Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 kwietnia 2016 roku

Sąd Okręgowy w Lublinie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SO Małgorzata Kowalska

Protokolant sądowy Agnieszka Goluch

po rozpoznaniu w dniu 21 kwietnia roku w Lublinie

sprawy M. K. (1)

z udziałem płatnika M. A.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L.

o ustalenie istnienia obowiązku ubezpieczeń społecznych

na skutek odwołania M. K. (1)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L.

z dnia 12 sierpnia 2014 roku znak (...)

oddala odwołanie.

Sygn. akt VII U 1997/14

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 12 sierpnia 2014 roku nr (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 1, w zw. z art. 38 ust. 1 oraz art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2013 roku, poz. 1442, ze zm.) stwierdził, że M. K. (2) jako pracownik u płatnika składek USŁUGI BUDOWLANO – (...) nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od dnia 1 kwietnia 2014 roku (decyzja – k.59-65 akt ZUS).

Odwołanie od powyższej decyzji odwołania wnieśli M. K. (2) oraz M. A. wnosząc o jej zmianę i objęcie ubezpieczeniem społecznym z tytułu zawartej umowy o pracę M. K. (2). W uzasadnieniu skarżący wskazywali, iż wnioskodawczyni faktycznie wykonywała pracę będąc zatrudniona u płatnika składek M. A. (odwołanie wnioskodawczyni – k. 2 – 5 akt sprawy, odwołanie płatnika k. 51-54 a.s.).

W odpowiedzi na odwołania organ rentowy wnosił o ich oddalenie podtrzymując argumentację zawartą w zaskarżonej decyzji (odpowiedź na odwołanie – k. 7-8 oraz 71-73 a.s.).

Postanowieniem z dnia 17 lutego 2015 roku Sąd zarządził połączenie spraw z odwołania M. K. (2) i M. A. celem łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia (k. 87v a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił co następuje :

M. A. prowadzi od dnia 1 kwietnia 2001 roku działalność gospodarczą pod nazwą (...) Handel (...) z siedzibą w K.. Działalność ta pierwotnie wykonywana była jedynie w zakresie budownictwa specjalistycznego tj. wykonywania elewacji budynku. Od 2011 wnioskodawca uzyskał licencje dotyczącą autobusowego i autokarowego zarobkowego przekazu osób oraz międzynarodowego zarobkowego przewozu drogowego rzeczy. Wnioskodawca w ramach działalności budowlanej zatrudniał do 2013 roku 2-3 pracowników do wykonywania elewacji. Prace swoje prowadził zwykle w okolicach W. – w S., S., W. – R., H.. Większe zlecenia przekazywał firmom podwykonawczym. W 2013 roku wnioskodawca popadł w kłopoty finansowe, kontrahent nie wywiązał się z zobowiązań wobec niego. Skarżący zwolnił wówczas pracowników, prace wykonywał sam, ewentualnie świadczył usługi jako podwykonawca. W 2011 roku wnioskodawca zatrudnił brata T. A. jako kierowcę samochodu ciężarowego. T. A. jeździ na trasie Polska – Białoruś, ma jeden kurs w tygodniu. Jako kierowca zarabia 2 000 zł. M. A. nie zatrudniał pracowników biurowych (wpis CEIDG k. 3 akt ZUS, zeznania M. A. k 17-17v a.s. w zw. z k. 148-148v a.s.).

M. K. (2) ma wykształcenie średnie ogólnokształcące. W okresie od 15 maja 2013 roku do 29 marca 2014 roku była zatrudniona w (...)Sp. z o.o. w pełnym wymiarze czasu pracy, na stanowisku kierownika sklepu. Rozwiązanie umowy o pracę nastąpiło na skutek wypowiedzenia ze strony pracownika. Wnioskodawczyni zrezygnowała z pracy w związku z przeniesieniem jej do pracy do L. (vide akta osobowe k. 25 a.s.). Wcześniej odwołująca podlegała ubezpieczeniu społecznemu z tytułu umowy o pracę nieprzerwanie od dnia 9 września 2005 roku do 29 marca 2014 roku (vide k. 32-34 a.s.).

Wnioskodawczyni w dniu 1 kwietnia 2014 roku podpisała umowę o prace z (...) Handel (...). Umowa o pracę została zawarta na czas określony do 31 grudnia 2014 roku, w pełnym wymiarze czasu pracy, na stanowisku specjalisty ds. sprzedaży, za wynagrodzeniem w kwocie 5 000 zł miesięcznie (umowa o pracę – akta osobowe koperta k. 40 a.s.).

