Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 lutego 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach

Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 5 lutego 2016 r. w Katowicach

sprawy z odwołania A. M. (A. M. )

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.

o ustalenie ustawodawstwa właściwego

na skutek apelacji ubezpieczonego A. M.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w Katowicach z dnia 17 listopada 2014 r. sygn. akt XI U 1271/14

uchyla zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego
i sprawę przekazuje Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. do ponownego rozpoznania.

/-/SSO del. M.Pierzycka-Pająk /-/SSA J.Ansion /-/SSA M.Małek-Bujak

Sędzia Przewodnicząca Sędzia

Sygn. akt III AUa 178/15

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 8 kwietnia 2014r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w R. stwierdził, że od 25 kwietnia 2013r. do A. M. z tytułu prowadzonej działalności ma zastosowanie ustawodawstwo polskie.

W odwołaniu od decyzji ubezpieczony zarzucił naruszenie prawa materialnego (art. 13 ust. 3 i art. 11 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady
WE nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego) oraz prawa procesowego (art. 110 k.p.a. i art. 366 k.p.c.). Podał, że z uwagi na świadczenie pracy najemnej na Słowacji, organ rentowy ustalił dla niego za okres od 1 lutego 2012r. ustawodawstwo słowackie, które nadal powinno mieć zastosowanie, ponieważ nie zaszły żadne zmiany. Ubezpieczony podniósł,
że ZUS od 1 lutego 2012r. jest niewłaściwy do zajmowania stanowiska w sprawie jego ubezpieczeń, a nadto istnieje prawomocna decyzja określająca podleganie ubezpieczeniom słowackim.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. w odpowiedzi
na odwołanie wniósł o odrzucenie odwołania z uwagi na niedochowanie terminu
do jego wniesienia. Podał, że ubezpieczony odebrał decyzję w dniu 11 kwietnia 2014r., a odwołanie zostało sporządzone w dniu 12 maja 2014r., a do organu rentowego wpłynęło w dniu 13 maja 2014r. Z ostrożności procesowej wskazał,
że ubezpieczony prowadzi od 17 marca 2008r. działalność gospodarczą, a od 1 lutego 2012r. został zatrudniony na Słowacji w wymiarze 1 godziny tygodniowo,
za wynagrodzeniem 40 euro miesięcznie. Za okres od 1 lutego 2012r. do 24 kwietnia 2013r. do ubezpieczonego miało zastosowanie ustawodawstwo słowackie. ZUS ustalił, że u pracodawcy ubezpieczonego nie dochodziło do faktycznego świadczenia pracy
i wobec tego, nie można brać pod uwagę zatrudnienia dla celów określenia właściwego ustawodawstwa. Z tych przyczyn ZUS uznał, że brak jest podstaw
do ustalenia ustawodawstwa słowackiego jako właściwego. Nadto praca ubezpieczonego na Słowacji ma niewielkie znaczenie zarówno ekonomiczne, ponieważ nie stanowi odczuwalnej ekonomicznie wartości, jak i nie angażuje czasu pracownika w stopniu większym, niż niewielki. ZUS uwzględnił przy tym koszty dojazdu ubezpieczonego do pracy na Słowacji.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 17 listopada 2014r., sygn. akt XI U 1271/14, Sąd Okręgowy w Katowicach oddalił odwołanie.

Sąd I instancji ustalił, że A. M., zamieszkały w T., prowadzi od 17 marca 2008r. działalność gospodarczą. W związku z prowadzeniem działalności pozarolniczej, ubezpieczony podlegał ubezpieczeniom społecznym od 13 maja 2010r. W dniu 1 lutego 2012r. ubezpieczony zawarł z (...) s.r.o. w Č. w Republice Słowackiej umowę o pracę. Na podstawie tej umowy został zatrudniony od 1 lutego 2012r. na czas nieokreślony, na stanowisku promotora usług i produktów świadczonych przez pracodawcę albo klientów pracodawcy. Miejsce pracy zostało określone jako Republika Słowacka. Czas pracy strony umowy ustaliły na 1 godzinę tygodniowo, a wynagrodzenie na 40 euro miesięcznie. Pismem z dnia 5 kwietnia 2012r. ubezpieczony wystąpił do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w R., informując o podjęciu zatrudnienia na Słowacji i wnosząc o ustalenie właściwego ustawodawstwa za okres od 1 lutego 2012r. W załączeniu do wniosku ubezpieczony przedstawił kserokopię umowy o pracę i zaświadczenie o wpisie
do ewidencji działalności gospodarczej. Następnie przy piśmie z dnia 13 listopada 2012r. ubezpieczony złożył formularz A1, wydany przez słowacką instytucję ubezpieczeniową na okres od 1 lutego 2012r. do 24 kwietnia 2013r.

Jak wynika z ustaleń faktycznych, w dniu 24 stycznia 2014r. ZUS Oddział
w R. skierował do ubezpieczonego pismo, dotyczące ustalenia ustawodawstwa właściwego, wskazując, że od 25 kwietnia 2013r. ustalił, jako ustawodawstwo właściwe w zakresie ubezpieczeń społecznych, ustawodawstwo polskie. Uzasadnił,
że u słowackiego pracodawcy ubezpieczonego nie dochodziło do faktycznego świadczenia pracy, wobec czego praca na terenie Słowacji nie może być brana
pod uwagę dla celów określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa.
Jednocześnie ZUS Oddział w R. skierował do słowackiej instytucji ubezpieczeniowej pismo z dnia 24 stycznia 2014r., informując, że ustalił
dla ubezpieczonego ustawodawstwo polskie, jako właściwe. Pismo to zostało doręczone słowackiej instytucji ubezpieczeniowej w dniu 28 stycznia 2014r. Słowacka instytucja ubezpieczeniowa nie zgłosiła zastrzeżeń do tak ustalonego ustawodawstwa. W tej sytuacji, w dniu 8 kwietnia 2014r. ZUS Oddział w R. wydał zaskarżoną decyzję, ustalającą, że do ubezpieczonego od 25 kwietnia 2013r. ma zastosowanie ustawodawstwo polskie z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności. Decyzja została ubezpieczonemu doręczona w dniu 11 kwietnia 2014r. wraz z pouczeniem
o możliwości wniesienia odwołania w terminie 1 miesiąca od daty doręczenia decyzji. Ubezpieczony sporządził odwołanie i nadał je na poczcie w dniu 12 maja 2014r., ponieważ 11 maja 2014r. przypadał w dniu wolnym od pracy (niedziela). Zakład Ubezpieczeń Społecznych otrzymał pismo słowackiej instytucji ubezpieczeniowej
z dnia 25 lipca 2013r. z protokołem kontroli z marca 2013r. i na tej podstawie ustalił, że nie dochodzi do świadczenia pracy przez osoby zatrudnione w (...) s.r.o.

Ustalony powyżej stan faktyczny był bezsporny pomiędzy stronami,
za wyjątkiem tego, że organ rentowy przyjął, iż ubezpieczony nie realizuje umowy
o pracę zawartej z (...) s.r.o.

Sąd I instancji wskazał, że w przedstawionym stanie faktycznym, kiedy A. M. prowadzi w Polsce pozarolniczą działalność gospodarczą i jednocześnie pozostaje w zatrudnieniu w słowackiej spółce (...) s.r.o., spór dotyczy tego,
czy właściwe jest w sprawach ubezpieczenia społecznego ustawodawstwo polskie,
czy słowackie.

Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym reguluje ustawa z dnia
13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych. W art. 6 ust. 1 pkt 5 stanowi, że obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność. Art. 8 ust. 6 pkt 1 definiuje, że za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej. Osoby prowadzące pozarolniczą działalność podlegają dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu
(art. 11 pkt 2) i obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu (art.12 pkt 1). Zatem A. M. z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności podlegał ubezpieczeniom społecznym. Od 1 lutego 2012r. ubezpieczony podjął zatrudnienie
w (...) s.r.o. w Č. w Republice Słowacji i powstał drugi tytuł do objęcia A. M. ubezpieczeniem. Taki stan faktyczny regulują przepisy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia
29 kwietnia 2004r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (DZ.U. UE L z dnia 30 kwietnia 2004r.). Art. 13 ust. 3 powołanego rozporządzenia stanowi, że osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną i pracę na własny rachunek w różnych państwach członkowskich, podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym wykonuje swą pracę najemną. Powołując się na wskazany przepis art. 13 ust. 3, ubezpieczony wykazywał, że podlega w zakresie ubezpieczeń społecznych ustawodawstwu słowackiemu, ponieważ pracę najemną (na podstawie umowy o pracę) wykonuje w Republice Słowacji. Ubezpieczony przedłożył także formularz A1, potwierdzający objęcie go ubezpieczeniem słowackim w okresie
od 1 lutego 2012r. do 24 kwietnia 2013r. W dniu 24 kwietnia 2012r. ZUS Oddział
w R. ustalił dla ubezpieczonego, jako ustawodawstwo właściwe od 1 lutego 2012r., ustawodawstwo słowackie. Ani ubezpieczony, ani słowacka instytucja ubezpieczeniowa nie zakwestionowały tego ustalenia. Natomiast za okres od dnia
25 kwietnia 2013r. A. M. nie przedstawił formularza A1 o objęciu ubezpieczeniem słowackim na dalszy okres, a ZUS Oddział w R. poczynił ustalenia, z których wynikało, że ubezpieczony faktycznie nie świadczy pracy
na podstawie umowy o pracę. Przy takich ustaleniach faktycznych organ rentowy stwierdził, że ubezpieczony podlega ustawodawstwu polskiemu.

W ocenie Sądu Okręgowego, brak jest przesłanek do twierdzenia,
że ubezpieczony nie realizuje umowy zawartej z (...) s.r.o., ponieważ ubezpieczony przedstawił umowę o pracę, a protokół kontroli przeprowadzonej
w (...) s.r.o. dotyczy okresu sprzed 25 kwietnia 2013r. i nie odnosi się bezpośrednio do ubezpieczonego. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 987/2009 z dnia 16 września 2009r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego,
w art. 14 ust. 5b stanowi, że praca o charakterze marginalnym nie będzie brana
pod uwagę do celów określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa na mocy
art. 13 rozporządzenia podstawowego. Sporną kwestią pozostawało ustalenie,
czy praca najemna, wykonywana przez A. M., była pracą
o charakterze marginalnym. Tę okoliczność wyjaśniły dowody z dokumentów,
a w szczególności z umowy o pracę. Ubezpieczony prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą w Polsce. Obowiązki ubezpieczonego w ramach umowy o pracę polegają na promocji usług i produktów. Jest to prosta praca fizyczna, niewymagająca jakichkolwiek kwalifikacji, sprowadzająca się do rozdawania ulotek. Czas pracy
to 1 godzina tygodniowo czyli 4-5 godzin w ciągu miesiąca, a za pracę ubezpieczony otrzymuje wynagrodzenie w kwocie 40 euro, czyli poniżej 150 zł miesięcznie. Pracodawca nie pokrywa kosztów dojazdu ubezpieczonego do pracy, a przynajmniej ubezpieczony tej okoliczności nie podnosił i nie wykazywał. Porównując pracę
na własny rachunek i pracę najemną ubezpieczonego, należy stwierdzić, że praca najemna ma charakter marginalny wobec pracy na własny rachunek. Przede wszystkim ubezpieczony wykonywał pracę najemną w niewielkim wymiarze czasu
i otrzymywał z tego tytułu niewielkie wynagrodzenie. Zasadą jest praca w pełnym wymiarze czasu pracy, czyli przez 5 dni w tygodniu po 8 godzin dziennie. W stosunku do takiego wymiaru czasu pracy jest określane minimalne wynagrodzenie, pozwalające na zaspokojenie podstawowych potrzeb materialnych. Ubezpieczony wykonuje pracę w wymiarze 4-5 godzin miesięcznie. Dochód ubezpieczonego z tytułu pracy najemnej pozostaje w znaczącej dysproporcji do minimalnego wynagrodzenia, zważywszy, że ubezpieczony z kwoty poniżej 150 zł (równowartość 40 euro) ponosi koszty dojazdu do pracy, wydatkując na to 4-5 razy w miesiącu kilkadziesiąt złotych. Zasady logiki i doświadczenia życiowego wskazują, że ubezpieczony, aby osiągnąć porównywalny dochód (przy założeniu, że ubezpieczonemu pozostaje jeszcze jakakolwiek kwota po opłaceniu kosztów dojazdu do pracy i powrotu z pracy)
za 4-5 godzin pracy, mógłby wykonywać w aglomeracji śląskiej dowolną prostą
pracę niewymagającą kwalifikacji. Praca najemna ubezpieczonego, ze względu
na stanowisko i faktyczny zakres obowiązków, nie prowadzi też do rozwoju osobistego, czy możliwości uzyskania nowych kompetencji. Wymiar czasu pracy
i otrzymywane wynagrodzenie wskazują, że ubezpieczony nie uznaje tej pracy
za źródło realnego dochodu. Tak więc, praca najemna, wykonywana przez ubezpieczonego, ma charakter marginalny zarówno pod względem czasu pracy,
jak i wynagrodzenia, a także możliwości doskonalenia zawodowego, czy uzyskania nowych kompetencji. Praca ta nie stanowi realnego źródła dochodu, ale miała stanowić jedynie tytuł podlegania ubezpieczeniom. Z tej przyczyny, nieistotny jest
dla ubezpieczonego charakter zatrudnienia, wymiar czasu pracy i wynagrodzenie. Sama praca i osiągane wynagrodzenie mają charakter marginalny, ponieważ istotne jest uzyskanie tytułu do podlegania ubezpieczeniom. Powołany powyżej przepis rozporządzenia wykonawczego stanowi wprost, że praca o charakterze marginalnym nie będzie brana pod uwagę do celów określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa. Zasadnie więc organ rentowy nie wziął pod uwagę pracy najemnej ubezpieczonego przy określaniu mającego zastosowanie ustawodawstwa i zasadnie stwierdził, że zastosowanie ma ustawodawstwo polskie, jakkolwiek kierował się innymi motywami.

