Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 16 lipca 2012 r.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu – Wydział I Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 16 lipca 2012 r. na posiedzeniu niejawnym we Wrocławiu

sprawy z powództwa: Stowarzyszenie (...) w W.

przeciwko: „(...) Sp. j. z siedzibą w G.

o zaniechanie i zapłatę

na skutek zażalenia strony powodowej

na postanowienie Sądu Okręgowego w Jeleniej Górze

z dnia 8 maja 2012 r., sygn. akt I C 468/12

p o s t a n a w i a: uchylić zaskarżone postanowienie.

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem poprzedzonym uznaniem, że zarówno strona powodowa, jak i strona pozwana są przedsiębiorcami, a żądanie strony powodowej wynika z prowadzonej przez nią działalności gospodarczej, Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze Wydział Cywilny stwierdził swą niewłaściwość i przekazał sprawę do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Legnicy Wydział Gospodarczy. W uzasadnieniu Sąd ten podał, iż zakres kompetencji sądu gospodarczego określają przepisy art. 1 i 2 ustawy z dnia 24 maja 1989 r. o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych (Dz. U. Nr 33, poz. 175 z późn. zm.). Zgodnie z nimi oraz mając na uwadze treść przepisu art. 479 ¹ § 1 k.p.c., sprawami gospodarczymi są sprawy ze stosunków cywilnych między przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez nich działalności gospodarczej.

Definicję przedsiębiorcy zawiera przepis art. 43 ¹ k.c. oraz art. 479 ² k.p.c., odwołujący się do przepisu art. 2 i art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 173, poz. 1807 z późn. zm.). Zgodnie z treścią przepisu art. 43 ¹ k.c., przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 33 ¹ § 1, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.

Pojęcie sprawy gospodarczej w wymienionych ustawach zawiera w swej definicji trzy elementy: są to sprawy pomiędzy przedsiębiorcami, ze stosunków cywilnych oraz mieszczą się one w zakresie prowadzonej przez przedsiębiorców działalności gospodarczej. Zgodnie z treścią art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej, działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Natomiast podmiotem prowadzącym działalność gospodarczą jest przedsiębiorca, będący osobą fizyczną, osobą prawną i jednostką organizacyjną niebędącą osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną – wykonującą we własnym imieniu działalność gospodarczą. Zatem przedsiębiorcą jest ten, kto wykonuje czynności powtarzalne w taki sposób, że tworzą one pewną całość, a nie stanowią oderwanego świadczenia czy świadczeń określonych rzeczy lub usług. Jeżeli takie działania mają charakter gospodarczy lub zawodowy, istnieją podstawy do uznania, że podejmujący je podmiot jest przedsiębiorcą.

W niniejszej sprawie zarówno stronę powodową jak i pozwaną należy uznać – zdaniem Sądu Okręgowego – za przedsiębiorców.

Analizując status strony powodowej podnieść należy, że zagadnieniem tym zajmował się Sąd Najwyższy m.in. wyrokiem z dnia 06 grudnia 2007 r. w sprawie o sygn. akt: III SK 16/2007. W uzasadnieniu do tego wyroku SN zauważył, że prowadzenie działalności w formie stowarzyszenia przez organizacje zbiorowego zarządzania, nie pozbawia ich statusu przedsiębiorców. Postać stowarzyszenia została narzucona przez ustawodawcę, który nie przewidział innej formy prawnej dla podmiotów zainteresowanych oferowaniem usług zarządu prawami autorskimi. Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach (tekst jednolity: Dz. U. 2001 r. Nr 79 poz. 855 ze zm.), stowarzyszenia są zrzeszeniami o celach niezarobkowych, co oznacza, że statutowym celem stowarzyszenia nie może być prowadzenie działalności skierowanej na osiąganie zysku. Jednakże przepis art. 34 Prawa o stowarzyszeniach stanowi, że stowarzyszenie może prowadzić działalność gospodarczą według ogólnych zasad określonych w odrębnych przepisach. Dochód z działalności gospodarczej stowarzyszenia służy do realizacji celów statutowych i nie może być przeznaczony do podziału między członków. Tym niemniej gospodarczego celu określonej działalności prowadzonej przez stowarzyszenie nie niweczy fakt, iż dochód z jej prowadzenia jest przeznaczony na działalność statutową. Działalność statutowa i działalność gospodarcza są odrębnymi rodzajami działalności, przy czym możliwość prowadzenia działalności gospodarczej jest uwarunkowana tym, że dochód z jej prowadzenia przeznaczony będzie na cele statutowe stowarzyszenia, a nie będzie podlegał podziałowi między członków stowarzyszenia. Prowadzenie działalności gospodarczej przez stowarzyszenie odbywa się według ogólnych zasad określonych w odrębnych przepisach – obecnie w ustawie z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. 2004 r. Nr 173 poz. 1807 ze zm.) i ustawie z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. 2001 r. Nr 17 poz. 209 ze zm.).

