Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 kwietnia 2016 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 21 kwietnia 2016 r. w Gliwicach

sprawy K. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

o zwrot nienależnie pobranego świadczenia

na skutek odwołania K. B.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

z dnia 30 listopada 2015 r. nr R- (...)

z dnia 1 grudnia 2015 r. nr R- (...)

1.  zmienia częściowo zaskarżoną decyzję z dnia 30 listopada 2015 roku w ten sposób, że:

- zobowiązuje ubezpieczoną K. B. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od 1 grudnia 2012 roku do 31 sierpnia 2013 roku,

- stwierdza, że ubezpieczona K. B. nie jest zobowiązana do zapłaty ustawowych odsetek za okres od 26 września 2012 roku do 30 listopada 2015 roku;

2.  zmienia częściowo zaskarżoną decyzję z dnia 1 grudnia 2015 roku w ten sposób, że stwierdza, iż ubezpieczona K. B. nie jest zobowiązana do zapłaty ustawowych odsetek za okres od 26 lutego 2015 roku do 1 grudnia 2015 roku;

3.  w pozostałej części odwołanie oddala.

(-) SSR del. Renata Stańczak

Sygn. akt VIII U 183/16

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 30.11.2015r. organ rentowy Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. na podstawie art.138 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych zobowiązał K. B. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od dnia 01.09.2012r. do dnia 31.08.2013r. w kwocie 11.747,34 zł oraz odsetek za okres od dnia 26.09.2012r. do dnia 30.11.2015r., to jest do dnia wydania decyzji, w kwocie 3.598,08 zł.

Decyzją z dnia 01.12.2015r. organ rentowy zobowiązał ubezpieczoną do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od dnia 01.02.2015r. do dnia 28.02.2015r. w kwocie 1.014,11 zł oraz odsetek za okres od dnia 26.02.2015r. do dnia 01.12.2015r., to jest do dnia wydania decyzji, w kwocie 62,01 zł.

Ubezpieczona w odwołaniu od tych decyzji domagała się ich zmiany przez zwolnienie ją z obowiązku zapłaty wyżej wymienionych świadczeń. Ubezpieczona wskazała, iż zawsze zgłaszała w organie rentowym zmianę sytuacji mającą wpływ na wypłatę renty rodzinnej i tak było również w odniesieniu do świadczeń objętych powołanymi powyżej decyzjami, lecz organ rentowy błędnie nie zarejestrował w tym przypadku zgłoszeń ubezpieczonej. Ubezpieczona dodała, iż obecnie jest osobą bezrobotną i nie stać jej na spłatę zadłużenia.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie podtrzymując stanowisko zajęte w zaskarżonych decyzjach. Organ rentowy dodał, iż ubezpieczona niesłusznie pobrała rentę rodzinną za okresy wskazane w ww. decyzjach, gdyż w tym czasie nie kontynuowała nauki. Dalej – odnosząc się do odwołania ubezpieczonej - zaznaczył, iż w aplikacji (...) nie ma zarejestrowanych informacji o zaprzestaniu uczęszczania do szkoły, brak także informacji o zaprzestaniu nauki w formie papierowej.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Ubezpieczona K. B. urodzona w dniu (...) wraz ze swoją siostrą B. B. (1) uprawniona była do dnia 31.10.2011r. do renty rodzinnej po zmarłej w dniu 10.06.2009r. matce B. B. (2).

Od dnia 01.11.2011r. do renty rodzinnej uprawniona była wyłącznie ubezpieczona K. B..

W dniu 28.07.2011r. ubezpieczona złożyła w organie rentowym zaświadczenie z Policealnej Szkoły Centrum (...) w Z. na okoliczność, iż w roku szkolnym 2010/2011 jest słuchaczem I semestru szkoły, na kierunku technik organizacji reklamy oraz, iż przewidywany termin ukończenia nauki przypada na 2013r.

W związku z tym zaświadczeniem organ rentowy decyzją z dnia 14.10.2011r. ustalił prawo do renty rodzinnej dla ubezpieczonej do dnia 31.08.2013r.

