Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CZ 85/15
POSTANOWIENIE
Dnia 5 lutego 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Maria Szulc (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Kazimierz Zawada
SSN Władysław Pawlak
w sprawie z powództwa A. K.
przeciwko A. Spółce Akcyjnej w D.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 5 lutego 2016 r.,
zażalenia powoda
na wyrok Sądu Apelacyjnego
z dnia 3 czerwca 2015 r.,
1. oddala zażalenie;
2. pozostawia rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
zażaleniowego przed Sądem Najwyższym w orzeczeniu
kończącym postępowanie w sprawie.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 3 czerwca 2015 r. Sąd Apelacyjny, na skutek apelacji
pozwanego, uchylił wyrok Sądu Okręgowego w L. z dnia 17 października 2014 r.,
którym została zasądzona od pozwanego na rzecz powoda kwota 411.740,17 zł z
odsetkami ustawowymi i przekazał sprawę Sądowi pierwszej instancji do
ponownego rozpoznania.
Ustalił, że na podstawie zawartych umów pozwany kupił od powoda
aluminium A4, które zostało wydane i powód wystawił dwie faktury na kwoty
202.427,50 zł i 209.312,67 zł. W toku sporu pełnomocnik pozwanego
złożył oświadczenie o potrąceniu wierzytelności pozwanego w łącznej kwocie
420.755,29 zł z tytułu odszkodowania za szkodę poniesioną wskutek nienależytego
wykonania przez powoda umów przez dostarczenie towaru o zaniżonych
parametrach jakościowych w stosunku do aluminium zamówionego.
Sąd Apelacyjny nie podzielił stanowiska Sądu pierwszej instancji, że
oświadczenie o potrąceniu wierzytelności nie było dostatecznie skonkretyzowane
a nadto wskazał, że Sąd ten mimo stwierdzenia, że pozwany nie wykazał istnienia
wierzytelności zgłoszonych do potrącenia, nie badał żadnych merytorycznych
przesłanek określonych w art. 498 § 1 k.c. Pełnomocnik pozwanego złożył
powodowi w formie pisemnej oświadczenie o potrąceniu oznaczając jako źródło
swej wierzytelności odszkodowanie kontraktowe wynikające z nienależytego
wykonania umów w łącznej kwocie 420.755,29 zł., a więc w sposób wystarczająco
sprecyzowany wyraził wolę potrącenia całej wierzytelności dochodzonej pozwem.
Powód zajął merytoryczne stanowisko i obie strony szeroko zakreśliły zakres
postępowania dowodowego, lecz Sąd pierwszej instancji na jedynej rozprawie
dopuścił dowody z dokumentów dołączonych do pozwu i jednego dokumentu
dołączonego do sprzeciwu tj. oświadczenia o potrąceniu oraz oddalił wszystkie
wnioski dowodowe stron jako zbędne.
W ocenie Sądu drugiej instancji błędny pogląd Sądu Rejonowego, że
oświadczenie o potrąceniu nie wywołało skutku materialnoprawnego określonego
w art. 498 § 1 k.c. z tej tylko przyczyny, że nie było dostatecznie skonkretyzowane,
jest równoznaczny z nierozpoznaniem istoty sprawy, skoro Sąd ten w ogóle nie
badał przesłanek określonych w tym przepisie. Z tego względu oraz konieczności
3
przeprowadzenia w całości postępowania dowodowego w zakresie zbadania
merytorycznych podstaw potrącenia, zarzutu przedawnienia wierzytelności
przedstawionych do potrącenia i obrony pozwanego na ten zarzut opartej na art. 5
k.c. wydał orzeczenie kasatoryjne na podstawie art. 386 § 4 k.p.c.
W zażaleniu od tego wyroku powód wniósł o jego uchylenie i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu. Zarzucił naruszenie art.
386 § 4 k.p.c. przez bezpodstawne przyjęcie, że Sąd pierwszej instancji nie
rozpoznał sprawy wskutek rzekomego braku zbadania przez Sąd Okręgowy
przesłanek z art. 498 § 1 k.c., oraz oddalenia wniosków dowodowych stron oraz
uchylenia się przez Sąd Apelacyjny od własnej oceny dowodów dopuszczonych
przez Sąd Rejonowy, co doprowadziło do nieuzasadnionego braku rozpoznania
sprawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zgodnie z art. 3941
§ 11
k.p.c. zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje
także w razie uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji
i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Treść uzasadnienia zarzutu podniesionego przez żalącego powoduje
konieczność wyjaśnienia charakteru zażalenia oraz zakresu kognicji Sądu
Najwyższego w toku rozpoznawania tego środka odwoławczego.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreślono, że kontrola dokonywana
w ramach tego środka ma charakter formalny, a zażalenie ma służyć zbadaniu, czy
orzeczenie kasatoryjne sądu drugiej instancji zostało prawidłowo oparte na jednej
z przesłanek określonych w art. 386 § 2 i 4 k.p.c. Dokonana kontrola ma charakter
czysto procesowy, bez wkraczania w kompetencje sądu in merito, wobec czego nie
jest dopuszczalne badanie merytorycznego stanowiska sądu drugiej instancji
i kontrola materialnoprawnej podstawy wyroku, ta bowiem jest zarezerwowana do
przeprowadzenia wyłącznie w postępowaniu kasacyjnym. Konsekwencją jest
wąskie określenie granic kognicji Sądu Najwyższego, a odmienne ich ujęcie jest
niedopuszczalne (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 25 października 2012,
I CZ 136/12 z dnia 7 listopada 2012 r., IV CZ 147/12, z dnia 9 listopada 2012 r.,
IV CZ 156/12 - nie publ.).
4
Postępowanie apelacyjne ma charakter merytoryczny, a to oznacza, że sąd
drugiej instancji nie może ograniczać się jedynie do oceny zarzutów apelacyjnych,
lecz musi dokonać własnych ustaleń i poddać je ocenie pod kątem prawa
materialnego. Uwzględnienie apelacji powinno zatem prowadzić do wydania
orzeczenia reformatoryjnego, a jedynie wyjątkowo orzeczenia kasatoryjnego
w wypadkach przewidzianych w art. 386 § 2 i 4 k.p.c. – stwierdzenia nieważności
postępowania, nierozpoznania istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji oraz
wtedy, gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego
w całości.
W wypadku wskazania przez sąd drugiej instancji nierozpoznania istoty
sprawy przez sąd pierwszej instancji jako podstawy uchylenia wyroku, zakres
kognicji Sądu Najwyższego ogranicza się do zbadania, czy sąd odwoławczy
prawidłowo rozumiał to pojęcie oraz czy jego merytoryczne stanowisko uzasadniało
taką ocenę postępowania sądu pierwszej instancji, natomiast poza tym zakresem
pozostaje prawidłowość poglądu prawnego wyrażonego przez ten sąd.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że do nierozpoznania
istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie
odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy zaniechał on zbadania
materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony,
bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa
unicestwiająca roszczenie (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 września
1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999 nr 1, poz. 22, z dnia 15 lipca 1998 r. II CKN
838/97, LEX nr 50750, z dnia 3 lutego 1999 r., III CKN 151/98, LEX nr 519260,
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003 nr 3,
poz. 36, z dnia 21 października 2005 r., III CK 161/05, LEX nr 178635, z dnia
12 listopada 2007 r., I PK 140/07, OSNP 2009, nr 1-2, poz. 2).
Żalący, błędnie pojmując charakter wniesionego środka odwoławczego,
zarzuty zażalenia odniósł w przeważającej części do merytorycznego stanowiska
Sądu Apelacyjnego, przytoczone argumenty zwalczają bowiem pogląd prawny tego
Sądu w zakresie przyjęcia, że oświadczenie o potrąceniu zostało dostatecznie
skonkretyzowane co do wierzytelności przedstawionej do potrącenia. Wywody te
nie mogą zostać poddane kontroli, ocena prawidłowości stanowiska
5
materialnoprawnego Sądu odwoławczego nie należy bowiem do kompetencji Sądu
Najwyższego realizowanej w postępowaniu zażaleniowym na podstawie art. 3941
§ 11
k.p.c. Skoro w ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd pierwszej instancji nie dokonał
żadnych ustaleń faktycznych stanowiących podstawę merytorycznej oceny
przesłanek określonych w art. 498 § 1 k.p.c. i uchylił się od dokonania tej oceny, to
prawidłowo zostało wskazane nierozpoznanie istoty sprawy jako przyczyna
orzeczenia kasatoryjnego. Nie można więc przypisać Sądowi drugiej instancji
błędnego rozumienia pojęcia „nierozpoznanie istoty sprawy”, co czyni niezasadnym
zarzut naruszenia art. 386 § 4 k.p.c.
Konieczność czynienia przez sąd odwoławczy po raz pierwszy wszystkich
ustaleń faktycznych w tym zakresie czyni także zasadnym uchylenie wyroku Sądu
pierwszej instancji z uwagi na obowiązek respektowania konstytucyjnej zasady
dwuinstancyjności postępowania sądowego (postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 5 grudnia 2012 r., I CZ 168/12, OSNIC z 2013 r., nr 5, poz. 68). Dokonanie
tych ustaleń w całości przez Sąd odwoławczy oraz dokonanie na ich podstawie
oceny prawnej pozbawiłoby obie strony możliwości kwestionowania ustalonej
podstawy faktycznej z uwagi na zakaz oparcia skargi kasacyjnej na zarzutach
dotyczących ustalenia faktów lub dowodów, określony w art. 3983
§ 3 k.p.c. oraz
związanie Sądu Najwyższego ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę
zaskarżonego orzeczenia (art. 39813
§ 2 in fine), a tym samym naruszyłoby
konstytucyjną zasadę dwuinstancyjności.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 3941
§ 3 k.p.c.
w zw. z art. 39814
w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., o kosztach postępowania
zażaleniowego rozstrzygając zgodnie z art. 108 § 1 zd. 1 k.p.c.
kc