Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

S., dnia 6 września 2016 r.

Sąd Rejonowy Szczecin-Centrum w Szczecinie, Wydział XI Gospodarczy,

w składzie:

Przewodniczący: SSR Aleksandra Wójcik-Wojnowska

Protokolant:apl. B. M.

po rozpoznaniu w dniu 25 sierpnia 2016 roku w Szczecinie na rozprawie

sprawy z powództwa B. P.

przeciwko (...) spółce akcyjnej w W.

o zapłatę

I.  zasądza od pozwanej (...) spółki akcyjnej w W. na rzecz powódki B. P. kwotę 32.042,48 zł (trzydziestu dwóch tysięcy czterdziestu dwóch złotych czterdziestu ośmiu groszy) z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 5 lutego 2013 roku do dnia 31 grudnia 2015 roku oraz odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 1 stycznia 2016 roku do dnia zapłaty;

II.  w pozostałym zakresie postępowanie umarza;

III.  zasądza od pozwanej na rzecz powódki kwotę 5.173 zł (pięciu tysięcy stu siedemdziesięciu trzech złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu;

IV.  nakazuje ściągnąć od pozwanej (...) spółki akcyjnej w W. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Szczecin – Centrum w Szczecinie kwotę 2.307,33 zł (dwóch tysięcy trzystu siedmiu złotych i trzydziestu trzech groszy) tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych.

Sygn. akt XI GC 88/15

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym 11 września 2014 r. powódka B. P. wniosła o zasądzenie od pozwanej (...) S. A. z siedzibą w W. kwoty 35.113,51 złotych wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 5 lutego 2013 r. do dnia zapłaty oraz kosztów postępowania sądowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego. Powódka wskazała, że jej oferta została wybrana w ramach zamówienia w trybie przetargu nieograniczonego na wykonanie robót remontowych, dotyczących pomieszczeń mieszczących się na kondygnacji piwnic oraz parteru oraz klatki schodowej w Urzędzie Pocztowym (...) przy ul. (...), organizowanego przez (...) S. A. z siedzibą w W., w rezultacie czego w dniu 8 sierpnia 2012 r. podpisana została pomiędzy powódką, a pozwaną umowa o roboty budowlane. W trakcie realizacji inwestycji okazało się, że konieczne jest wykonanie dodatkowych prac, nieobjętych przedmiotem umowy. W związku z powyższym powódka zrealizowała nieprzewidziane umową roboty, za które wystawiła na podstawie kosztorysu dodatkowego fakturę VAT na kwotę 62.709,29 złotych brutto. Pozwana odmówiła zapłacenia należności, wynikających z faktury.

Powódka oświadczyła, że faktura ta nie została opłacona w żadnej części, ale przedmiotowym pozwem dochodzi wyłącznie części roszczenia, wynikającego z faktury i kosztorysu dodatkowego, a należnego jej z tytułu wykonania prac dodatkowych, polegających na wykonaniu odbojnic na ścianach w pomieszczeniach listonoszy, wykonaniu listwy w otworze drzwiowym, wykonaniu nowego odprowadzenia wód deszczowych z rur spustowych wraz z podłączeniem ich do istniejącej sieci, wymianie gruntu przy obsypaniu ścian piwnicznych oraz obsypaniu całego budynku poczty piaskiem zasypowym, a także wykonaniu nowej kanalizacji deszczowej, zamontowaniu dwóch krat ściekowych oraz trzech studzienek rewizyjnych, dokonaniu odwodnienia liniowego w bramie przy ul. (...) i podłączeniu do kanalizacji deszczowej rur spustowych odprowadzających wodę deszczową z dachu.

Uzasadniając swoje żądanie powódka wskazała, iż w rzeczywistości wynagrodzenie jej należne miało charakter kosztorysowy, a nie ryczałtowy, tak jak wskazano w umowie. Z ostrożności procesowej, na wypadek gdyby sąd nie podzielił twierdzeń pozwanej o kosztorysowym charakterze wynagrodzenia, powódka wskazała jako podstawę swoich roszczeń art. 632 § 2 k. c., zgodnie z którym jeżeli wskutek zmiany stosunków, której nie można było przewidzieć, wykonanie dzieła groziłoby przyjmującemu zamówienie rażącą stratą, sąd może podwyższyć ryczałt.

W dniu 26 listopada 2014 r. wydany został, zgodnie z żądaniem pozwu, nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym.

