Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 listopada 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu Wydział I Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Małgorzata Mazurkiewicz-Talaga

Sędziowie: SA Jan Futro (spr.)

SA Bogdan Wysocki

Protokolant: st. sekr. sąd. Sylwia Stefańska

po rozpoznaniu w dniu 12 listopada 2015 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa A. M.

przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Dyrektora Zakładu Karnego w K.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Zielonej Górze z dnia 10 marca 2015 r.,

sygn. akt I C 208/14

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa 120 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym;

3.  przyznaje radcy prawnemu T. G. od Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Zielonej Górze) kwotę 147,60 zł tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu.

Bogdan Wysocki Małgorzata Mazurkiewicz-Talaga Jan Futro

I A Ca 568/15

UZASADNIENIE

Powód A. M. w pozwie skierowanym przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Dyrektora Zakładu Karnego w K. wniósł ostatecznie o zasądzenie od pozwanego na jego rzecz kwoty 10 000 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu oraz na rzecz Szpitala Wojewódzkiego w Z. kwoty 10 000 zł a także zasądzenia od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu.

Wyrokiem z dnia 10 marca 2015 r. Sąd Okręgowy w Zielonej Górze oddalił powództwo a orzekając o kosztach postępowania odstąpił od obciążania nimi powoda oraz zasądził od Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Zielonej Górze) na rzecz radcy prawnego T. G. kwotę 339 zł plus VAT tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi pozwanemu z urzędu.

Jako podstawy rozstrzygnięcia Sąd I instancji powołał następujące ustalenia.

Powód A. M. od 31 sierpnia 2006 r. do 22 września 2006 r. przebywał na Oddziale Laryngologii Szpitala Aresztu Śledczego w B., gdzie rozpoznano u niego raka krtani. Powód został skierowany w dniu 6 października 2006 r. ze Szpitala Wojewódzkiego (...) w Z. do Kliniki (...) w P.. Do Kliniki (...) w P. powód został przyjęty w dniu 1 pada 2006 r. Tam w dniu 7 listopada 2006 r. wykonano u niego zabieg laryngektomii. Powód opuścił klinikę w dniu 20 listopada 2006 r.

Po opuszczeniu kliniki powód podlegał okresowej kontroli laryngologicznej, początkowo, co miesiąc a później, co trzy miesiące.

Powód A. M. od dnia 23 grudnia 2010 r. odbywa karę pozbawienia wolności zaś od dnia 15 marca 2012 r. przebywa w Zakładzie Karnym w K.. W trakcie odbywania kary powód zgłaszał zastrzeżenia odnośnie długiego okresu oczekiwania ma konsultacje w klinice w P.. Składał również inne skargi dotyczące opieki medycznej w zakładzie karnym.

Okręgowy Inspektorat Służby Więziennej w P. uznał za zasadną skargę powoda dotyczącą niewłaściwej opieki medycznej w Zakładzie Karnym w K., w zakresie odmowy ponownych badań w kierunku zakażenia wirusem HCV i HIV. Za zasadną uznał również skargę w zakresie zbyt długiego, w stosunku do ustalonego w Regulaminie Podmiotu Leczniczego, okresu oczekiwania na świadczenie lekarza podstawowej opieki medycznej. Zasadna okazała się także skarga powoda z dnia 7 lipca 2013 r. w sprawie braku należytego zgodnego z art. 115 § 1a k.k.w. dostępu do świadczeń medycznych. Natomiast za niezasadną uznał skargę w części dotyczącej warunków odbywania spacerów wskazując, iż powód nie zgłaszał żadnych zastrzeżeń w tym zakresie.

Od momentu osadzenia powoda w Zakładzie Karnym w K., korzystał on 18-krotnie z porad lekarskich. Kilkakrotnie były to konsultacje laryngologiczne. Ostatnia konsultacja laryngologiczna odbyła się 16 czerwca 2014 r. W żadnym z przeprowadzonych badań nie stwierdzono u powoda cech wznowy. Ponadto w dniach 14 maja 2012 r. i 28 lutego 2013 r. w Centrum Medycznym (...) w Z. wykonano u powoda badania ultrasonograficzne szyi, które także nie wykazały jakichkolwiek zmian patologicznych w jej obrębie. W okresie od 8 października 2012 r. do 25 października 2012 r. powód był hospitalizowany na Oddziale Chirurgicznym Szpitala Zakładu Karnego we W. z powodu przepukliny pachwinowej lewostronnej.

W dniu 30 sierpnia 2013 r. powód został skierowany na Oddział Laryngologiczny w Zakładzie Karnym w B..

