Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 sierpnia 2016 roku

Sąd Okręgowy w Gdańsku w XV Wydział Cywilny

w składzie następującym :

Przewodniczący: SSO Krzysztof Solecki

Protokolant: sekr. sąd. Izabela Węsiora

po rozpoznaniu w dniu 10 sierpnia 2016 roku w Gdańsku

na rozprawie

sprawy z powództwa M. M. (1)

przeciwko A. T.

o zapłatę

I.  Zasądza od pozwanej A. T. na rzecz powódki M. M. (1) kwotę 351.138,42 zł. (trzysta pięćdziesiąt jeden tysięcy sto trzydzieści osiem złotych 48/110) z odsetkami ustawowymi od dnia 24 sierpnia 2016r. do dnia zapłaty,

II.  oddala powództwo w pozostałym zakresie,

III.  ustala, że powódka ponosi koszty procesu w 73 %, a pozwana w 27 % i pozostawia ich szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu.

Sygn. akt XV C 1828/12

UZASADNIENIE

Powódka M. M. (1) domagała się zasądzenia od pozwanej A. T. z domu M. kwoty 1.293.873 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 4 sierpnia 2010 roku do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu powódka podała, że jest jedynym spadkobiercą ustawowym po zmarłej C. M. i dlatego przysługuje jej zachowek wynoszący połowę udziału spadkowego w tym wypadku liczonego od całości spadku.

Postanowieniem z dnia 20 lipca 2010r., sygn. akt XIII Ns 576/10 Sąd Rejonowy Gdańsk – Północ w Gdańsku stwierdził, że spadek po zmarłej C. M. nabyła na podstawie testamentu własnoręcznego w całości, wnuczka A. T..

Powódka przez całe życie mieszkała ze zmarłą w domu przy ul. (...) i z tego względu większość ruchomości w nim znajdujących się należy do niej. Pozwana od dłuższego czasu przebywa na stałe w Wielkiej Brytanii pozostając z powódką jedynie w sporadycznym kontakcie telefonicznym, A. T. nie poczuwa się zarówno do opieki nad matką, jak i przekazywania jej jakichkolwiek kwot na utrzymanie, konserwację oraz remont należącego do niej domu. Powódka w tym względzie została pozostawiona sama sobie, a ze względu na niską emeryturę wynoszącą 904,89 zł nie jest wstanie, bez zadłużania się, utrzymać domu. Taka sytuacja doprowadziła do powstania licznych zobowiązań pieniężnych, co następnie doprowadziło m.in. do odcięcia dopływu gazu zasilającego dom.

Powódka będąc w przeświadczeniu, iż jest właścicielką domu przy ulicy (...) przez wiele lat dokonywała na swój koszt remontów oraz modernizacji. Niniejszym pozwem dochodzi również zwrotu kosztów poniesionych na remont, modernizację domu oraz kosztów związanych z koniecznymi opłatami eksploatacyjnym związanymi z funkcjonowaniem domu oraz zapobieganiem jego degradacji oraz zniszczeniu.

Na kwotę objętą pozwem składa się:

-1.200.000 zł jako należny powódce zachowek po zmarłej spadkodawczyni (1/2 z liczona od wartości rynkowej nieruchomości wynoszącej 2.400.000zł);

- 93.873 zł jako kwota poczynionych przez powódkę nakładów koniecznych na nieruchomość.

Pozew k. 3-7

W odpowiedzi na pozew, pozwana A. T. uznała roszczenie powódki co do zasady z tytułu zachowku. Jednocześnie pozwana zakwestionowała w całości żądanie powódki dotyczące zasądzenia od pozwanej kwoty 93.383 zł tytułem zwrotu poczynionych przez powódkę nakładów koniecznych na nieruchomość.

Pozwana zaprzeczyła wszelkim twierdzeniom powódki podnoszonym w pozwie w szczególności dotyczącym stanu nieruchomości na dzień otwarcia spadku oraz wartości nieruchomości – działki gruntu zabudowanej budynkiem mieszkalnym, położonej w G.-O. ul. (...).

Odpowiedz na pozew k. 188-189

Pismem z dnia 31 grudnia 2013 roku powódka rozszerzyła powództwo o kwotę 19.186 zł oraz wniosła o zasądzenie odsetek:

- od dnia 30 kwietnia 2010r. z tytułu należnego powódce zachowku to jest od kwoty 1.200.000zł:

- od dnia 7 listopada 2012r. z tytuł nakładów poczynionych przez powódkę na nieruchomość położoną w G. przy ul. (...) to jest od kwoty 93.873 zł;

- od dnia 3 stycznia 2014r. z tytuł nakładów poczynionych przez powódkę na nieruchomość położoną w G. przy ul. (...) to jest od kwoty 19.186 zł.

W uzasadnieniu powódka, wskazała, że na kwotę 93.873 zł składają się kwoty z tytułu:

- nakładów konicznych związanych z remontem oraz modernizacją instalacji, w tym z instalacją centralnego ogrzewania;

- nakłady konieczne związane z modernizacją i utrzymaniem budynku;

- nakłady Konieczne związane z eksploatacją budynku;

Natomiast na roszczenie rozszerzonego powództwa o kwotę 19.186 zł, składają się koszty z tytułu:

- nakłady konieczne związane remontem oraz modernizacją instalacji w tym instalacją centralnego ogrzewania;

- nakłady konieczne związane z modernizacją i utrzymaniem budynku;

- nakłady konieczne związane z eksploatacją budynku;

Powódka finansowała nakłady na budynek ze swoich oszczędności oraz uzyskanej rekompensaty z tytułu pozostawienia nieruchomości poza obecnymi granicami Rzeczypospolitej Polskiej w łącznej wysokości 134.000 zł.