5 stycznia 2015 r. pozwana skutecznie wniosła sprzeciw od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym wnosząc o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów procesu, z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego. Uzasadniając swoje stanowisko wskazała, że strony ustaliły w umowie, że wynagrodzenie ma charakter ryczałtowy i nie podlega podwyższeniu, bez względu na faktyczny zakres robót, niezbędny do wykonania przedmiotu zamówienia i oddania do używania. Pozwana podkreśliła również, że w zaistniałej sytuacji nie ziściły się przesłanki z art. 632 § 2 k. c. Jednocześnie pozwana zaprzeczyła jakoby wskazane przez powódkę prace wykraczały poza przedmiot umowy, sprecyzowany w stanowiącym jej integralną część przedmiarze robót. Ponadto podkreśliła, że na wymienione w pozwie roboty nie zostały powódce zlecone przy zachowaniu trybu z wolnej ręki, którym mowa w art. 67 ust. 1 pkt 5 Prawa zamówień publicznych, gdyż nie została zachowana forma pisemna, a inspektor nadzoru nie miał uprawnień do reprezentowania pozwanej przy zawieraniu jakichkolwiek umów z powódką.

Na rozprawie w dniu 25 sierpnia 2016 r., wobec wniosków uzupełniającej opinii biegłego, powódka zmodyfikowała powództwo w ten sposób, że zamiast kwoty wskazanej w pozwie wniosła o zasądzenie na jej rzecz kwoty 32.042,48 złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 5 lutego 2013 r. i kosztami procesu według norm przepisanych. W pozostałym zakresie zrzekła się roszczenia.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 8 sierpnia 2012 roku pomiędzy B. P., prowadzącą działalność gospodarczą pod firmą (...) jako wykonawcą, a (...) S. A. z siedzibą w W. jako zamawiającym zawarta została umowa o roboty budowlane, której przedmiotem było wykonanie robót remontowych Urzędu Poczty (...) przy ul. (...).

W § 1 ust. 2 wskazano, że zakres robót określa przedmiar robót i oferta. W § 2 ust. 1 strony ustaliły, że za wykonanie przedmiotu umowy zamawiający zapłaci wynagrodzenie w wysokości 198.928,61 złotych brutto. Zgodnie z treścią § 2 ust. 2 wynagrodzenie ma charakter ryczałtowy i nie podlega podwyższeniu, bez względu na faktyczny zakres robót, niezbędny do wykonania przedmiotu zamówienia i oddania do używania oraz, że obejmuje wszystkie koszty wykonawcy bezpośrednio i pośrednio związane z zawarciem i wykonaniem umowy, nawet te, których wcześniej nie przewidział.

Dowód: umowa o roboty budowlane z dnia 8 sierpnia 2012 r. – k. 52 – 53.

Umowa została zawarta w wyniku akceptacji oferty powódki, złożonej w ramach postępowania o udzielenie zamówienia przeprowadzonego zgodnie z ustawą Prawo zamówień publicznych w trybie przetargu nieograniczonego. W Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia (SIWZ) sporządzonej na potrzeby przedmiotowego przetargu wskazano, że szczegółowy opis przedmiotu zamówienia został określony w Specyfikacji Technicznej Wykonania i Odbioru Robót Budowlanych ( (...)), przedmiarze robót oraz wzorze umowy, które stanowią załączniki do SIWZ. W pkt. 13 SIWZ określono, że wynagrodzenie będzie miało charakter obowiązkowy i obejmować będzie wszystkie koszty wykonawcy związane z realizacją przedmiotu zamówienia, a także nie będzie podlegało podwyższeniu, bez względu na faktyczny zakres robót, niezbędny do wykonania przedmiotu zamówienia i oddania do używania. Wykonawca został również zobowiązany do dołączenia do oferty kosztorysu ofertowego, który będzie miał charakter wyłącznie informacyjny. Kosztorys ofertowy miał jednocześnie stanowić załącznik do umowy.

B. P. zaoferowała wykonanie przedmiotu zamówienia, zgodnie z wymaganiami SIWZ za wynagrodzenie ryczałtowe w wysokości 198.928,61 złotych brutto, zgodnie z załączoną kalkulacją szczegółową.

B. P. zobowiązała się do wykonania m. in. takich prac jak:

-

odbojnica na ścianie w pokoju listonoszy – 2,31 m (poz. 52 d. 7 książki przedmiarów i kosztorysu ofertowego),

-

z zakresu kanalizacji deszczowej: ręczne czyszczenie dwóch studzienek ściekowych (poz. 178 d. 24 książki przedmiarów i kosztorysu ofertowego), ręczne czyszczenie siedmiu przykanalików (poz. 179 d. 24 książki przedmiarów i kosztorysu ofertowego), montaż z podłączeniem odwodnienia liniowego przy bramie wjazdowej (poz. 180 d. 24 książki przedmiarów i kosztorysu ofertowego),

-

z zakresu izolacji ścian zewnętrznych urzędu: wykopy liniowe (poz. 184 d. 26 książki przedmiarów i kosztorysu ofertowego), izolacje przeciwwilgociowe (poz. 185 d. 26, 186 d. 26 książki przedmiarów i kosztorysu ofertowego), zasypywanie wykopów liniowych (poz. 187 d. 26 książki przedmiarów i kosztorysu ofertowego), zagęszczanie nasypów zagęszczarkami (poz. 188 d. 26 książki przedmiarów i kosztorysu ofertowego).