W związku z tym, że powód choruje na astmę, wymaga korzystania z inhalatora. Z tego względu wnioskował o dodatkowe spacery, jednak nie uzyskał na to zgody.

Od grudnia 2010 r. powód nie był konsultowany w klinice w P..

Powód A. M. w trakcie pobytu w Zakładzie Karnym w K. do 16 czerwca 2014 r. tj. do dnia ostatniego badania laryngologicznego był prawidłowo leczony laryngologicznie. Jego stan zdrowia tym czasie nie wymagał dodatkowych badań i konsultacji w zakresie schorzeń laryngologicznych ponad te, które zostały w tym czasie przeprowadzone, w tym zwłaszcza wykonania badań obrazowych, jak tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny. Powód z uwagi na swój stan zdrowia tj. stan po operacji usunięcia części krtani z powodu raka oraz astmy oskrzelowej powinien unikać narażenia na pyły i dymy drażniące, zmiennych warunków atmosferycznych, zalecane jest więc przebywanie na świeżym powietrzu, co najmniej 1 godzinę dziennie. Przy zapewnieniu co najmniej 1 godzinnego spaceru dziennie, nie ma zaleceń medycznych do przyznania dodatkowych uprawnieniń w tym zakresie Przebywanie powoda w pomieszczeniach zamkniętych wśród aktywnych palaczy tytoniu jest przeciwwskazane, na dzień ostatniego badania laryngologicznego nie stwierdzono pogorszenia stanu zdrowia powoda.

W trakcie odbywania kary pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w K. powód był już po ponad 5 latach od stwierdzenia i operacji raka krtani. Od tego czasu był kilkakrotnie badany laryngologicznie i trzykrotnie miał wykonywane USG szyi, w tym ocenę węzłów chłonnych. W badaniach tych nie stwierdzono cech wznowy nowotworowej. Także w badaniach internistycznych i badaniach laboratoryjnych nie stwierdzono u powoda przerzutów nowotworowych, ani cech wyniszczenia nowotworowego. Ponadto po 5 latach nie wymagał konsultacji w ośrodkach klinicznych. Tylko w razie wątpliwości lub przy podejrzeniu wznowy nowotworowej należałoby korzystać z ośrodków o wyższym stopniu referencyjności. Fakt odbywania kary i warunki miejsca odosobnienia powoda nie miały żadnego ujemnego wpływu na zakres, sposób i rodzaj oraz częstotliwość zastosowanych w stosunku do niego procedur medycznych. Były to standardowe czynności, takie same jak w przypadku pacjentów publicznej służby zdrowia przebywających na wolności. W rzeczywistości badania laryngologiczne powoda odbywały się częściej niż zalecane profilaktyczne standardy.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy wskazał, że powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Sąd oceniał zasadność powództwa biorąc pod uwagę przepisy art. 417 § 1 k.c. a także art. 417 ² k.c., art. 23 oraz 24 k.c. w zw. z art. 448 k.c. Wskazał, że zgodnie z art. 115 § 4 k.k.w. świadczenia zdrowotne udzielane są skazanemu przede wszystkim przez podmioty lecznicze dla osób pozbawionych wolności. Natomiast zgodnie z art. 115 § 5 k.k.w. podmioty lecznicze inne niż podmioty, o których mowa w § 4, współdziałają z tymi podmiotami, w zapewnieniu skazanym świadczeń zdrowotnych, gdy konieczne jest w szczególności: natychmiastowe udzielenie świadczeń zdrowotnych ze względu na zagrożenie życia lub zdrowia skazanego, przeprowadzenie specjalistycznych badań, leczenia lub rehabilitacji skazanego bądź zapewnienie świadczeń zdrowotnych skazanemu, który korzysta z przepustki lub czasowego zezwolenia na opuszczenie zakładu karnego. W świetle zgromadzonego materiału dowodowego żadna z powyższych okoliczności nie zaszła.