Pismo z dnia 31 grudnia 2013 roku k. 210-217

Kolejnym pismem z dnia 3 stycznia 2014 roku powódka rozszerzyła roszczenie z tytułu zwrotu nakładów koniecznych na nieruchomość L. B. w G. o kwotę 3.764,14 zł.

Pismo z dnia 3.01.2014 k. 306-311

Pozwana odnosząc się do rozszerzonego roszczenia powódki podtrzymała swoje stanowisko w sprawie tj. nie kwestionowała prawa do zachowku (kwestionując jedynie jego wysokość) i kwestionowała zasadność zwrotu nakładów koniecznych.

Pismo z dnia 13 lutego 2014 roku k. 415-416

Powódka kolejnymi pismami z dnia 19 sierpnia 2015 roku i 7 września 2015 roku rozszerzyła powództwo o kwoty 16.245 i 2.638 zł z tytułu pokrycia strat poniesionych przez powódkę w związku ze zniszczeniem mebli przez pozwana,

Pisma k. 825-830, 837-839

Sąd dokonał rozstrzygnięcia na podstawie następujących ustaleń faktycznych:

Postanowieniem z dnia 17 lutego 1981 roku Sąd Rejonowy w Gdańsku w sprawie II Ns 27/81 stwierdził, że spadek po J. M. zmarłym dnia 19 marca 1980 roku w G., nabyli:

- C. M. – żona

- M. M. (1) – córka

w ½ części spadku każda.

Okoliczność bezsporna, nadto potwierdzona dowodem:

⚫

Postanowienie k. 630

W dniu 13 listopada 1989 roku pomiędzy M. M. (1) a C. M. doszło do zawarcia umowy darowizny, na mocy której M. M. (1) darowała swój udział w wysokości ¼ części w prawie użytkowania wieczystego działki gruntu nr (...) obszaru 584m ² i prawie własności budynku o kubaturze 670 m ³ położonego w G. przy ul. (...) C. M. a C. M. powyższą nieruchomość przyjęła, będąc stanu wolnego.

Okoliczność bezsporna, nadto potwierdzona dowodem:

⚫

Umowa darowizny k. 631

C. S. M. posiadała jedno dziecko M. M. (1).

Okoliczność bezsporna, nadto potwierdzona dowodem:

⚫

Odpis skrócony aktu urodzenia k. 11

Decyzją z dnia 12 czerwca 2009 roku Wojewoda (...) potwierdził prawo do rekompensaty z tytułu pozostawienia przez S. S., J. M. i Z. S. nieruchomości na dawnych K. i zwaloryzowaną wartość pozostawionej nieruchomości określił na kwotę 1.346.816,75 zł zaś wysokość rekompensaty na 269.363,35 zł, z czego:

- C. M. przysługuje rekompensata w wysokości 67.340,84 zł

- M. M. (1) przysługuje rekompensata w wysokości 67.340,84 zł;

- P. S. 33.670,42 zł

- A. S. 33.670,42 zł;

- M. W. 33.670,42 zł.

Okoliczność bezsporna, nadto potwierdzona dowodem:

⚫

Decyzja k. 296-298

W dniu 19 sierpnia 2009 roku (...) wypłacił M. M. (1) zwaloryzowane świadczenie pieniężne na kwotę 67.475,52 zł zaś w dniu 20 sierpnia 2009 roku (...) wypłacił zwaloryzowane świadczenie w kwocie 67.475,52 zł C. M..

Okoliczność bezsporna, nadto potwierdzona dowodem:

⚫

Potwierdzenie wypłaty k. 298-299v

Postanowieniem z dnia 19 sierpnia 2009 roku w sprawie I Ns 16/09 Sąd Okręgowy w Gdańsku ubezwłasnowolnił całkowicie z powodu zaburzeń psychicznych uczestniczkę postępowania C. M. .

Powyższe postanowienie stało się prawomocne z dniem 15 września 2009 roku.

Okoliczność bezsporna, nadto potwierdzona dowodem:

⚫

Postanowienie k. 637

C. S. M. zmarła w dniu 22 listopada 2009 roku.

Okoliczność bezsporna, nadto potwierdzona dowodem:

⚫

Odpis skrócony aktu zgonu k. 10

Na dzień 22 listopada 2009 roku C. M. posiadała kilka niespłaconych zobowiązań z tytułu zaciągniętych kredytów i pożyczek w bankach. Zadłużenie to na dzień 22 listopada 2009 roku przedstawiało się następująco:

Okoliczność bezsporna, nadto potwierdzona dowodem:

⚫

Pisma z banków k. 695, 697, 702, 709, 711, 734 , 739,

W dniu 22 lutego 2010 roku w Kancelarii Notarialnej I. F. w G., doszło do poświadczenia dziedziczenia, gdzie notariusz potwierdziła, że M. M. (1) nabyła na podstawie ustawy spadek po C. M. w całości, z dobrodziejstwem inwentarza.