Organ rentowy, w ocenie Sądu, wyczerpał procedurę określoną w art. 16 rozporządzenia nr 987/2009, informując słowacką instytucję ubezpieczeniową pismem z dnia 24 lutego 2014r. o tymczasowym określeniu mającego zastosowanie ustawodawstwa. Pismo z dnia 24 kwietnia 2012r. stanowiło o tymczasowym określeniu ustawodawstwa, a z formularza A1 wynika, że A. M. był objęty ubezpieczeniem słowackim do 24 kwietnia 2013r. Nie ma więc przeszkód, aby organ rentowy orzekał w przedmiocie ustalenia ustawodawstwa właściwego za okres
po 24 kwietnia 2013r. Nową okolicznością, powodującą zmianę stanu faktycznego
i uzasadniającą orzekanie przez organ rentowy, jest brak dowodu na podleganie ustawodawstwu słowackiemu przez A. M. po 24 kwietnia 2013r.
W dniu 28 marca 2014r. upłynął okres dwóch miesięcy, w którym słowacka instytucja ubezpieczeniowa mogła zakwestionować stanowisko ZUS w przedmiocie tymczasowego ustalenia ustawodawstwa właściwego. Słowacka instytucja ubezpieczeniowa nie zakwestionowała ustaleń ZUS Oddział w R., wobec czego organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję. W ocenie Sądu, odwołanie ubezpieczonego nie zasługuje na uwzględnienie, ponieważ praca wykonywana w ramach zatrudnienia w (...) s.r.o. ma charakter marginalny i nie może stanowić podstawy do objęcia A. M. ubezpieczeniem.

Uwzględniając powyższe, Sąd Okręgowy na podstawie powołanych powyżej przepisów oraz art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie.

Apelację od wyroku wniósł ubezpieczony.

Zaskarżając wyrok w całości, zarzucił mu:

- naruszenie art. 28 § 1 ustawy z dnia 4 lutego 2011r. prawo prywatne międzynarodowe, poprzez dokonanie oceny umowy o pracę w oparciu
o przepisy prawa polskiego,

- naruszenie zasady rozmieszczenia ciężaru dowodowego i pominięcie obowiązku wykazania przez organ rentowy oraz Sąd Okręgowy marginalności umowy o pracę,

- naruszenie art. 233, poprzez przyjęcie, że poświadczenie formularza Al przez instytucję słowacką, a później brak poświadczenia tego formularza w innym okresie dowodzi braku podlegania ubezpieczeniom społecznym na Słowacji, pomimo braku okoliczności faktycznych sprawy,