Pracodawca nie przedstawił wnioskodawczyni zakresu obowiązków na piśmie. Ustnie strony umówiły się, iż do obowiązków ubezpieczonej na stanowisku specjalisty ds. sprzedaży należeć będzie spotykanie się z klientami, ustalanie kolorystki elewacji zewnętrznej, zamawianie towarów w hurtowniach, pozyskiwanie nowych klientów na usługi budowalne przez internet, pisanie ogłoszeń oraz pośredniczenie pomiędzy zatrudnionym u M. A. T. A. i kontrahentem firmy dostarczając listy przewozowe i faktury (zeznania M. A. k 47-47v a.s. w zw. z k. 148-148v a.s., zeznania M. K. (2) k. 46v-47 w zw. z. k. 147-148 a.s., zeznania świadka T. A. k. 117-117v a.s., zeznania świadka M. G. k. 115v-116 a.s. oraz zeznania świadka K. C. k. 116v-117 a.s.).

Wnioskodawczyni formalnie miała świadczyć pracę w siedzibie firmy tj. w miejscowości K., jednak nie było tam zorganizowanego dla niej miejsca. Obowiązki swoje wykonywała więc w terenie, przebywała na budowach prowadzonych przez skarżącego w okolicach W., raz w tygodniu jeździła do J. do T. A. oraz do J. do M. G.. Usługi swoje świadczyła również na budowach prowadzonych przez K. C., który od lat współpracuje z M. A. w zakresie działalności budowlanej. Poza tym pracę wykonywała na swoim prywatnym sprzęcie komputerowym. Listę obecności podpisywała w czasie spotkań z pracodawcą w terenie. Wynagrodzenie otrzymywała do ręki (zeznania M. A. k 47-47v a.s. w zw. z k. 148-148v a.s., zeznania M. K. (2) k. 46v-47 w zw. z. k. 147-148 a.s., zeznania świadka T. A. k. 117-117v a.s., zeznania świadka M. G. k. 115v-116 a.s. oraz zeznania świadka K. C. k. 116v-117 a.s.).

Ubezpieczona nie była kontrolowana przez pracodawcę na bieżąco w zakresie wykonanych przez siebie czynności. W czasie zatrudnienia odwołująca nie posiadała prawa jazdy. Zamieszkiwała w W., siedziba firmy położona jest w odległości około 100 km od jej miejsca zamieszkania. Odległość tą pokonywała zwykle autobusami, czasem jeździła z M. A.. Zdarzało się tak gdy wnioskodawca nocował w W. u kolegi (zeznania M. A. k 47-47v a.s. w zw. z k. 148-148v a.s., zeznania M. K. (2) k. 46v-47 w zw. z. k. 147-148 a.s.)

Wnioskodawczyni od dnia 10 czerwca 2014 roku przebywała na zwolnieniu lekarskim w związku z ciążą. Przy czym pierwszą wizytę lekarską związaną z prowadzeniem ciąży odwołująca odbyła w dniu 21 maja 2014 roku, wcześniej w dniu 14 maja 2014 roku wykonała niezbędne badania lekarskie. W czasie przebywania na zwolnieniu lekarskim, urlopie macierzyńskim oraz urlopie wychowawczym wnioskodawca nie zatrudnił żadnego innego pracownika. W chwili zatrudnienia wnioskodawczyni M. A. znajdował się w trudnej sytuacji finansowej, rok 2013 przyniósł mu starte w wysokości 65 583 zł, związane z nieuregulowaniem należności przez kontrahentów (vide zeznania PIT k. 40 a.s., dokumentacja medyczna k. 97 a.s.)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o powołane dowody z dokumentów. Ich autentyczność w toku procesu nie była kwestionowana przez strony. Ich forma oraz treść nie wzbudziła ponadto wątpliwości co do ich autentyczności z urzędu, wobec czego zostały one uznane za wiarygodne w całości i jako takie stanowiły pełnowartościowe źródło informacji o okolicznościach faktycznych w sprawie.

Odnośnie umowy o pracę z 1 kwietnia 2014 roku, Sąd mając na uwadze przeprowadzone postępowanie dowodowe, nie dał wiary temu dokumentowi w zakresie wskazanego w nim stosunku pracy.

Nadto Sąd ustalił stan faktyczny w oparciu o zeznania powołanych świadków T. A., K. C. oraz M. G., którym dał wiarę w całości. Ich zeznania są logiczne, wzajemnie się uzupełniają oraz korelują z treścią dokumentacji znajdującej się w aktach sprawy i aktach organu rentowego. Nadto organ rentowy nie podniósł żadnych okoliczności, które poddawałby w wątpliwość zeznania świadków. Również Sąd nie stwierdził podstaw do kwestionowania ich wiarygodności w zakresie dokonanych ustaleń.

