Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 grudnia 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział V Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 4 grudnia 2012 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa I. P.

przeciwko Skarbowi Państwa - Staroście Powiatu S.

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Słupsku

z dnia 28 czerwca 2012 r. sygn. akt I C 58/11

I  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 2 (drugim) w ten sposób, że zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 6.374 (sześć tysięcy trzysta siedemdziesiąt cztery) złote, jednocześnie oddalając powództwo w pozostałej części;

II  oddala apelację pozwanego;

III  zasądza od pozwanego na rzecz powódki kwotę 900 (dziewięćset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt V ACa 901/12

UZASADNIENIE

Powódka I. P. w pozwie z dnia 14 marca 2011 r. skierowanym przeciwko Skarbowi Państwa - Staroście Powiatu S. domagała się zapewnienia jej prawa do bezpłatnego użytkowania lokalu mieszkalnego o standardzie nie niższym niż zajmowany dotychczas, tj. pokoju z kuchnią oraz budynku lub pomieszczenia gospodarczego odpowiadającego ich dotychczasowej funkcji, ewentualnie zapłaty odszkodowania w wysokości 100.000 zł.

W piśmie procesowym z dnia 24 maja 2011 r. (k. 105 akt) powódka w miejsce dotychczasowego żądania wniosła o zasądzenie na jej rzecz od pozwanego łącznie kwoty 169.000 zł, w tym kwoty 120.000 zł odpowiadającej wartości lokalu mieszkalnego o powierzchni dotychczas zajmowanej przez nią oraz kwoty 49.000 zł tytułem wystosowanego w stosunku do niej roszczenia o zapłatę czynszu za bezumowne korzystanie z przedmiotowego lokalu.

Powyższej kwoty powódka domagała się tytułem wyrównania szkody, jaką poniosła na skutek wydania przez Kierownika Urzędu Rejonowego w S. w dniu 28 stycznia 1993 r. decyzji nr (...) z rażącym naruszeniem prawa. Na podstawie tej decyzji, E. P. przyznano prawo własności do całej nieruchomości położonej w miejscowości W. 7 - w sytuacji, gdy część tej nieruchomości na mocy decyzji Naczelnika Gminy O. z dnia 28 października 1974 r. przyznano w zamian za rentę w bezpłatne użytkowanie ojcu powódki M. J.. Powódce jako spadkobiercy M. J., która po śmierci ojca faktycznie władała tą nieruchomością, na podstawie art. 118 ust. 2a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 1991 r., Nr 7 póz. 24 z późn. zm.) przysługiwało prawo uzyskania nieodpłatnie działki gruntu oraz lokalu mieszkalnego i pomieszczeń gospodarczych z tytułu przekazania gospodarstwa rolnego Państwu przez jej ojca, w zakresie odpowiadającym uprawnieniom ojca.

Pozwany Skarb Państwa - Starosta Powiatu S., zastępowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa, w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa wskazując, iż powództwo jest przedwczesne, bowiem powódka nie wykazała, by wystąpiła z wnioskiem o przyznanie prawa własności działki, o którym mowa w art. 118 ust. 2a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników. O szkodzie w niniejszej sytuacji można byłoby mówić w sytuacji, gdyby wniosek powódki został załatwiony odmownie. Skoro więc powódka nigdy nie złożyła wniosku o przyznanie własności działki, to nie może domagać się naprawienia szkody.

Nadto pozwany zarzucił, iż powódka nie wykazała wysokości szkody.

Wyrokiem z dnia 28 czerwca 2012 r., zapadłym w sprawie o sygn. akt I C 58/11, Sąd Okręgowy w Słupsku:

1. zasądził od pozwanego Skarbu Państwa - Starosty Powiatu S. na rzecz powódki I. P. kwotę 94.452 zł (słownie: dziewięćdziesiąt cztery tysiące czterysta pięćdziesiąt dwa złote);

2. oddalił powództwo w pozostałej części;

3. zasądził od Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Słupsku na rzecz radcy prawnego P. P. kwotę 4.428 zł (cztery tysiące czterysta dwadzieścia osiem złotych) tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu.

Podjęte rozstrzygnięcie, Sąd Okręgowy uzasadnił w następujący sposób:

Na mocy decyzji Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w S. z dnia 26 kwietnia 1973 r., wydanej na podstawie art. l i 5 ustawy z dnia 24 stycznia 1968 r. o rentach i innych świadczeniach dla rolników przekazujących nieruchomości rolne na własność Państwa (Dz. U. Nr 3 poz. 15), na własność Państwa zostało przejęte gospodarstwo rolne wraz z budynkami o powierzchni ogólnej 9,37 ha, położone we wsi W. gmina O., powiat S., które przekazał M. P.. W zamian za przekazane gospodarstwo rolne M. P. otrzymał świadczenie pieniężne wypłacane wraz z rentą oraz przyznano mu prawo do bezpłatnego dożywotniego użytkowania działki o powierzchni l ha z parceli nr (...) we wsi W., a w budynku mieszkalnym przyznano mu na dożywocie dwa pokoje z kuchnią i korytarzem po prawej stronie od wejścia z podwórza oraz parnik z chlewem przylegającym do stajni od strony domu mieszkalnego i małą szopę położoną przy stodole.