Dowód:

-

Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia z dnia 25 czerwca 2012 r. – k. 20 – 28,

-

książka przedmiarów – k. 29 – 35,

-

oferta wykonania z dnia 3 lipca 2012 r. – k. 36,

-

kosztorys ofertowy – k. 37 – 51.

Na etapie realizacji pojawiła się konieczność modyfikacji zakresu prac, poprzez wykonanie pewnych robót nieobjętych przedmiotem umowy. Dodatkowe roboty były przedmiotem spotkań przedstawicieli wykonawcy oraz inspektora nadzoru, reprezentującego zamawiającego, na których ustalano potrzebę ich wykonania przez wykonawcę. Po zaakceptowaniu zakresu prac dodatkowych przez przedstawiciela (...) S. A., wykonawca przystępował do ich wykonania.

W dniu 5 października 2012 roku podjęto decyzję o konieczności wykonania odbojnic na ścianach w pomieszczeniach listonoszy w łącznej długości 4,80 m, listwy w otworze drzwiowym o długości 2,07 m, wykonania na nowo odprowadzenia wód deszczowych z rur spustowych wraz z podłączeniem do kanalizacji, przeniesienia dwóch krat ściekowych w miejsca wskazane projektem i podłączenia ich do istniejącej sieci, obsypaniu ścian piwnicy po wykonaniu izolacji przeciwwilgociowej piaskiem zasypowym. Wykonawca zobowiązał się przedłożyć koszt wskazanych robót. Na spotkaniu obecni byli – ze strony zamawiającego – M. O. (1), (...), a ze strony wykonawcy – T. P. i K. W., kierownik budowy. Wszyscy uczestnicy spotkania podpisali notatkę służbową. Inspektorowi nadzoru przedstawiono wstępny kosztorys oraz spis robót dodatkowych, które zostały przez niego zaakceptowane.

W dniu 6 października 2012 roku na spotkaniu ponownie obecni byli M. O. (1), T. P. oraz K. W.. Potwierdzono wówczas konieczność obsypania budynku piaskiem zasypowym, w miejsce wykopanego gruntu. Wszyscy uczestnicy spotkania podpisali notatkę służbową.

W dniu 15 października 2012 roku w spotkaniu uczestniczyli M. O. (1) oraz K. W.. Stwierdzono, że kanalizacja deszczowa jest niedrożna, wobec czego zasadnym jest jej wykonanie od nowa z zamontowaniem dwóch krat ściekowych, trzech studzienek rewizyjnych oraz odwodnienia liniowego w bramie przy ul. (...), a także podłączeniem do kanalizacji deszczowej rur spustowych, odprowadzających deszczówkę z dachu. Ustalono również, że należy ułożyć rurę PE na wodę pomiędzy budynkiem poczty, a budynkiem gospodarczym. Wszyscy uczestnicy spotkania podpisali notatkę służbową.

Wszystkie wyżej wymienione prace zostały wykonane, mimo że nie były ujęte w przedmiarze robót, SIWZ ani (...), przy czym wykonanie odbojnic wykraczało poza zakres wskazany w przedmiarze robót o 1,65 m (wykonano ostatecznie 3,96 m, podczas gdy pierwotnie zaplanowano 2,31 m), natomiast wykonanie odwodnienia liniowego wykraczało poza ten zakres o 0,6 m (wykonano ostatecznie 4,6 m, podczas gdy pierwotnie zaplanowano 4 m).

B. P. wyceniła koszt wykonania przedmiotowych prac dodatkowych na 35.113,51 złotych brutto. Na taką też kwotę wystawiła (...) S. A. z siedzibą w W. w dniu 2 stycznia 2013 r. fakturę VAT nr (...), którą przesłała jej wraz z kosztorysem dodatkowym. (...)S. A. z siedzibą w W. pismem z dnia 14 stycznia 2013 r. odmówiła zapłaty kwoty z faktury i odesłała ją wykonawcy, powołując się na § 2 ust. 2 umowy z dnia 8 sierpnia 2012 r.

Koszt wykonania wymienionych wyżej robót, wynikających z notatek służbowych w zakresie nie ujętym w przedmiarze robót, wynosił 32.042,48 złotych brutto.