Okoliczność bezsporna, nadto potwierdzona dowodem:

⚫

Akt poświadczenia dziedziczenia k. 12-v

⚫

Protokół dziedziczenia k. 642-643

Na dzień 22 listopada 2009 roku wartość rynkowa nieruchomości przy ul. (...) w G. wynosiła 774.000 zł.

Dowód:

⚫

Operat szacunkowy k. 876-885

Postanowieniem z dnia 20 lipca 2010r., sygn. akt XIII Ns 576/10 Sąd Rejonowy Gdańsk – Północ w Gdańsku stwierdził, że spadek po zmarłej w dniu 22 listopada 2009 roku C. M., ostatnio zamieszkałej w G., nabyła na podstawie testamentu własnoręcznego z dnia 18 kwietnia 2007r., w całości, wnuczka A. T. (z d. M.).

Okoliczność bezsporna

Bezspornym jest, że A. T. wytoczyła przeciwko M. M. (1) powództwo o nakazanie opuszczenia nieruchomości położonej w G. przy ul. (...).

Ocena dowodów:

Ustalając stan faktyczny w niniejszej sprawie Sąd oparł się na załączonych do akt sprawy dokumentach, których autentyczność i prawdziwość nie była kwestionowana w toku procesu przez strony, ich prawdziwość i rzetelność nie budziła również wątpliwości Sądu, dlatego Sąd uznał je w całości za wiarygodne i uwzględnił dokonując rekonstrukcji istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności faktycznych.

W niniejszej sprawie, zaszła konieczność wyjaśnienia okoliczności sprawy w zakresie wymagającym wiadomości specjalnych, Sąd dopuścił więc dowód z opinii biegłego z zakresu wyceny nieruchomości w celu ustalenia wartości rynkowej nieruchomości położonej w G. przy ul. (...).

W ocenie Sądu biegli w tym w szczególności J. D. w sposób obszerny i wnikliwy dokonała analizy materiału dowodowego przez co opinia pisemna i uzupełniająca pisemna oraz dodatkowo uzupełniona podczas wyjaśnień biegłego na rozprawie, zasługuje na jej uznanie w całości. Biegła rzeczowo i przekonywująco odniosła się do zarzutów składanych do jej opinii, również logicznie uzasadniając jej założenia.

Sąd uznał zatem, że opinia została wykonana w sposób rzetelny i obiektywny, zgodnie z zasadami wiedzy fachowej i wymogami przewidzianymi w kodeksie postępowania cywilnego. Sąd nie posiada wiadomości specjalnych i nie jest w stanie merytorycznie kwestionować wniosków biegłego, jednakże opinia podlega ocenie sądu z punktu widzenia logiczności, fachowości, rzetelności ( por. wyrok. SN z 19.12.1990, I PR 148/90, OSP1991/11/300). W ocenie Sądu wnioski zawarte w opinii biegłego są uzasadnione logicznie i przekonujące dla osoby nie posiadającej wiadomości specjalnych. Nadto wnioski w niej zawarte zostały należycie umotywowane i nie budzą zastrzeżeń. Mając powyższe na uwadze Sąd oparł się na przedmiotowym środku dowodowym dokonując na jego podstawie rekonstrukcji stanu faktycznego w niniejszej sprawie.

Sąd dopuścił dowód z przesłuchania stron na okoliczność jak w pozwie i odpowiedzi na pozew. Sąd uznał zarówno zeznania złożone przez powódkę jak i pozwaną za wiarygodne, albowiem nie były one kwestionowana przez stronę przeciwną a nadto Sąd nie znalazł podstaw do ich negowania.

Podkreślić należy, że pozwana nie kwestionowała roszczenia powódki w zakresie zachowku co do zasady. Jedynie co do jego wysokości powstał spór, jednakże w tym zakresie Sąd korzystał z opinii biegłego specjalisty.

W pozostałym zakresie zeznania powódki są również prawdziwe, choć mocno subiektywne.

Podstawa prawna wyroku:

Powódka M. M. (1) w niniejszym postępowaniu dochodziła ochrony swoich roszczeń z dwóch tytułów tj. zachowku i poczynionych nakładów na nieruchomość położną w G. przy ul. (...).

Odnośnie roszczenia z tytułu zachowku:

Przechodząc do oceny prawnej żądania powódki wskazać należy, że na gruncie art. 991 § 1 i § 2 kc nie budzi wątpliwości zarówno legitymacja czynna jak i bierna stron, a także zasadność sformułowanego żądania. Art. 991 § 1 kc stanowi bowiem, iż zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek), zaś § 2 tegoż artykułu stanowi, że jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Okoliczność, iż powódka jest córką spadkodawczyni, po której na mocy testamentu całość spadku odziedziczyła pozwana, wynikała z prawomocnego orzeczenia sądu. Nadto nie zostało wykazane, aby powódka otrzymała należny jej zachowek w jakiejkolwiek postaci.

Spornym natomiast była wysokość należnego powódce zachowku, a co za tym idzie wartości masy spadkowej.

W tym stanie rzeczy uznać należy, że roszczenie powódki co do zasady jest uzasadnione.

