Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 marca 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Barbara Orechwa-Zawadzka

Sędziowie: SSA Maria Jolanta Kazberuk

SO del. Elżbieta Rosłoń

Protokolant: Magda Małgorzata Gołaszewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 lutego 2016 r. w B.

sprawy z odwołania T. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o ustalenie odpowiedzialności solidarnej za zobowiązania spółki z tytułu nieopłaconych składek

na skutek apelacji wnioskodawcy T. S. oraz zażalenia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 4 maja 2015 r. sygn. akt IV U 346/14

I.  oddala apelację;

II.  oddala zażalenie;

III.  odstępuje od obciążania wnioskodawcy T. S. kosztami zastępstwa procesowego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. za II instancję .

Sygn. akt III AUa 932/15, III AUz 76/15

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z dnia 20 grudnia 2013 r. ustalił odpowiedzialność T. S. za zobowiązania (...) Sp. z o.o. z siedzibą w O. z tytułu nieopłaconych składek w łącznej kwocie 1.296.663,63 zł.

Zgodnie z treścią decyzji T. S. odpowiada solidarnie całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki powstałe z tytułu nieopłaconych składek na: ubezpieczenia społeczne za okres od grudnia 2007 r. do listopada 2008 r. w kwocie 960.247,15 zł (należność główna w kwocie 575.061,15 zł i odsetki za zwłokę naliczone na dzień 20 grudnia 2013 r. w kwocie 385.186 zł); ubezpieczenie zdrowotne za okres od grudnia 2007 r. do listopada 2008 r. w kwocie 271.011,59 zł (należność główna w kwocie 162.629,59 zł i należne odsetki za zwlokę liczone na dzień 20 grudnia 2013 r. w kwocie 108.382 zł; Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od grudnia 2007 r. do czerwca 2008 r. i za wrzesień 2008 r. w kwocie 65.404,89 zł (należność główna w kwocie 38.863,89 zł oraz odsetki za zwłokę liczone na dzień 20 grudnia 2013 r. w kwocie 26.541 zł).

T. S. wniósł odwołanie od powyższej decyzji i zarzucił jej naruszenie art. 116 § 1 pkt 2 Ordynacji podatkowej poprzez jego błędną wykładnię i uznanie, że spełnione zostały przesłanki odpowiedzialności członka zarządu za zobowiązania spółki w sytuacji, gdy w toku postępowania w przedmiocie orzeczenia tej odpowiedzialności nie ustalono, czy wniosek o ogłoszenie upadłości (...) Sp. z o.o. został złożony w terminie. Odwołujący zarzucił również nieprzeprowadzenie badania przez biegłego psychiatry na okoliczności wykazania, czy z uwagi na swój stan zdrowia mógł on złożyć wniosek o upadłość spółki we właściwym czasie.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania oraz o zasądzenie od odwołującego na rzecz organu rentowego kosztów procesu według norm przepisanych. Organ rentowy podkreślił, że bezskuteczność egzekucji z majątku spółki została potwierdzona w toku sprawy postanowieniem Sądu Rejonowego w Olsztynie z dnia 26 marca 2009 r. o umorzeniu postępowania upadłościowego na podstawie przepisów art. 361 ust. 1 Prawa upadłościowego i naprawczego.

Sąd Okręgowy w Olsztynie wyrokiem z dnia 4 maja 2015 r. oddalił odwołanie i nie obciążył odwołującego kosztami procesu na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O..

Sąd Okręgowy ustalił, że wpis informujący o pełnieniu przez T. S. funkcji prezesa zarządu został dokonany w dniu 22 października 2004 r., zaś odwołanie z tej funkcji nastąpiło na podstawie Uchwały Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników (...) Sp. z o.o. w O. w dniu 15 lutego 2011 r. W tym samym dniu podjęto także uchwałę o zmianie nazwy spółki, zmianie jej siedziby i przedmiotu działalności. Wyrejestrowanie spółki (...) Sp. z o.o. jako płatnika składek z ewidencji ZUS nastąpiło w dniu 1 marca 2009 r. W czasie objętym sporną decyzją funkcję prezesa w zarządzie (...) Sp. z o.o. w O. pełnił T. S..

Postanowieniem z dnia 10 grudnia 2008 r. w sprawie V GU 53/08 Sąd Rejonowy w Olsztynie ogłosił upadłość (...) Sp. z o.o. w O. obejmującą likwidację majątku dłużnika. W postępowaniu upadłościowym nie doszło do zaspokojenia wierzycieli nawet w części. Z uwagi na to, że majątek spółki nie wystarczył na zaspokojenie kosztów postępowania, Sąd Rejonowy w Olsztynie postanowieniem z dnia 26 marca 2009 r. umorzył postępowanie upadłościowe na podstawie art. 361 ust. 1 Prawa upadłościowego i naprawczego.