Dowód:

-

notatka służbowa z dnia 05.10.2012 r. – k. 54,

-

wycena kosztów robót z dnia 05.10.2012 r. – k. 55,

-

spis robót dodatkowych – k. 56 – 57,

-

notatka służbowa z dnia 06.10.2012 r. – k. 58,

-

notatka służbowa z dnia 15.10.2012 r. – k. 61,

-

faktura VAT nr (...) z dnia 02.01.2013 r. – k. 72,

-

kosztorys dodatkowy z dnia 27.12.2012 r. – k. 73 – 75,

-

korespondencja stron – k. 78 – 82,

-

opinia biegłego z dnia 04.01.2016 r. – k. 162 – 173,

-

uzupełniająca opinia biegłego z dnia 05.05.2016 r. – k. 197 – 209,

-

zeznania świadka T. P. – k. 137 – 138,

-

zeznania świadk K. W. – k. 138 – 139,

-

częściowo zeznania świadka M. O. (1) – k. 139 – 140.

Sąd zważył co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w zakresie, w jakim zostało ono zmodyfikowane).

Stan faktyczny w niniejszej sprawie Sąd ustalił na podstawie zgromadzonych w aktach sprawy dokumentów, zeznań świadków oraz opinii biegłego. Przedstawione dokumenty nie budziły wątpliwości Sądu. Poza kosztorysem robót dodatkowych, żaden z dokumentów nie był przez strony kwestionowany. Pomimo zarzutów pozwanej, Sąd uznał taki kosztorys za wiarygodny. Należy bowiem zauważyć, że wynikające z niego okoliczności pokrywają się z informacjami, wynikającymi z pozostałego materiału dowodowego. Wyszczególnione w kosztorysie robót dodatkowych pozycje mają swoje odzwierciedlenie zarówno w notatkach urzędowych, jak i w uznanych za wiarygodne zeznaniach świadków. W szczególności trzeba zauważyć, że świadek M. O. (1) potwierdził w podczas swoich zeznań, że powódka wykonała wszystkie prace opisane w notatkach. W ocenie Sądu jako wiarygodne w całości należało uznać zeznania świadków T. P. oraz K. W.. Ich zeznania są konsekwentne, logiczne oraz korespondują nie tylko ze sobą, ale również zgromadzonymi dowodami z dokumentów. Zeznania świadka M. O. (1) stanowiły podstawę ustalenia stanu faktycznego tylko w takim zakresie, w jakim znajdowały potwierdzenie w pozostałym uznanym za wiarygodny materiale dowodowym. W ocenie Sądu nie polegały natomiast na prawdzie jego twierdzenia, że nie polecał sporządzać wyceny prac dodatkowych oraz w zakresie, w jakim twierdził, że jego podpisy oznaczają wyłącznie przyjęcie do wiadomości zapisków notatek służbowych. Inspektor nadzoru pełni istotną funkcję w trakcie realizacji inwestycji, jego zadaniem jest kontrolowanie prawidłowego przebiegu prac budowlanych, reprezentowanie od strony kwestii technicznych inwestora. Z doświadczenia życiowego i zasad logiki wynika, że prawidłowe wykonywanie zadań inspektora nadzoru wymaga aktywności, musi reagować on na pojawiające się w trakcie realizacji robót nieprzewidziane problemy, jednocześnie dbając o interesy zamawiającego. Wobec powyższego za niewiarygodne należy uznać zeznania M. O. (2), z których wynika jego bierna postawa, polegająca wyłącznie na akceptowaniu propozycji wykonawcy, bez jakiejkolwiek głębszej refleksji, w szczególności w świetle niebudzących wątpliwości Sądu zeznań T. P. oraz K. W., z których wynika, że to inspektor nadzoru inicjował szereg prac albo podejmował decyzje o zakresie robót.

Sąd w całości podzielił wydaną przez biegłego P. R. opinię (poszerzoną o opinię uzupełniającą), gdyż cechuje się ona dużą fachowością oraz stanowi wynik pełnej i dogłębnej analizy zgromadzonego materiału dowodowego. Należy również zauważyć, że jest to opinia logiczna i jednoznaczna, a nadto kompletna – wyjaśniająca wszystkie objęte tezą dowodową kwestie. O rzetelnym i profesjonalnym podejściu biegłego świadczą materiały wykorzystane do jej sporządzenia, jej obszerność oraz drobiazgowość. Strona pozwana kwestionowała wnioski opinii biegłego, jednakże w ocenie Sądu bezskutecznie. W opinii uzupełniającej biegły rzeczowo odpowiedział na wszystkie zarzuty pozwanej, które w rzeczywistości sprowadzały się jedynie do, opartej na subiektywnej ocenie materiału dowodowego, polemiki z wnioskami opinii.

Należy w tym miejscu zauważyć, że w niniejszej sprawie rozbieżności w stanowiskach stron wynikały nie tyle ze spornego stanu faktycznego, co z odmiennej interpretacji okoliczności faktycznych. Głównymi kwestiami spornymi pomiędzy stronami był charakter wynagrodzenia – ryczałtowy czy kosztorysowy, istnienie bądź nieistnienie umowy na wykonanie robót budowlanych oraz ziszczenie się bądź nieziszczenie się przesłanek z art. 632 § 2 k. c., dające podstawę do podwyższenia wynagrodzenia.