W niniejszej sprawie źródłem roszczenia o zachowek jest sytuacja, w której spadkodawca sporządził testament pomijając w nim jedynego spadkobiercę, który byłby powołany do dziedziczenia z mocy ustawy.

W celu obliczenia zachowku konieczne są następujące operacje:

1) określenie udziału spadkowego stanowiącego, zgodnie z art. 922 kc podstawę obliczenia zachowku;

2) obliczenie wartość spadku;

3) ustalenie wartości darowizn doliczanych do spadku;

4) obliczenie samego zachowku przy zastosowaniu iloczynu, którego czynnikami są :

a) wyrażony ułamkiem udział spadkowy uprawnionego, wynikający z reguł dziedziczenia spadkowego,

- współczynnik 1/2 lub 2/3 wynikający z art. 991§1 kc

b) oraz czysta wartość spadku, powiększona o doliczalne darowizny

tj. Z= ˝ (2/3) x a x (b+c)

1. Udział spadkowy

W świetle okoliczności niniejszej sprawy nie budzi wątpliwości fakt, iż jedyną spadkobierczynią ustawową spadkodawczyni byłaby (...) M., która w całości odziedziczyłaby spadek po zmarłej matce (art. 931 § 1 k.c.). Dodać należy, iż spadkodawczyni w chwili śmierci była wdową.

2. Współczynnik wynikający z art. 991§1 kc

Ponieważ powódka nie wykazała w toku postępowania przed sądem, iż jest osobą trwale i całkowicie niezdolną do pracy, należny jej zachowek wynosi zatem 1/2 wartości udziału spadkowego, jaki by jej przypadał przy dziedziczeniu ustawowym.

3. Wartość spadku.

W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że ustalenie substratu zachowku jest wyliczeniem wartość spadku netto. Ustawodawca wskazuje jedynie, że przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów i poleceń, bierze się natomiast pod uwagę darowizny (art. 993kc). Istotnym jest, że pomijanie zapisów i poleceń ma zapobiegać ewentualnemu uszczupleniu przez spadkodawcę roszczeń z tytułu zachowku poprzez dyspozycje testamentowe inne, niż ustanowienie spadkobiercy. Ta sama idea nakazuje doliczanie dokonanych za życia spadkobiercy darowizn.

Generalną zasadą jest także, że przy obliczaniu zachowku należy uwzględniać wszelkie prawa wchodzące w skład spadku (art. 922kc), w tym wszystkie wierzytelności i długi, również takie, które wskutek otwarcia spadku wygasły przez konfuzję. Wierzytelność spadkodawcy zatem do spadkobiercy należy traktować jako niewygasłą, a długi spadkodawcy względem spadkobierców obniżają wartość spadku obliczaną dla potrzeb zachowku. ( vide: Bogudar Kardasiewicz, System Prawa Prywatnego, Tom 10, Prawo spadkowe str.869)

W dalszej kolejności należało obliczyć zatem tzw. substrat zachowku.

Zgodnie z art. 993 k.c. do 995 k.c. ustalenie zachowku wymaga określenia czystej wartości spadku. Czysta wartość spadku stanowi różnicę pomiędzy stanem czynnym spadku, czyli wartością wszystkich praw należących do spadku, według ich stanu z chwili otwarcia spadku, i cen z chwili orzekania o zachowku (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego - zasadę prawną - z dnia 26 marca 1985 r., III CZP 75/84, OSP 1988, nr 2, poz. 27), a stanem biernym spadku, czyli sumą długów spadkowych, z pominięciem jednak długów wynikających z zapisów i poleceń. Po określeniu czystej wartości spadku dolicza się do niej, dla ustalenia substratu zachowku, wartość darowizn dokonanych przez spadkodawcę, bez względu na to, czy były one uczynione na rzecz spadkobierców, uprawnionych do zachowku, czy też innych osób. Wartość przedmiotu darowizny na potrzeby doliczenia oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalenia zachowku (art. 995 k.c.). Z tych względów Sąd pominął wcześniejsza opinię biegłego z zakresu szacowania nieruchomości jako nieaktualną.

W niniejszej sprawie ustalono, że spadkodawczyni nie uczyniła żadnej darowizny.

W skład jej majątku wchodziła własność nieruchomości położona przy ul. (...) w G., która zgodnie z wyliczeniem biegłej na dzień 22 listopada 2009 roku wynosiła 774.000 zł.

Ponadto powódka miała liczne zobowiązania z tytułu zaciągniętych pożyczek i kredytów w bankach. Łącznie suma jej zobowiązań na dzień 22 listopada 2009 roku wynosiła 71.725,16 zł.. Dług spadkodawcy wynikający z obowiązku zwrotu zaciągniętego kredytu istniejący w chwili otwarcia spadku stanowi dług spadkowy w rozumieniu 922 § 1 i 3 k.c.

Uwzględniając powyższe, Sąd uznał, że substrat zachowku (tj. kwota stanowiąca podstawę obliczenia zachowku) po C. M. wynosi różnice pomiędzy wartością majątku spadkowego w kwocie 774.000 zł (wartość rynkowa nieruchomości) a wysokością długu spadkowego w kwocie 71.725,16 zł. z tytułu zaciągniętych kredytów, co daje kwotę 702.274,84 zł.