Na mocy decyzji z dnia 28 października 1974 r. wydanej przez Naczelnika Gminy w O., na podstawie art. 9, 31, 32 i 33 ustawy z dnia 29 maja 1974 r. o przekazywaniu gospodarstw rolnych na własność Państwa za rentę [...] (Dz. U. Nr 21 poz. 118) na własność Państwa zostało przejęte gospodarstwo rolne o powierzchni 9,95 ha wraz z budynkami, stanowiące własność M. J., położone we wsi W., gmina O., powiat S..

Powyższe gospodarstwo rolne zostało przejęte w zamian za rentę. Nadto na mocy tejże decyzji przydzielono M. J. do bezpłatnego użytkowania pomieszczenia mieszkalne w budynku mieszkalnym w P.F.Z. we wsi W., nr budynku (...) - pokój z kuchnią i korytarzem po lewej stronie od wejścia z podwórza oraz część budynku gospodarczego położonego przy stodole. Ponadto wydzielono do bezpłatnego użytkowania działkę gruntu o powierzchni 0,50 ha z działki oznaczonej nr (...).

M. J. wraz z żoną A. i synem L. J. zajął zgodnie z decyzją Naczelnika (...)w O. połowę domu położonego w W. nr 7, drugą połowę domu zgodnie z decyzją Prezydium (...) (...) w S. zajął M. P. z żoną E.. Z budynków gospodarczych i działek gruntu J. i P. korzystali w sposób określony w wyżej wymienionych decyzjach.

Powódka I. P. zamieszkała razem z rodzicami A. i M. małżonkami J. i bratem L. w przydzielonym lokalu w W. pod adresem (...) wraz z mężem i dziećmi w 1975 r. Od tego czasu do chwili obecnej powódka zamieszkuje w tym lokalu i korzysta z budynku gospodarczego położonego w podwórzu tej posesji oraz z części działki oznaczonej nr (...), w takim samym zakresie, jak korzystali jej rodzice.

Matka powódki A. J. zmarła w dniu (...) r., a jej ojciec M. J. zmarł w dniu (...). Spadek po A. i M. J. na podstawie ustawy odziedziczyły dzieci: I. P., H. K., H. J. i L. J. w równych częściach po 1/4 części każde z nich.

M. P. zmarł w dniu (...) r.

Na mocy Decyzji nr (...)wydanej w dniu 28 stycznia 1993 r. przez Kierownika Urzędu Rejonowego w S., na podstawie art. 118 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. Nr 7 póz. 24, z późn. zm.), przeniesiono nieodpłatnie na rzecz E. P. (wdowy po M. P.) własność działki Skarbu Państwa oznaczonej geodezyjnie nr (...) o powierzchni 1,24 ha, na której usytuowane są zabudowania oraz 1,00 ha gruntu przeznaczonego do rolniczego użytkowania we wsi W., gmina U..

Na podstawie w/w Decyzji na wniosek Skarbu Państwa - Urzędu Rejonowego w S. w Sądzie Rejonowym w(...) została założona księga wieczysta Kw nr (...) dla działki zabudowanej nr (...) o powierzchni 1,24 ha, na położonej w miejscowości W. gmina U., w dziale II wpisano jako właściciela E. P..

Spadek po E. P., która zmarła(...) r., na podstawie ustawy nabył w całości syn F. P..

W dniu 13 lipca 2005 r. F. P. wystąpił przeciwko powódce I. P. z pozwem o eksmisję z nieruchomości położonej we wsi W. gmina U., obejmującej zabudowania - budynek mieszkalny i gospodarczy - oznaczone nr 7 oraz z działki gruntu nr (...) o powierzchni 1,24 ha, powołując się na tytuł własności do tejże nieruchomości.

W dniu 13 października 2005 r. powódka I. P. i jej mąż złożyli do Sądu Rejonowego w (...) wniosek o stwierdzenie zasiedzenia 1/2 niewydzielonej części nieruchomości zabudowanej położonej w W. gmina U., nr (...) dla której Sąd Rejonowy w Słupsku prowadzi księgę wieczystą Kw nr (...).

Prawomocnym postanowieniem wydanym przez Sąd Okręgowy w Słupsku w dniu 18 maja 2007 r. w sprawie VI Ca 154/07 powyższy wniosek został oddalony.

W dniu 20 czerwca 2006 r. F. P. sprzedał P. W. za cenę 60.000 zł prawo własności nieruchomości zabudowanej oznaczonej nr geodezyjnym działki (...), o powierzchni 1,24 ha, położonej w W. gmina U., objętej księgą wieczystą prowadzoną przez Sąd Rejonowy w (...) Kw nr (...). W dniu l sierpnia 2006 r. pomiędzy tymi stronami została zawarta umowa przeniesienia własności nieruchomości.

Nabywca przedmiotowej nieruchomości przystąpił do toczącego się procesu przeciwko I. P. o eksmisję w charakterze interwenienta ubocznego.