Stosownie do treści art. 647 k.c. przez umowę o roboty budowlane wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem zasadami wiedzy technicznej, inwestor zaś zobowiązuje się do dokonania wymaganych przez właściwe przepisy czynności związanych z przygotowaniem robót, w szczególności do przekazania terenu budowy, dostarczenia projektu oraz do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia. Art. 658 k.c. stanowi, że przepisy o umowie o roboty budowlane stosuje się odpowiednio do umowy o wykonanie remontu budynku lub budowli. W niniejszej sprawie nie ma wątpliwości, że właśnie taki rodzaj stosunku zobowiązaniowego łączył strony sporu – przedmiotem zobowiązania powódki był bowiem remont budynku.

Pomiędzy stronami zaistniała rozbieżność na tle charakteru wynagrodzenia za wykonanie przedmiotu umowy – strona powodowa wskazywała, że w rzeczywistości było to wynagrodzenia kosztorysowe, podczas, gdy pozwana twierdziła, że strony umówiły się na wynagrodzenie ryczałtowe. Zgodnie z art. 632 § 1 k.c., jeżeli strony umówiły się o wynagrodzenie ryczałtowe, przyjmujący zamówienie nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, chociażby w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac. Natomiast z art. 629 k.c. wynika, że wynagrodzenie kosztorysowe, to takie które zostało określone na podstawie zestawienia planowanych prac i przewidywanych kosztów. Art. 630 § 1 k.c. przewiduje z kolei możliwość podwyższenia umówionego wynagrodzenia kosztorysowego jeżeli w toku wykonywania dzieła zajdzie konieczność przeprowadzenia prac, które nie były przewidziane w zestawieniu prac planowanych, będących podstawą obliczenia wynagrodzenia kosztorysowego. W doktrynie i orzecznictwie nie ma wątpliwości, że przytoczone regulacje znajdują zastosowanie, również na gruncie umów o roboty budowlane (m. in. uchwała Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 29 września 2009 r., sygn. akt III CZP 41/09, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2008 r., sygn. akt III CSK 184/08 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2007 r., sygn. akt V CSK 63/07).

Wszystkie zgromadzone w materiale dowodowym dokumenty w swojej treści wprost wskazują na ryczałtowy charakter wynagrodzenia – takie zapisy znalazły się nie tylko w SIWZ, ofercie wykonania, ale również bezpośrednio w umowie. Nie ulega oczywiście wątpliwości, że wynagrodzenie za wykonanie zamówienia zostało wyliczone na podstawie przedmiaru robót. Świadczy o tym, znajdujące się w SIWZ zobowiązanie startujących w przetargu do złożenia kosztorysu ofertowego i załączenie takiego dokumentu do oferty powódki, a także tożsamość kwot, widniejących w kosztorysie ofertowym, ofercie i finalnie umowie. Niemniej jednak, należy podkreślić, że wynagrodzenie należne powódce nie miało charakteru ryczałtowego. Sąd podziela przytoczony przez pozwaną, ugruntowany w doktrynie pogląd, że podstawą dokonania ustaleń dotyczących wysokości wynagrodzenia ryczałtowego może być zastosowanie metody określania wynagrodzenia kosztorysowego, a o charakterze wynagrodzenia przesądzi jego oznaczenie w umowie jako wynagrodzenia ryczałtowego, a także brak w tej umowie odwołania się do metod (podstaw) ustalania przyjętego wynagrodzenia. Sąd orzekający zgadza się również z argumentacją zaprezentowaną w wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 6 marca 2001 r., sygn. akt I ACa 1147/00, z której wynika, że jeżeli za wykonane dzieło strony ustaliły wynagrodzenie ryczałtowe, dołączenie przez wykonawcę do umowy kosztorysu nie ma znaczenia, a dokument ów uznać należy jedynie za uzasadniający merytorycznie oferowaną przez przyjmującego zamówienie (wykonawcę) kwotę wynagrodzenia ryczałtowego.