Obliczając następnie należny powódce zachowek, należało pomnożyć kwotę stanowiącą substrat zachowku i udział spadkowy. A zatem 702.274,,84 zł. x ½ wartości udziału, co daje kwotę 351.138,42 zł.

Mając powyższe na uwadze, Sąd na mocy art. 991 k.c. i następnych w pkt I wyroku zasądził od pozwanej A. T. na rzecz powódki M. M. (1) kwotę 351.138,42 zł tytułem zachowku wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 24 sierpnia 2016 roku do dnia zapłaty, oddalając w pozostałej części na mocy art. 991 k.c. i nast. a contrario, o czym Sąd orzekł w pkt II wyroku.

Odnośnie odsetek, Sąd zasądził odsetki ustawowe za opóźnienia od dnia wydania wyroku, zgodnie z art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 455 k.c.

Wskazać bowiem należy, że powódka domagała się wpierw odsetek od dnia 4 sierpnia 2010 roku a następnie od dnia 30 kwietnia 2010 roku tj. od dnia otwarcia testamentu.

W judykaturze Sądu Najwyższego i Sądów Apelacyjnych jak i doktrynie stanowisko w kwestii biegu odsetek od roszczenia o zachowek w istocie nie jest jednolite. Występują w nim co najmniej dwa stanowiska dotyczące określenia wymagalności świadczenia z tytułu zachowku.

Wedle pierwszego z tych stanowisk, roszczenie o zachowek jest roszczeniem bezterminowym i jego wymagalność należy ustalić w oparciu o regułę z art. 455 k.c. Nie jest tutaj właściwa, jako chwilą wymagalności tego roszczenia, ani data otwarcia spadku, ani też chwila ogłoszenia testamentu. Wedle tego stanowiska, odsetki ustawowe za opóźnienie należą się dopiero od daty wezwania zobowiązanego do zapłaty zachowku (patrz np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 23.03.2007 r., VI Ca 1285/06, Lex Polonica 1867204).

Drugie stanowisko podkreśla, że skoro ustalenie wartości spadku w celu określenia zachowku oraz obliczenie zachowku następuje według cen z chwili orzekania o roszczeniu o zachowku, to odsetki od tak ustalonego świadczenia pieniężnego powinny być naliczane dopiero od daty wyrokowania w sprawie, skoro dopiero z tym momentem roszczenie o zapłatę - tak ustalonej kwoty – stało się wymagalne (patrz np. wyrok S.A. we Wrocławiu z dnia 02.03.2012 r., I ACa 110/12, Lex 1129357). Powyższe stanowisko znajduje oparcie przede wszystkim w uchwale SN z 26 marca 1985 r., III CZP 75/84, OSNC 1985/10/147 (też wyrok SN z 25.05.2005 r., I CK 765/04, Lex 180835, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 18 listopada 1997 r., I ACa 69/97, LEX nr 34066).

Sąd orzekający w niniejszej sprawie stoi na stanowisku, że odsetki winny należeć się powódce od dnia wyrokowania, albowiem z tą chwilą dłużnik zna wysokość swojego zobowiązania. Ponadto Sąd miał na uwadze, że powódka przed wszczęciem procesu nie wzywała pozwanej do uiszczenia kwoty tytułem zachowku i nadal dysponuje z wyłączeniem pozwanej nieruchomością wchodzącą w skład spadku.

Odnośnie roszczenia z tytułu nakładów poczynionych przez powódkę na nieruchomość przy ul. (...) w G.

Na kwotę dochodzoną z powyższego tytułu powódka domagała się 116.823,14 zł oraz kwoty 18.883 zł tytułem pokrycia strat poniesionych przez powódkę w związku z dewastacją mieszkania przez pozwaną.

W pierwszej kolejności odnosząc się do kwoty 18.883 zł z tytułu poniesionych przez powódkę strat w związku ze zniszczeniem wyposażenia powódki przez pozwaną, wskazać należy, że roszczenie w tym zakresie zostało wyłączono do odrębnego rozpoznania i rozstrzygnięcia (k. 846)

Odnosząc się natomiast do nakładów poczynionych na nieruchomość położoną w G. przy ul. (...), której właścicielem jest pozwana, wskazać należy, że do 22 listopada 2009 roku właścicielem nieruchomości była wyłącznie spadkodawczyni, zaś od 20 lipca 2010 roku pozwana.

Tu zaś wstępnie należało zaznaczyć, iż w rozpoznawanej sprawie decydujące znaczenie dla jej rozstrzygnięcia ma ustalenie na podstawie jakiego stosunku prawnego powódka korzystała z nieruchomości i w ramach jakiego stosunku prawnego powódka mogła poczynić na niej nakłady, których zwrotu domaga się w niniejszej sprawie. Kwestia ta ma doniosłe znaczenie z tej przyczyny, że jak zaznaczył Sąd Najwyższy w uchwałach z dnia 30 września 2005 r. III CZP 50/05 (OSNC 2006/3/40) oraz z dnia 10 maja 2006 r. III CZP 11/06 (OSNC 2007/3/38) nie ma uniwersalnego, abstrakcyjnego modelu roszczenia o zwrot nakładów, który byłby możliwy do zastosowania w każdej sprawie, w której zgłoszono to roszczenie. Ze względu na odmienność zarówno stosunków stanowiących podstawę roszczenia o zwrot nakładów, jak i motywów legislacyjnych dotyczących tych uregulowań, wszelkie uogólnienia co do charakteru tego roszczenia: rzeczowego czy obligacyjnego muszą być zawodne i dlatego powinno być ono oceniane w kontekście poszczególnych instytucji prawa cywilnego, z których wynika.