Celem ustalenia właściwego czasu na zgłoszenie wniosku o upadłość spółki Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego rewidenta. Biegły w opinii jednoznacznie wskazał dzień 14 lutego 2008 r. jako termin ostatecznego zgłoszenia wniosku o upadłość spółki. Sąd dał wiarę zawartym w opinii wnioskom, uznając, że są one jasne, logiczne, przekonujące i rzetelnie uzasadnione. Dał również wiarę dokumentom przedłożonym przez strony, ponieważ żadna ze stron nie zakwestionowała ich prawdziwości oraz nie wskazywała na okoliczności podważające treść tych dokumentów. W ocenie Sądu, dokumenty te stanowiły dostateczną podstawę do wydania orzeczenia w niniejszej sprawie. Sąd stwierdził też, że zeznania świadków nie budowały stanu faktycznego sprawy.

Oceniając stan faktyczny sprawy, Sąd podkreślił, że spółka z ograniczoną odpowiedzialnością posiada własną odrębną od wspólników oraz członków zarządu osobowość prawną, co powoduje, że spółka co do zasady samodzielnie odpowiada za swoje zobowiązania. Jednakże w określonych prawem przypadkach odpowiedzialność za zobowiązania spółki może zostać przerzucona na członków jej zarządu. Odpowiedzialność członków zarządu nie ma charakteru obiektywnego i mogą oni zwolnić się z obowiązku zaspokojenia wierzycieli spółki. Zarząd spółki jako organ kierujący jej bieżącą działalnością ma największy wpływ na jej terminowe wywiązywanie się z zobowiązań podatkowych i publicznoprawnych. Jako osoby trzecie do odpowiedzialności podatkowej mogą zostać pociągnięci członkowie zarządu spółek kapitałowych, tj. spółek z o.o. oraz spółek akcyjnych, w tym także spółek w organizacji.

Sąd podkreślił, że w myśl art. 116 Ordynacji podatkowej za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna. Bezskuteczność ta będzie miała miejsce, jeśli w wyniku wszczęcia i przeprowadzenia przez organ egzekucyjny egzekucji skierowanej do majątku spółki nie dojdzie do przymusowego zaspokojenia wierzyciela. Zachodzi przy tym konieczność wyczerpania w toku tego postępowania wszystkich możliwych sposobów egzekucji, a egzekucja musi dotyczyć całego majątku podatnika, czyli spółki (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 27 lutego 2007 r., I (...) 46/06). Dodatkowo, nie można przyjmować, że nieudana egzekucja innych zaległości podatkowych w innym czasie lub tylko z części majątku, np. z rachunku bankowego czy z nieruchomości, albo też przeprowadzona z wykorzystaniem jednego ze sposobów egzekucji wystarcza do przyjęcia bezskuteczności egzekucji jako przesłanki odpowiedzialności członków zarządu (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w K. z dnia 8 lipca 2010 r., I SA/Kr 246/10). Sąd zaznaczył, że o bezskuteczności nie musi przesądzać wyłącznie umorzenie postępowania egzekucyjnego. Mogą za tym przemawiać inne działania organu egzekucyjnego, niekoniecznie zakończone postanowieniem o umorzeniu postępowania egzekucyjnego. Nie mogą one jednak pozostawiać żadnych wątpliwości co do tego, że egzekwowana wierzytelność nie może być zaspokojona z jakiejkolwiek części majątku spółki (por. wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 20 lutego 2007 r., (...) 233/06; wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. z dnia 20 września 2010 r., I SA/GI 780/10).

Sąd Okręgowy zauważył, że nawet w sytuacji, gdy egzekucja z majątku spółki okazała się bezskuteczna, odpowiedzialność członka zarządu nie jest przesądzona. Może on się od niej uwolnić, jeśli udowodni istnienie przesłanek określonych w art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej, czyli wykaże, że we właściwym czasie zgłosił wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez jego winy, bądź wskaże mienie, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części. Ciężar wskazania okoliczności uwalniającej od odpowiedzialności (przesłanki negatywnej) spoczywa na członku zarządu (por. wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 6 marca 2003 r., SA/Bd 85/03; wyrok NSA z dnia 11 lutego 2003 r., I SA/Łd (...); wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w W. z dnia 30 czerwca 2005 r., (...) SA/Wa 629/04; wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w K. z dnia 8 lipca 2010 r., I SA/Kr 246/10). Wykazywanie tych przesłanek ma charakter indywidualny, tj. należy je odnosić do poszczególnych członków zarządu.