Stowarzyszenie (...) to największa w Polsce organizacja zrzeszająca ludzi filmu. Od 1966 r. nieprzerwanie dba o interesy twórców i środowiska filmowego. Ma niezwykle szeroki zakres działania. Od ochrony filmowców i zawodów filmowych, poprzez zbiorowy zarząd prawami autorskimi, aż po promocję i upowszechnienie kultury filmowej w Polsce i zagranicą, produkcję i dystrybucję filmową. Zatem przedmiot niniejszej sprawy niewątpliwie pozostaje – w ocenie Sądu Okręgowego – w zakresie działalności gospodarczej stron.

W zażaleniu na to postanowienie, wnosząc o jego uchylenie, strona powodowa zarzuciła naruszenie art. 200 § 1 zd. 1 k.p.c. w zw. z art. 1 ustawy o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych w zw. z art. 2 ust. 1 ustawy o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych w zw. z art. 479 ²§ 1 k.p.c. w zw. z art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie zasługuje na uwzględnienie, bo też Sąd Apelacyjny w całości podziela motywy w nim zawarte.

Błąd w zastosowaniu przepisów prawa polegał zatem na nieprawidłowej kwalifikacji strony powodowej jako przedsiębiorcy w rozumieniu art. 479 ² k.p.c. z uwagi na przyjęcie iż prowadzi ona we własnym imieniu działalność gospodarczą oraz na błędnej ocenie, iż roszczenie strony powodowej pozostaje w związku z prowadzeniem przez nią działalności gospodarczej, co doprowadziło Sąd Okręgowy do błędnego stwierdzenia, iż właściwy w sprawie jest sąd gospodarczy w rozumieniu art. 1 ustawy o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych.

Stowarzyszenie (...) nie jest przedsiębiorcą w rozumieniu art. 479 ² k.p.c., a więc nie została spełniona podstawowa przesłanka podmiotowa, przewidziana w art. 2 ust. 1 ustawy o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych. Jak zostało obszernie opisane w pozwie, powód jest organizacją zbiorowego zarządu prawami autorskimi, będącą stowarzyszeniem typu non profit i nie prowadzi działalności gospodarczej związanej z obrotem prawami autorskimi.

Na podstawie decyzji Ministra Kultury strona powodowa prowadzi działalność zbiorowego zarządu, występując w interesie twórców, a nie swoim własnym. Nie sposób zatem zakwalifikować ją jako przedsiębiorcy w rozumieniu art. 479 ² k.p.c. Strona powodowa w relacjach ze współtwórcami i producentami utworów audiowizualnych działa na zasadzie zarządu powierniczego – występuje więc co prawda we własnym imieniu, lecz na rzecz i w interesie osób trzecich, co wyraźnie nakazuje jej ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych w przepisie art. 106 ust. 3 tej ustawy. Kwalifikacja strony powodowej jako podmiotu, który nie jest przedsiębiorcą została wielokrotnie potwierdzona w orzecznictwie sądowym. Przykładowo można wskazać na wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 września 2009 r. w sprawie do sygn. akt I ACa 534/09 czy też na wyrok tego samego Sądu z dnia 28 października 2010 r. w sprawie do sygn. akt I ACa 518/10.