W dniu 28 czerwca 2007 r. P. W. wezwał I. i W. P. do natychmiastowego opuszczenia zajmowanej części nieruchomości położonej pod adresem (...) i opłacania czynszu za bezumowne korzystanie z części nieruchomości w wysokości 1.000 zł miesięcznie.

W dniu 21 stycznia 2008 r. Wójt Gminy U. wystąpił z wnioskiem do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w S. o stwierdzenie nieważności decyzji Kierownika Urzędu Rejonowego w S. z dnia 28 stycznia 1993 r. nr(...) w sprawie nieodpłatnego przekazania na własność pani E. P. całości działki siedliskowej zabudowanej, oznaczonej nr(...) w W., stanowiącej do momentu przekazania, własność Skarbu Państwa.

Na mocy Decyzji z dnia 4 lutego 2008 r., Nr (...), Samorządowe Kolegium Odwoławcze w S. odmówiło wszczęcia postępowania w tej sprawie z powodu braku interesu prawnego Gminy U. w żądaniu stwierdzenia nieważności decyzji Kierownika Urzędu Rejonowego w S. z dnia 28 stycznia 1993 r.

W dniu 4 kwietnia 2008 r. powódka I. P. wystąpiła z wnioskiem do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w S. o stwierdzenie nieważności decyzji Kierownika Urzędu Rejonowego w S. z dnia 28 stycznia 1993 r., nr (...). Na mocy Decyzji z dnia 7 maja 2008 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w S. nr SKO.(...) odmówiło wszczęcia postępowania w sprawie nieważności powołanej decyzji, wskazując, iż wnioskodawczyni I. P. nie ma legitymacji czynnej do wszczęcia postępowania w sprawie nieważności decyzji w przedmiocie przyznania Pani E. P. prawa własności zabudowanej działki nr (...) położonej w W..

Powódka wystąpiła z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie powyższej sprawy.

Decyzją z dnia 7 lipca 2008 r. wydaną w sprawie SKO.(...)Samorządowe Kolegium Odwoławcze w S. utrzymało w mocy decyzję SKO w S. z dnia 7 maja 2008 r., nr SKO.(...).

Powyższą decyzję w drodze skargi powódka zaskarżyła do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku, który wyrokiem z dnia 6 stycznia 2009 r. wydanym w sprawie II.(...) uchylił zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję z dnia 7 maja 2008 r.

Decyzją z dnia 28 stycznia 2010 r. wydaną w sprawie nr SKO.(...), Samorządowe Kolegium Odwoławcze w S. po rozpatrzeniu wniosku powódki o stwierdzenie nieważności decyzji Kierownika Urzędu Rejonowego w S. z dnia 28 stycznia 1993 r., nr G.II.(...) w sprawie przyznania E. P. prawa własności działki zabudowanej oraz gruntu do użytkowania z tytułu przekazania Państwu gospodarstwa rolnego w W., Gmina U. stwierdziła, iż powołana decyzja została wydana z rażącym naruszeniem prawa.

W uzasadnieniu tejże decyzji wyartykułowano, iż przedmiotowa decyzja, tj. decyzja Kierownika Urzędu Rejonowego w S. z dnia 28 stycznia 1993 r. posiada wady dające podstawę do stwierdzenia jej nieważności z przyczyn wymienionych w art. 156 § l pkt 2 kpa, tj. rażącego naruszenia prawa.

Z uwagi jednak na to, że decyzja ta wywołała nieodwracalne skutki prawne w postaci zbycia przedmiotowej nieruchomości w formie aktu notarialnego na rzecz osoby trzeciej - P. W., na podstawie art. 156 § 2 kpa Samorządowe Kolegium Odwoławcze ograniczyło się do stwierdzenia wydania jej z rażącym naruszeniem prawa.

Powódka złożyła wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w S. Decyzją nr SKO.(...) z dnia 21 kwietnia 2010 r. utrzymało w mocy wcześniejszą decyzję.

Powyższe rozstrzygnięcie Samorządowego Kolegium Odwoławczego w S. powódka zaskarżyła do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G., który wyrokiem z dnia 17 listopada 2010 r. wydanym w sprawie II (...)oddalił skargę powódki I. P. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w S. z dnia 21 kwietnia 2010 r., nr (...) w przedmiocie nieważności decyzji w sprawie przyznania prawa własności nieruchomości.

Prawomocnym wyrokiem z dnia 24 marca 2011 r. wydanym w sprawie IX (...) nakazał I. P. opuścić, opróżnić i wydać F. P. nieruchomość położoną w (...), stanowiącą działkę nr (...) o powierzchni 1,24 ha, zabudowaną budynkiem mieszkalnym i budynkami gospodarczymi, dla której Sąd Rejonowy w Słupsku prowadzi księgę wieczystą Kw (...). W pkt 2 wyroku Sąd orzekł, że pozwanej przysługuje prawo do lokalu socjalnego. W pkt 3 tegoż wyroku Sąd wstrzymał wykonanie opróżnienia powyższej nieruchomości do czasu złożenia przez Gminę U. oferty zawarcia z I. P. umowy najmu lokalu socjalnego.