W sprawie o zwrot nakładów zawsze zatem należy na wstępie ustalić na podstawie jakiego stosunku prawnego czyniący nakłady posiadał nieruchomość i dokonywał nakładów. Jeżeli z właścicielem łączyła go jakaś umowa, należy określić jej charakter oraz to, czy w uzgodnieniach stron uregulowano sposób rozliczenia nakładów. Jeżeli takie uzgodnienia były, one powinny być podstawą rozliczenia nakładów, chyba że bezwzględnie obowiązujące przepisy Kodeksu Cywilnego normujące tego rodzaju umowę przewidują inne rozliczenie nakładów, wtedy te przepisy powinny mieć zastosowanie, podobnie jak w sytuacji, gdy umowa stron nie reguluje w ogóle rozliczenia nakładów. We wszystkich tych przypadkach do roszczenia o zwrot nakładów nie mają zastosowania przepisy art. 224-226 k.c. ani art. 405 k.c., a jedynie postanowienia umowy stron lub przepisy szczególne regulujące rozliczenie nakładów w danym stosunku prawnym. Natomiast jeżeli stosunek prawny, na gruncie którego dokonano nakładów, nie reguluje ich rozliczenia, wówczas, zgodnie z art. 230 k.c., mają odpowiednie zastosowanie przepisy art. 224-226 k.c. Przepisy te mają też zastosowanie wprost, gdy nakłady dokonywane były bez wiedzy czy zgody właściciela, a więc nie na podstawie umowy z nim zawartej. Dopiero wówczas, gdy okaże się, że umowa stron, ani przepisy regulujące dany stosunek prawny nie przewidują sposobu rozliczenia nakładów, jak również nie ma podstaw do stosowania wprost lub odpowiednio art. 224-226 k.c., zastosowanie znajdzie art. 405 k.c., bowiem przepisy art. 224-226 k.c. mają charakter szczególny wobec art. 405 k.c.

Przenosząc powyższe rozważanie na grunt rozpoznawanej sprawy, wskazać należy, że opierając na zeznaniach stron dotyczących okoliczności wejścia powódki w posiadanie i użytkowanie nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym przyjąć należy, że powódką zamieszkiwała w spornej nieruchomości za zgodą spadkodawczyni i do niedawna także za akceptacją pozwanej. Z zeznań powódki i częściowo pozwanej nie wynika, że pomiędzy stronami istniał jakikolwiek spór, w tym związany z zamieszkiwaniem powódki w domu pozwanej, czy też pracami remontowo - budowlanymi prowadzonymi na tej nieruchomości. Zebrane w sprawie dowody bezspornie potwierdzają też, że zarówno za życia spadkodawczyni jak i po jej śmierci powódka poczyniła szereg nakładów na budynek mieszkalny oraz posesję, na której się znajdował budynek. Ustalenia faktyczne poczynione co do okoliczności i przyczyn zamieszkania powódki w domu swej matki a następnie córki, odpowiadają cechom stosunku użyczenia i hipotezie art. 710 k.c. Podkreślenia wymaga, że umowa użyczenia, motywowana jest najczęściej bezinteresownością i chęcią przyjścia z pomocą osobom bliskim i jej celem jest przysporzenie przez użyczającego korzyści biorącemu, który bezpłatnie może korzystać z rzeczy użyczającego. Nie jest to umowa wzajemna, gdyż świadczeniu użyczającego nie odpowiada świadczenie biorącego, który nie jest on zobowiązany do żadnych świadczeń. Jest to umowa jednostronnie zobowiązująca, w której biorący korzysta z rzeczy cudzej w sposób określony przez użyczającego, a jeżeli dokonuje nakładów na rzecz, to zgodnie z art. 752 k.c. w zw. z art. 713 k.c., czyni to nie dla siebie, lecz dla użyczającego, dla jego korzyści i tylko wtedy może żądać zwrotu uzasadnionych nakładów jak osoba prowadząca cudze sprawy bez zlecenia.

W świetle powyższego, należało więc przyjąć, że powódka czyniła nakłady na należącą do pozwanej nieruchomość w ramach stosunku użyczenia. O ile z okoliczności sprawy wynika, że pozwana dotychczas zgodziła się na zamieszkanie powódki w jej domu, ani też nie sprzeciwiała się czynionym przez nią remontom podobnie jak spadkodawczyni, to jednak brak jest dowodów na to, że strony łączyło jakiekolwiek porozumienie umowne dotyczące dokonywanych nakładów. Powódkę dokonującą wydatków i nakładów wykraczających poza powinności wynikające z umowy użyczenia, a którą z pozwaną nie łączyło jakiekolwiek inne porozumienie, ani co do zakresu czynionych nakładów, ani ich rozliczenia, należało zatem potraktować jako podmiot prowadzący sine mandatu sprawę użyczającej. W takiej zaś sytuacji uznać należało, że podstawą prawną rozliczenia tych nakładów powinny być, w związku z odesłaniem z art. 713 k.c., przepisy dotyczące przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia (por. motywy uchwały Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2010 r., III CZP 125/09, OSNC 2010/7-8/108). W tym miejscu wskazać należy, iż powódka poczyniła nakłady na rzecz cudzą w ramach stosunku użyczenia. Pozwana A. T. zgodziła się na zamieszkanie strony powodowej w nieruchomości przy ul. (...) w G., mając świadomość, że osoba zamieszkująca jakiś remont przeprowadzić musi. Jednakże jak wynika z zeznań pozwanej, nie wyrażała ona zgody na przeprowadzanie remontu na tak dużą skalę jak to uczyniła powódka. W ocenie pozwanej wystarczyło odświeżenie ścian.