Sąd Apelacyjny w Warszawie, Wydział I Cywilny, sygn. akt I ACa 534/09 w wyroku z dnia 14 września 2009 r. w sprawie z powództwa Stowarzyszenia (...) stwierdził iż mimo możliwych w tym zakresie przeciwstawnych stanowisk, uznając za niesporne, że strona powodowa prowadzi swą działalność w sposób zorganizowany i ciągły, w ramach działalności statutowej, zdaniem Sądu Apelacyjnego w niniejszym składzie, nie można jej przypisać w zakresie istotnym w sprawie – przymiotu przedsiębiorcy. Po pierwsze z tego względu, że nie prowadzi ona działalności gospodarczej sensu stricte - rozumianej jako działalność zarobkowa. Co do tego nie może być wątpliwości, gdyż odpłatności rozumianej jako pokrywanie kosztów uzyskiwanych na rzecz twórców, nie można utożsamiać z działalnością zarobkową, dla osiągnięcia zysku (nadwyżki bilansowej). Nie można też statutowej działalności strony powodowej, narzuconej przez ustawodawcę utożsamiać z działalnością zawodową, która została zrównana z działalnością zarobkową- w aktualnej definicji działalności gospodarczej i definicji przedsiębiorcy. Jest to bowiem jedynie działalność twórców zorganizowanych w stowarzyszenie, dla ochrony ich majątkowych interesów. Idący za zorganizowaniem twórców w stowarzyszenie profesjonalizm działania, w tym w aspekcie prawnym, konieczny dla prawidłowego wykonywania funkcji na rzecz ochrony praw majątkowych twórców, nie jest zawodową działalnością, lecz działalnością statutową.

Wyżej przedstawione poglądy uzasadnia fakt, iż na gruncie ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jednolity - Dz. U. z 2007 r. Nr 155, poz. 1095 ze zm.) wprowadzono uniwersalną definicję legalnej działalności gospodarczej. W świetle art. 2 tejże ustawy działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. W definicji tej nie posłużono się, jak wcześniej, określeniem w rozumieniu ustawy.

Bezsporne jest, że na gruncie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej koniecznym elementem działalności gospodarczej jest zarobkowy charakter takiej działalności. Art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach (tekst jednolity - Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855 ze zm.) określa stowarzyszenie jako dobrowolne, samorządne, trwałe zrzeszenie o celach niezarobkowych. Zgodnie z art. 34 tej ustawy, stowarzyszenie może prowadzić działalność gospodarczą, według ogólnych zasad określonych w odrębnych przepisach. Dochód z działalności gospodarczej stowarzyszenia może służyć jedynie realizacji celów statutowych i nie może być przeznaczony do podziału między jego członków. Art. 34 ustawy w sposób bezsporny odsyła do przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej jako podstawowej regulacji wyznaczającej zasady prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce. W konsekwencji dla określenia, co jest działalnością gospodarczą stowarzyszenia, a co taką działalnością nie jest, niezbędne jest ustalenie relacji pomiędzy art. 2 ust. 1 i art. 34 Prawa o stowarzyszeniach oraz art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.

W pierwszej kolejności należy podkreślić, że nie każda działalność odpłatna stowarzyszenia będzie działalnością gospodarczą - nie każda działalność odpłatna ma charakter działalności zarobkowej (takie rozróżnienie wyraźnie, aczkolwiek jedynie na potrzeby stosowania ustawy, przewidują przepisy ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 o działalności pożytku publicznego i wolontariacie). W przedmiocie rozróżnienia odpłatnej działalności statutowej od działalności gospodarczej trafnie wypowiedział się Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 19 czerwca 1996 r. (III CZP 66/96), uznając, że stowarzyszenie jest „zrzeszeniem o celach niezarobkowych”.

Konstatując, z relacji art. 34 Prawa o stowarzyszeniach (w zw. z art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej) i art. 2 ust. 1 Prawa o stowarzyszeniach wynika, że prowadzenie działalności gospodarczej (a więc działalności zarobkowej) przez stowarzyszenie nie może być celem (statutowym) takiego stowarzyszenia. Działalność gospodarcza może mieć jedynie charakter uboczny, zaś zyski z takiej działalności mogą być przeznaczone wyłącznie na realizację celów podstawowych (określonych statutem) stowarzyszenia o charakterze niezarobkowym.