Sąd ustalił powyższy stan faktyczny również częściowo w oparciu o wyjaśnienia i zeznania wnioskodawców. Nie uznano za wiarygodne twierdzeń wnioskodawców dotyczących stałego podporządkowania M. K. (2) pracodawcy gdyż w ocenie Sądu nie było to możliwe z uwagi na odległość zamieszkania wnioskodawczyni od siedziby firmy, nieposiadanie przez nią prawa jazdy co uniemożliwiało jej samodzielne korzystanie choćby z samochodów firmy oraz z uwagi na obowiązki zawodowe wnioskodawcy, które również, z uwagi na swój charakter wykonywane były głównie w terenie.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Odwołanie M. K. (2) nie jest zasadne i nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 11, art. 12 i art. 13 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2015 roku, poz. 121 ze zm.) obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu podlegają osoby fizyczne będące pracownikami w okresie od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku.

Stosownie do treści art. 22 k.p. przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem.

Obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym dotyczy więc wyłącznie pracowników faktycznie wykonujących zatrudnienie w ramach ważnego stosunku pracy.

Zgodnie z art. 83 § 1 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Pozorność jest wadą oświadczenia woli polegającą na świadomej, a przy tym ujawnionej wobec adresata i przez niego aprobowanej niezgodności pomiędzy treścią złożonego oświadczenia woli, dostępną dla innych uczestników obrotu, a rzeczywistą wolą osoby składającej to oświadczenie.

Zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie poglądem pozorność umowy wzajemnej w rozumieniu art. 83 § 1 k.c. występuje wówczas, gdy strony umowy składając oświadczenia woli nie zamierzają osiągnąć skutków, jakie prawo wiąże z wykonywaniem tej umowy. W odniesieniu do umowy o pracę oświadczenia te zawierają określone w art. 22 k.p. elementy umowy o pracę, tj. zobowiązanie pracownika do wykonywania pracy i zobowiązanie pracodawcy do wypłacania wynagrodzenia, natomiast ich pozorność polega na tym, że strony nie zamierzają osiągnąć skutków wynikających z umowy o pracę. Przy ich składaniu obie strony mają świadomość, że osoba określona w umowie jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a osoba figurująca jako pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 sierpnia 2005 roku, sygn. II UK 321/04).

W wyroku z dnia 4 sierpnia 2005 r. w sprawie II UK 321/04 (opubl. OSNAP 2006 r., Nr 11-12, poz. 190) Sąd Najwyższy wskazał, że „umowę o pracę uważa się za zawartą dla pozoru (art. 83 § 1 k.c.), jeżeli przy składaniu oświadczeń woli obie strony mają świadomość, że osoba określona w umowie o pracę jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a osoba wskazana jako pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy” (podobnie wyrok SN z dnia 12 maja 2011 roku w sprawie II UK 20/11 LEX nr 885004). Przy czym pozorność umowy o pracę (art. 83 k.c. w zw. z art. 300 k.p.) ma miejsce nie tylko wówczas, gdy mimo jej zawarcia praca w ogóle nie jest świadczona, ale również wtedy, gdy jest faktycznie świadczona, lecz na innej podstawie niż umowa o pracę (wyrok SN z dnia 5 października 2006 r. sygn. akt I UK 120/06 opubl. OSNP 2007/19-20/294, wyrok SN z dnia 8 lipca 2009 r. sygn. akt I UK 43/09 LEX nr 529772). „Podleganie ubezpieczeniu wynika z prawdziwego zatrudnienia, a nie z samego faktu zawarcia umowy o pracę (wyrok SN z dnia 19 października 2007 r. sygn. akt II UK 56/07, LEX nr 376433).

Organ rentowy, który przyjął zgłoszenie do ubezpieczenia pracowniczego może zakwestionować złożone dokumenty, jeżeli strony umowy o pracę złożyły fikcyjne oświadczenia woli (por. wyrok SN z dnia 18 stycznia 2010 roku w sprawie II UK 149/09, LEX nr 577848). Zawarcie umowy o pracę dla pozoru nie może bowiem rodzić skutków prawnych i stanowić podstawy do objęcia takiej osoby ubezpieczeniem społecznym pracowników.

Istota sporu, biorąc pod uwagę treść zaskarżonej decyzji oraz odwołania, sprowadzała się do oceny czy zawarta między ubezpieczoną a wnioskodawcą umowa o pracę, kreująca stosunek pracy od dnia 1 kwietnia 2014 roku, miała charakter pozorny w rozumieniu art. 83 § 1 k.c.