Powódka I. P. nadal zamieszkuje w budynku położonym w (...) i korzysta z budynku gospodarczego położonego na podwórzu tej posesji, opłaca koszty związane z utrzymaniem tej nieruchomości, nie uiszcza i nie uiściła żadnej kwoty na rzecz P. W. z tytułu bezumownego korzystania z części przedmiotowej nieruchomości.

Pismem z dnia 26 sierpnia 2011 r. P. W. wystosował do powódki przedsądowe wezwanie do zapłaty, w którym wezwał ją do zapłaty kwoty 50.000 zł z tytułu bezumownego korzystania przez nią z części nieruchomości stanowiącej jego własność za okres od maja 2007 r. do lipca 2011 r., licząc po 1.000 zł za każdy miesiąc.

Rynkowa wartość części nieruchomości zabudowanej działki siedliskowej - położonej w W. nr 7, z której korzysta powódka, według stanu i cen z kwietnia 2008 r. wynosiła 95.814,24 zł, a według stanu z 2008 r. i cen z marca 2011 r. wynosi 86.136,48 zł.

Rynkowa wartość części nieruchomości zabudowanej przy uwzględnieniu wielkości nieruchomości gruntowej niezbędnej do korzystania przez powódkę z posadowionych budynków na działce siedliskowej położonej w W. nr 7 według stanu i cen z kwietnia 2008 r. wynosi 91.090,88 zł, a według stanu z 2008 r. i cen z marca 2010 r. wynosi 77.573,28 zł.

Przeciętna rynkowa stawka czynszu najmu za pomieszczenie mieszkalne, które zajmuje powódka w miejscowości (...), gmina U., uwzględniając stan techniczny przedmiotowego budynku w okresie od l maja 2007 r. do 30 marca 2012 r., wynosiła 230 zł za jeden miesiąc.

W tym stanie rzeczy, Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W ocenie Sądu a quo powództwo w znacznej części zasługiwało na uwzględnienie.

Przede wszystkim należy stwierdzić, iż wobec istnienia prawomocnej decyzji administracyjnej stwierdzającej, iż prawomocna decyzja wydana przez Kierownika Urzędu Rejonowego w S. z dnia 28 stycznia 1993 r. w sprawie (...), na podstawie której przeniesiono nieodpłatnie na rzecz E. P. własność działki Skarbu Państwa, nr działki (...), o powierzchni 1.24.00 ha, na której usytuowane są zabudowania oraz 1.00 ha gruntu przeznaczonego do rolniczego użytkowania we wsi W., gmina U. - została wydana z rażącym naruszeniem prawa powódka I. P. nabyła prawo do ubiegania się o odszkodowanie na podstawie art. 417(1) § 2 kc.

W świetle bowiem licznych postępowań zarówno sądowych, jak i toczących się w trybie postępowania administracyjnego - co szczegółowo zostało przedstawione w części pierwszej uzasadnienia - nie może budzić wątpliwości, że powódka w styczniu 1993 r. spełniała i nadal spełnia przesłanki, o których jest mowa w art. 118 ust. 2a ustawy z 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, tj. powódka jest zstępną osoby (córka M. J.), której przysługiwało prawo bezpłatnego dożywotniego użytkowania części pomieszczeń mieszkalnych w budynku mieszkalnym w (...) (pokój z kuchnią po lewej stronie) oraz część budynków gospodarczych oraz 0,50 ha z działki oznaczonej nr (...), a nadto powódka z przedmiotowej nieruchomości korzystała w sposób nieprzerwany od 1975 r. do chwili obecnej w zakresie uprawnień przysługujących osobie uprawnionej.

Zgodnie z treścią art. 118 ust. l i 2 wyżej powołanej ustawy, osobie, której przysługuje prawo użytkowania działki gruntu z tytułu przekazania gospodarstwa rolnego Państwu w myśl dotychczasowych przepisów, na jej wniosek przyznaje się nieodpłatnie własność tej działki (ust. 1). Takiej też osobie, której przysługiwało prawo do bezpłatnego korzystania z lokalu mieszkalnego i pomieszczeń gospodarczych, na jej wniosek przyznaje się nieodpłatnie własność działki obejmującej budynki, w których znajduje się ten lokal i te pomieszczenia, o powierzchni niezbędnej do korzystania z tych budynków.

Powyższy zapis stanowi o tym, że powódka nabyła uprawnienie zarówno w zakresie części działki obejmującej budynek gospodarczy i budynek mieszkalny, jak również w zakresie działki gruntu.

Zdaniem Sądu meriti uprawnienie do nabycia własności nieruchomości stanowiącej działkę dożywotnią, wynika wprost z ustawy, przy czym ustawa nie zakreśliła żadnej granicy czasowej do realizacji omawianego uprawnienia. Oznacza to, że osoba uprawniona, z takim wnioskiem, może wystąpić w każdym czasie. Decyzje wydawane na podstawie art. 118 ust. l, 2 i 2a w związku z art. 4 ustawy z 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników mają charakter deklaratoryjny, a więc jedynie potwierdzają nabyte z mocy prawa uprawnienie (tak też wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 6 listopada 2008 r., II SA /Gd492/08, Lex nr 579879).