Sąd Okręgowy podkreślił, że odpowiedzialność członków zarządu obejmuje zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu, oraz zaległości wymienione w art. 52 Ordynacji podatkowej powstałe w czasie pełnienia obowiązków członka zarządu. Przepisy o odpowiedzialności podatkowej osób trzecich są skonstruowane w taki sposób, że nawet jeśli dana osoba przestanie być członkiem zarządu spółki, to i tak może odpowiadać za jej zaległości podatkowe. Nie ma przy tym znaczenia, że po zakończeniu pełnienia funkcji członka zarządu podatnik nie będzie miał już wpływu na działalność spółki, gdyż przepisy nie uzależniają rozciągnięcia odpowiedzialności podatkowej na byłego członka zarządu od tego, czy w chwili wydania decyzji w przedmiocie odpowiedzialności podatkowej za zobowiązania spółki ma on wpływ na jej działalność. Najistotniejsze znaczenie ma natomiast to, czy osoba ta pełniła obowiązki członka zarządu w czasie powstania zobowiązania podatkowego, które przerodziło się w dochodzoną zaległość podatkową.

Za bezsporną Sąd uznał okoliczność, że odwołujący pełnił funkcję członka zarządu (...) Sp. z o.o. w O. oraz że zobowiązania spółki powstałe z tytułu nieopłaconych składek: na ubezpieczenia społeczne za okres od grudnia 2007 r. do listopada 2008 r. wynosiły 960.247,15 zł (przy czym należność główna wyniosła 575.061,15 zł, a odsetki za zwłokę naliczone na dzień 20 grudnia 2013 r. - kwotę 385.186 zł); ubezpieczenie zdrowotne za okres od grudnia 2007 r. do listopada 2008 r. wyniosły 271.011,59 zł (przy czym należność główna wyniosła 162.629,59 zł, a należne odsetki za zwlokę liczone na dzień 20 grudnia 2013 r. - kwotę 108.382 zł); Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za okres od grudnia 2007 r. do czerwca 2008 r. i za wrzesień 2008 r. wyniosły 65.404,89 (przy czym należność główna wyniosła 38.863,89 zł, a odsetki za zwłokę liczone na dzień 20 grudnia 2013 - kwotę 26.541 zł.

Analizując stan faktyczny sprawy, Sąd stwierdził, że odwołujący nie wykazał żadnej z okoliczności ekskulpacyjnych, wymienionych w przepisie art. 116 Ordynacji podatkowej, a zatem ani nie wykazał, że we właściwym czasie został złożony wniosek o ogłoszenie upadłości lub o wszczęcie postępowania układowego, ani nie wskazał mienia spółki, z którego egzekucja umożliwiłaby zaspokojenie zaległości. Sąd ocenił, że organ rentowy wykazał odpowiedzialność odwołującego za zaległości składkowe, gdyż egzekucja co do całego majątku spółki okazała się bezskuteczna, zaległości składkowe powstały w czasie pełnienia obowiązków członka zarządu przez odwołującego oraz nie zaistniały żadne okoliczności zwalniające odwołującego od tej odpowiedzialności.

Sąd podkreślił, że powołany w sprawie biegły jednoznacznie wskazał, że ostateczny termin na zgłoszenie wniosku o upadłość spółki upłynął z dniem 14 lutego 2008 r., gdyż na dzień 31 stycznia 2008 r. zobowiązania spółki były wyższe, niż jej majątek o kwotę 200.889,50 zł. Z uwagi na utratę płynności finansowej Sąd stwierdził, że istniały przesłanki do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości i że taki wniosek mógł złożyć odwołujący jako członek zarządu. Sąd zaznaczył, że data powstania niewypłacalności nie miała zasadniczego znaczenia dla uwolnienia się od odpowiedzialności odwołującego.