W ustalonym stanie faktycznym sprawy wskazane cechy pozorności umowy o pracę, zgodnie ze stanowiskiem organu rentowego wyrażonym w zaskarżonej decyzji, ziściły się. Sąd nie neguje jednak, iż ubezpieczona świadczyła określone czynności w okresie od dnia 1 kwietnia 2014 roku do dnia 10 czerwca 2014 roku na rzecz płatnika, a on z tej pracy korzystał i wypłacał za nią wynagrodzenie. Niemniej ocena ta nie może prowadzić do uznania żądania odwołania za zasługujące na uwzględnienie, gdyż współpraca pomiędzy stornami nie wyczerpywała wyżej zacytowanej definicji stosunku pracy.

Należy bowiem przypomnieć, że pozorność ma miejsce nie tylko wtedy kiedy praca nie jest świadczona, a także wówczas, gdy jest świadczona, ale na innej podstawie niż umowa o pracę . W każdym przypadku, jak wskazuje się w orzecznictwie, decydujące znaczenie mają treść umowy i okoliczności faktyczne jej wykonywania, w kontekście art. 22 k.p., który zawiera legalną definicję stosunku pracy, wskazuje na jego cechy, określa jego treść, podmioty oraz zobowiązania wzajemne stron. Konstytutywne cechy stosunku pracy odróżniające go od innych stosunków prawnych to dobrowolność, osobiste świadczenie pracy w sposób ciągły, podporządkowanie, wykonywanie pracy na rzecz pracodawcy ponoszącego ryzyko związane z zatrudnieniem i odpłatny charakter zatrudnienia. Wymienione elementy powinny wystąpić łącznie by doszło do zawarcia stosunku prawnego, o którym mowa w art. 22 k.p. Dlatego też o charakterze umowy o świadczenie pracy nie może przesądzić tylko jeden jej element, ale całokształt okoliczności faktycznych. W przypadku ustalenia, że w łączącym strony stosunku prawnym występowały elementy obce stosunkowi pracy (np. brak podporządkowania), nie jest możliwa jego kwalifikacja do stosunku pracy. W ustalonym stanie faktycznym sprawy istotnego znaczenia nabiera okoliczność podporządkowania i kontroli pracy ubezpieczonej przez płatnika składek w czasie jej świadczenia, bowiem jak wskazuje się w orzecznictwie, podporządkowanie jest jedną z najistotniejszych cech stosunku pracy, a jej brak jest wystarczający do uznania, że wykonywana praca nie jest świadczona w ramach stosunku pracy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 2009 roku, sygn. I UK 43/09).

Z poczynionych ustaleń wynika, że pracodawca nie kontrolował pracy ubezpieczonej w stopniu typowym dla stosunku pracy. Jak bowiem ustalono, obowiązki w ramach prowadzonej działalności gospodarczej, płatnik składek wykonywał faktycznie poza miejscem w którym prowadzona była działalność, tak samo wnioskodawczyni miała wykonywać pracę poza siedzibą firmy, na swoim prywatnym sprzęcie komputerowym. Wnioskodawcy podawali różne godziny w jakich miała pracować skarżąca (od 8 do 16 lub od 9 do 17 ). Ponadto wskazywali jedynie ogólnikowo co należało do obowiązków wnioskodawczyni – jedynym konkretnym zajęciem było konsultowanie pod względem estetycznym wykonywanych przez odwołującego elewacji, co z racji ilości zleceń skarżącego nie mogło jej zabierać 8 godzin dziennie. Nadto tylko raz w tygodniu przewoziła ona faktury i listy przewozowe pomiędzy T. A. i M. G.. Zauważyć przy tym należy, przemieszczała się ona pomiędzy kilkoma miejscowościami na pomocą środków komunikacji publicznej, co biorąc pod uwagę odległości choćby pomiędzy K. i W. bądź J. i W. musiało zabierać jej dużo czasu i z pewnością utrudniało codzienne świadczenie pracy w pełnym wymiarze.

Na marginesie wskazać należy, iż sam fakt zatrudnienia na stanowisku wymagającym „pracy w terenie” osoby bez prawa jazdy w ocenie Sądu budzi zastrzeżenia. Uniemożliwiało to zdaniem Sądu efektywną pracę w pełnym wymiarze czasu pracy i dyskwalifikowało wnioskodawczynię jako kandydata na takie stanowisko

Ustalenie, że umowa o pracę z dnia 1 kwietnia 2014 roku, zawarta pomiędzy M. K. (2) a M. A., miała charakter pozorny, pociąga za sobą ich nieważność. Jednocześnie wskazana umowa jako pozorna, nie stanowi tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych, wobec czego zaskarżoną decyzję stwierdzającą, że M. K. (2) jako pracownik u płatnika składek M. A. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od dnia 1 sierpnia 2014 roku, należało uznać za zasadną.

Z tych względów Sąd Okręgowy na mocy wyżej wskazanych przepisów oraz art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji.