Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 maja 2015 r.

Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze II Wydział Cywilny Odwoławczy w następującym składzie:

PrzewodniczącySSO Wojciech Damaszko /spr/

SędziowieSSO Alicja Izydorczyk, SSO Beata Kostaś

ProtokolantKalina Tanaś

po rozpoznaniu w dniu 26 maja 2015 r. w Jeleniej Górze

na rozprawie

sprawy z powództwa B. K.

przeciwko B. B. i C. (...) Towarzystwu (...) z siedzibą w P.

o odszkodowanie

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Rejonowego w Kamiennej Górze

z dnia 20 listopada 2014 r., sygn. akt VII C 1114/13

I.  apelację oddala;

II.  zasądza od powódki na rzecz każdego z pozwanych kwoty po 1200 zł z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w instancji odwoławczej.

UZASADNIENIE

Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze VII Zamiejscowy Wydział Cywilny z siedzibą w Kamiennej Górze zaskarżonym wyrokiem z dnia 20 listopada 2014 r. oddalił powództwo B. K. skierowanie przeciwko B. B. o zapłatę 50 000 zł tytuł zadośćuczynienia i Towarzystwu (...) z siedzibą w P. o zapłatę 43 541,91 z tego samego tytułu z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu z zastrzeżeniem, że spełnienie świadczenia do kwoty 43 541,91 zł przez jednego z pozwanych zwolni z odpowiedzialności drugiego z pozwanych do wysokości zapłaconej kwoty.

Z ustaleń Sądu Rejonowego wynikało, że w dniu 17 maja 2004 r. w miejscowości S. (...) na terenie obwodu łowieckiego nr (...)pozwany B. B. podczas polowania oddał strzał z broni myśliwskiej w warunkach ograniczonej widoczności w kierunku niedostatecznie rozpoznanego celu, którym okazał się polujący równocześnie J. K., powodując u niego ranę postrzałową w brzuch z obrażeniami wielonarządowymi, w wyniku których zmarł. Za nieumyślne spowodowanie śmierci B. B. został prawomocnie skazany wyrokiem Sądu Rejonowego w K. na karę dwóch lat pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem na okres czterech lat.

J. K., w chwili zgonu pozostawał w związku małżeńskim z B. K., wspólnie mieszkali i wychowywali dziewięcioletniego syna H.. W toku postępowania karnego prowadzonego przeciwko B. B. B. K. w imieniu własnym i małoletniego syna H. K., domagała się zasądzenia kwoty 100 000 zł.

W uzasadnieniu swojego żądania twierdziła między innymi, że B. B. swoim czynem zabrał rodzinie ojca i męża. Pozbawił ojcowskiej opieki syna, naraził ją jak i syna na nie dające się oszacować straty moralne, cierpienia psychiczne oraz pozbawił korzyści materialnych. Strata miała przede wszystkim aspekt moralny, a żądana kwota miała umożliwić jej rekompensatę. Kwota 100 000 zł stanowiła zadośćuczynienie za doznaną krzywdę i wynikała bezpośrednio z popełnienia przestępstwa przez B. B.. Po przekazaniu pozwu adhezyjnego do rozpoznania w postępowaniu cywilnym przed Sądem Okręgowym w J. (...) B. K. domagała się zasądzenia na swoją rzecz oraz małoletniego syna kwot po 50 000 zł z tytułu pogorszenia sytuacji w związku ze zgonem męża.

W toku tego postępowania Sąd zlecił sporządzenie opinii przez Rodzinny Ośrodek Diagnostyczno - Konsultacyjny na okoliczność traumy związanej ze śmiercią ojca i męża powodów, aktualnej sytuacji psychologicznej, ograniczeń związanych z funkcjonowaniem codziennym, ewentualnych skutków na przyszłość odnośnie H. K., nadto dopuścił dowód z opinii psychologicznej i zaświadczenia lekarskiego. W oparciu o te dowody Sąd Okręgowy w J. (...)ustalił, że B. K. na skutek śmierci męża przeżyła silną traumę psychiczną, która spowodowała załamanie nerwowe i zaburzenia depresyjne, wymagające pomocy psychiatrycznej, psychologicznej i długotrwałego leczenia farmakologicznego. Dążąc do osiągnięcia równowagi emocjonalnej powódka przez prawie półtora roku regularnie przyjmowała zalecone leki przeciwdepresyjne i przeciw lękowe. Mimo upływu czasu jej kondycja psychiczna nie uległa istotnej poprawie. Obserwuje się nadal wyraźne cechy przewlekłej reakcji na stres: stale obniżony nastrój, skłonność do nieuzasadnionego lęku, apatia, poczucie braku sensu życia, pesymistyczne myślenie o przyszłości.