Ponadto, Sąd podkreślił, że unormowania art. 116 i art. 107 Ordynacji podatkowej kreują podwójną solidarność odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe (składkowe) spółki: 1) solidarność między zobowiązanym członkiem zarządu spółki a spółką oraz 2) solidarność między samymi członkami zarządu (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 8 marca 2012 r., (...)). Na podstawie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15 października 2009 r., I UZP 3/09 (OSNP 2011 nr 1-2, poz. 13) Sąd Okręgowy podkreślił, że nie jest konieczne wskazywanie w treści decyzji dotyczącej odpowiedzialności podatkowej (składkowej) osoby trzeciej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (płatnika składek) jako podmiotu odpowiedzialnego solidarnie z członkami zarządu. Odpowiedzialność osoby trzeciej za zobowiązania z tytułu składek powstaje na mocy decyzji ustalającej te zobowiązania, natomiast odpowiedzialność spółki (płatnika składek) za te zaległości powstaje z mocy prawa i z mocy prawa jest ona solidarnie odpowiedzialna z członkami zarządu (gdy ich odpowiedzialność zostanie orzeczona w decyzji wydanej na podstawie art. 108 § 1 Ordynacji podatkowej). Solidarna odpowiedzialność płatnika składek z osobami trzecimi istnieje więc niezależnie od tego, czy został on wskazany w osnowie decyzji organu rentowego. Obowiązkiem organu rentowego jest wszczęcie postępowania w przedmiocie odpowiedzialności osób trzecich przeciwko wszystkim osobom mogącym taką odpowiedzialność ponosić ze względu na okres wykonywania obowiązków członka zarządu. Z tego względu decyzja kończąca to postępowanie powinna rozstrzygać (pozytywnie lub negatywnie) o odpowiedzialności wszystkich (tak określonych) członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Sąd Okręgowy zaznaczył, że przewidziana w art. 116 Ordynacji podatkowej odpowiedzialność członka zarządu jest niezależna od tego, czy niewypłacalność spółki, spowodowana zaciąganiem zobowiązań przekraczających jej możliwości płatnicze, była zawiniona przez zarząd, czy też powstała z przyczyn leżących po stronie innych organów spółki, jej wspólników lub z przyczyn obiektywnych (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 17 października 2006 r., II UK 85/06 oraz z dnia 2 października 2008 r, I UK 39/08). Wskazując na cel przepisu, który konstruuje odpowiedzialność członka zarządu o charakterze odszkodowawczym, Sąd podkreślił, że podstawą powstania tej odpowiedzialności jest sam fakt bycia członkiem zarządu. Przesłanka ta z racji wykładni systemowej winna być ustalana w oparciu o obiektywnie istniejące kryteria - spełnienie formalnych warunków „pełnienia funkcji członka zarządu". Pełnienie funkcji członka zarządu jest bowiem funkcją dobrowolną, wymagającą zgody osoby powołanej na to stanowisko (niemożliwe jest powołanie członka zarządu bez jego wiedzy i zgody, skoro art. 19a ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym, jednolity tekst: Dz. U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 ze zm., wymaga złożenia wzorów podpisów osób upoważnionych do reprezentacji spółki), przy tym członek zarządu może też zrezygnować w każdym czasie ze swojej funkcji (art. 202 § 5 k.s.h. i art. 369 § 6 k.s.h.). Charakter prawny funkcji członka zarządu oznacza nie tylko obowiązek wykonywania czynności zarządzających (obowiązek wykonywania powierzonych zadań), ale też zwiększony zakres odpowiedzialności, w tym odpowiedzialności za skutki działań kierowanej spółki, a więc i skutki działań osób dopuszczonych do faktycznego zarządzania spółką. Inne rozumienie tego przepisu zawężające pojęcie „pełnienia obowiązków" tylko do faktycznych czynności członka zarządu prowadziłoby do wyłączenia jego odpowiedzialności w przypadku niewykonywania tych czynności z powodu ustanowienia pełnomocnika lub prokurenta.

Na skutek zarzutu co do zdolności zgłoszenia wniosku o upadłość przez skarżącego Sąd uzależnił przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego lekarza psychiatry od złożenia dokumentacji lekarskiej przez odwołującego. Pomimo upływu zakreślonego terminu odwołujący nie złożył dokumentacji lekarskiej, nie wskazał placówek, w których się leczył, i nie zajął stanowiska w tym zakresie. Dlatego Sąd oddali wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego psychiatry jako zgłaszany celem przedłużenia sprawy.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie, zaś o kosztach procesu orzekł zgodnie z art. 102 k.p.c., uznając, że sytuacja materialna i zdrowotna odwołującego, okoliczności sporu i charakter sprawy uzasadniają odstąpienie od obciążania odwołującego kosztami procesu.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł T. S., zaskarżając wyrok w całości i zarzucając:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 118 Ordynacji podatkowej w zw. z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, poprzez nieuchylenie decyzji, mimo że doręczona została odwołującemu w styczniu 2014 r., tj. po upływie 5 lat od zakończenia roku kalendarzowego, w którym powstała zaległość,

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 116 Ordynacji podatkowej, poprzez przyjęcie odpowiedzialności solidarnej odwołującego za zobowiązania spółki z tytułu składek, mimo że nie była prowadzona egzekucja z majątku spółki celem wyegzekwowania tych składek.

Wskazując na powyższe zarzuty, apelujący wniósł o zmianę wyroku Sądu pierwszej instancji i uchylenie zaskarżonej decyzji.

Zażalenie na postanowienie w przedmiocie kosztów procesu złożył organ rentowy. Organ rentowy zarzucił naruszenie art. 102 k.p.c. poprzez jego bezzasadne zastosowanie w sprawie oraz naruszenie § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu poprzez jego niezastosowanie. Na tej podstawie organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia w całości i zasądzenie od odwołującego na rzecz organu rentowego kwoty 7.200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego oraz zasądzenie kosztów postępowania zażaleniowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył:

Apelacja T. S. i zażalenie organu rentowego podlegają oddaleniu.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, Sąd Okręgowy w sposób prawidłowy ustalił stan faktyczny w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, zaś w swych ustaleniach i wnioskach nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów wynikające z przepisu art. 233 k.p.c., nie popełnił on też błędów w rozumowaniu w zakresie zarówno ustalonych faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej, albowiem prawidłowo zinterpretował i zastosował odpowiednie przepisy prawa. Sąd Apelacyjny zaakceptował w całości ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji, traktując je jak własne, nie widząc w związku z tym konieczności ich ponownego szczegółowego przytaczania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., I PKN 339/98).