W celu dalszej wypłaty świadczenia ubezpieczona w dniu 01.10.2013r. przedłożyła zaświadczenie o podjęciu od września 2013r. nauki w Szkole Policealnej dla Dorosłych (...) na kierunku technik BHP. W zaświadczeniu tym wskazano, iż nauka trwa trzy semestry.

Decyzją z dnia 07.10.2013r. organ rentowy przyznał ubezpieczonej prawo do renty rodzinnej na dalszy okres, to jest od dnia 01.09.2013r. do dnia 31.08.2014r.

W dniu 07.10.2014r. ubezpieczona przedłożyła w organie rentowym kolejne zaświadczenie wydane przez Szkołę Policealną dla Dorosłych (...), z którego wynikało, iż w roku szkolnym 2014/2015 ubezpieczona jest słuchaczem pierwszego semestru szkoły na kierunku technik administracji oraz, iż cykl nauczania na semestrze trwa od września 2014r. do lutego 2015r.

Decyzją z dnia 10.10.2014r. organ rentowy przyznał prawo do renty rodzinnej dla ubezpieczonej na okres od dnia 01.09.2014r. do dnia 28.02.2015r., a następnie decyzją z dnia 23.03.2015r. – do dnia 31.05.2015r., w związku z wpływem zaświadczenia z ww. Szkoły z dnia 13.03.2015r. o kontynuowaniu przez ubezpieczoną nauki od marca 2015r.

W dniu 08.10.2015r. ubezpieczona przedłożyła w organie rentowym zaświadczenie z Policealnej Szkoły dla Dorosłych (...) z dnia 07.10.2015r., z którego wynikało, iż ubezpieczona w roku szkolnym 2015/2016 jest słuchaczem pierwszego semestru na kierunku technik administracji oraz, iż nauka rozpoczyna się od września 2015r. i trwa do lutego 2016r.

W związku z treścią tego zaświadczenia organ rentowy decyzją z dnia 15.10.2015r. przyznał ubezpieczonej prawo do renty rodzinnej od dnia 01.09.2015r. do dnia 29.02.2016r.

W pouczeniach znajdujących się na odwrocie powołanych powyżej decyzji zawarta była informacja o zasadach zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, a także, iż osoba pobierającą rentę rodzinną pod warunkiem kontynuowania nauki zobowiązana jest powiadomić o zaprzestaniu uczęszczania do szkoły, a jeżeli nadal się uczy – do nadesłania zaświadczenia ze szkoły z podaniem terminu programowego jej ukończenia ( pkt VIII ).

W dniu 30.09.2015r. do organu rentowego wpłynęło pismo Szkoły Policealnej dla Dorosłych (...) z dnia 28.09.2015r., w którym podano, iż ubezpieczona zapisała się w dniu 15.09.2014r. do Szkoły na kierunku technik administracji i z dniem 27.01.2015r. została skreślona z listy słuchaczy, nadto w miesiącach listopad 2014r. i styczeń 2015r. nie spełniła wymogu frekwencji. W dniu 13.03.2015r. ubezpieczona ponownie zapisała się do Szkoły na kierunek technika administracji i z dniem 22.06.2015r. została skreślona z listy słuchaczy. Nadto w miesiącach maj i czerwiec 2015r. nie spełniła wymogu frekwencji.

W dniu 24.11.2015r. do organu rentowego wpłynęło pismo Centrum (...) z dnia 29.10.2015r., w którym wskazano, iż ubezpieczona w roku szkolnym 2011/2012 była słuchaczem Szkoły do dnia 07.07.2012r., kiedy to została skreślona z listy słuchaczy. W roku szkolnym 2012/2013 ubezpieczona nie była słuchaczką Szkoły.

W związku z treścią powołanych powyżej pism z dnia 28.09.2015r. i 29.10.2015r. organ rentowy wydał decyzje zaskarżone, omówione na wstępie.