Sąd Okręgowy wyrokiem z 3 kwietnia 2007 r. uwzględnił w całości na podstawie art. 446 § 3 k.c. roszczenie powódki B. K., zasądzając na jej rzecz oraz na rzecz syna H. K. na zasadzie in solidum od pozwanych B. B. i C. (...) Towarzystwa (...) kwoty po 50 000 zł z ustawowymi odsetkami i kosztami procesu. Cierpienia moralne doznane przez powódkę w związku ze śmiercią męża także były uwzględniane przez Sąd jako czynnik wpływający na pogorszenie jej sytuacji życiowej. Sąd Apelacyjny we W. (...)wyrokiem z 12 grudnia 2007 r. oddalił apelacje od tego wyroku.

Sąd Rejonowy stwierdził, że kwestią podstawową dla rozstrzygnięcia sprawy było zagadnienie, czy w świetle istnienia wyroku Sądu Okręgowego J. (...) zasądzającego na rzecz powódki na podstawie art. 446 § 3 k.c. kwotę 50 000 zł, wystąpienie z niniejszym powództwem było uzasadnione.

Według Sądu pierwszej instancji zarzut braku bezwzględnej przesłanki procesowej w postaci powagi rzeczy osądzonej, skutkujący koniecznością odrzucenia pozwu był nieuzasadniony. W ocenie Sądu Rejonowego nie zachodziła identyczność przedmiotów rozstrzygnięcia w sprawie zakończonej wyrokiem Sądu Okręgowego w J. (...) ( sygn. akt (...) ), z przedmiotem procesu w niniejszej sprawie. Powódka oparła swoje żądanie na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 k.c., przyjmując, że takie roszczenie także jej przysługuje. W poprzedniej sprawie podstawa prawna roszczenia wynikała z art. 446 § 3 k.c. Sąd I instancji przyjął, że oba roszczenia nie są identyczne i że nie można zamykać powódce możliwości merytorycznej oceny jej żądania z punku widzenia innych norm prawa materialnego aniżeli te, które były podstawą rozstrzygania w poprzedniej sprawie.

Sąd Rejonowy zauważył, że zmiana przepisu art. 446 k.c. nastąpiła z dniem 3 sierpnia 2008 r. Zgodnie z tą zmianą Sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Do tego czasu generalnie zarówno w doktrynie jak i orzecznictwie istniało stanowisko, zgodnie z którym zadośćuczynienie nie przysługiwało jeżeli krzywda moralna polegała wyłącznie na cierpieniu moralnym z powodu utraty osoby najbliższej ( zob. A. Szpunar: Odszkodowanie w razie śmierci osoby bliskiej, Wydawnictwo Prawnicze Warszawa 1973, s. 67). Po zmianie art. 446 k.c., Sąd Najwyższy przyjął, że śmierć osoby bliskiej może stanowić naruszenie dóbr osobistych najbliższych członków rodziny zmarłego i uzasadniać przyznanie zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. także jeżeli śmierć nastąpiła przed 3 sierpnia 2008 r. ( zob. wyrok S.N. z 14.01. 2010 r., IV CSK 307/09, Lex nr 604152; uchwała S.N. z 22.10. 2010 r., III CZP 76/10, Biul. S.N. z 2010 r., nr 10, poz. 11; wyrok S.N. z 11.05.2011 r., I CSK 621/10, Lex nr 848128). Stanowisko to nie jest jednak całkowicie podzielane w orzecznictwie ( orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 15.07.2010 r. w sprawie I ACa 437/10; Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 15.04.2010 r. w sprawie I ACa 207/10; Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 7.10.2010 r., w sprawie I ACa 525/10).

Zdaniem Sądu pierwszej instancji niewątpliwe śmierć męża była dla powódki bardzo silnym traumatycznym wydarzeniem, z którym wiązały się ból i cierpienia psychiczne. Jednakże w ocenie Sądu następstwa te były uwzględnione w trakcie orzekania przez Sąd Okręgowy w J. (...) Wynikało to z treści pozwu adhezyjnego, w którym powódka w imieniu własnym i małoletniego wówczas syna domagała się zasądzenia łącznie kwoty 100 000 zł z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. W uzasadnieniu swojego żądania twierdziła, między innymi że B. B. swoim czynem zabrał rodzinie ojca i męża. Pozbawił ojcowskiej opieki syna, naraził ją jak i syna na nie dające się oszacować straty moralne, cierpienia psychiczne oraz pozbawił korzyści materialnych. Ta podstawa faktyczna była dla Sądu wiążąca (art. 321 § 1 k.p.c.). Powództwo zaś zostało w całości uwzględnione.

Wynikało to nadto z tezy dowodowej, na którą sporządzona została w sprawie opinia, a mianowicie na okoliczność traumy związanej ze śmiercią ojca i męża powodów, aktualnej sytuacji psychologicznej, ograniczeń związanych z funkcjonowaniem codziennym, ewentualnych skutków na przyszłość dla powoda, dodatkowo też z ustaleń poczynionych przez Sąd w uzasadnieniu wyroku z 3 kwietnia 2007 r., co do następstw dla powódki tragicznego wypadku, a mianowicie tego, że powódka bardzo ciężko przeżyła śmierć męża, przeszła silną traumę psychiczną, która spowodowała załamanie nerwowe i zaburzenia depresyjne, wymagające pomocy psychiatrycznej, psychologicznej i długotrwałego leczenia farmakologicznego. Dążąc do osiągnięcia równowagi emocjonalnej powódka przez prawie półtora roku regularnie przyjmowała zalecone leki przeciwdepresyjne i przeciw lękowe. Mimo upływu czasu jej kondycja psychiczna nie uległa istotnej poprawie. Obserwuje się nadal wyraźne cechy przewlekłej reakcji na stres: stale obniżony nastrój, skłonność do nieuzasadnionego lęku, apatia, poczucie braku sensu życia, pesymistyczne myślenie o przyszłości. Także z uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego wynikało, że następstwa te jako element szeroko rozumianego pogorszenia sytuacji życiowej powódki były uwzględniane przy orzekaniu.

Sąd Rejonowy powołał się na orzecznictwo Sądu Najwyższego, z którego wynika, że odszkodowanie z tytułu znacznego pogorszenie sytuacji życiowej obejmuje także pewne aspekty szkody niemajątkowej ( min. orzeczenie Sądu Najwyższego z 4.09.1967 r. I PR 23/67, z 8.07.1974 r. I CR 361/74, z 15.10.2002 r. II CKN 985/00, z 20.01.2004 r. IICK 360/02 z 16.04.2008r. V CSK 544/07).

Zgodnie z art. 448 k.c. w razie naruszenia dobra osobistego Sąd może przyznać temu czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Zapewne gdyby interpretacja art. 448 k.c. jako podstawy prawnej zasądzania zadośćuczynienia z powodu śmierci osoby bliskiej była w dacie orzekania przez Sąd Okręgowy w sprawie powódki taka jak obecnie, to stanowiłaby ona także podstawę prawną rozstrzygnięcia w tej sprawie.

Użycie w treści art. 448 k.c. stwierdzenia „może" wskazuje, że zadośćuczynienie to ma charakter fakultatywny. Biorąc pod uwagę, że powódka na mocy wyroku Sądu Okręgowego w J. (...) z 3 kwietnia 2007 r. otrzymała kwotę 50 000 zł z tytułu pogorszenia sytuacji życiowej, która to suma uwzględniała także doznane przez nią w związku ze śmiercią męża następstwa o charakterze niematerialnym, powództwo podległo oddaleniu.