W tym względzie Sąd Apelacyjny, dokonując analizy prawidłowości wyroku Sądu pierwszej instancji, oparł się na materiale dowodowym, jaki został zgromadzony w dotychczasowym postępowaniu i uznał, że bezsprzecznie stanowił on podstawę do poczynienia ustaleń, które legły u podstaw wydania zaskarżonego orzeczenia. Niezasadny jest zatem zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.

Spór w niniejszej sprawie sprowadzał się do tego, czy uzasadnionym było zastosowanie wobec T. S. jako członka zarządu instytucji przeniesienia odpowiedzialności za zaległości składkowe (...) Sp. z o.o. z siedzibą w O..

Zgodnie z art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej (tekst jedn. Dz. U. z 2012 r., poz. 749 ze zm.) w zw. z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 1442, zwanej dalej: ustawą emerytalną), za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu nie wykazał, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez jego winy, bądź też nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części. W myśl art. 116 § 2 Ordynacji podatkowej, odpowiedzialność członków zarządu obejmuje zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu, oraz zaległości wymienione w art. 52 powstałe w czasie pełnienia obowiązków członka zarządu. Zgodnie zaś z treścią art. 31 oraz 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, przepis art. 116 Ordynacji podatkowej znajduje zastosowanie do należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne oraz składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

Wyjaśnić należy, że dyspozycja art. 116 Ordynacji podatkowej obejmuje zarówno przesłanki pozytywne orzeczenia o odpowiedzialności członka zarządu, które muszą być spełnione, aby wydanie decyzji w tym przedmiocie było możliwe, oraz przesłanki negatywne, które nie mogą zaistnieć, aby organ podatkowy mógł orzec o tej odpowiedzialności. Do ustalenia odpowiedzialności członka zarządu koniczne jest nie tylko ustalenie pozytywnych jej przesłanek, czyli bezskuteczności egzekucji zaległości składkowych oraz powstania zobowiązania w okresie pełnienia przez niego tej funkcji, ale także wykazanie, że nie zachodzą przesłanki wyłączające tę odpowiedzialność (zgłoszenie wniosku o upadłość lub wszczęcie postępowania układowego we właściwym czasie, niezgłoszenie wniosków o wszczęcie tych postępowań bez winy członka zarządu oraz wskazanie mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części). Przesłanki materialnoprawne do obciążenia członka zarządu odpowiedzialnością za zaległości składkowe spółki muszą być spełnione już na dzień wydania decyzji organu rentowego, przy czym ciężar wykazania przesłanek pozytywnych ciąży na organie rentowym, natomiast ciężar wykazania okoliczności zwalniających członka zarządu od tej odpowiedzialności spoczywa na tym członku zarządu.