- naruszenie art. 233, poprzez brak wszechstronnej oceny dowodów,
jak i wskazania w uzasadnieniu, którym dowodom Sąd dał wiarę, a jakim odmówił wiarygodności, mające wpływ na rozstrzygnięcie sprawy,

- naruszenie art. 233 k.p.c., poprzez dowolność i stronniczość przyjęcia dowodów w postaci umowy o pracę, z pominięciem wszechstronnego rozważenia
w kontekście wykonywania pracy najemnej na Słowacji,

- naruszenie prawa materialnego, poprzez niestosowanie przepisu art. 13 ust. 3 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia
29 kwietnia 2004r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE nr L 1661 z 30 kwietnia 2004r. ze zm.) i nieustalenie tymczasowego ustawodawstwa słowackiego,

- naruszenie prawa materialnego, poprzez niestosowanie przepisu art. 87a ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia
29 kwietnia 2004r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE nr L 1661 z 30 kwietnia 2004r. ze zm.)
i nieutrzymanie mu tymczasowego ustawodawstwa słowackiego,

- nieprawidłową subsumpcję przepisu art. 14 ust. 5b zd. 1 rozporządzenia wykonawczego, wprowadzonego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego
i Rady (WE) nr 465/2012 zmieniającym rozporządzenie (WE) nr 883/2004
w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego oraz rozporządzenie (WE) nr 987/2009 dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 (Dz. U. UE nr L 149/4 z 8 czerwca 2012r.) do stanu faktycznego sprawy.

Wskazując na powyższe zarzuty, apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości, poprzez uchylenie, bądź zmianę zaskarżonej decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w ten sposób, iż Sąd przyzna prawo do stosowania ustawodawstwa słowackiego w zakresie ubezpieczeń społecznych oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych; względnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
I instancji do ponownego rozpatrzenia - przy uwzględnieniu kosztów postępowania odwoławczego.

Skarżący zakwestionował stanowisko Sądu I instancji wskazujące, że organ rentowy był uprawniony do ustalenia tymczasowego ustawodawstwa polskiego,
w sytuacji, gdy ubezpieczony miał już wcześniej ustalone ustawodawstwo. Apelujący, wskazując na naruszenie art. 233 k.p.c. podniósł, że Sąd I instancji nie wskazał
w uzasadnieniu, którym dowodom dał wiarę, a którym odmówił wiarygodności. Zdaniem ubezpieczonego, brak dowodu w postaci braku następnego poświadczenia formularza Al w trakcie ważności poprzedniego, nie stanowi ani nowej okoliczności dla ZUS do wznowienia postępowania, ani tym bardziej, nie jest dowodem na brak podlegania słowackiemu ustawodawstwu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja, o ile zmierza do uchylenia zaskarżonego wyroku i poprzedzającej
go decyzji organu rentowego, zasługuje na uwzględnienie.

Spór w rozstrzyganej sprawie sprowadzał się do oceny, jakie ustawodawstwo jest właściwe w zakresie obowiązkowych ubezpieczeń społecznych od 25 kwietnia 2013r. w związku z prowadzeniem przez A. M. pozarolniczej działalności na terenie Polski oraz wykonywaniem pracy najemnej w Słowacji,
w ramach umowy o pracę zawartej przez niego z firmą (...) s.r.o. w Č..

Okoliczności faktyczne rozstrzyganej sprawy były bezsporne i zostały prawidłowo wskazane przez Sąd Okręgowy. Oznaczają one, że ubezpieczony wszedł w stosunki ubezpieczenia społecznego o charakterze transgranicznym przez jednoczesne wykonywanie działalności i pracę najemną w różnych państwach Unii Europejskiej. Zastosowanie miały więc w omawianym przypadku, jak słusznie wskazał Sąd I instancji, przepisy wspólnotowej koordynacji, tj. rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U. UE.L 2004, Nr 166, poz. 1 - zwane dalej rozporządzeniem podstawowym) oraz rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 987/2009 z dnia 16 września 2009r. dotyczące wykonywania rozporządzenia nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U. UE.L 2009, Nr 284, poz.1 - zwane dalej rozporządzeniem wykonawczym).

W myśl art. 13 ust. 3 rozporządzenia podstawowego nr 883/2004 osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną i pracę na własny rachunek w różnych państwach członkowskich podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym wykonuje swą pracę najemną.

