Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 września 2013r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Bohdan Bieniek (spr.)

Sędziowie: SA Dorota Elżbieta Zarzecka

SA Marek Szymanowski

Protokolant: Agnieszka Charkiewicz

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 26 września 2013 r. w B.

sprawy ze skargi A. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o wznowienie postępowania w sprawie zakończonej prawomocnym postanowieniem Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 18 września 2012r. sygn. akt IV U 1316/12 o wypłatę emerytury nadal po dniu 30 września 2011 r.

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 25 stycznia 2013 r. sygn. akt IV U 3202/12

I.  uchyla zaskarżony wyrok i skargę A. K. o wznowienie postępowania z dnia 18 grudnia 2012 r. przekazuje do rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.,

II.  odstępuje od obciążania A. K. kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego za II instancję.

III AUa 399/13

UZASADNIENIE

Ubezpieczona A. K. wniosła skargę o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie z dnia 18 września 2012 roku, w sprawie o sygn. akt: IV U 1316/12 o wypłatę emerytury nadal po dniu 30 września 2011 roku.

Sąd Okręgowy w Olsztynie wyrokiem z dnia 25 stycznia 2013r. w sprawie IV U 3202/12 wznowił postępowanie w sprawie i zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że A. K. ma prawo do wypłaty emerytury nadal po dniu 30 września 2011r.

Sąd I instancji ustalił, że A. K. na mocy decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16 listopada 2007 roku uzyskała prawo do wcześniejszej emerytury od dnia 1 października 2007 roku, tj. od osiągnięcia wieku. Wypłata świadczenia została zawieszona wobec kontynuowania przez skarżącą zatrudnienia w Poradni (...) w O..

W związku z tym, że ustawa z dnia 21 listopada 2008 roku o emeryturach kapitałowych (Dz. U. nr 228, poz. 1507) uchyliła z dniem 8 stycznia 2009 roku przepis art. 103 ust. 2 ustawy emerytalnej, w myśl którego Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie wypłacał emerytury w przypadku, gdy emeryt nie rozwiązał stosunku pracy z pracodawcą, decyzją z dnia 29 stycznia 2009 roku wypłata świadczenia została przez organ rentowy wznowiona od dnia 1 stycznia 2009 roku.

Kolejną decyzją z dnia 3 października 2011 roku organ rentowy na podstawie art. 28 ustawy o zmianie ustawy o finansach publicznych (Dz. U. nr 257, poz. 1726) wstrzymał z urzędu od dnia 1 października 2011 roku wypłatę emerytury skarżącej (nowelizacja przepisów została wprowadzona ustawą z dnia 16 grudnia 2010 roku).

W dniu 30 kwietnia 2012 roku ubezpieczona złożyła odwołanie od powyższej decyzji domagając się jej zmiany i dalszej wypłaty emerytury po dniu 30 września 2011 roku. W uzasadnieniu powołała się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 lutego 2012 roku.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych prawomocnym postanowieniem z dnia 18 września 2012 roku, sygn. akt: IV U 1316/12, odrzucił to odwołanie.

W ocenie Sądu I instancji skarga A. K. o wznowienie postępowania jest zasadna i zasługuje na uwzględnienie.

W realiach rozpoznawanej sprawy organ rentowy decyzją z dnia 3 października 2011 roku zaskarżoną w sprawie tut. Sądu: IV U 1316/12 wstrzymał wnioskodawczyni od dnia 1 października 2011 roku wypłatę jej emerytury, w sytuacji, gdy nie rozwiązała do końca września 2011 roku stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą. Sąd uznając wówczas, że odwołująca złożyła odwołanie po terminie postanowieniem z dnia 18 września 2012 roku je odrzucił. Skarżąca dowodziła jednak, iż niezachowanie terminu nie nastąpiło z jej winy.

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że wyrokiem z dnia 13 listopada 2012 r. w sprawie K 2/12 Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726 oraz z 2011 r. Nr 291, poz. 1707) w związku z art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, z 2010 r. Nr 40, poz. 224, Nr 134, poz. 903, Nr 205, poz. 1365, Nr 238, poz. 1578 i Nr 257, poz. 1726, z 2011 r. Nr 75, poz. 398, Nr 149, poz. 887, Nr 168, poz. 1001, Nr 187, poz. 1112 i Nr 205, poz. 1203 oraz z 2012 r. poz. 118 i 251), dodanym przez art. 6 pkt 2 ustawy z 16 grudnia 2010 r., w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, albowiem ów przepis jest niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Zatem osoby, które nabyły prawo do emerytury przed dniem 1 stycznia 2011r. mieszczą się w kręgu osób uprawnionych do wznowienia wypłaty emerytury od dnia jej zawieszenia. Mając na uwadze powyższe okoliczności Sąd I instancji stwierdził, że istnieje postawa do wznowienia postępowania określona w art. 401 ¹ k.p.c.

