Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

K. F. została oskarzona o to, że w okresie od maja 2014 roku do czerwca 2015 roku w Ł., uporczywie uchylała się od wykonywania ciążącego na niej z mocy ustawy i orzeczenia sądowego, obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie córki Z. D., alimentów w kwocie 600 zł miesięcznie, czym naraziła ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych,

tj. o czyn z art. 209 § 1 k.k.,

Wyrokiem z dnia 24 marca 2016 roku o sygn. akt V K 1172/15 Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi:

1.  oskarżoną K. F. uznał za winną popełnienia zarzucanego jej czynu,
z tą zmianą, że przyjął, iż czynem swym wyczerpała dyspozycję art. 4 § 1 k.k. w zw. z art. 209 § 1 k.k. w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 lipca 2015 roku i za to na podstawie art. 4 § 1 k.k. w zw. z art. 209 § 1 k.k. w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 lipca 2015 roku wymierzył oskarżonej karę 6 miesięcy pozbawienia wolności;

2.  na podstawie art. 4 § 1 k.k. w zw. z art. 69 § 1 k.k. i art. 70 § 1 pkt 1 k.k. w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 lipca 2015 roku wykonanie orzeczonej wobec oskarżonej K. F. w pkt 1. kary pozbawienia wolności warunkowo zawiesił na okres 2 lat próby;

3.  na podstawie art. 4 § 1 k.k. w zw. z art. 71 § 1 k.k. wymierzył oskarżonej K. F. karę grzywny w wymiarze 60 stawek dziennych po 10 złotych każda,

4.  zasądził od oskarżonej na rzecz Skarbu Państwa kwotę 160 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu.

Apelację od powyższego wyroku wniósł prokurator, który na podstawie art. 425 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 444 k.p.k. i art. 447 § 2 k.p.k. zaskarżył orzeczenie w części dotyczącej orzeczenia o karze na niekorzyść oskarżonej.

Na podstawie art. 427 § 2 k.p.k. oraz art. 438 pkt 3 k.p.k. powyższemu wyrokowi prokurator zarzucił błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, mający wpływ na jego treść, a polegający na bezzasadnym przyjęciu, iż warunkowe zawieszenie wykonania kary wobec oskarżonej K. F. jest wystarczające dla osiągnięcia wobec oskarżonej celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa, podczas gdy postawa oskarżonej, fakt uporczywego uchylania się od obowiązku alimentacyjnego, pomimo toczących się postępowań karnych, wskazuje, iż warunkowe zawieszenie kary nie wypełnia celów zapobiegawczych i wychowawczych wobec oskarżonego oraz w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.

Na podstawie art. 427 § 1 k.p.k. oraz art. 437 § 1 i 2 k.p.k. oraz art. 456 k.p.k. prokurator wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez orzeczenie wobec oskarżonej K. F. za przypisane jej przestępstwo kary 6 miesięcy pozbawienia wolności.

Na etapie postępowania międzyinstancyjnego do Sądu Rejonowego dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi, który wydawał wyrok w niniejszej sprawie, wpłynęło pismo oskarżonej, z którego wynika, iż sprawa została rozpoznana pod nieobecność oskarżonej K. F., a o żadnej z czynności nie została zawiadomiona ani oskarżona, ani ustanowiony dla niej obrońca z urzędu. Oskarżona wskazała, iż o zapadnięciu wobec niej wyroku skazującego dowiedziała dopiero wskutek doręczenia jej odpisu apelacji prokuratora, a ostatnimi czynnościami jej obrońcy w niniejszej sprawie były złożone przez niego wnioski dowodowe w postępowaniu przygotowawczym.

Na rozprawie odwoławczej w dniu 19 sierpnia 2016 roku prokurator poparł wniesioną apelację, z tym że z uwagi na fakt, iż w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji nie uczestniczył wyznaczony obrońca oskarżonej K. F. z urzędu, zmodyfikował treść środka zaskarżenia wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji. Obrońca oskarżonej przyłączył się do stanowiska prokuratora.

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył, co następuje:

Wniosek prokuratora złożony na rozprawie odwoławczej o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania jest zasadny.

Wobec uchybień sądu pierwszej instancji dotyczących naruszenia jednej z podstawowych zasad procesu karnego jaką jest prawo do obrony (art. 6 k.p.k.), przedwczesnym okazało się rozstrzyganie tego, czy sąd dopuścił się również błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę skarżonego rozstrzygnięcia, który stał się przedmiotem zarzutu w apelacji wniesionej przez prokuratora.

Prawo do obrony w procesie karnym, które wynika także z traktatów międzynarodowych, i znajduje swój wyraz w fundamentalnej zasadzie procesu karnego zawartej w art. 6 k.p.k., obejmuje zarówno prawo do osobistej obecności w trakcie przeprowadzanych czynności procesowych, w tym zwłaszcza do obecności w trakcie rozprawy, jak i prawo do korzystania z pomocy obrońcy i to zarówno w toku postępowania przed sądem pierwszej instancji, jak i w trakcie rozprawy odwoławczej. (vide: Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 11 lutego 2015 r. I ACa 861/14, LEX nr 1667541)

Tymczasem niezależnie od zarzutu podniesionego we wniesionej na niekorzyść oskarżonej K. F. apelacji prokuratora, sąd odwoławczy z urzędu dostrzegł, iż w niniejszej sprawie doszło do rażącego naruszenia przepisów prawa procesowego w postaci naruszenia statuowanego w art. 6 k.p.k. prawa do obrony oskarżonej K. F. w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji.

