bezskuteczna, wierzyciel członka może skierować egzekucję do wniesionych przez członka wkładów. W treści przepisu uczyniono zastrzeżenie prymatu przepisu szczególnego, którym w przedmiotowej sprawie będzie m.in. właśnie art. 9 ust. 3 u.s.m. W konsekwencji egzekucja z wkładu mieszkaniowego jest z mocy samego prawa niedopuszczalna dopóki członkostwo w spółdzielni mieszkaniowej nie zostanie wypowiedziane. Powołane przez powoda przepisy art. 887 § 1 w zw. z art. 902 k.p.c. podobnych kompetencji wierzycielom nie przypisują. Ograniczają bowiem uprawnienia wierzyciela tylko do tych praw, które mają na celu dochodzenie zajętej sumy lub świadczenia. W granicach tych nie mieszczą się jednak czynności dyspozycyjne, a więc wierzyciel nie jest do nich uprawniony bez zgody dłużnika egzekwowanego. Nie jest tym bardziej uprawniony do wprowadzenia zmian w stosunku prawnym zachodzącym pomiędzy dłużnikiem egzekwowanym a dłużnikiem zajętej wierzytelności (zob. M. Rośniak – Marczuk [w:] Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do art. 730-1088, Tom II, red. J. Jankowski, s. 668). Zajęcie ekspektatywy prawa, którym dysponuje powód, nie upoważnia go do wprowadzenia zmian w umowie, do której zawarcia doszło pomiędzy Spółdzielnią Mieszkaniową a jej członkiem o ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego. Tym bardziej, jeżeli zgodnie z treścią art. 9 ust. 6 u.s.m. do ochrony spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności. Dopiero w przypadku wygaśnięcia spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego wierzyciel dłużnika byłego członka spółdzielni mógłby prowadzić egzekucję z wierzytelności dłużnika z tytułu wartości rynkowej lokalu, o której mowa w art. 11 ust. 2 ¹u.s.m.

Dodać należy, że egzekucja z majątku pozwanej toczy się. Pozwana systematycznie przekazuje na rachunek bankowy komornika sądowego niewielkie sumy pieniężne. Ostatnia wpłata miała miejsce w październiku 2015 roku. Podstawowy warunek zaktualizowania się omawianej w art. 27 ustawy Prawo spółdzielcze instytucji, jakim bezskuteczność egzekucji, nie został zatem spełniony. Powód nie przedłożył bowiem postanowienia komornika sądowego o umorzeniu postępowania egzekucyjnego z uwagi na jego bezskuteczność.

Powód nie wykazał nadto, że istnieje prawo, którego powództwo dotyczy, a którego ustalenia w oparciu o treść art. 189 k.p.c. mógłby żądać.

Przedmiotem ustalenia w drodze powództwa przewidzianego w art. 189 k.p.c. mogą być prawa i stosunki prawne, dla ustalenia których właściwa jest droga procesu cywilnego (np. ustalenie nieważności umowy, ugody sądowej, testamentu). Przesłanką merytoryczną powództwa o ustalenie jest interes prawny, rozumiany jako potrzeba ochrony sfery prawnej powoda, którą może uzyskać przez samo ustalenie stosunku prawnego lub prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 2011 r., sygn. akt II CSK 568/10, L.).

W przedmiotowej sprawie powód w istocie domaga się wydania wyroku nie ustalającego rzeczywiste istnienie prawa do złożenia w imieniu pozwanej określonej treści oświadczenia woli względem Spółdzielni Mieszkaniowej, którym powód w rzeczywistości nie dysponuje, lecz wydania wyroku prawnokształtującego, mocą którego zmaterializuje się wyłącznie jego wola faktycznego wypowiedzenia członkostwa z dalszymi jego skutkami. Z całą mocą podkreślić należy, że wyrok ustalający istnienie lub nieistnienie prawa lub stosunku prawnego ma charakter deklaratoryjny. Jest potwierdzeniem stanu prawnego istniejącego, bądź nieistniejącego, nie może być natomiast narzędziem służącym kreowaniu określonej treści stosunku prawnego lub prawa, do czego powództwo M. P. faktycznie zmierza. Wobec braku substratu stosunku prawnego lub prawa przewidzianych w przepisach obowiązującego prawa badanie materialnoprawnej przesłanki powództwa z art. 189 k.p.c. w postaci interesu prawnego powoda pozostaje bezprzedmiotowe.

Mając na uwadze powyższe Sąd oddalił powództwo w całości jako nieuzasadnione.

Powód przegrał sprawę, zatem zgodnie z art. 98 § 1 k.p.c. winien pokryć koszty zastępstwa procesowego pozwanej, jednakże z uwagi na jego trudną sytuację materialną i życiową, Sąd na podstawie art. 102 k.p.c. nie obciążył go tymi kosztami.

Na podstawie przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 461) Sąd nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łodzi adwokatowi P. B. kwotę 8.856 zł brutto tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu oraz adwokat H. K. kwotę 8.856 zł brutto tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu (§ 2 ust. 3, § 6 pkt 7, § 19 i 20 rozporządzenia).

Zarządzenie/

Odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi pozwanej.