Nie miały wpływu na rozstrzygnięcie także uwzględnione przez Okręgowy Inspektorat Służby Więziennej w P. skargi powoda w zakresie niewłaściwej opieki medycznej. Skargi te dotyczyły zbyt długiego oczekiwania na udzielenie świadczenia zdrowotnego oraz odmowy dokonania ponownych badań w zakresie zakażenia wirusem HCV i HIV. Nie miały one bowiem związku z przedmiotem niniejszego postępowania. Sąd nie stwierdził także naruszenia art. 3 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

W uzasadnieniu podkreślił, że nawet jeśliby przyjąć za powodem, że jego dobra osobiste w postaci prawa do opieki zdrowotnej i godnego traktowania zostały naruszone, nie uzasadniałoby to przyznania zadośćuczynienia. Jak bowiem zostało to już wyżej wskazane pewne niedogodności są immanentnie związane z odbywaniem kary pozbawienia wolności, lecz te doznane ewentualnie przez powoda nie były nadmiernie dotkliwe. Trzeba zauważyć, że ustawodawca w art. 448 k.c. posłużył się sformułowaniem „może", co stwarza Sądowi, jedynie uprawnienie, nie zaś obligatoryjne przyznanie zadośćuczynienia. Sam fakt istnienia pewnego rodzaju dyskomfortu związanego z osadzeniem w zakładzie karnym nie daje automatycznie podstawy do przyjęcia, iż zostały spełnione przesłanki do zasadzenia zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. Wynika to wprost z istotnej przesłanki omawianej regulacji, a mianowicie „wyrządzenia krzywdy na skutek naruszenia dóbr osobistych", a także zwrotu „może" stanowiącego element uznania sądu.

W ocenie Sądu względy słuszności przemawiają za orzeczeniem o kosztach procesu na podstawie art. 102 k.p.c.. w niniejszej sprawie.

Od wyroku tego zaskarżając go w całości apelację wniósł powód zarzucając zaskarżonemu wyrokowi naruszenie przepisów postępowania to jest art. 217 § 2 i 3 k.p.c. w związku z art. 233 k.p.c. poprzez pominięcie wniosku dowodowego powoda w postaci wniosku o przeprowadzenie ponownej opinii przez biegłego specjalistę w celu przeprowadzenie badanie lekarskiego powoda oraz ustalenia czy na terenie Zakładu Karnego w K. istnieją odpowiednie warunki umożliwiające prawidłowe monitorowanie stanu zdrowia powoda, a które to naruszenie miało istotny wpływ, na ustalenie stanu faktycznego sprawy i wydanie orzeczenia; naruszenie przepisów prawa materialnego to jest: art. 115 § 1 i § 5 k.k.w. poprzez uznanie, że przedmiotowej sprawie nie miał zastosowania, pomimo faktu, że powód wymagał leczenia specjalistycznego w odpowiednich zakładach opieki zdrowotnej poza terenem zakładu karnego oraz art. 448 k.c. w związku z art. 417 § 1 k.c. poprzez uznanie, że w przedmiotowej sprawie brak było naruszenia po stronie pozwanego w wykonywaniu obowiązków ustawowych, a tym samym brak było podstaw do zasądzenia stosownego zadośćuczynienia.

W konsekwencji wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa ewentualnie o uchylenie go i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania przy pozostawieniu temu sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego.

Nadto pełnomocnik powoda wniósł o ustalenie kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu odwoławczym, które nie zostały w całości opłacone przez powoda.

Powód wniósł także o przeprowadzenie dowód z opinii biegłego z dziedziny otolaryngologii, na okoliczność ustalenia sposobu leczenie powoda, jego prawidłowości, wskazania czy leczenie mogło doprowadzić do pogorszenia stanu zdrowia, czy konieczne były specjalistyczne badania poza terenem zakładu karnego, czy na terenie zakładu karnego są środki umożliwiające przeprowadzenie prawidłowej diagnostyki powoda, czy konieczne były wizyty w Poradni Otolaryngologii Szpitalu (...) w P., czy brak dodatkowych spacerów i przebywanie w pomieszczeniu z dymem papierosowym mogło wpłynąć na pogorszenie zdrowia powoda.

W uzasadnieniu wskazał, że powód domagał się zasądzenia od pozwanego zadośćuczynienia za naruszenie jego dóbr osobistych, poprzez narażenie jego życia i zdrowia, w związku z nieprawidłowym prowadzenie leczenia powoda po przebytej chorobie nowotworowej. W ocenie powoda, pozwany bezzasadnie odmawiał powodowi specjalistycznego leczenia w zakładzie opieki zdrowotnej, który wcześniej leczył powoda, nie zapewniając tym samym ciągłości leczenia. Ponadto pozwany bez żadnego uzasadnienia odmawiał powodowi możliwości skorzystania z dodatkowych spacerów, które zostały zalecone w celach medycznych, a w konsekwencji narażał powoda na dodatkowe cierpienia związane z koniecznością przebywania w zadymionych i zamkniętych pomieszczeniach. Takie zachowanie w ocenie powoda wypełnia znamiona naruszenia wskazane w dyspozycji art. 3 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. W celu wykazania tych okoliczności został zgłoszony wniosek dowodowy o ponowne przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego, na okoliczność sposobu leczenia powoda, gdyż biegły powołany przez Sądu, nie ustalił w sposób prawidłowy stanu zdrowia powoda.