Powódka nie zgodziła się z tym rozstrzygnięciem i zaskarżyła je w części oddalającej powództwo. Zarzuciła Sądowi pierwszej instancji naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 24 § 1 k.c. w zw. z art. 448 k.c., polegającą na przyjściu, że brak jest podstaw do przyznania jej zadośćuczynienia na rzecz powódki, na skutek śmierci męża.

Wskazując na powyższe wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie od pozwanych na jej rzecz kwoty 50 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, tytułem zadośćuczynienia zgodnie z art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. oraz zasądzenia od pozwanych zwrotu kosztów procesu w tym kosztów za pierwszą i drugą instancję według norm przepisanych.

W odpowiedzi pozwany Towarzystwo (...) w P. wniósł o oddalenie apelacji w całości i obciążenie powódki kosztami postępowania odwoławczego. Pozwany B. B. również domagał się oddalenia apelacji w całości i zasądzania od powódki na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powódki nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy nie podzielił zarzutów podniesionych w apelacji, natomiast w całości zgodził się z ustaleniami i oceną prawną dokonanymi przez Sąd I instancji, w pełni akceptując argumentację przedstawioną przez ten Sąd w pisemnym uzasadnieniu zaskarżonego wyroku.

W ocenie Sądu drugiej instancji Sąd Rejonowy prawidłowo ocenił wyrok Sądu Okręgowego w J. (...) z dnia 3 kwietnia 2007 r., w sprawie (...), przy czym Sąd pierwszej instancji wziął pod uwagę nie tylko treść samego wyroku, ale także treść pozwu adhezyjnego, w którym B. K. działająca zarówno w imieniu małoletniego powoda jak i swoim domagała się zasądzenia kwoty po 50 000 zł, wskazując że B. B. swoim czynem naraził ją jak i syna na niedające się oszacować straty moralne, cierpienia psychiczne oraz pozbawił korzyści materialnych, tezę dowodową, na podstawie której została sporządzona opinia przez Rodzinny Ośrodek Diagnostyczno – Konsultacyjny, a także ustalenia poczynione przez Sąd Okręgowy w J. (...) w uzasadnieniu do przywołanego wyżej wyroku. Na podstawie tych dowodów Sąd Rejonowy stwierdził, że przyznane powódce odszkodowanie obejmowało również aspekty szkody niemajątkowej.

Roszczenie o odszkodowanie z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej najbliższych członków rodziny zmarłego było przedmiotem regulacji art. 446 § 3 k.c. od początku obowiązywania kodeksu cywilnego. Ustawą z 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw ( Dz. U. Nr 116, poz. 731), z mocą od dnia 3 sierpnia 2008 r., wprowadzono art. 446 § 4, na podstawie którego sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Faktem jest, że przed wejściem w życie art. 446 § 4 k.c. z utrwalonej linii orzeczniczej (w tym z orzeczeń Sądu Najwyższego) wynikało, że odszkodowanie za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej obejmowało również naprawienie szkody niematerialnej. W wyroku z 28 lipca 1976 r., wydanym w sprawie V CR 271/76 Sąd Najwyższy wskazał, że przez sytuację życiową, w rozumieniu art. 446 § 3 k.c. należy rozumieć ogół czynników składających się na położenie życiowe jednostki, także trudno wymierzalne wartości ekonomiczne. Posłużenie się w art. 446 § 3 k.c. przez ustawodawcę terminem "stosowne odszkodowanie" jest konsekwencją założenia, że ścisłe pieniężne określenie rozmiarów szkód, będących następstwem znacznego pogorszenia sytuacji życiowej, nie jest możliwe. Użycie w art. 446 § 3 k.c. terminu "stosowne odszkodowanie" skłania więc do poglądu, że przepis ten ma być podstawą prawną do rekompensowania szkód w zasadzie pieniężnie niewymiernych ( tak Sąd Najwyższy w wyroku z 30 stycznia 1998 r. III CKN 624/97, LEX nr 519988). Także Sąd Okręgowy w J. (...) w uzasadnieniu do wyroku z 3 kwietnia 2007 r. odwołał się miedzy innymi do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 1974 r. ( sygn. akt I CR 361/74), z którego wynika, że przewidziane w art. 446 § 3 k.c. odszkodowanie obejmuje tylko takie szkody, które nie dają się sprecyzować i określić w konkretnych wartościach pieniężnych. Wyrażają się one w ogólnym znacznym pogorszeniu warunków życiowych, w jakich znaleźli się najbliżsi członkowie rodziny zmarłego na skutek jego śmierci. Konieczną przesłanką zastosowania § 3 art. 446 k.c. jest stwierdzenie, że pogorszenie dotyczy materialnych warunków, a nie polega wyłącznie na cierpieniach moralnych będących następstwem śmierci poszkodowanego. Nie oznacza to, że cierpienia moralne nie mają żadnego znaczenia i wpływu na ocenę pogorszenia sytuacji życiowej w rozumieniu art. 446 § 3 k.c. Jest rzeczą notoryczną, że poważne cierpienia moralne wpływają ujemnie na sprawność psychiczną i fizyczną, osłabiają energię życiową i inicjatywę, obniżają wydajność pracy, co z reguły wywołuje reperkusje w ogólnej sytuacji życiowej.