Art. 104 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jednolity Dz. U. z 2006 r. Nr 90, poz. 631 ze zm.) przesądza, że organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi działają w formie stowarzyszenia. Jednocześnie przepis ten ustala, że statutowym zadaniem takiego stowarzyszenia musi być zbiorowe zarządzanie i ochrona powierzonych im praw autorskich lub praw pokrewnych oraz wykonywanie uprawnień wynikających z ustawy. Należy także podkreślić, iż błędne jest zastosowanie przez Sąd Okręgowy do stanu niniejszej sprawy argumentacji wyrażonej w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 2007 r. w sprawie o sygn. akt III SK 16/07. Wyrok ten zapadł bowiem w postępowaniu antymonopolowym, czyli w oparciu o przepisy ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, która posiada autonomiczną siatkę pojęciową, w tym m.in. swoistą definicję pojęcia przedsiębiorcy. Pojęcie przedsiębiorcy opisane w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów jest dużo szersze niż definicja zawarta w art. 479 ² k.p.c. Na tę różnicę wskazał zresztą wyraźnie Sąd Najwyższy w tym właśnie wyroku: [przepis art. 4pkt. 1 uokik zawiera rozszerzoną, choć ułomną definicję przedsiębiorcy. Sąd Najwyższy zgadza się z poglądem wyrażonym przez Sąd Okręgowy - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w W., iż definicja przedsiębiorcy z przepisów o wolności gospodarczej nie przystaje do przedmiotu regulacji ze strony prawa antymonopolowego, które ukierunkowane jest na kontrolowanie zachowań uczestników rynku. (...) rozszerzony charakter polega na wymienieniu w art. 4 pkt. 1 lit. a-c dodatkowych kategorii podmiotów traktowanych jako przedsiębiorcy w rozumieniu uokik, niezależnie od ich statusu jako przedsiębiorców w rozumieniu Prawa działalności gospodarczej. Na tej podstawie doktryna przyjmuje, iż art. 4 pkt 1 uokik ma zastosowanie do podmiotów, które nie są przedsiębiorcami w świetle Prawa działalności gospodarczej (...) [wyrok SN z 6.12.2007, III SK 16/07]. Nie można zatem argumentacji i wniosków wyrażonych w ww. wyroku SN zastosować do sprawy niniejszej, ponieważ sprawy te toczą się na gruncie różnych przepisów, zawierających odmienne definicje pojęcia przedsiębiorcy. Błędne jest utożsamianie pojęcia przedsiębiorcy definiowanego w art. 479 ² k.p.c. z tym samym pojęciem określonym w art. 4 pkt. 1 uokik, pojęcia te są bowiem diametralnie różne.

Nadto, w sprawie niniejszej Sąd błędnie przyjął, iż została zrealizowana przesłanka przedmiotowa, przewidziana w ww. przepisie ustawy o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych, konieczna dla stwierdzenia, że sprawa ma charakter gospodarczy.

Wbrew stwierdzeniu Sądu Okręgowego, roszczenia dochodzone przez Stowarzyszenie (...) nie mają związku z działalnością gospodarczą. Roszczenie o zaniechanie naruszania praw autorskich oraz o zapłatę odszkodowania za bezumowne korzystanie z praw autorskich są związane ściśle z działalnością statutową strony powodowej, określoną literalnie nie tylko w samym tekście statutu tejże strony, ale również nakazaną organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi na drodze ustawowej – tj. na podstawie art. 104 ust. 1 upapp. Należy dodać również, że działalność ta nie jest podejmowana z zamiarem osiągnięcia zysku przez powoda.

Ww. stanowisko potwierdza także najnowsze orzecznictwo Sądu Najwyższego. W wyroku z dnia 17 listopada 2011 r., (sygn. akt III CSK 30/11) Sąd Najwyższy przyjął, iż organizacja zbiorowego zarządzania, działająca w formie stowarzyszenia może prowadzić dwa rodzaje działalności: statutową i gospodarczą. (...) Nie daje to podstaw do uznania, że sprawa dotycząca roszczeń związanych z ochroną autorskich praw majątkowych twórców może być traktowana jako sprawa gospodarcza w rozumieniu art. 479 ¹ k.p.c. (wyrok SN z 17.11.2011 r., sygn. akt III CSK 30/11).

Takie samo stanowisko ukształtowało się w orzecznictwie wielu sądów okręgowych i apelacyjnych, które rozpoznają sprawy o naruszenie praw autorskich z powództwa organizacji zbiorowego zarządzania wnoszone przeciwko przedsiębiorcom np. operatorom kablowym, w wydziałach cywilnych, a nie gospodarczych (por. np. wyrok SA w Warszawie z dnia 14 września 2009 r., sygn. akt I ACa 534/09; wyrok z dnia 28 października 2010 r., wyrok SA w Warszawie, sygn. akt I ACa 518/10; wyrok SA we Wrocławiu z dnia 25 kwietnia 2012 r., sygn. akt I ACa 312/12). Wskazane wyżej argumenty jednoznacznie przemawiają za tym, by sprawa niniejsza była rozpoznawana przez Wydział I Cywilny Sądu Okręgowego w Jeleniej Górze.

Orzeczenie Sądu Apelacyjnego uzasadniają przepisy art. 386 § 4
i art. 397 § 2 k.p.c.