Organ rentowy stwierdził, że z przeprowadzonego postępowania z właściwą instytucją ubezpieczeniową na Słowacji wynika, że w firmie (...) s.r.o.
nie dochodziło do realnego wykonywania pracy na terenie Słowacji i w tej sytuacji praca na terenie Słowacji nie może być brana pod uwagę dla celów określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa.

Organ rentowy i Sąd Okręgowy dokonali oceny stosunku prawnego stanowiącego tytuł ubezpieczenia społecznego w Słowacji. Przeprowadzenie takiej oceny przez instytucję państwa, w którym znajduje się miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej, jak i sąd krajowy, jest kwestionowane w orzecznictwie sądowym. Wskazać w tym miejscu należy na pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego
z 6 czerwca 2013r., sygn. II UK 333/12 (OSNP z 2014r., Nr 3, poz.47), zgodnie
z którym nie jest dopuszczalna ocena stosunku prawnego, stanowiącego tytuł ubezpieczenia społecznego w innym państwie członkowskim przez instytucję miejsca zamieszkania osoby wnoszącej o ustalenie właściwego ustawodawstwa. Stwierdzenia spełnienia warunków ubezpieczenia społecznego w systemie prawnym państwa wykonywania pracy podlegającym koordynacji na podstawie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 883/04 dokonują organy właściwe
do stosowania tego prawa. Istnienie tytułu ubezpieczenia społecznego za granicą - zdaniem Sądu Najwyższego - wyklucza dokonywanie ustaleń przeciwko dowodowi ubezpieczenia społecznego w innym państwie, a nadto określenie ustawodawstwa właściwego wskazującego na instytucję miejsca świadczenia pracy najemnej wyłącza ocenę przez instytucję miejsca zamieszkania, czy stosunek prawny będący podstawą objęcia ubezpieczeniem społecznym w kraju świadczenia pracy jest ważny według prawa miejsca zamieszkania ubezpieczonego. Sąd Najwyższy podkreślił także, że jest oczywiste, że instytucja miejsca zamieszkania osoby ubiegającej się o ustalenie ubezpieczenia społecznego w innym państwie może powziąć wątpliwości
co do określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa, lecz może chodzić jedynie
o wątpliwości co do określenia ustawodawstwa mającego zastosowanie
do zainteresowanego, z uwzględnieniem art. 13 rozporządzenia podstawowego
i odpowiednich przepisów art. 14 rozporządzenia wykonawczego, czyli niepewności co do tego, czy osoba zainteresowana jest objęta systemem zabezpieczenia społecznego w więcej, niż jednym państwie członkowskim. Wątpliwości tych instytucja miejsca zamieszkania wnioskodawcy nie może sama rozstrzygać, lecz musi dostosować się do trybu rozwiązywania sporów co do ustalenia ustawodawstwa właściwego wskazanego w szczególności w oparciu o art. 6, 15 oraz 16 rozporządzenia nr 987/2009, które nakazują zwrócenie się - w przypadku istnienia wątpliwości, bądź rozbieżności - do instytucji innego państwa członkowskiego. Instytucje niezwłocznie dostarczają lub wymieniają między sobą wszystkie dane niezbędne dla ustanowienia i określenia praw i obowiązków osób, do których
ma zastosowanie rozporządzenie podstawowe. Przekazywanie tych danych odbywa się bezpośrednio pomiędzy samymi instytucjami lub za pośrednictwem instytucji łącznikowych. Zastosowanie znajduje również decyzja nr A1 Komisji Administracyjnej w sprawie ustanowienia procedury dialogu i koncyliacji w zakresie ważności dokumentów, określenia ustawodawstwa właściwego oraz udzielania świadczeń na mocy rozporządzenia nr 883/2004 (Dz. U. C 106 z 24 kwietnia 2010r.).