Strony nie uzgodniły ani zakresu remontu ani zasady rozliczeń związanych z tym wydatków. Powódka nie przedstawiła również żadnego dowodu, aby takie uzgodnienia poczyniła ze spadkodawczynią. W ocenie Sądu logicznym jest, że powódka zakładała, że przedmiotowa nieruchomość w ramach masy spadkowej po matce C. M. przypadnie jej, dlatego też nie konsultowała z nikim przedmiotowych inwestycji.

Zakres tego remontu został przy tym przeprowadzony nie w interesie pozwanej, lecz zgodnie z zamiarami powódki, który jak to zeznała, robiła ten remont pod siebie, albowiem stan nieruchomości od lat wymagał remontu.

Zgodnie z treścią art. 753 § 2 zd. 2 k.c. powódce służyło przede wszystkim uprawnienie do domagania się zwrotu nakładów przynoszących korzyść drugiej stronie. W tym zakresie zwrot powinien obejmować takie nakłady które zwiększają wartość rzeczy w chwili jej wydania właścicielowi. Oznacza to, że powódka mogła domagać się zwrotu nakładów, ale nie w wysokości rzeczywiście poniesionej na ulepszenie domu i zagospodarowanie całej nieruchomości, ale w takiej, w jakiej zwiększyły jej wartość. W tym zakresie jednak powódka nie sprostała ciężarowi dowodu i nie wykazała zwiększenia wartości tej nieruchomości. Wątpliwości co do źródeł finansowania tych nakładów musi budzić fakt, że spadkobierczyni już momencie nieprawomocnego ubezwłasnowolnienia otrzymała znaczna rekompensatę oraz, że na dzień 22 listopada 2009 roku C. M. posiadała kilka niespłaconych zobowiązań z tytułu zaciągniętych kredytów i pożyczek w bankach. W ocenie Sądu powódka nie przedstawiła żadnego dowodu, jakie poczyniła nakłady, które zwiększyły wartość przedmiotowej nieruchomości. Powódka zbiorczo podała wszystkie koszty jakie wiązały się z zamieszkiwaniem przez nią w przedmiotowej nieruchomości. Okoliczności sprawy wskazują, że przynajmniej cześć remontów została sfinansowana z pieniędzy należących do spadkodawczyni co , które ta otrzymała w sierpniu 2009 roku z tytułu rekompensaty za pozostawione mienie na wschodzie oraz z zaciągniętych kredytów i pożyczek, których suma w dniu otwarcia spadku wynosiła 71.725,16 zł. :

Dlatego też w ocenie Sądu powódka w żaden sposób nie udowodniła, aby przysługiwało jej roszczenie z tego tytułu jak i wysokości.

W tym miejscu przypomnieć należy, że ogólna zasada rozkładu ciężaru dowodu uregulowana została w przepisie art. 6 k.c., zgodnie z którym ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Artykuł ten wskazuje, kogo obciążają skutki niepowodzenia procesu udowadniania. Zasada rozkładu ciężaru dowodu pozwala stronie ocenić realną możliwość egzekwowania przed sądem praw przysługujących jej na podstawie kodeksu cywilnego lub innych ustaw. Dzięki tej regule strona może ocenić szansę wygrania procesu. Z art., 6 k.c. płynie bowiem generalny wniosek, że prawa podmiotowe mogą być skutecznie dochodzone o tyle, o ile strona jest w stanie przekonać sąd co do faktów, z których wyprowadza korzystne dla siebie twierdzenia. Z treści przepisu art. 6 k.c. wyprowadzić można również wniosek, że w istocie wprowadza on prawo strony do przedstawienia dowodów na poparcie swoich twierdzeń. Strona bowiem nie ma materialnoprawnego obowiązku aktywnego działania w procesie. Jednakże brak należytej aktywności w postępowaniu dowodowym może w konsekwencji doprowadzić do uznania przez sąd, że twierdzenia tej strony nie zostaną udowodnione, a tym samym nie uzyska ona korzystnego dla siebie rozstrzygnięcia.

Skoro powódka nie sprostała temu obowiązkowi Sad oddalił powództwo jako nieudowodnione o czym orzekł w punkcie II wyroku na mocy art. 6 k.c. a contrario.