Zgodnie z art. 401 ¹ kpc można żądać wznowienia postępowania również w wypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie. Na podstawie określonej w art. 401 ¹ kpc postępowanie może być wznowione również w razie zakończenia go postanowieniem (art. 399 § 2 kpc). Jednocześnie wobec treści art. 477 ⁹ § 3 kpc Sąd uznał, iż przekroczenie przez skarżącą terminu do wniesienia odwołania od decyzji z dnia 3 października 2011 roku nie było nadmierne i nastąpiło z przyczyn niezależnych od odwołującej.

Apelację od powyższego wyroku wniósł organ rentowy. Zaskarżając wyrok w całości, zarzucił mu naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, w szczególności art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012r., sygn. akt K. 2/12 poprzez przyznanie prawa do emerytury od dnia 1 października 2011r., tj. od dnia jej zawieszenia, w sytuacji gdy w/w wyrok wszedł w życie dnia 22 listopada 2012r. Wskazując na powyższe organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i przyznanie ubezpieczonej prawa do emerytury od dnia 22 listopada 2012r., tj. od dnia wejścia w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012r., ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna, gdyż zezwala na uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 25 stycznia 2013r. i na przekazanie skargi A. K. z dnia 18 grudnia 2012r. do rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w O..

Przed merytorycznym rozstrzygnięciem o zasadności skargi o wznowienie postępowania sąd sprawdza, czy spełnia ona wymogi formalne. Na tym etapie sąd bada, czy skarga została wniesiona w terminie wynikającym z przepisów art. 407 i art. 408 kpc, czy jest ona dopuszczalna (ze względu na zaskarżone orzeczenie) i czy oparto ją na ustawowej podstawie. Skarga, która warunków tych nie spełnia, nie może być przez sąd rozpoznana. Zgodnie bowiem z art. 410 § 1 k.p.c., sąd odrzuca skargę o wznowienie postępowania wniesioną po upływie przepisanego terminu, niedopuszczalną lub nieopartą na ustawowej podstawie.

Skarga o wznowienie postępowania jest instytucją wyjątkową w tym znaczeniu, że przysługuje wyłącznie od ściśle określonych orzeczeń i na ściśle określonej podstawie. Ratio legis takiego jej ukształtowania stanowi potrzeba zabezpieczenia stabilności prawomocnych merytorycznych orzeczeń, a poprzez to ładu prawnego przez nie stworzonego. Podstawy wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym rozstrzygnięciem zostały przez ustawodawcę enumeratywnie wyliczone w ustawie, przy czym - co istotne - nawet sformułowanie przez skarżącego podstawy wznowienia w sposób odpowiadający przepisom art. 401-404 k.p.c. nie oznacza jeszcze oparcia skargi na ustawowej podstawie wznowienia, jeżeli z uzasadnienia skargi wynika, że wskazywana podstawa nie zachodzi. Takie stanowisko zajął również Sąd Apelacyjny w Gdańsku w postanowieniu z dnia 12 kwietnia 2013 r, III AUa 1674/12, LEX nr 1314704).

Zaskarżony wyrok Sądu pierwszej instancji jest wadliwy z przyczyn proceduralnych. Sąd ten orzekł bowiem merytorycznie w sprawie, w której wznowienie postępowania było niedopuszczalne, tj. prawomocnie zakończonej postanowieniem wydanym z przyczyn formalnych. A. K. domagała się bowiem wznowienia postępowania zakończonego postanowieniem Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 18 września 2012 roku, w sprawie o sygn. akt: IV U 1316/12 odrzucającym jej odwołanie od decyzji ZUS z dnia 3 października 2011r., z uwagi na uchybienie terminu do wniesienia tego środka zaskarżenia.

Zgodnie z art. 399 § 1 k.p.c. można żądać wznowienia postępowania, które zostało zakończone prawomocnym wyrokiem. Art. 399 § 2 k.p.c. w zw. z art. 401 ¹ k.p.c. wprawdzie dopuszcza możliwość wznowienia postępowania, zakończonego postanowieniem, ale tylko gdy zostało oparte na akcie normatywnym, uznanym przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą.

Z powyższego przepisu wynika zatem zasada, że skarga o wznowienie przysługuje jedynie w sprawie zakończonej orzeczeniem rozstrzygającym spór merytorycznie. Takie stanowisko zajął również Sąd Najwyższy w postanowieniach z dnia 24 lipca 1980r. (I CZ 82/80, LEX nr 8256) oraz z dnia 4 stycznia 1973r. (I CZ 152/72, OSNC 1973/7-8/143, LEX nr 1543), które Sąd w niniejszym składzie podzielił. W innym orzeczeniu 19 marca 2012r. (II UO 1/12, LEX nr 1214586) Sąd Najwyższy uznał za niedopuszczalną taką wykładnię art. 399 k.p.c., która dopuszczałaby możliwość wznowienia postępowania w każdej sprawie, także zakończonej prawomocnym postanowieniem, które zostało wydane na podstawie aktu normatywnego, w stosunku do którego Trybunał Konstytucyjny nie orzekł o jego niezgodności z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą.