Poinformowanie więc przez osobę wykonującą pracę w dwóch lub więcej państwach członkowskich instytucji wyznaczonej przez właściwą władzę państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, o tym fakcie wymaga -
ze względu na zaistnienie czynnika ponadkrajowego w ubezpieczeniu społecznym - zastosowania procedury przestrzegającej właściwości i kompetencji instytucji ubezpieczeń społecznych, przewidzianej w przepisach art. 16 rozporządzenia wykonawczego nr 987/2009. Informacja, o której mowa wyżej jest podstawą
do niezwłocznego, lecz tylko wstępnego i tymczasowego ustalenia dla niej ustawodawstwa właściwego, stosownie do zasad kolizyjnych ustalonych w art. 13 rozporządzenia podstawowego. O tymczasowym określeniu prawa, według którego obejmuje się tę osobę ubezpieczeniem społecznym, instytucja miejsca zamieszkania wnioskodawcy informuje wyznaczone instytucje państwa, w którym wykonywana jest praca. Od tej chwili biegnie termin dwóch miesięcy, w czasie których przynajmniej jedna z zainteresowanych instytucji może poinformować instytucję miejsca zamieszkania o niemożności zaakceptowania ustalonego ustawodawstwa lub o swojej odmiennej opinii w tej kwestii. Gdy to nie nastąpi, tymczasowe określenie ustawodawstwa staje się ostateczne.

Współdziałanie i opieranie się na porozumieniu instytucji właściwych
ze względu na miejsce zamieszkania ubezpieczonego i ze względu na miejsce wykonywania przez niego pracy najemnej oznacza, że do instytucji właściwych,
jak również do sądu krajowego należy przede wszystkim ustalenie, czy osoba żądająca ustalenia właściwego ustawodawstwa podlega ubezpieczeniu społecznemu w każdym ze wskazanych przez nią państw i postąpienie w celu ustalenia stanu zgodnego
z art. 11 ust. 1 rozporządzenia podstawowego. Organ rentowy, ani sądy nie mogą spowodować sytuacji, w której osoba prowadząca działalność i wykonująca pracę najemną w różnych państwach członkowskich Unii nie będzie podlegała żadnemu ustawodawstwu lub że będzie podlegała ustawodawstwu więcej, niż jednego państwa.

Przedstawione stanowisko kontynuowane jest w kolejnych orzeczeniach Sądu Najwyższego (por. np. wyrok z 9 stycznia 2014r., sygn. I UK 275/13).

Skoro niewątpliwie w dniu 5 kwietnia 2012r. odwołujący zgłosił wniosek
o ustalenie ustawodawstwa właściwego, to organ ubezpieczeń społecznych miejsca jego zamieszkania był jedynie uprawniony do wskazania ustawodawstwa właściwego, stosownie do art. 13 ust. 3 rozporządzenia nr 883/2004 (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 sierpnia 2007r., sygn. I UK 68/07, OSNP 2008
Nr 19-20, poz. 300).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy niezasadnie przyjął, że organ rentowy wyczerpał procedurę określoną w art. 16 rozporządzenia wykonawczego
nr 987/2009. Wprawdzie pismem z 24 stycznia 2014r. ZUS zawiadomił słowacką instytucję ubezpieczeniową w trybie art. 16 ust. 2 rozporządzenia wykonawczego,
że w oparciu o informacje przekazane przez instytucję słowacką w piśmie z dnia
25 lipca 2013r. ustalił, że ubezpieczony podlega ustawodawstwu polskiemu w zakresie ubezpieczeń społecznych, jednakże uczynił to wbrew temu przepisowi. Pisma więc
z 24 stycznia 2014r. nie można zakwalifikować jako decyzji wydanej w trybie
art. 16 ust. 2 rozporządzenia wykonawczego nr 987/2009, co sprawia, że termin dwumiesięczny, o którym mowa w tym przepisie, nie rozpoczął biegu i ustalenie ustawodawstwa właściwego przez organ rentowy nie może stać się ostateczne.
Jest to skutek zaniechań wskazanych wyżej, zważywszy, że pierwszorzędne znaczenie ma ustalenie, czy osoba składająca wniosek o ustalenie właściwego ustawodawstwa dla zabezpieczenia społecznego jest ubezpieczona na terenie państwa świadczenia pracy.