W ocenie Sądu Okręgowego za niezasadny należało uznać zarzut naruszenia przez Sąd pierwszej instancji prawa materialnego. Nie można zgodzić się ze stanowiskiem, że Sąd Okręgowy w J. (...) w sprawie o sygn. akt. (...), ujmował krzywdę wyłącznie pod kątem strat majątkowych powódki i nie odniósł się do jej cierpienia po stracie męża, jako osoby najbliższej - które jest szkodą niematerialną. Sąd Okręgowy w J. (...) zbadał szczegółowo więź uczuciową, jaka łączyła powódkę i jej męża i ustalił, jak śmierć J. K. wpłynęła na sytuację psychologiczną powódki dopuszczając dowód z opinii Rodzinnego Ośrodka Diagnostyczno Konsultacyjnego na okoliczność traumy związanej ze śmiercią męża, aktualnej sytuacji psychologicznej powódki, ograniczeń związanych z funkcjonowaniem codziennym i skutków na przyszłość i także na tej podstawie Sąd Okręgowy w J. (...)w wyroku z dnia 3 kwietnia 2007 r. uwzględnił powództwo w całości i przyznał powódce odszkodowanie w kwocie 50 000 zł, co zostało szczegółowo odzwierciedlone w uzasadnieniu tego wyroku.

Okoliczność, że powódka opiera formułowanie obecnie roszczenie na innej podstawie prawnej tj. art. 448 w zw. z art. 24 § 1 k.c., niż w powództwie adhezyjnym art. 446 § 3 k.c., nie zmienia faktu, że dla uzasadnienia swojego roszczenia podaje te same okoliczności, które były już rozpatrywane przez Sąd Okręgowy w J. (...), z tą różnicą, że od śmierci J. K. upłynęło już ponad 10 lat. Słusznie zatem Sąd Rejonowy stwierdził, że skoro powódka na postawie wyroku Sądu Okręgowego w J. (...) z dnia 3 kwietnia 2007 r. otrzymał kwotę 50 000 zł z tytułu pogorszenia sytuacji życiowej, a kwota ta uwzględniała także doznane przez nią następstwa śmierci męża o charakterze niematerialnym, w tym utraty więzi uczuciowych, to z całą pewnością krzywda powódki po śmierci męża została już zrekompensowana.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do uwzględnienia apelacji, co skutkowało jej oddaleniem na podstawie art. 385 k.p.c.

Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania Sąd Okręgowy oparł na podstawie art. 98 k.p.c., zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę jest zobowiązaną zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Wysokość kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej została ustalona zgodnie ze stawkami wskazanymi w § 12 ust. 1 pkt 1 oraz § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu ( Dz.U. z 2013 roku, poz. 490 teks jednolity).