Jeśli nawet przyjąć, iż powódka czyniąc nakłady jako posiadacz zależny w dobrej wierze (posiadacz zależny dysponujący tytułem prawnym jest zawsze posiadaczem w dobrej wierze), czyniła je dla siebie, we własnym interesie, w przekonaniu, że spadkodawczyni zgodnie z deklarowanymi obietnicami zapewni jej stosowne prawo do nich, do roszczenia o ich rozliczenie również ma zastosowanie art. 226 k.c. w zw. z art. 230 k.c. (por. uchwała SN z dnia 20 sierpnia 1973 r. III CZP 17/73, OSNC 1974/4/66, wyrok z dnia 8 marca 1974 r. III CRN 353/73, OSNC 1975/4/64, postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 2009 r., III CZP 6/09, LEX nr 496385). W przypadku rozliczenia nakładów poczynionych przez posiadacza zależnego w dobrej wierze (art. 226 k.c. w zw. z art. 230 k.c.), rozliczenie to obejmuje nie tylko nakłady konieczne, ale także użyteczne,

Kluczowym dla rozstrzygnięcia sprawy w tym zakresie faktem okazała się przedwczesność dochodzonego roszczenia. Bezspornym jest, że A. T. wytoczyła przeciwko M. M. (1) powództwo o nakazanie opuszczenia nieruchomości położonej w G. przy ul. (...).

Analizując powyższą okoliczność koniecznym było ustalenie momentu powstania prawa posiadacza samoistnego do wystąpienia o zwrot nakładów. Zdecydowanie dominujące stanowisko orzecznictwa w tej kwestii traktowało moment zwrotu rzeczy właścicielowi jako decydujący o wymagalności tych roszczeń.

Teza wyroku z dnia 8 kwietnia 1971 r. , III CRN 45/70 (OSNIC 1972, nr 1, poz. 9) potwierdza taki pogląd.- ,, Przed wydaniem nieruchomości jej właścicielowi samoistny posiadacz nieruchomości w dobrej wierze nie może

żądać zwrotu nakładów na podstawie art. 226 par. 1 k.c. lub art. 405 i nast. k.c. Przedwczesność taka nie zachodziłaby, gdyby posiadacz wyraził wobec właściciela gotowość wydania nieruchomości, a właściciel oferty tej nie przyjął i pozostawał w zwłoce w odbiorze nieruchomości". W wyroku z dnia 26 marca 1998 r. I CKN 590/97 (OSNIC 1998, nr 11, poz. 180) Sąd stwierdził, ze wymagalność roszczeń o zwrot nakładów " jest uregulowana w sposób szczególny w przepisie art. 229 k.c. ” Można stąd wnosić, ze za moment decydujący o wymagalności tych roszczeń Sąd uważa zwrot rzeczy właścicielowi. Problem wymagalności roszczeń o zwrot nakładów został również obszernie omówiony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2003 r., III CKN 402/01 - ,, Roszczenie posiadacza w złej wierze o zwrot wartości nakładów koniecznych w zasadzie staje się wymagalne z chwilą wydania rzeczy właścicielowi". Uznanie dokonania nakładów na cudzą rzecz za moment decydujący o wymagalności roszczenia o ich zwrot oznaczałoby oddanie decyzji inwestycyjnych w ręce posiadacza w złej wierze. Także najnowszy z wyroków dotyczących zwrotu nakładów - wyrok z dnia 19 grudnia 2006 r. V CSK 324/06 (niepubl.) odnosi się bezpośrednio do określenia adresata roszczenia o zwrot nakładów w razie zmiany właściciela między ich dokonaniem przez posiadacza a odebraniem rzeczy ,, Odebranie rzeczy w wyniku roszczenia windykacyjnego określa moment powstania roszczenia o zwrot nakładów”. Zdaniem Sadu nie jest w tym zakresie miarodajna chwila dokonania nakładów na rzecz. Istotnym jest wszakże, iż wszystkie nakłady posiadacz samoistny czyni dla siebie, zaś o tym, czy właściciel odniósł/odniesie z tego korzyść decyduje moment zwrotu rzeczy oraz przesłanki, o których mowa w art. 226 k.c.. Jeżeli do rozliczenia nakładów ma zastosowanie art. 226 k.c.,to należy przyjąć, ze roszczenie posiadacza z tytułu nakładów staje się wymagalne z chwilą wydania rzeczy właścicielowi - art. 229 k.c. O przedwczesności roszczenia o rozliczenie nakładów nie można mówić, jeżeli posiadacz wyraził względem właściciela gotowość wydania rzeczy, a właściciel tej oferty nie przyjmuje i tym samym popada w zwłokę w odbiorze rzeczy.

Przenosząc powyższe na grunt będącej przedmiotem rozstrzygnięcia Sądu niniejszej sprawy w kwestii zasadności poniesienia przez powódkę nakładów w nieruchomości stwierdzić należy, iż ewentualne domaganie się zwrotu ich wartości przez stronę powodową zaważywszy, że M. M. (1) jest w dalszym ciągu w posiadaniu nieruchomości i nie zwróciła jej pozwanej, ani nie chce aktualnie tego uczynić, czyni powództwo przedwczesnym i niezasadnym.

Z uwagi na powyższe powództwo w tym zakresie podlegało oddaleniu na podstawie art. 226§2 kc.

Rozstrzygnięcie o kosztach

O kosztach postępowania Sąd orzekł w punkcie III sentencji wyroku biorąc pod uwagę art. 98 § 1 i 100 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. ustalając, że powódka ponosi je w 73%, a pozwana w 27%. Szczegółowe rozliczenie kosztów postępowania Sąd pozostawił Referendarzowi Sądowemu w Sądzie I instancji po uprawomocnieniu się orzeczenia.