Następnie, odnosząc się do zarzutu strony pozwanej, że nie zleciła powódce prac dodatkowych, to zdaniem Sądu istotnie nie doszło między stronami do zawarcia umowy, obejmującej dodatkowe roboty budowlane. Zgodnie z art. 67 ust. 1 pkt 5 ustawy Prawo zamówień publicznych zamawiający może udzielić zamówienia z wolnej ręki w przypadku udzielania dotychczasowemu wykonawcy usług lub robót budowlanych zamówień dodatkowych, nieobjętych zamówieniem podstawowym i nieprzekraczających łącznie 50% wartości realizowanego zamówienia, niezbędnych do jego prawidłowego wykonania, których wykonanie stało się konieczne na skutek sytuacji niemożliwej wcześniej do przewidzenia. Jak słusznie wskazuje strona pozwana zawarcie takiej umowy powinno nastąpić w formie pisemnej pod rygorem nieważności. W ocenie Sądu, o tyle o ile można by spierać się co do zachowania bądź niezachowania formy pisemnej – wszakże sporządzona została notatka służbowa określająca zakres robót i podpisana przez inspektora nadzoru, to z całą pewnością inwestor nadzoru nie był osobą upoważnioną do reprezentowania pozwanej spółki w zakresie podpisywania umów. Takie uprawnienia nie wynikają ani z SIWZ, ani z umowy o roboty budowlane. Również zakres obowiązków i uprawnień inspektora nadzoru, wynikający z ustawy Prawo budowlane nie obejmuje kompetencji do podpisywania umów na dodatkowe prace w imieniu inwestora. Wobec powyższego należało przyjąć, że nie została skutecznie zawarta umowa na roboty dodatkowe.

W związku z ustaleniem przez Sąd, że wynagrodzenie miało charakter ryczałtowy, koniecznym było rozpatrzenie czy doszło do ziszczenia się przesłanek z art. 632 § 2 k. c. Podstawowym warunkiem dokonania obniżenia wynagrodzenia ryczałtowego na tej podstawie jest zmiana stosunków, której nie można było przewidzieć. Istotna zmiana stosunków w rozumieniu art. 632 § 2 k.c. dotyczy wyłącznie zdarzenia zewnętrznego, niezależnego od stron, którego nie były one w stanie obiektywnie przewidzieć w dacie zawarcia umowy. Słownik języka polskiego definiuje zmianę jako fakt, że coś staje się inne niż dotychczas. Wynika z tego, że dokonanie się zmiany oznacza powstanie nowego stanu rzeczy, a nie dowiedzenie się o okolicznościach, które miały już miejsce, a o których strony nie miały wiedzy. Wobec powyższego w ocenie Sądu nie można zakwalifikować jako zmiany stosunków dowiedzenie się przez strony sporu o złej kondycji kanalizacji deszczowej lub że ziemia, którą przysypane były ściany nie będzie nadawała się do dalszego użytku. Taki stan rzeczy istniał bowiem w momencie podpisywania umowy i nie uległ od tego momentu zmianie. Nadto art. 632 § 2 k. c. nie znajdzie w niniejszej sprawie zastosowania z jeszcze jednego powodu. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 lutego 2013 r., sygn. akt IV CSK 354/12, przepis art. 632 § 2 kc dotyczy wyłącznie podwyższenia ryczałtu w razie zaistnienia przesłanek materialnoprawnych w stosunku do uzgodnionego przez strony wynagrodzenia za przedmiot robót objętych umową. Nie może natomiast znaleźć zastosowania w stosunku do robót budowlanych nie objętych zakresem umowy. W tej części stron nie łączył bowiem stosunek umowny z uzgodnionym wynagrodzeniem ryczałtowym, który miałby być zmodyfikowany przez sąd na podstawie art. 632 § 2 k.c. poprzez podwyższenie ryczałtu. W związku z powyższym, wobec ustalenia, że strony nie zawarły skutecznie umowy na wykonanie robót budowlanych pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy znajdzie w niniejszej sprawie zastosowanie. Wyżej przedstawiona argumentacja prowadzi do wniosku, że na gruncie zaistniałego stanu faktycznego nie jest możliwe podwyższenie przez Sąd wynagrodzenia ryczałtowego na podstawie art. 632 § 2 k. c.

Niemniej jednak, zdaniem Sądu, wszystkie wskazane powyżej okoliczności – ryczałtowy charakter wynagrodzenia, niezawarcie umowy na roboty dodatkowe oraz brak zaistnienia przesłanek do zastosowania art. 632 § 2 k. c. nie oznaczają, że roszczenie powódki jest niezasadne. Ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika, że niewątpliwie inspektor nadzoru Poczty zlecał stronie powodowej wykonanie prac dodatkowych, nieobjętych przedmiotem umowy, wiedział że powódka prace te wykonuje i akceptował je, a nadto wykonanie tych prac było niezbędne do prawidłowego wykonania umowy, której bez ich wykonana nie można było zrealizować.