Co do pierwszej z przesłanek pozytywnych orzeczenia o odpowiedzialności członka zarządu z art. 116 Ordynacji podatkowej, Sąd Apelacyjny podziela ugruntowane już poglądy judykatury i doktryny, że termin „bezskuteczność egzekucji” należy rozumieć jako sytuację, w której nie ma jakichkolwiek wątpliwości, że nie zachodzi żadna możliwość zaspokojenia egzekwowanej wierzytelności z jakiejkolwiek części majątku spółki. O bezskuteczności postępowania egzekucyjnego, w rozumieniu art. 116 Ordynacji podatkowej, nie musi przesądzać wyłącznie umorzenie postępowania egzekucyjnego oraz wydanie, w jego konsekwencji, postanowienia w sprawie umorzenia tego postępowania. Mogą za tym przemawiać inne działania organu egzekucyjnego, niekoniecznie zakończone postanowieniem o umorzeniu postępowania egzekucyjnego. Muszą one jednak nie pozostawiać żadnych wątpliwości co do tego, że egzekwowana wierzytelność nie może być zaspokojona z jakiejkolwiek części majątku spółki (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 20 lutego 2007 r., (...) 233/06, LEX nr 364426). Bezskuteczność egzekucji rozumiana jako brak możliwości przymusowego zaspokojenia wierzyciela poprzez wszczęcie i przeprowadzenie przez organ egzekucyjny egzekucji skierowanej do majątku spółki występuje również wówczas, gdy sam wierzyciel dysponuje postanowieniem o umorzeniu postępowania upadłościowego (art. 361 pkt 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe i naprawcze), względnie o oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 13 ust. 1 i 2 Prawa upadłościowego i naprawczego). Upadłość określana w nauce prawa jako egzekucja uniwersalna, w odróżnieniu od egzekucji singularnej (prowadzonej przez poszczególnych wierzycieli na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego albo ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, tekst jednolity: Dz.U. z 2005 r., nr 229, poz. 1954 ze zm.), ma na celu równomierne, choćby częściowe zaspokojenie wszystkich wierzycieli poprzez zrealizowanie całego majątku niewypłacalnego dłużnika, w trybie i na zasadach uregulowanych w Prawie upadłościowym. Niemożliwość realizacji tego celu z uwagi na to, że majątek dłużnika nie wystarczy nawet na zaspokojenie kosztów postępowania, jest równoznaczna z bezskutecznością egzekucji uniwersalnej, co odnosi się do wszystkich zobowiązań niewypłacalnego dłużnika i wszystkich jego wierzycieli (uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2009 r., I UZP 4/09, OSNP 2009, nr 23-24, poz. 319).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, nie ulega wątpliwości, że bezskuteczność egzekucji została wykazana przez organ rentowy, a wynika to z materiału dowodowego sprawy. Bezspornie, postanowieniem z dnia 10 grudnia 2008 r. w sprawie V GU 53/08, na wniosek złożony przez dłużną spółkę, Sąd Rejonowy w Olsztynie ogłosił upadłość (...) Sp. z o.o. w O. obejmującą likwidację majątku dłużnika. Wierzytelności ZUS Odział w O. zostały zgłoszone do masy upadłości pismem z dnia 5 marca 2009 r. na ogólna kwotę 765.112,04 zł w kategorii I, II, III i IV. W postępowaniu upadłościowym nie doszło do zaspokojenia wierzycieli nawet w części. W rezultacie postanowieniem Sądu Rejonowego w Olsztynie z dnia 26 marca 2009 r. umorzono postępowanie upadłościowe na podstawie art. 361 ust. 1 Prawa upadłościowego i naprawczego. Jak wynika z uzasadnienia postanowienia, jedynym wartościowym składnikiem masy upadłości są dwie nieruchomości o nr KW OL (...) oraz (...), przy czym wartość pierwszej nieruchomości jest niższa niż wysokość zabezpieczenia, zaś ze sprzedaży drugiej nieruchomości do masy upadłości za kwotę 181.257,74 zł oraz po dodaniu do niej wartości zapasów o wartości 4.805 zł, całkowita wartość masy upadłości wyniosłaby 186.062,74 zł. Łączna kwota wydatków syndyka (314.638 zł) znacznie przewyższałaby wartość składników masy.

Okoliczności te w sposób ewidentny wskazują, że egzekwowana przez organ rentowy wierzytelność nie mogła być zaspokojona z jakiejkolwiek części majątku spółki (...) Sp. z o.o., bo majątek spółki, pozostały po wyłączeniu z niego przedmiotów majątkowych dłużnika obciążonych hipoteką, - jak wynika z ustaleń organu rentowego i Sądu Okręgowego - na moment wydania decyzji z dnia 20 grudnia 2013 r. nie wystarczyłby na zaspokojenie kosztów postępowania. Prawidłowe jest zatem stanowisko Sądu pierwszej instancji, że w okolicznościach stanu faktycznego niniejszej sprawy egzekucja należności składkowych spółki okazała się w bezskuteczna w rozumieniu przepisu art. 116 Ordynacji podatkowej.

W świetle stanu faktycznego niniejszej sprawy nie ulega również wątpliwości, że termin płatności zaległości składkowych za okres od grudnia 2007 r. do grudnia 2008 r. upłynął w czasie pełnienia przez T. S. obowiązków prezesa zarządu, skoro dopiero w dniu 15 lutego 2011 r. odwołano go z zarządu i z funkcji prezesa zarządu.

Z powyższych względów, Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu pierwszej instancji, że organ rentowy wykazał istnienie na dzień wydania zaskarżonej decyzji obu przesłanek pozytywnych warunkujących odpowiedzialność członka zarządu na gruncie art. 116 Ordynacji podatkowej.

Sąd Apelacyjny podziela również stanowisko Sądu pierwszej instancji, zgodnie z którym odwołujący jako prezes zarządu nie uwolnił się skutecznie od odpowiedzialności wynikającej z art. 116 Ordynacji podatkowej poprzez wykazanie przesłanek egzoneracyjnych określonych w art. 116 § 1 tej ustawy. W tym zakresie ciężar ich wykazania obciążał odwołującego, który nie przedstawił dowodów potwierdzających, że w sprawie zgłoszono i to we właściwym czasie wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszenie upadłości (postępowanie układowe) albo też, że niepodjęcie tych czynności nastąpiło bez winy odwołującego.