Celem wydania rzetelnej opinii biegły sądowy winien dokonać zarówno oględzin ambulatorium w Zakładzie Karnym w K. jak również dokonać badania lekarskiego samego powoda.

W przedmiotowej sprawie Sąd Okręgowy stwierdził, że brak jest przesłanek uznania, że stan zdrowia powoda wymagał, poddania go procedurze lekarskiej w specjalistycznych zakładach opieki zdrowotnej, które wcześniej zajmowały się leczeniem powoda. Takie zaś ustalenie Sądu Okręgowego jest niezgodne z dyspozycją art. 115 § 1 i § 5 k.k.w. Faktem powszechnie znanym bowiem, że choroba nowotworowa nie jest łagodną forma choroby, w szczególności gdy został już wykonany zabieg chirurgiczny i istnieje możliwość wznowienia procesu nowotworowego. Do jej kontroli niezbędna jest więc specjalistyczna wiedza jak i aparatura medyczna, której nie można zapewnić na terenie Zakładu Karnego w K.. Nie istniały natomiast żadne przesłanek które uniemożliwiałyby kontynuowanie przez powoda leczenia w Przychodni (...) w P..

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

S ą d Apelacyjny zwa ż y ł , co nast ę puje:

Apelacja okazała się niezasadna.

Przede wszystkim wskazać trzeba, że powód swoje roszczenie wywodził z nieprawidłowego prowadzenia leczenia powoda po przebytej chorobie nowotworowej. Podkreślenie powyższego jest o tyle istotne, że Sądowi z urzędu wiadomym jest, iż powód, z różną skutecznością, dochodził zadośćuczynienia kwestionując inne aspekty działania służby zdrowia w Zakładzie Karnym w K..

Wobec powyższego zbędnym było ustalanie stanu laboratorium w tym Zakładzie. Jest bowiem oczywistym, że nie dysponuje on wysokospecjalistyczną aparaturą diagnostyczną niezbędną w badaniach dotyczących możliwości tzw. wznowy w przebiegu choroby nowotworowej. Zbędnym też było badanie powoda pod kątem czy generalnie rzecz biorąc jego stan zdrowia się pogorszył skoro sam nie twierdzi by powróciły objawy choroby nowotworowej.

Sąd ustalił, w oparciu o opinię biegłej, że powód w zakresie leczenia po operacji nowotworowej był prawidłowo leczony w Zakładzie Karnym w K.. W okresie od stwierdzenia i operacji raka krtani, mimo wielokrotnych badań, nie stwierdzono u powoda cech wznowy nowotworowej, przerzutów nowotworowych, ani cech wyniszczenia nowotworowego. Nie było zatem u powoda podejrzenia wznowy nowotworowej, która uzasadniałaby dokonanie konsultacji w ośrodku klinicznym. Biegła wskazała również na brak konieczności zezwolenia pozwanemu na dodatkowe spacery. Wszelkie sporne okoliczności zostały zatem wyjaśnione przez biegłą w jej opinii zasadniczej.

Nie zachodzi także naruszenie art. 115 § 1 i 5 k.k.w. zgodnie z którym uprawnienie do leczenia poza terenem zakładu karnego powstaje wyłącznie, jeśli jest to uzasadnione koniecznością natychmiastowego udzielenia świadczeń zdrowotnych ze względu na zagrożenie życia lub zdrowia skazanego, przeprowadzenia specjalistycznych badań, leczenia lub rehabilitacji skazanego, lub zapewnienia świadczeń zdrowotnych skazanemu, który korzysta z przepustki lub czasowego zezwolenia na opuszczenie zakładu karnego.

Powód nie wskazuje, jakie okoliczności jego zdaniem uzasadniają wskazaną konieczność przeprowadzenia specjalistycznych badań. Jedyny podnoszony argument sprowadza się do stwierdzenia, że w okresie przed osadzeniem powód przeszedł ciężką chorobę. Nie uzasadniało to jednak automatyczne stwierdzenie, że w trakcie odbywania kary pozbawienia wolności konieczne jest zapewnienie mu specjalistycznej opieki medycznej, jeśli obecny stan zdrowia nie wskazywał na taki wymóg. Z ustaleń Sądu Okręgowego wynika, że powód wielokrotnie korzystał z różnego typu świadczeń opieki zdrowotnej, których często udzielano mu także ponad realnie istniejącą potrzebę. Sąd prawidłowo ustalił więc, w oparciu o opinię biegłej, że powód był prawidłowo leczony w Zakładzie Karnym w K., a stan jego zdrowia nie wymagał dodatkowych badań i konsultacji w zakresie schorzeń laryngologicznych ponad te, które zostały w tym czasie wykonane.