Z tych względów Sąd uznał, że roszczenie powódki dochodzone niniejszym pozwem należało ocenić przez pryzmat przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, albowiem za wykonane przez powódkę roboty dodatkowe należy jej się dodatkowe wynagrodzenie odpowiadające rzeczywistej ich wartości, w sytuacji gdy nie zostały one objęte wynagrodzeniem ryczałtowym, określonej w zawartej przez strony umowie. Zgodnie z art. 405 k. c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Stosownie zaś do art. 410 k. c. przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego. Świadczenie ma charakter nienależnego wówczas, gdy ten, kto jest spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Możliwość dochodzenia przez wykonawcę robót budowlanych równowartości tych robót na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu w wypadku braku umowy o roboty budowlane albo jej nieważności jest ugruntowana w orzecznictwie (wyrok SN z dnia 02 lutego 2011 r., sygn. akt II CSK 414/10 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 07 listopada 2007 r., sygn. akt II CSK 344/07). Zgodnie z utrwalonymi poglądami doktryny i orzecznictwa (m. in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 marca 2014 r., sygn. akt III CSK 156/13, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 marca 2014 r., sygn. akt I CSK 274/13 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2008 r., sygn. akt II CSK 524/07) przyjęcie przez sąd innej podstawy prawnej niż wskazana przez powoda nie stanowi wyjścia poza granice żądania, określone art. 321 k. p. c. Powołanie przez powoda podstawy faktycznej żądania, która może być kwalifikowana według różnych podstaw prawnych, uzasadnia rozważenie przez sąd każdej z nich przy rozpoznaniu sprawy, a zastosowanie jednej z nich, choćby odmiennej od tej, którą podał powód, nie uzasadnia zarzutu naruszenia art. 321 § 1 k. p. c.

Wobec tego należało rozstrzygnąć czy wykonane przez powódkę prace były pracami dodatkowymi, czy też mieściły się w zakresie prac przewidzianych umową łączącą strony. W tym zakresie należy odwołać się do treści umowy. W niniejszej sprawie o tym, co mieści się w ramach obowiązków powódki, wyznaczonych umową, decyduje książka przedmiarów, skoro w umowie wyraźnie wskazano§ 1 ust. 2 wskazano, że zakres robót określa przedmiar robót i oferta. Jeśli zatem jakieś prace nie zostały wskazane w przedmiarze, to nie można ich uznać za mieszczące się w zakresie zobowiązania pierwotnego powódki. O tym, co w przedmiarze robót nie było ujęte, przesądziła opinia biegłego, który kierując się wiedza specjalistyczną wskazał, które prace wskazane w notatkach są pracami, wymienionymi jednocześnie w przedmiarze, a które nie. Nie ma też podstaw do przyjęcia, że prace w zakresie kanalizacji deszczowej powódka zdecydowała się wykonać zamiast prac objętych przedmiarem. W przedmiarze bowiem wskazano wyłącznie ręczne czyszczenie studzienek i przykanalików oraz podłączanie odwodnienia liniowego, a powódka wyceniła te prace na kilkaset złotych. Tymczasem położono od początku całą instalację, łącznie z rurami w ziemi, zatem nawet dla laika oczywistym jest, że nie są to „prace zamienne”.

Aby można było uznać świadczenie za nienależne i dochodzić jego zwrotu na podstawie wskazanego przepisu świadczenie takie spełniać musi dwie przesłanki: nieistnienia zobowiązania oraz błędnego przekonania dłużnika o istnieniu podstawy świadczenia.

W niniejszej sprawie powódka świadczyła będąc przekonaną (utwierdzoną w przekonaniu przez zachowanie inspektora nadzoru), że prace te zostaną potraktowane jako prace dodatkowe (a zatem, że zostanie zawarta umowa określająca wynagrodzenie za te prace). Jednocześnie z uwagi na konieczność wykonania prac w terminie nie mogła zwlekać z oczekiwaniem na złożenie oświadczeń woli przez osoby kompetentne w strukturze pozwanego. Zachodzi zatem przesłanka o której mowa w art. 410 §2 k.c. (zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty).

W ustalonym stanie faktycznym niewątpliwie ziściły się przesłanki nienależnego świadczenia. Przyczyn wzbogacenia się strony pozwanej należy upatrywać w fakcie, że pozwana nie poniosła kosztów związanych z wykonaniem pewnych prac, jakie zostały wykonane w ramach robót budowlanych w Urzędzie Pocztowym (...) przy ul. (...), a które były niezbędne do prawidłowego i kompleksowego wykonania tej inwestycji. Bezpodstawne wzbogacenie zachodzi, gdy bez podstawy prawnej dochodzi do uzyskania korzyści majątkowej kosztem innej osoby oraz że zubożenie i wzbogacenie są wynikiem tego samego zdarzenia. Jak już wykazano wcześniej, i jak wskazywała w toku procesu strona pozwana nie została zawarta skutecznie umowa na dodatkowe roboty budowlane, wobec czego należy wnioskować, że zostały one wykonane pomimo nieistnienia między stronami stosunku zobowiązaniowego w tym zakresie, a zatem bez podstawy prawnej.

Wartość prac wykonanych przez powódkę, a nie mieszczących się w ramach umowy, ustalono na podstawie opinii biegłego.

Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U.2011.177.1054 j.t. ze zm.) przez świadczenie usług, o którym mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 (odpłatne świadczenie usług), rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7, w tym również przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych, bez względu na formę, w jakiej dokonano czynności prawnej; zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji; świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa.