Z analizy akt organu rentowego nie wynika, aby instytucja miejsca zamieszkania wnioskodawcy, zwracała się do słowackiej instytucji ubezpieczeniowej o podanie, czy przedmiotowa umowa o pracę stanowi tytuł ubezpieczenia społecznego w świetle słowackiego prawa. Brak zbadania, czy wnioskodawcy przysługuje status ubezpieczonego na gruncie przepisów państwa członkowskiego, na terenie którego praca najemna była wykonywana (w myśl zasady lex loci laboris) przemawia
za uznaniem przez organ rentowy braku podstaw do zastosowania art. 16 ust. 4 - rozporządzenia wykonawczego.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, zaskarżona decyzja wskazująca na polskie ustawodawstwo, wydana została przedwcześnie i wbrew stanowisku Sądu I instancji, bez przeprowadzenia wymaganej procedury. Organ rentowy dysponował bowiem jedynie pismem z 25 lipca 2013r. (...) w B., kierowanym do ZUS w W., o przeprowadzeniu kontroli u wymienionych
w piśmie pracodawców, którzy zatrudniają osoby o podejrzanie niskich zarobkach
i znikomym zobowiązaniem pracy, których celem było sprawdzenie realnego wykonywania pracy przez ich pracowników na terenie Republiki Słowackiej. Wskazano, że wyniki kontroli poddano analizie i postanowiono, że w przypadku pracowników pracodawcy (...) s.r.o., którym S. P. już wystawiła formularze E101/PD A1 stwierdzające, że pracownicy podlegają słowackim przepisom prawnym i które zostały doręczone właściwym pracodawcom oraz polskiej instytucji ubezpieczenia społecznego, nie będą one likwidowane. Natomiast, jeżeli
po zakończeniu ważności formularza, stosunek ubezpieczenia u danego pracodawcy nadal trwa, właściwa S. P. wyda postanowienie o wygaśnięciu ubezpieczenia z dniem, w którym zakończyła się ważność formularza. Słowacki organ ubezpieczeniowy podał jednocześnie, że odnośnie pracowników, co do których
nie postanowiono, którym przepisom podlegają, przy czym w trakcie kontroli stwierdzono, że są to firmy skrzynkowe i na terenie Republiki Słowackiej
nie dochodzi do realnego wykonywania pracy, właściwa S. P. wyda postanowienie o braku ubezpieczenia, tzn. że nie podlegają oni słowackim przepisom prawnym.

Zaznaczenia wymaga, że pismo z 25 lipca 2013r. nie dotyczy bezpośrednio odwołującego, a ponadto wskazuje wyraźnie, że w odniesieniu do pracodawców,
u których stwierdzono, że chodzi o tzw. firmy skrzynkowe S. P. wyda postanowienie o braku ubezpieczenia.

Powyższe okoliczności, w połączeniu ze stanowiskiem prezentowanym
w przytoczonym orzecznictwie Sądu Najwyższego, odnośnie niedopuszczalności oceny stosunku prawnego stanowiącego tytuł ubezpieczenia społecznego w innym państwie członkowskim przez instytucję miejsca zamieszkania osoby zainteresowanej oraz sąd krajowy, przemawiały za koniecznością uchylenia nie tylko zaskarżonego wyroku, lecz także decyzji organu rentowego, celem rozpoznania sprawy
we właściwym trybie.

Uwzględniając powyższe, przy ponownym rozpoznaniu sprawy, organ rentowy
w ramach współpracy ze słowacką instytucją ubezpieczeniową (art. 16 ust. 2 rozporządzenia wykonawczego) wyjaśni, czy wnioskodawca, składając wniosek
o ustalenie ustawodawstwa właściwego dla ubezpieczenia społecznego, podlegał
od 25 kwietnia 2013r. na terenie państwa świadczenia pracy najemnej systemowi ubezpieczenia społecznego. Informacje uzyskane od instytucji ubezpieczeniowej miejsca wykonywania pracy pozwolą na prawidłową ocenę zasadności wniosku skarżącego.

Jak wynika z powyższych rozważań - zarzuty zawarte w apelacji odnośnie „trwałości” ustalonego ustawodawstwa słowackiego, czy przeciwko marginalnemu charakterowi wynagrodzenia miesięcznego (poniżej 150 zł (!) miesięcznie przed odliczeniem kosztów dojazdu z T. na Słowację), nie miały wpływu
na rozstrzygnięcie tut. Sądu

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny na mocy art. 477 ^14a k.p.c. orzekł, jak w sentencji.

/-/SSO del. M.Pierzycka-Pająk /-/SSA J.Ansion /-/SSA M.Małek-Bujak

Sędzia Przewodnicząca Sędzia

JR