Powyższe Sąd ustalił na podstawie akt organu rentowego jako okoliczności bezsporne, bo jednoznacznie wynikające z tych dowodów i nie kwestionowane przez strony.

Sąd zważył, co następuje.

Odwołanie ubezpieczonej K. B. zasługuje na częściowe uwzględnienie.

W myśl art. 68 ust 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( tj. Dz.U. z 2015r., poz.748 ze zm. ) zwanej dalej ustawą, renta rodzinna przysługuje dziecku, które przekroczyło 16 rok życia, do ukończenia nauki w szkole, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia.

Z powołanego powyżej uregulowania prawnego wynika, iż warunkiem koniecznym dla ustalenia prawa do renty rodzinnej dla dziecka, które ukończyło 16 rok życia jest kontynuowanie nauki. Wiąże się to z istotą renty rodzinnej, której celem jest zapewnienie świadczenia alimentacyjnego dziecku zmarłego ubezpieczonego pozwalającego mu na kontynuowanie nauki dla uzyskania zdolności do samodzielnego utrzymania się. Brak spełnienia tego warunku uniemożliwia przyznanie prawa do świadczenia.

Zgodnie z art. 138 ust.1 i ust.2 pkt 1 ustawy osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się: świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania.

Z ukształtowanego na tle stosowania tego przepisu orzecznictwa sądowego jednoznacznie wynika, że warunkiem uznania świadczenia za nienależne, co skutkuje możliwością domagania się jego zwrotu przez organ rentowy, jest jasne i zrozumiałe pouczenie o okolicznościach, których wystąpienie w czasie pobierania świadczenia powoduje ustanie, zawieszenie prawa do świadczenia bądź wstrzymanie jego wypłaty ( por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 05.03.2014r. sygn. III AUa 1319/13 ).

Okolicznością bezsporną w sprawie było, iż organ rentowy wypłacił ubezpieczonej rentę rodzinną za okresy sporne od dnia 01.09.2012r. do dnia 31.08.2013r. oraz od dnia 01.02.2015r. do dnia 28.02.2015r., mimo że ubezpieczona w tym czasie nie kontynuowała nauki. Zatem za te okresy, zważywszy na treść cytowanego wcześniej art.68 ustawy, świadczenie jej nie przysługiwało.

Zebrany w sprawie materiał dowodowy pozwala na przyjęcie, iż ubezpieczona została prawidłowo pouczona o zasadach pobierania renty rodzinnej wynikających z art.68 ustawy. Pouczenie takie znajdowało się bowiem na odwrocie kierowanych do niej decyzji wyszczególnionych wcześniej, a przyznających jej to świadczenie na kolejne okresy. Pouczenie to było wyraźne, jednoznaczne, konkretne, czytelne, zrozumiałe. Co więcej obejmowało również informacje dotyczące zasad zwrotu nienależnie pobranych świadczeń.

Skoro ubezpieczona była prawidłowo pouczona o okolicznościach, których wystąpienie w czasie pobierania świadczenia powoduje jego utratę ( z treści odwołania ubezpieczonej wynika, iż miała ona świadomość tego, że renta rodzinna się jej nie należy w przypadku braku kontynuowania nauki oraz, iż spoczywa na niej obowiązek poinformowania organu rentowego o zaprzestaniu uczęszczania do szkoły ), a mimo tego świadczenie to pobrała, w pełni uzasadniona jest teza, że świadczenie za okresy od dnia 01.09.2012r. do dnia 31.08.2013r. oraz od dnia 01.02.2015r. do dnia 28.02.2015r. było przez nią pobrane nienależnie w rozumieniu art.138 ust.2 pkt 1 ustawy.

Zaznaczyć należy, iż nie zasługują na uwzględnienie twierdzenia ubezpieczonej zawarte w odwołaniu, iż o fakcie przerwania nauki poinformowała organ rentowy, gdyż na taką okoliczność ubezpieczona nie przedstawiła żadnych dowodów, a w aktach organu rentowego informacji w tym przedmiocie jest brak.