Ze skargą o wznowienie postępowania można wystąpić w stosunku do prawomocnych orzeczeń merytorycznych, rozstrzygających sprawę co do istoty, czyli co do wyroków, nakazów zapłaty w postępowaniu nakazowym, upominawczym oraz w elektronicznym postępowaniu upominawczym (art. 353 ² k.p.c.) oraz postanowień co do istoty sprawy w trybie nieprocesowym (art. 524 § 1 k.p.c.). Takie stanowisko zajmuje również doktryna i orzecznictwo (Mariusz P. Wójcik, Komentarz do art. 399 kodeksu postepowania cywilnego, stan prawny: 19.03.2013r. oraz postanowienie SN z dnia 4 stycznia 1973r., I CZ 152/72, OSNC 1973, nr 7-8, poz. 143). Można również żądać wznowienia postępowania zakończonego postanowieniem w przedmiocie ustalenia, czy orzeczenie sądu państwa obcego podlega uznaniu, lub w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności orzeczeniu sądu państwa obcego (art. 1148 ¹ § 3 k.p.c., art. 1151 ¹ § 3 k.p.c.).

W procedurze cywilnej nie jest dopuszczalna skarga o wznowienie postępowania w sprawie zakończonej w sposób formalny, czyli w takiej jak niniejsza, w której Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 18 września 2012r. odrzucił odwołanie od decyzji ZUS z dnia 3 października 2011r. Postanowienie Sądu Okręgowego w Olsztynie nie rozstrzyga bowiem istoty stosunku spornego zachodzącego między stronami. Poza tym nie zostało ono wydane na podstawie aktu normatywnego, którego niezgodność z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą stwierdził Trybunał Konstytucyjny. Nie może być zatem podważane na mocy przepisów k.p.c. w drodze skargi o wznowienie.

Skarga A. K. może jednak być rozpatrzona na gruncie procedury administracyjnej. Organ rentowy powinien rozstrzygnąć czy wskazana w tej skardze podstawa wznowienia, tj. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 lutego 2012 r. przemawia za wzruszeniem prawomocnej decyzji z dnia 3 października 2011 r. wstrzymującej od dnia 1 października 2011 r. wypłatę emerytury skarżącej.

Jak wynika z art. 190 ust. 4 Konstytucji RP orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania.

Jeżeli zatem Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności podstawy prawnej zaskarżonej decyzji z Konstytucją RP, to może to stanowić przesłankę do wznowienia postępowania administracyjnego toczącego się przed Zakładem Ubezpieczeń Społecznych. Podstawa takiego wznowienia wówczas wynikałaby z art. 145a § 1 k.p.a.

Organ rentowy może również ponownie zbadać sprawę, na podstawie art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r., nr 153, poz. 1227 ze zm.). Zgodnie z tym przepisem prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość.

Przepis art. 114 ust. 1 w/w ustawy, dotyczący ponownego rozpoznania sprawy, a nie wznowienia postępowania, stanowi lex specialis w takim zakresie, w jakim wznowienie postępowania regulowane jest przez kodeks postępowania administracyjnego. Taki pogląd zajmuje również judykatura (wyrok SN z dnia 9 czerwca 2010 r., III UK 92/09, LEX: nr 1211168 i wyrok SA w Rzeszowie z dnia 13 lutego 2013 r., III AUa 1145/12, LEX nr 1281031). Instytucja ponownego rozpoznania uprawnień jest stosowana tylko przed organem rentowym i została wprowadzona zamiast wznowienia postępowania administracyjnego (druk sejmowy nr 700/02). Projektodawca zmian w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych dostrzegł, że stosowanie przepisów k.p.a. (art. 123) w sytuacjach, w których przewidują podjęcie działań przez organ wyższego stopnia (wznowienie postępowania, uchylenie decyzji, uznanie decyzji za nieważną czy zażalenie na postanowienie), nie jest możliwe przy jednoinstancyjnej organizacji ZUS. Dlatego każda decyzja organu rentowego kończąca postępowanie podlega kontroli sądowej. Z kolei w sprawach, w których zmiany w decyzjach są zgodne z interesem zainteresowanego, tryb postępowania musi być maksymalnie uproszczony (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2004 r. II UK 250/03, niepublikowany, z dnia 13 maja 2004 r., II UK 359/03, OSNP 2004 Nr 24, poz. 425 i z dnia 25 maja 2004 r., III UK 31/04, OSNP 2005 Nr 1, poz. 13).

Reasumując Sąd Apelacyjny, w oparciu o art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c., potraktował skargę A. K. jako nowe żądanie, dotychczas nie rozpoznane przez organ rentowy i przekazał ją pozwanemu celem rozpoznania pod kątem możliwości wznowienia lub ponownego rozpoznania sprawy w trybie administracyjnym.

Dlatego, w oparciu o art. 386 § 3 k.p.c. oraz art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c., Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżony wyrok i przekazał skargę do rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O..

Poza tym zasadnym było odstąpienie, na podstawie art. 102 k.p.c., od obciążania A. K. kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego za drugą instancję. Zgodnie z tym przepisem w wypadkach szczególnie uzasadnionych Sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami.

Przy ocenie przesłanek, wskazanych w powyższym przepisie Sąd Apelacyjny wziął pod uwagę szczególny charakter sprawy i fakt, że skarżąca nie przyczyniła się do wygenerowania kosztów postępowania, w którym zaistniał wyżej wskazany błąd proceduralny.