Zarządzeniem z dnia 11 stycznia 2016 roku wyznaczono termin rozprawy w sprawie przeciwko oskarżonej K. F. na dzień 11 lutego 2016 roku oraz zarządzono zawiadomić o terminie oskarżoną. Zawiadomienie to wysłano na prawidłowy, znajdujący się w aktach sprawy adres, nie zostało ono jednak odebrane przez oskarżoną K. F., pomimo dwukrotnego awizowania. Wobec dwukrotnego awizowania – zawiadomienie uznano za doręczone prawidłowo, w protokole rozprawy z dnia 11 lutego 2016 roku stwierdzono, że obecność oskarżonej jest nieobowiązkowa. Stało się to podstawą do przeprowadzenia rozprawy pod nieobecność oskarżonej K. F. i skazania jej wyrokiem wydanym w dniu 24 marca 2016. Odpis tego wyroku wysłany na znajdujący się w aktach sprawy adres oskarżonej, również nie został odebrany, a wobec tego, że przesyłka ta nie została podjęta w terminie – uznano ją za doręczoną w sposób zastępczy.

Z akt niniejszej sprawy wynika jednakże, iż w postępowaniu przygotowawczym oskarżonej K. F. wyznaczono obrońcę z urzędu w osobie adwokata M. W. (zawiadomienie k. 91). Obrońca oskarżonej uczestniczył następnie w tym postępowaniu – o czym świadczy fakt, iż składał wnioski dowodowe (k. 110). Jednakże w przesłanym do sądu akcie oskarżenia prokurator wyraźnie wskazał, iż oskarżona nie posiada obrońcy (k. 3 akt sądowych). W konsekwencji, w zarządzeniu o wyznaczeniu rozprawy i zawiadomieniu uprawnionych do udziału w niej podmiotów nie zarządzono o zawiadomieniu obrońcy oskarżonej o terminie rozprawy, przez co nie uczestniczył on w całym toku postępowania przed sądem pierwszej instancji.

Stosownie do treści art. 374 § 1 k.p.k., oskarżona miała prawo brać udział w rozprawie. Przepis ten daje oskarżonej prawo do udziału w rozprawie lecz nie nakłada na nią takiego obowiązku. Oskarżona mogła stawić się na rozprawę osobiście, mogła również być reprezentowana przez wyznaczonego jej obrońcę z urzędu. Fakt, iż obrońca nie został powiadomiony ani o przesłaniu aktu oskarżenia do sądu, ani o terminie rozprawy przed sądem pierwszej instancji uniemożliwił mu reprezentowanie oskarżonej i obronę jej interesów. Obrońca oskarżonej zatem ani nie miał możliwości uzyskania wiedzy o terminie czynności procesowych ani tym bardziej nie mógł wyrazić swej woli co do uczestniczenia w niej osobiście i wypełnienia obowiązków obrończych.

W tym stanie rzeczy, wobec niezawiadomienia obrońcy oskarżonej K. F. o przesłaniu aktu oskarżenia do sądu oraz o terminie rozprawy, nie można uznać, że zachowane zostały jej gwarancje procesowe w zakresie wskazanych czynności, a w konsekwencji oskarżona pozbawiona została prawa do należytej obrony, które jest jednym z podstawowych uprawnień oskarżonego w toku postępowania karnego.

Nie przesądzając zatem ostatecznego sposobu rozstrzygnięcia, dostrzeżenie powyższego uchybienia, które mogło mieć wpływ na treść zapadłego rozstrzygnięcia, spowodowało konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku przez sąd odwoławczy i przekazania przedmiotowej sprawy do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji. Popełnione przez sąd meriti uchybienie, wymagające przeprowadzenia postępowania ponownie, nie mogło zostać naprawione w toku postępowania odwoławczego w niniejszej sprawie.

Wskazane uchybienie, mające charakter pierwotny wobec wywiedzionego w apelacji prokuratora zarzutu błędu w ustaleniach faktycznych, powoduje iż przedwczesnym byłoby jego rozpoznanie na obecnym etapie postępowania. Dlatego też rozpoznanie apelacji ograniczono do omówionych wyżej kwestii.

Z uwagi na powyższe okoliczności, Sąd Okręgowy w Łodzi, na podstawie art. 437 § 1 i 2 k.p.k. i art. 438 pkt 2 k.p.k. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi.

Przy ponownym rozpoznawaniu sprawy sąd rejonowy winien uwzględnić wymogi przewidziane w przepisach prawa materialnego i procesowego oraz szczegółowe uwagi poczynione w niniejszym uzasadnieniu. Wydanie merytorycznego orzeczenia co do sprawstwa i winy oskarżonej w zakresie zarzucanego jej czynu winien zaś poprzedzić poczynieniem stosownych ustaleń faktycznych oraz wnikliwą analizą i wszechstronną oceną całokształtu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, uwzględniającą wszystkie okoliczności sprawy, istotne dla rozstrzygnięcia kwestii natury zarówno faktycznej jak i prawnej.

Z uwagi na fakt, że oskarżona korzystała z pomocy obrońcy z urzędu w postępowaniu przed sądem odwoławczym, Sąd Okręgowy w Łodzi na podstawie Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. z 2015r., poz. 1801) zasądził od Skarbu Państwa na rzecz adw. M. W. kwotę 516,60 złotych tytułem nieopłaconych kosztów pomocy prawnej udzielonej oskarżonej K. F. z urzędu w postępowaniu przed sądem drugiej instancji.