Pełny tekst orzeczenia

33/1/B/2015


POSTANOWIENIE

z dnia 21 lutego 2014 r.
Sygn. akt Ts 203/13

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Mirosław Granat,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej K.M. w sprawie zgodności:
art. 3982 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101) z art. 2, art. 21 ust. 1 w zw. z art. 64 ust. 1 i 2, art. 32 ust. 2 oraz art. 71 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,


p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 11 lipca 2013 r. K.M. (dalej: skarżący) wystąpił o zbadanie zgodności art. 3982 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101; dalej: k.p.c.) z art. 2, art. 21 ust. 1 w zw. z art. 64 ust. 1 i 2, art. 32 ust. 2 oaz art. 71 ust. 1 Konstytucji.
Skargę sformułowano na podstawie następującego stanu faktycznego. Skarżący, będący jednym z wielu spadkobierców J.M. (który zmarł 24 października 1977 r.), wniósł pozew o uznanie za niegodnego dziedziczenia jednego z pozostałych spadkobierców. Wyrokiem z 25 stycznia 2012 r. (sygn. akt I C 317/11) Sąd Rejonowy w Lęborku – I Wydział Cywilny oddalił powództwo skarżącego, stwierdziwszy, że termin do wystąpienia z żądaniem wygasł. Od powyższego wyroku skarżący wniósł apelację, którą oddalił Sąd Okręgowy w Słupsku – Wydział IV Cywilny Odwoławczy (dalej: Sąd Okręgowy w Słupsku) wyrokiem z 1 czerwca 2012 r. (sygn. akt IV Ca 247/12). Skarżący wniósł skargę kasacyjną, którą jako niedopuszczalną odrzucił Sąd Okręgowy w Słupsku postanowieniem z 30 sierpnia 2012 r. (sygn. akt IV WSC 19/12). Zażalenie, które skarżący złożył na powyższe postanowienie, oddalił Sąd Najwyższy postanowieniem z 7 marca 2013 r. (sygn. akt IV CZ 176/12).
Skarżący uważa, że zaskarżony przepis jest niezgodny z Konstytucją, ponieważ przez uzależnienie dopuszczalności wniesienia skargi kasacyjnej od wartości przedmiotu sporu prowadzi do dyskryminacji spadkobierców w rodzinach wielodzietnych. Jak twierdzi skarżący, wartość spadku w tych rodzinach rozkłada się na wielu spadkobierców, których udziały spadkowe z tego powodu nie przekraczają 50000 zł. W opinii skarżącego o dopuszczalności skargi kasacyjnej w takich sprawach powinna decydować nie tylko wartość udziału spadkowego jednego z wielu spadkobierców, lecz wartość całego spadku. Obowiązująca konstrukcja skargi kasacyjnej narusza, zdaniem skarżącego, zasadę praworządności i prawidłowej legislacji (art. 2 Konstytucji); prawo do dziedziczenia, które zgodnie z Konstytucją powinno podlegać równej dla wszystkich ochronie (art. 21 ust. 1 w zw. z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji); zakaz dyskryminacji (art. 32 ust. 2 Konstytucji); a także prawo rodzin wielodzietnych do szczególnej ochrony (art. 71 ust. 1 Konstytucji).
Zarządzeniem z 11 września 2013 r. sędzia Trybunału Konstytucyjnego wezwał skarżącego do uzupełnienia braków formalnych skargi przez doręczenie odpisu i czterech kopii wyroku Sądu Okręgowego w Słupsku z 1 czerwca 2012 r. oraz odpisu i czterech kopii wyroku sądu pierwszej instancji. W wykonaniu zarządzenia skarżący doręczył brakujące rozstrzygnięcia.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Skarga konstytucyjna jest kwalifikowanym środkiem ochrony wolności lub praw. Musi ona spełniać wiele przesłanek warunkujących jej dopuszczalność, które zostały uregulowane w art. 79 ust. 1 Konstytucji i uszczegółowione w art. 46-48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Gdy skarga konstytucyjna ich nie spełnia, a także gdy jest oczywiście bezzasadna, jej braki nie zostały uzupełnione w określonym terminie lub zachodzą przesłanki, o których mowa w art. 39 ust. 1 ustawy o TK, Trybunał Konstytucyjny wydaje postanowienie o odmowie nadania skardze dalszego biegu.