W konsekwencji takiego przyjęcia Sąd stwierdził, iż ubezpieczona jest zobowiązana do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń:

- odnośnie decyzji zaskarżonej z dnia 30.11.2015r. – za okres od dnia 01.12.2012r. ( a nie od dnia 01.09.2012r. ) do dnia 31.08.2013r., to jest za okres trzech lat wstecz od wydania tejże decyzji, gdy zgodnie z art.138 ust.4 ustawy nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo to świadczenia były jej nadal wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach - za okres dłuższy niż 3 lata,

- odnośnie decyzji zaskarżonej z dnia 01.12.2015r. za okres jak w tej decyzji, czyli od dnia 01.02.2015r. do dnia 28.02.2015r.

Jednocześnie Sąd uznał, iż brak jest podstaw do żądania przez organ rentowy odsetek ustawowych od nienależnie pobranych świadczeń za okresy wskazane w decyzjach zaskarżonych, liczone do daty wydania tychże decyzji.

Zgodnie z art. 84 ust.1 ustawy z dnia 13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych ( tj. Dz.U. z 2015r., poz.121 ze zm. ) osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest zobowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego.

Stosownie do art.359§1 k.c. odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu. Z kolei zgodnie z art.481§1 k.c., jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia. Jeżeli termin świadczenia nie jest oznaczony, ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania ( art.455 k.c. ).

W orzecznictwie sądowym ugruntowane jest stanowisko, iż świadczenia uznane za nienależne podlegają zwrotowi dopiero wtedy, gdy organ rentowy wyda i doręczy zobowiązanemu do zwrotu tego świadczenia stosowną decyzję administracyjną, a zatem odsetki od takich świadczeń nie powinny być naliczane za okres sprzed doręczenia decyzji. Świadomość bowiem pobierania nienależnej renty, czy emerytury jest jedną z przesłanek wydania decyzji statuującej obowiązek ich zwrotu, ale brak jest podstaw do twierdzenia, że wyznacza ona również moment, od którego ubezpieczony ma obowiązek zapłaty odsetek.

Oznacza to, iż w przypadku żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, obowiązek zwrotu pobranego świadczenia staje się wymagalny przez skuteczne doręczenie decyzji dotyczącej tego przedmiotu. Z tą chwilą następuje wymagalność roszczenia o odsetki, gdyż od tej chwili dłużnik pozostaje w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia głównego ( art.481§1 k.c. ) – to zaś uaktywnia się dopiero z chwilą wezwania do zapłaty. W przypadku nienależnie pobranego świadczenia z ubezpieczenia społecznego wezwaniem do zapłaty jest doręczenie decyzji organu rentowego stwierdzającej obowiązek zwrotu. Żądanie wyprzedzające to wydarzenie należy uznać za błędne ( por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 13.05.2015r. sygn. III AUa 1370/14 LEX nr 1782008, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 09.09.2015r. sygn. III AUa 33/15 LEX nr 1814789 ).

W konsekwencji powyższego Sąd, kierując się uregulowaniami prawnymi powołanymi na wstępie rozważań, z mocy art.477 ¹⁴ § 2 k.p.c.:

- w pkt 1 wyroku zmienił częściowo zaskarżoną decyzję z dnia 30.11.2015r. w ten sposób, że:

- zobowiązał ubezpieczoną do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od dnia 01.12.2012r. do dnia 31.08.2013r.,

- stwierdził, że ubezpieczona nie jest zobowiązana do zapłaty ustawowych odsetek za okres od dnia 26.09.2012r. do dnia 30.11.2015r.,

- w pkt 2 wyroku zmienił częściowo zaskarżoną decyzję z dnia 01.12.2015r. w ten sposób, że stwierdził, iż ubezpieczona nie jest zobowiązana do zapłaty ustawowych odsetek za okres od dnia 26.02.2015r. do dnia 01.12.2015r.

W pkt 2 wyroku z mocy art.477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie w pozostałym zakresie.

(-) SSR ( del. ) Renata Stańczak