Przeprowadzone postępowanie dowodowe wykazało, że wniosek o ogłoszenie upadłości nie został zgłoszony we właściwym czasie. Zgodnie z opinią biegłego rewidenta, (...) Sp. z o.o. z siedzibą w O. stała się niewypłacalna (utraciła zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych) wobec ZUS z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych od dnia 16 stycznia 2008 r., wobec Urzędu Skarbowego z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych od dnia 21 września 2007 r. lub 21 stycznia 2008 r. (z uwagi na brak dokumentacji z 2007 r. nie było jednak możliwe jednoznaczne określenie terminu niewypłacalności wobec kontrahentów). Biegły ustalił również, że na dzień 31 stycznia 2008 r. zobowiązania pieniężne spółki przekroczyły jej własny majątek, a ostateczny termin na ogłoszenie upadłości spółki (...) Sp. z o.o. z siedzibą w O. przypadał na dzień 14 lutego 2008 r., ponieważ na dzień 31 stycznia 2008 r. wypełniły się obie przesłanki wynikające z ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze za uznanie dłużnej spółki za niewypłacalną.

Przy tak sformułowanej opinii biegłego rewidenta, wniosek o ogłoszenie upadłości (...) Sp. z o.o. został zgłoszony ze znacznym opóźnieniem, bo dopiero jesienią 2008 r. Odwołujący zatem nie wykazał, że takie wniosek złożył w terminie.

Ponadto, spółka miała wiedzę dotyczącą zaległości w zapłatach i świadomie podejmowała decyzje w zakresie regulowania zobowiązań. Z opinii biegłego rewidenta wynika, że już na dzień 31 grudnia 2007 r. (...) Sp. z o.o. miała niedostateczne wskaźniki finansowe, w szczególności w zakresie płynności finansowej, co wskazuje na trudności w spłacie zobowiązań, czego potwierdzeniem są wezwania do zapłaty i pisma spółki (...) Sp. z o.o. z lat 2007-2008. W tej sytuacji T. S. również nie wykazał, jakoby wcześniejsze niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości bądź wszczęcie postępowania układowego nastąpiło bez jego winy.

W celu uwolnienia się od odpowiedzialności z art. 116 Ordynacji podatkowej odwołujący nie wskazał także mienia spółki, z którego egzekucja umożliwiłaby zaspokojenie dochodzonych zaległości składkowych w znacznej części. Wartość zobowiązań (...) Sp. z o.o., w tym również zobowiązań wobec ZUS, znacznie przewyższała majątek spółki.

W tych okolicznościach uzasadnionym było zastosowanie wobec T. S. jako członka zarządu instytucji przeniesienia odpowiedzialności za zaległości składkowe (...) Sp. z o.o. z siedzibą w O..

Błędnie apelujący zarzuca naruszenie art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej, zgodnie z którym nie można wydać decyzji o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej, jeżeli od końca roku kalendarzowego, w którym powstała zaległość podatkowa, upłynęło 5 lat. W niniejszej sprawie termin ten nie został przekroczony. Jak wynika z opinii bieglej, zaległość podatkowa z tytułu nieopłacenia składek na ubezpieczenie społeczne powstała w dniu 16 stycznia 2008 r., a zatem - zgodnie z art. 118 ust. 1 Ordynacji podatkowej - 5-letni termin na wydanie decyzji rozpoczął swój bieg dopiero z dniem 31 grudnia 2008 r. Ponieważ decyzja organu rentowego została wydana w dniu 20 grudnia 2013 r., termin ten został zachowany.

Błędnie apelujący również wywodzi, że 5-letni termin z art. 118 ust. 1 Ordynacji podatkowej należało liczyć od dnia 3 stycznia 2014 r., czyli od dnia doręczenia skarżącemu decyzji o ustaleniu jego odpowiedzialności z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne. Zgodnie ze stanowiskiem pełnego składu Naczelnego Sądu Administracyjnego wyrażonego w uchwale z dnia 14 grudnia 2009 r. ( (...) 7/09), przepisy Ordynacji podatkowej wyraźnie odróżniają datę wydania decyzji od daty jej doręczenia (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 17 stycznia 2003 r., (...) SA 457/01 oraz uchwałę składu siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 17 grudnia 2007 r., I (...) 5/07), a termin, odnoszący się do decyzji o odpowiedzialności podatkowej (składkowej) osoby trzeciej, dotyczy wyłącznie wydania decyzji, a nie również jej doręczenia. W sprawie II FPS 7/09 Naczelny Sąd Administracyjny stwierdził m.in., że słowo „wydać" ma wiele znaczeń i jest używane w zależności od kontekstu, w którym występują, a w języku prawnym, w odniesieniu w szczególności do orzeczeń, zarządzeń czy innych aktów indywidualnych słowo „wydać” oznacza przede wszystkim sporządzić (wystawić) dokument. W orzecznictwie przyjęto też, że przepis art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej ma charakter przepisu kompetencyjnego, wprowadzającego zakaz dokonania określonej w nim czynności po upływie wskazanego w nim czasu. Przy interpretowaniu przepisów kompetencyjnych obowiązuje nakaz dokonywania ścisłej ich wykładni. Przyjęcie, że wydanie decyzji, o której mowa w art. 118 § 1 Ordynacji podatkowej, obejmuje także jej doręczenie, oznacza zawężenie kompetencji przyznanych przez ustawodawcę organom podatkowym w wyniku skrócenia czasu działania określonego w tym przepisie, co przy dokonywaniu wykładni tego rodzaju przepisów jest niedopuszczalne (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w P. z dnia 10 października 2013 r., (...) SA/Po 805/13, LEX nr 1390922).