Zgodnie z przywołanymi regulacjami skarga, poza spełnieniem warunków określonych dla pisma procesowego, powinna zawierać: dokładne określenie ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekły ostatecznie o wolnościach lub prawach albo obowiązkach określonych w Konstytucji i wobec którego skarżący domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją; wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone; uzasadnienie oraz dokładny opis stanu faktycznego sprawy. Zarzuty sformułowane w skardze muszą uprawdopodabniać niekonstytucyjność kwestionowanej regulacji, co oznacza konieczność wywiedzenia z zaskarżonych przepisów określonej normy, przywołanie właściwych wzorców konstytucyjnych wyrażających prawa podmiotowe przysługujące osobom fizycznym lub prawnym, i – przez porównanie treści wynikających z obu regulacji – wykazanie ich wzajemnej niezgodności. Należy podkreślić, że jeżeli w sprawie nie doszło do naruszenia praw skarżącego lub skarżący nie potrafi uprawdopodobnić tego naruszenia, to merytoryczne rozpoznanie skargi konstytucyjnej jest niedopuszczalne (zob. postanowienie TK z 13 lutego 2008 r., SK 05/07, OTK ZU nr 1/A/2008 poz. 19).
Spośród wzorców konstytucyjnych wskazanych w skardze tylko art. 21 ust. 1 oraz art. 64 ust. 1 i 2 wyrażają prawa i wolności konstytucyjne i z tego względu mogą być samodzielnymi wzorcami kontroli konstytucyjnej. Artykuł 2 i art. 32 ust. 2 Konstytucji do takich wzorców nie należą (zob. postanowienia TK z: 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225; 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60, wydane w pełnym składzie; 23 stycznia 2002 r., SK 13/01, OTK ZU nr 1/A/2002, poz. 9; 26 listopada 2009 r., SK 7/08, OTK ZU nr 10/A/2009, poz. 161). Dopiero bowiem „współstosowanie” tych przepisów Konstytucji z przepisami wyrażającymi konkretne wolności i prawa określone w Konstytucji wyznacza konstytucyjny status jednostki, który mógł zostać naruszony przez przepis będący podstawą ostatecznego orzeczenia wydanego w sprawie skarżącego. Artykuł 71 ust. 1 zdanie pierwsze Konstytucji wskazuje natomiast cele działalności organów władzy publicznej. Nie określa on praw przysługujących bezpośrednio obywatelowi i dlatego nie można opierać skargi konstytucyjnej na zarzucie jego naruszenia (zob. wyrok TK z 10 lipca 2000 r., SK 21/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 144). Zdanie drugie tego przepisu wyraża wprawdzie prawo podmiotowe o charakterze socjalnym (podlegające ochronie w trybie skargi konstytucyjnej), którego podmiotem są rodziny „w trudnej sytuacji materialnej i społecznej” (wyrok TK z 7 maja 2013 r., SK 11/11, OTK ZU nr 4/A/2013, poz. 40). Skoro jednak sformułowany przez skarżącego zarzut naruszenia prawa wyrażonego w art. 71 ust. 1 Konstytucji dotyczy niesprawiedliwego, jego zdaniem, określania wartości przedmiotu sporu w sprawach o uznanie za niegodnego dziedziczenia w sytuacji, w której ze względu na wielodzietność rodziny jest wielu spadkobierców, to wskazany przepis Konstytucji nie może stanowić wzorca kontroli.
W związku z powyższym w rozpatrywanej skardze prawidłowo przywołanym wzorcem kontroli konstytucyjnej jest prawo do równej ochrony prawa dziedziczenia.
Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego art. 64 ust. 1 w zw. z art. 64 ust. 2 i art. 21 ust. 1 Konstytucji jest podstawą publicznego prawa podmiotowego, które wyraża gwarantowaną konstytucyjnie wolność nabywania mienia, jego zachowania oraz dysponowania nim (zob. wyrok TK z 4 września 2007 r., P 19/07, OTK ZU 8/A/2007, poz. 94). Korelatem powyższego jest swoboda rozporządzania własnością i prawami majątkowymi na wypadek śmierci (swoboda testowania). Można też powiedzieć, że na gruncie prawa cywilnego istotą konstytucyjnego prawa dziedziczenia jest zasada pierwszeństwa dziedziczenia testamentowego. W aspekcie negatywnym prawo dziedziczenia wyraża zakaz arbitralnego przejmowania przez państwo (inne podmioty prawa publicznego) własności osób zmarłych. Inaczej mówiąc, ustawodawca nie ma możliwości wprowadzenia „ukrytego” wywłaszczenia, pozbawiając składniki majątkowe osób zmarłych statusu własności prywatnej. Z art. 64 ust. 1 Konstytucji wynika tym samym, adresowany do ustawodawcy, zakaz pozbawiania jakiejś kategorii osób zdolności dziedziczenia, czyli możliwości nabycia własności i innych praw majątkowych po śmierci osoby, której przysługiwały one za życia. Ponadto ochroną konstytucyjną objęte są prawa osób, które uzyskały status spadkobiercy po śmierci określonej osoby. Konstytucja chroni prawa nabyte w drodze dziedziczenia, nie przesądzając jednak, kto w konkretnej sytuacji prawa te nabywa.
W rozpoznawanej sprawie skarżący upatruje naruszenie prawa do dziedziczenia w uniemożliwieniu wniesienia skargi kasacyjnej na postanowienie w sprawie stwierdzenia niegodności dziedziczenia, jeśli wartość przedmiotu sporu nie przekracza 50000 zł. Skarżący nie wykazał jednak, że sprawa o uznanie za niegodnego dziedziczenia innego ze spadkobierców dotyczy prawa dziedziczenia skarżącego. Trudno zaakceptować tezę, że z konstytucyjnego prawa dziedziczenia wynika dla spadkobiercy prawo podmiotowe do domagania się uznania innego spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia. Sprawa o uznanie spadkobiercy za niegodnego dziedziczenia po określonym spadkodawcy jest wprawdzie, zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, sprawą o prawa majątkowe, co wiąże się ze stosowaniem art. 3982 § 1 k.p.c., ale chodzi w niej o wartość udziału spadkowego tego spadkobiercy, wobec którego wystąpiono o uznanie za niegodnego, a nie o prawo majątkowe powoda, który występuje z żądaniem. Należy także podkreślić, że skutki uznania za niegodnego dotyczą tylko samego niegodnego. W konsekwencji udział spadkowy niegodnego może przypaść jego zstępnym na podstawie art. 931 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121). Uznanie za niegodnego dziedziczenia jednego z kilku spadkobierców nie wpływa więc na prawo dziedziczenia współspadkobierców. Trybunał stwierdza zatem, że skarżący nie uprawdopodobnił zarzucanego w skardze naruszenia prawa.
Niezależnie od powyższego Trybunał Konstytucyjna zauważa, że badał już zgodność zakwestionowanej przez skarżącego normy prawnej (wyrażonej wówczas w art. 3921 § 1 k.p.c.) z art. 64 ust. 2 w zw. z art. 32 ust. 1 Konstytucji. W wyroku z 6 października 2004 r. (SK 23/02, OTK ZU nr 9/A/2004, poz. 89) Trybunał Konstytucji stwierdził, że ustawodawca zwykły mógł zadecydować, iż w pewnych sprawach od orzeczeń kasacja (obecnie: skarga kasacyjna) przysługuje, w innych zaś nie, i jednocześnie ograniczyć prawo do jej wniesienia w sprawach o prawa majątkowe, posługując się kryterium wartości prawa majątkowego. Zarzuty rozpatrywanej skargi nie stanowią w tym względzie novum.

Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 79 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.