Nie znajduje też podstaw zarzut naruszenia art. 448 k.c. w zw. art. 417 § 1 k.c.

Prawdą jest, że Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 7 lutego 2005 r. (SK 49/03) wskazał, iż fakultatywny charakter orzekania zadośćuczynienia finansowego za poniesioną krzywdę moralną nie oznacza arbitralności oceny sądu. Nie uprawnia także organów stosujących prawo do dowolnego zasądzenia zadośćuczynienia. Zwrot "sąd może" nie wiąże się z wolnym wyborem sądu, a jedynie umożliwia swobodną ocenę przesłanek przyznania zadośćuczynienia. Sąd kieruje się wskazaniami obiektywnymi - nie może więc odmówić przyznania zadośćuczynienia, gdy spełnione zostały wszystkie niezbędne przesłanki uzyskania przez pokrzywdzonego rekompensaty za poniesiona krzywdę.

Przywołując zasadę fakultatywności przyznania zadośćuczynienia Sąd Okręgowy wskazał, że nie każde wykazane przez powoda odczucie dyskomfortu zobowiązuje sąd do przyznania zadośćuczynienia, a jedynie takie, które zostanie przez Sąd uznane za krzywdę, czego Sąd w niniejszej sprawie nie stwierdził. Sąd Okręgowy prawidłowo bowiem wskazał, że pozwany organizując odbywanie kary pozbawienia wolności, nie ma obowiązku zaspokajania wszystkich potrzeb i życzeń skazanego.

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł jak w punkcie 1 wyroku orzekając o kosztach postępowania zgodnie z treścią przepisu art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz w zw. z art. 99 k.p.c. i w zw. z § 11 ust. 1 pkt 25 oraz § 13 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (j.t. Dz. U. z 2013 poz. 461).

Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do zastosowania w niniejszym przypadku dyrektywy określonej w art. 102 k.p.c. Ten ostatni przepis znajduje zastosowanie w sytuacji, gdy istnieją przewidziane przepisami o zwrocie kosztów procesu podstawy do ich zasądzenia a sąd uwzględniając szczególne okoliczności sprawy uznaje za zasadne odstąpienie od obciążania nimi strony. Jednakże przepis art. 102 k.p.c. nie może być rozszerzająco wykładany. Nie może, zatem taką wyłączną podstawą być trudna sytuacja majątkowa strony zobowiązanej do zwrotu kosztów stronie przeciwnej. Przeciwko takiemu poglądowi przemawia też treść art. 108 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tj. Dz. U. z 2014 r. poz. 1025 ze zm.) zgodnie z którym zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi.

Należy też podkreślić, że strona przegrywająca proces przed sądem pierwszej instancji, decydując się na wniesienie apelacji, musi liczyć się z możliwością jej oddalenia i związanym z tym obowiązkiem zwrotu przeciwnikowi kosztów poniesionych w postępowaniu apelacyjnym. Decyzję taką powinna podjąć z uwzględnieniem wyników postępowania przed sądem pierwszej instancji, które pozwoliły zweryfikować słuszność zajmowanego w pozwie stanowiska. W judykaturze Sądu Najwyższego przyjmuje się, że przekonanie strony o zasadności zajmowanego stanowiska, które może przemawiać za nie obciążaniem jej kosztami przegranego procesu przed sądem pierwszej instancji, przestaje być aktualne w postępowaniu apelacyjnym (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 15 czerwca 2011 r., V CZ 24/11, nie publ.; z dnia 5 października 2011 r., IV CZ 48/11, nie publ z dnia 30 marca 2012 r. III CZ 13/12 Lex 1164738).

W sytuacji, gdy powód po oddaleniu powództwa przez Sąd Okręgowy podtrzymywał swoje roszczenie, pomimo przedstawionej przez Sąd I instancji argumentacji, nie zachodzi podstawa do uznania, że ze względu na subiektywne błędne przekonanie o słuszności swojego roszczenia i poczucie krzywdy, należało odstąpić od obciążenia powoda kosztami zastępstwa procesowego pozwanego.

O należnych pełnomocnikowi powoda kosztach orzeczono zgodnie z § 15 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 25 oraz § 13 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (j.t. Dz. U. z 2013 poz. 490).

Bogdan Wysocki Małgorzata Mazurkiewicz-Talaga Jan Futro