Powódka na skutek decyzji Kierownika Urzędu Rejonowego w S. z 28 stycznia 1993 r., nr (...), a następnie zbycia przedmiotowej nieruchomości na rzecz osoby trzeciej, została pozbawiona możliwości realizacji tegoż uprawnienia. Winę za taki stan rzeczy ponosi Skarb Państwa, bo to na skutek decyzji podjętej przez organ Skarbu Państwa powódka straciła prawo do nabycia na własność części nieruchomości położonej w (...), a przekazanej w dożywotnie użytkowanie M. J. (ojcu powódki) na podstawie decyzji Naczelnika Gminy w O. z dnia 28 października 1974 r. Nie można więc czynić zarzutu powódce, co podnosi pozwany w odpowiedzi na pozew, że powódka nie nabyła przedmiotowego uprawnienia, gdyż nigdy nie składała jako osoba uprawniona wniosku o przyznanie prawa własności przedmiotowej nieruchomości. Powódka bowiem utraciła to prawo w związku z wydaniem niezgodnie z prawem decyzji administracyjnej.

W tym stanie rzeczy nie może budzić wątpliwości fakt – uznał Sąd I instancji - iż powódka nabyła prawo do ubiegania się o odszkodowanie od Skarbu Państwa na podstawie art. 417(1) § 2 kc, zgodnie z którym w przypadku wyrządzenia szkody przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem. Powódka okazała się ostatecznie decyzją administracyjną stwierdzającą, iż decyzją Kierownika Urzędu Rejonowego w S. z dnia 28 stycznia 1993 r., nr (...) została wydana z rażącym naruszeniem prawa.

Sąd a quo, ustalając wysokość należnego powódce z tego tytułu odszkodowania, uwzględniając treść art. 361 kc i art. 363 § 2 kc, przyznał jej odszkodowanie odpowiadające wartości rynkowej nieruchomości, co do której powódka utraciła możliwość uzyskania prawa własności, według stanu z 2008 r., kiedy to powódka podjęła działania zmierzające do uzyskania prawa własności do części przedmiotowej nieruchomości i według cen z daty ustalenia odszkodowania.

Z tego tytułu Sąd, kierując się opinią biegłego sądowego rzeczoznawcy majątkowego, przyznał powódce odszkodowanie w wysokości 86.136 zł (str. 21 opinii biegłej). Kwota ta została powiększona o kwotę 8.316 zł, odpowiadającą równowartości przeciętnego czynszu najmu lokalu mieszkalnego zajmowanego przez powódkę, a położonego w miejscowości (...) (str. 29 opinii) za okres ostatnich trzech lat..

Powódka wykazała bowiem, że obecny właściciel nieruchomości zażądał od niej zapłaty z tytułu korzystania przez nią z części nieruchomości, która stanowi obecnie jego własność. Co prawda powódka nie zapłaciła P. W. do tej pory żadnej kwoty z tego tytułu, to tym niemniej obowiązek taki na niej ciąży, a więc jest to strata, o której jest mowa w art. 361 § 2 kc. Z tym, że powódce przysługuje prawo do domagania się z tego tytułu odszkodowania na poziomie przeciętnych cen, a nie cen wygórowanych, jakich żąda od niej obecny właściciel P. W..

Ustalając wysokość należnego powódce odszkodowania Sąd meriti oparł się na opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego, który ustalił wartość przedmiotowej nieruchomości w oparciu o analizę miejscowego rynku nieruchomości, a nadto uwzględniła specyfikę tejże nieruchomości.

W ocenie Sądu niezasadny jest zarzut strony pozwanej, iż w opinii biegła winna była określić wielkość nieruchomości gruntowej niezbędnej do korzystania z posadowionych budynków i ustalenia wartości odszkodowania jako ekwiwalent za tak ustaloną powierzchnię (zarzuty - k. 187). Należy bowiem zwrócić uwagę, iż z opisu przedmiotowej nieruchomości wynika, iż jest to typowa działka siedliskowa zabudowana budynkiem mieszkalnym i budynkiem gospodarczym. Należy więc przyjąć, iż w celu prawidłowego korzystania z tej nieruchomości niezbędne było przyznanie powódce prawa do części działki siedliskowej bez konieczności wyodrębnienia nieruchomości niezbędnej do korzystania z posadowionych na niej budynków. Podkreślić również należy, że na podstawie decyzji Kierownika Urzędu Rejonowego w S. z dnia 28 stycznia 2013 r. E. P. uzyskała prawo do całej tej nieruchomości, bez wyodrębniania nieruchomości niezbędnej do korzystania z posadowionych budynków - co oznacza, że cała ta działka była niezbędna dla zapewnienia prawidłowego użytkowania budynków posadowionych na tej nieruchomości. Z tych też względów Sąd meriti oddalił wniosek pozwanego o sporządzenie dodatkowej opinii.