Z treści przywołanego unormowania wynika, że pojęcie świadczenia usług w prawie podatkowym rozumiane jest bardzo szeroko i nie obejmuje wyłącznie działań podatnika mających za podstawę skutecznie zawartą umowę ale także takie świadczenia, co do których doszło do ich faktycznego przyjęcia i wykorzystania zgodnie z gospodarczym przeznaczeniem. Taka sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie, skoro powódka spełniła świadczenie w uzgodnieniu z pracownikami pozwanego, a następnie doszło do odmowy zawarcia umowy przez osoby upoważnione do składania oświadczeń woli w imieniu tego podmiotu. Uznać więc należało, że obowiązek zwrotu nienależnego świadczenia obejmuje również równowartość podatku VAT.

Na podstawie art. 481 k. c. Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powódki ustawowe odsetki. Roszczenie o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia staje się wymagalne z chwilą wezwania do zapłaty (art. 455 k.c.), a faktura może spełniać rolę takiego wezwania. Jako datę początkową, od której biegną odsetki za opóźnienie od zasądzonej kwoty Sąd przyjął, zgodnie z żądaniem pozwu, datę terminu płatności określoną w fakturze. Termin płatności faktury został oznaczony na 21 dni. Data 14 stycznia 2013 roku wskazana na piśmie pozwanej, wraz z którym odesłano przedmiotową fakturę, prowadzi do wniosku, że od tego dnia należy liczyć 21 dniowy termin. Wobec powyższego roszczenie winno być spełnione najpóźniej 4 lutego 2013 r., zatem odsetki należą się powódce od dnia 5 lutego 2013 r.

Wartość wykonanych prac dodatkowych została wyceniona przez biegłego na kwotę 32.042,48 złotych. Wobec rozbieżności pomiędzy kwotą wskazaną w opinii, a kwotą wyliczoną przez pozwaną i stanowiącą przedmiot żądania, powódka cofnęła powództwo w zakresie różnicy między tymi kwotami i zrzekła się roszczenia w tym zakresie (3.071,03 złotych). W związku z powyższym w punkcie drugim wyroku należało w tej części umorzyć postępowanie.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 98 k. p. c., zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Niniejszą sprawę powódka wygrała w 91 %. Zgodnie z art. 100 k. p. c. w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. Sąd może jednak włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania albo gdy określenie należnej mu sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub oceny sądu. W ocenie Sądu zasady słuszności oraz zasady współżycia społecznego nakazują obciążyć pozwaną całością kosztów poniesionych przez powódkę. Żądanie pozwu zostało zmodyfikowane przez powódkę po uzyskaniu opinii biegłego w zakresie wartości prac dodatkowych. Sąd doszedł do przekonania, że różnica pomiędzy kwotą pierwotnie wskazaną w pozwie, a kwotą wskazaną przez biegłego nie wynika ze złej woli powódki – wynika to między innymi z faktu, że wartości te różnią się w zasadzie nieznacznie, a powódka zaakceptowała wyliczenia biegłego, nie kwestionując ich w żaden sposób. W ocenie Sądu w niniejszym postępowaniu powódka co do zasady miała rację w całości – Sąd przychylił się bowiem do jej twierdzeń o przysługiwaniu jej roszczenia o wynagrodzenie za roboty dodatkowe w całości. Zdaniem Sądu na gruncie niniejszej sprawy wysokość tego wynagrodzenia w kontekście zwrotu kosztów procesu ma znaczenie drugorzędne. Dlatego też pozwana stosownie do zasad przewidzianych w art. 98 k. p. c. winna zwrócić powódce koszty procesu, na które złożyły się: koszty zastępstwa procesowego w wysokości 2.400 zł, opłata skarbowej od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł, opłata od pozwu w kwocie 1.756 złotych oraz zaliczka na poczet wynagrodzenia biegłego w wysokości 1.000 złotych. Wysokość kosztów zastępstwa procesowego została określona zgodnie z rozporządzenia § 6 Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

Mając na uwadze powyższe orzeczono jak w punkcie trzecim sentencji wyroku.

Rozstrzygnięcie z punktu czwartego sentencji oparte zostało na treści art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach w sprawach cywilnych, zgodnie z którym kosztami sądowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić, sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji obciąży przeciwnika, jeżeli istnieją do tego podstawy, przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowiązujących przy zwrocie kosztów procesu. Wynagrodzenie biegłego w niniejszej sprawie wynosiło 3.307,33 złotych. Powódka zobowiązana była jedynie do wpłacenia 1.000 złotych tytułem zaliczki na wynagrodzenie biegłego, co też uczyniła. Pozostała kwota została uiszczona przez Skarb Państwa Sąd Rejonowy Szczecin – Centrum w Szczecinie.

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)

3.  (...)