Wobec powyższego, ostateczna decyzja nie tylko nie została wydana z rażącym naruszeniem prawa, ale o jakimkolwiek naruszeniu prawa w zakresie podniesionej przez skarżącego argumentacji nie może być mowy. Z tego zatem względu wniosek skarżącego nie mógł być uwzględniony.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację (pkt I sentencji wyroku).

Na podstawie art. 385 w zw. z art. 397 k.p.c. Sąd Apelacyjny oddalił zażalenie organu rentowego w części dotyczącej odstąpienia odwołującego od poniesienia kosztów postępowania przed Sądem pierwszej instancji (pkt II sentencji wyroku).

Zgodnie z ugruntowanym poglądem orzecznictwa, sposób skorzystania z art. 102 k.p.c. jest suwerennym uprawnieniem sądu orzekającego i od oceny tego sądu zależy przesądzenie, że taki szczególnie uzasadniony wypadek nastąpił w rozpoznawanej sprawie oraz usprawiedliwia odstąpienie od obowiązku ponoszenia kosztów procesu (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 3 lutego 2011 r., II PK 192/09, oraz z dnia 27 maja 2010 r., II PK 359/09; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2011 r., II CZ 68/11). Szczególne znaczenie dla możliwości jego zastosowania ma ocena zachowania się stron z punktu widzenia zasad współżycia społecznego. Podstawą do takiej oceny może być jej stan majątkowy, szczególna sytuacja zdrowotna i życiowa.

Istotnie, Sąd Okręgowy nie przeprowadził szczegółowej analizy sytuacji życiowej i materialnej odwołującego, a jedynie powołał się na ogólne przesłanki, od których uzależnione jest odstąpienie od zasądzenia kosztów postępowania na rzecz strony wygrywającej proces. Nie ulega jednak wątpliwości, że w procesie prowadzonym w niniejszej sprawie ustalono odpowiedzialność T. S. za zobowiązania (...) Sp. z o.o. z siedzibą w O. z tytułu nieopłaconych składek w łącznej kwocie 1.296.663,63 zł. Zasądzenie od odwołującego dodatkowo kosztów postępowania sądowego mogłoby powodować dodatkowe trudności w spłacie już ustalonych zobowiązań.

W tej sytuacji odstąpienie przez Sąd Okręgowy od obciążenia odwołującego kosztami procesu organu rentowego nie było na tyle rażąco niesprawiedliwe, że uzasadniało zmianę rozstrzygnięcia w przedmiocie kosztów postępowania za pierwszą instancję.

Ponadto, z analizy oświadczenia o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania wynika, że T. S. z nikim nie pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym. Nie posiada nieruchomości przeznaczonej do stałego zamieszkiwania, nieruchomości rolnej lub innej nieruchomości, nie posiada oszczędności, papierów wartościowych i innych praw majątkowych, wierzytelności ani innych przedmiotów wartościowych (ruchomości) o wartości powyżej 5.000 zł. Z oświadczenia tego wynika również, że utrzymuje się dzięki pomocy ojca, M. S., a jego jedyne źródło dochodu to zarobki w wysokości około 300 zł miesięcznie, jakie otrzymuje z tytułu wykonywania pracy na podstawie umowy o pracę zawartej z ojcem. Okoliczność ta ma swoje potwierdzenie w informacji o dochodach oraz pobranych zaliczkach na podatek dochody w 2015 r., według której z tytułu zatrudnienia na podstawie stosunku pracy odwołujący uzyskał w 2015 r. przychód w wysokości 5.250 zł, przy czym koszty uzyskania przychody wyniosły 1.335 zł, a dochód - kwotę 3.915 zł.

W świetle powyższego, sytuacja majątkowa i finansowa T. S. w trakcie procesu była i jest na tyle niekorzystna, aby mógł on akumulować środki na pokrycie choćby części kosztów zainicjowanego przez niego procesu. W tej sytuacji obciążenie skarżącego kosztami procesu poniesionych w postępowaniu apelacyjnym byłoby sprzeczne z zasadami słuszności i nie uwzględniało dysproporcji w możliwościach finansowych strony, zwłaszcza że w procesie prowadzonym w niniejszej sprawie ustalono odpowiedzialność T. S. za zobowiązania (...) Sp. z o.o. z siedzibą w O. z tytułu nieopłaconych składek w łącznej kwocie 1.296.663,63 zł.

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 102 k.p.c. odstąpił od obciążania T. S. kosztami postępowania apelacyjnego (pkt III sentencji wyroku).