Sąd oddalił żądanie powódki ponad zasądzoną kwotę, uznając je za wygórowane.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu Sąd orzekł na podstawie § 2, § 3 w związku z § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 września 2002 r. w sprawie opłat czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

Powyższe rozstrzygnięcie zaskarżyły apelacją obie strony.

Powódka zaskarżyła wyrok w części oddalającej powództwo w pozostałym zakresie odnośnie kwoty w wysokości 6374 zł (pkt 2 sentencji) i zarzucając naruszenie art. 117 § 2 k.c. poprzez zasądzenie kwoty odszkodowania z tytułu zgłoszonego roszczenia o zapłatę czynszu najmu jedynie za okres ostatnich trzech lat, pomimo braku zgłoszenia przez stronę pozwaną zarzutu przedawnienia;

wniosła o:

1) zmianę zaskarżonego orzeczenia w części określonej w pkt 2 sentencji poprzez zasądzenie od pozwanego na jej rzecz kwoty w wysokości 6374 zł;

2) zasądzenie wynagrodzenia za wykonywanie czynności pełnomocnika z urzędu w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych, które nie zostały przez powódkę uiszczone ani w całości ani w części.

Pozwany zaskarżył wyrok w części uwzględniającej powództwo i zarzucając:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego, a to art. 6 ustawy z dnia 24 lutego 1989 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin oraz o zmianie ustawy o podatku rolnym (Dz. U. nr 10, póz. 53 z późn. zm.), poprzez przyjęcie, że powołany przepis gwarantował właścicielom budynku nieodpłatne przekazanie na ich rzecz tej samej, co do powierzchni, działki geodezyjnie wyodrębnionej, która była przedmiotem przekazania na rzecz Skarbu Państwa; podczas gdy przepis ten stanowi o nieodpłatnym przekazaniu na własność takiej działki gruntu, która co do zasady odpowiada powierzchni posadowionych na niej budynków,

2. naruszenie przepisów prawa materialnego, a to art. 118 ust. 2 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników z dnia 20 grudnia 1990 r. (Dz. U. 1991, Nr 7, poz. 24) poprzez przyjęcie, że powołany przepis dotyczy całej działki, na której posadowione są budynki, podczas gdy dotyczy on powierzchni niezbędnej do właściwego korzystania z budynków,

3. naruszenie przepisów prawa materialnego, a to art. 361 § l i 2 k.c. poprzez przyjęcie, że ustalona przez Sąd I instancji wysokość odszkodowania odpowiada wartości rynkowej nieruchomości, co do której powódka utraciła możliwość uzyskania prawa własności (s. 13 uzasadnienia skarżonego wyroku), podczas gdy pozwany wykazał, że poprzez oddalenie wniosku o przeprowadzenie opinii uzupełniającej nie ustalono wysokości szkody powódki,

4. naruszenie przepisów art. 227 kpc poprzez nieuwzględnienie wniosku o przeprowadzenie opinii uzupełniającej,

5. naruszenie przepisu art. 233 kpc. poprzez nieuwzględnienie zarzutów pozwanego wobec przedmiotowej opinii biegłego podczas gdy natura poczynionych zastrzeżeń dyskwalifikowała przedmiotową opinię w całości;

wniósł o uchylenie wskazanego wyroku w części uwzględniającej powództwo i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja powódki okazała się uzasadniona. Natomiast, apelacja pozwanego nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny, podziela i przyjmuje za swoje, wszystkie istotne dla rozstrzygnięcia, ustalenia Sądu pierwszej instancji oraz dokonaną ocenę prawną, o ile poniżej, nie uznał odmiennie.

1. Na wstępie, przypomnieć należy ugruntowaną w judykaturze regułę, a mianowicie, że w wypadku wyroku oddalającego apelację, (w przedmiotowej sprawie dotyczyło to apelacji pozwanego), wydanego na podstawie materiału zgromadzonego w postępowaniu w pierwszej instancji, sąd odwoławczy nie musi powtarzać dokonanych prawidłowo ustaleń; wystarczy stwierdzenie, że ustalenia sądu pierwszej instancji podziela i przyjmuje za własne. Konieczne jest jednak ustosunkowanie się do wszystkich zarzutów apelacji (por. wyrok SN z dnia 23.02.2006 r., II CSK 126/05, niepublikowany, zamieszczony w LEX nr 179973).

Przywołać także należy zasadę, według której Sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego; w granicach zaskarżenia bierze jednak z urzędu pod uwagę nieważność postępowania (por. uchwała składu 7 sędziów SN z dnia 31.01.2008 r., III CZP 49/07, opublikowana w OSNC 2008 z. 6 poz. 55).

W przedmiotowej sprawie nie występują okoliczności, które mogłyby świadczyć o nieważności postępowania.

Powódka sformułowała jeden zarzut naruszenia prawa materialnego. Z kolei, pozwany sformułował w apelacji pięć zarzutów, w tym trzy dotyczące naruszenia prawa materialnego oraz dwa zarzuty naruszenia prawa procesowego.

W ocenie Sądu Apelacyjnego trafny okazał się zarzut podniesiony przez powódkę, natomiast zarzuty pozwanego okazały się nieuzasadnione.

W przypadku pozwanego, w pierwszym rzędzie, należało się odnieść do zarzutów formalnych, bowiem, brak uchybień w tym zakresie, stwarzał dopiero możliwość dokonania oceny prawidłowości zastosowania norm prawa materialnego.

2. Chybiony okazał się zarzut naruszenia dyspozycji art. 227 k.p.c.

Po pierwsze, co do zasady, sam art. 227 k.p.c. nie może być podstawą skargi kasacyjnej (tu: apelacji) bez równoczesnego powołania uchybienia innym przepisom postępowania dowodowego (postanowienie SN z dnia 9.09.2011 r., I CSK 248/11, niepublikowane, zamieszczone w LEX nr 1043961).

Twierdzenie, że art. 227 k.p.c. został naruszony przez sąd rozpoznający sprawę ma rację bytu tylko w sytuacji, gdy wykazane zostanie, że sąd przeprowadził dowód na okoliczności niemające istotnego znaczenia w sprawie i ta wadliwość postępowania dowodowego mogła mieć wpływ na wynik sprawy, bądź gdy sąd odmówił przeprowadzenia dowodu na fakty mające istotne znaczenie w sprawie, wadliwie oceniając, iż nie mają one takiego charakteru (postanowienie SN z dnia 15.02.2012 r., I PK 130/11, niepublikowane, zamieszczone w LEX nr 1215258).

Po drugie, Sąd a quo formalnie oddalił wniosek pozwanego o sporządzenie dodatkowej opinii (k. 192 akt).

Zatem, aby móc skutecznie podważyć tę decyzję, pozwany musiałby wnieść do protokołu zastrzeżenie w trybie art. 162 k.p.c. Brak zastrzeżenia sprawił, że pozwany nie może się powoływać w apelacji na ewentualne uchybienie Sądu meriti. Nieobecność pozwanego na rozprawie, nie ma wpływu na powyższą ocenę. Nadto, biegła sądowa ustosunkowała się do zarzutów pozwanego i w ocenie Sądu Apelacyjnego przedstawione przez nią stanowisko okazało się przekonywujące. Poza tym, pozwany nie odniósł się w apelacji do tej wypowiedzi, a zatem uznać należało, że biegła udzieliła wyczerpującej i zadowalającej odpowiedzi na stawiane zarzuty. W takiej sytuacji, brak było również podstaw aby dowód taki przeprowadzić w postępowaniu odwoławczym.

W tym kontekście, nieuzasadniony okazał się także piąty z podniesionych zarzutów (k. 222 akt).

Gdy chodzi o zarzut naruszenia przepisu art. 233 § 1 k.p.c., a więc normy zakreślającej Sądowi granice oceny zebranego materiału dowodowego, to przypomnieć należy, że do jego naruszenia mogłoby dojść tylko wówczas, gdyby skarżący wykazał uchybienie podstawowym regułom służącym ocenie wiarygodności i mocy poszczególnych dowodów, tj. regułom logicznego myślenia, zasadzie doświadczenia życiowego i właściwego kojarzenia faktów (tak m.in. SN w wyroku z dnia 16.12.2005 r., III CK 314/05, niepublikowanym, zamieszczonym w LEX nr 172176).

Powyższą regułę, należy rozwinąć i rozumieć w ten sposób, że nawet, jeżeli na podstawie zebranego materiału dowodowego, można wywnioskować inną wersję wydarzeń, zgodną z twierdzeniami skarżącego, ale jednocześnie, wersji przyjętej przez Sąd I instancji nie można zarzucić rażącego naruszenia szeroko pojętych reguł inferencyjnych, to stanowisko skarżącego stanowić będzie tylko i wyłącznie polemikę ze słusznymi i prawidłowymi ustaleniami Sądu.

Ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego oraz dokonana przez ten Sąd ocena prawna tych okoliczności, w ocenie Sądu Apelacyjnego, nie wykroczyły poza granice swobodnej oceny dowodów, wyznaczonych dyspozycją art. 233 § 1 k.p.c.

W ocenie Sądu Apelacyjnego pozwany nie wykazał, że Sąd meriti dokonując oceny sporządzonej w sprawie opinii wykroczył poza granice swobodnej oceny dowodów. Tym bardziej, że pozwany nawiązuje w apelacji do zarzutów zawartych w jego piśmie z dnia 24 kwietnia 2012 r. (domagając się jednocześnie wyjaśnienia pewnych kwestii przez biegłą – k. 164 akt), bez uwzględnienia faktu, że biegła odniosła się do stawianych zarzutów (k. 189-191 akt).

3. Uznając zatem, że Sąd I instancji nie dopuścił się uchybień formalnych, należało odnieść się do podniesionych w apelacji zarzutów naruszenia prawa materialnego.

W sumie, wszystkie powyższe zarzuty (od 1 do 3 petitum apelacji), wymagają łącznego rozpoznania.

Punktem wyjścia w przedmiotowej sprawie winna być treść decyzji z dnia 28 października 1974 r. Na mocy tej decyzji zostało przejęte gospodarstwo rolne stanowiące własność M. J..

Istotne są okoliczności, że powyższe gospodarstwo rolne zostało przejęte w zamian za rentę. Nadto na mocy tejże decyzji przydzielono M. J. do bezpłatnego użytkowania pomieszczenia mieszkalne w budynku mieszkalnym w P.F.Z. we wsi W., nr budynku (...) - pokój z kuchnią i korytarzem po lewej stronie od wejścia z podwórza oraz część budynku gospodarczego położonego przy stodole. Ponadto wydzielono do bezpłatnego użytkowania działkę gruntu o powierzchni 0,50 ha z działki oznaczonej nr (...).

Innymi słowy M. J. uzyskał do bezpłatnego użytkowania mieszkanie oraz część budynku gospodarczego oraz wydzielono mu określoną działkę.

Zgodzić się należy z pozwanym, że art. 6 ustawy z dnia 24 lutego 1989 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin oraz o zmianie ustawy o podatku rolnym (Dz. U. Nr 10 poz. 53 ze zm.), formułował określone roszczenie, ale dla właścicieli budynków. Tymczasem, ani powódka, ani jej poprzednik prawny, nie mieli statusu właściciela. Bowiem, przysługiwało im tylko prawo do bezpłatnego użytkowania, zarówno mieszkania, jak i części budynku gospodarczego, a także wydzielonej działki.

Zatem, wskazany powyżej przepis prawa, nie mógł mieć zastosowania w okolicznościach rozpoznawanej sporawy.

Właściwą podstawę prawną stanowił art. 118 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jednolity Dz. U. Nr 50 z 2008 r. poz. 291 ze zm.).

W sumie, treść ust. 1 i 2 rzeczonej ustawy, nie zmieniła się na przestrzeni lat. Niewątpliwie, ust. 1 dotyczy możliwości uzyskania nieodpłatnie własności działki gruntu, a dyspozycja ust. 2 dotyczy możliwości uzyskania nieodpłatnie własności działki obejmującej budynki, w których znajdują się lokal (mieszkanie) i pomieszczenia gospodarskie, o powierzchni niezbędnej do korzystania z tych budynków.

Zatem, nawiązując do treści pierwotnej decyzji z dnia 28 października 1974 r., powódka – jako następca prawny M. J. uzyskała dwa odrębne roszczenia:

o przyznanie nieodpłatnie własności wydzielonej uprzednio działki (ust. 1 art. 118 cyt. ustawy),

o przyznanie nieodpłatnie własności działki obejmującej budynki, w których znajdują się lokal (mieszkanie) i pomieszczenia gospodarskie, o powierzchni niezbędnej do korzystania z tych budynków (ust. 2 art. 118 cyt. powyżej ustawy).

Innymi słowy, co umknęło pozwanemu, „wydzielona uprzednio działka” i działka o powierzchni niezbędnej do korzystania z budynków, to dwie odrębne części gruntu.

W rezultacie, Sąd a quo prawidłowo wywiódł, że powódka miała podstawę domagania się nieodpłatnego przyznania własności takiej części nieruchomości, jaka odpowiadała wielkości wynikającej z treści decyzji z dnia 28 października 1974 r.

W związku z tym, że w przedmiotowej sprawie zaistniała nieodwracalna sytuacja prawna, w wyniku której powódka utraciła prawo uzyskania własności, należało się jej odszkodowanie odpowiadające wartości nieruchomości, co do której utraciła ona możliwość uzyskania prawa własności.

W rezultacie, chybiony okazał się także zarzut naruszenia dyspozycji art. 361 § 1 i 2 k.c.

4. Z kolei, uzasadniona okazała się apelacja wywiedziona przez powódkę.

Istotnie, w aktualnym stanie prawnym, fakt przedawnienia roszczenia, Sąd orzekający uwzględnia jedynie w przypadku podniesienia stosownego zarzutu. Skoro, w niniejszej sprawie pozwany nie powołał się na przedawnienie, to słusznie powódka domagała się zasądzenia dalszej kwoty 6374 zł.

Pozwany nie złożył odpowiedzi na apelację powódki ani nie zajął stosownego stanowiska, zatem uznać należało, że zaakceptował on argumentację dotyczącą kwestii przedawnienia i wysokości dosądzonej kwoty.

W tym stanie rzeczy, Sąd Apelacyjny, orzekł, jak w punkcie I (pierwszym) sentencji, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., oddalając jednocześnie apelację pozwanego, jako bezzasadną, w punkcie II (drugim) sentencji, na podstawie art. 385 k.p.c.

Z kolei, o kosztach postępowania apelacyjnego, orzeczono na podstawie art. 108 § 1, 98 i 99 k.p.c. w zw. z § 2 ust. 1 i 2 w zw. z § 6 pkt 4 w zw. z § 12 ust. 1 pkt. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 z ze zm.).

Na koszty te składało się wynagrodzenie pełnomocnika powódki w kwocie 900 zł.