Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 15 kwietnia 2016 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział XV Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Anna Paszyńska-Michałowska (spr.)

Sędzia: SSO Joanna Andrzejak-Kruk

SSO Maciej Rozpędowski

Protokolant: protokolant sądowy Magdalena Piechowiak

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 kwietnia 2016 r. w Poznaniu

sprawy z wniosku R. G. i J. G.

przy udziale (...) SA w W.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji wniesionej przez uczestnika postępowania

od postanowienia wstępnego Sądu Rejonowego w Gostyniu

z dnia 15 czerwca 2015 r.

sygn. akt I Ns 132/15

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu w Gostyniu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

Joanna Andrzejak-Kruk Anna Paszyńska-Michałowska Maciej Rozpędowski

UZASADNIENIE

Wnioskodawcy R. G. i J. G. wnieśli o ustanowienie służebności przesyłu polegającej na prowadzeniu eksploatacji sieci przesyłowej, należącej do uczestnika (...) S.A. w W., na nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...). Nadto domagali się zasądzenia od uczestnika na rzecz wnioskodawców kwoty 5.500,80 zł z tytułu jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności oraz zasądzenia zwrotu kosztów postępowania. W uzasadnieniu wniosku wyjaśniono, że wnioskodawcom przysługuje prawo własności nieruchomości opisanej w petitum wniosku, na której usytuowane są urządzenia przesyłowe stanowiące część sieci przesyłowej uczestnika. Uczestnik wyzywany był do uregulowania stanu prawnego elementów sieci przesyłowej, jednakże nie doszło do zawarcia umowy ustanawiającej służebność przesyłu.

W odpowiedzi na wniosek uczestnik wniósł o odrzucenie, ewentualnie oddalenie wniosku, domagając się nadto zasądzenia na rzecz uczestnika od wnioskodawców zwrotu kosztów postępowania według norm przepisanych. Podał, że bezspornie przez nieruchomość wnioskodawców przebiega gazociąg wysokiego ciśnienia (...) relacji O.-K., wchodzący w skład przedsiębiorstwa uczestnika, jednakże uczestnik dysponuje już tytułem prawnym do wskazanej nieruchomości, gdyż poprzedni właściciel urządzenia przesyłowego nabył przez zasiedzenie służebność gruntową o treści odpowiadającej służebności przesyłu, która uprawnia uczestnika do korzystania z nieruchomości wnioskodawców. Uczestnik zaznaczył, że gazociąg został oddany do eksploatacji w dniu 20 sierpnia 1979 r. i od tego czasu był nieprzerwanie eksploatowany, co – biorąc pod uwagę 10-cio letni termin zasiedzenia w dobrej wierze – spowodowało nabycie służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu z dniem 21 sierpnia 1989 r. Nadto wskazał, że budowa gazociągu poprzedzona była uzyskaniem decyzji na podstawie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości. Decyzja taka mogła zostać wydana także dla nieruchomości wnioskodawców, co uzasadnia wniosek uczestnika o wystąpienie do instytucji, które są w posiadaniu dokumentacji dotyczącej budowy gazociągu.

Postanowieniem wstępnym z dnia 15 czerwca 2015 r. Sąd Rejonowy w Gostyniu uznał wniosek za usprawiedliwiony co do zasady.

Podstawę rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego stanowiły następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Wnioskodawcy R. i J. małż. G. są właścicielami nieruchomości położonej w M. składającej się m.in. z działek oznaczonych numerami (...), zapisanej w księdze wieczystej (...) w Sądzie Rejonowym w G.. Poprzednim właścicielem działek nr (...) byli rodzice wnioskodawcy - S. i M. G.. Wnioskodawcy stali się właścicielami tych działek na podstawie umowy przekazania gospodarstwa rolnego z dnia 30 października 1989 r. sporządzonej w formie aktu notarialnego Rep. A nr (...). Własność działki nr (...) należała natomiast uprzednio do S. i I. małż. S.. Wnioskodawcy stali się właścicielami tej działki na podstawie umowy sprzedaży z dnia 18 października 2000 r. - Rep. A (...).

Przez działki wnioskodawców o numerach ewidencyjnych (...) przebiega gazociąg wysokiego ciśnienia (...). Jest to gazociąg relacji O.-K. tzw. (...), który należy do firmy (...) S.A. w W.. Na nieruchomości wnioskodawców usytuowane są słupki znacznikowe, ujawniające trasę gazociągu, posadowione w sposób zapewniający ich kolejną widoczność.

Prawo własności przedmiotowego gazociągu uczestnik (...) S.A. uzyskał od (...) S.A. na mocy postanowień umowy przeniesienia własności prawa użytkowania wieczystego oraz innych praw zawartej w formie aktu notarialnego rep. A nr (...). Przeniesieniu uległy takie składniki jak: segment systemu przesyłowego obejmującego gazociąg (...) wraz ze wszystkimi odgałęzieniami i stacjami redukcyjno-pomiarowymi oraz jego częściami składowymi i przynależnościami potrzebnymi do korzystania z w/w segmentu oraz prawami własności nieruchomości lub prawami użytkowania wieczystego gruntów wraz z ich częściami składowymi, na których posadowione są elementy segmentu systemu przesyłowego oraz częściami składowymi przyłączonymi w wyniku realizacji zadań inwestycyjnych.

Gazociąg O.-K. posadowiono w II połowie lat 70-tych. Inwestycja realizowana była w oparciu: o decyzję o zatwierdzeniu planu realizacyjnego wydaną w dniu 9 października 1977 r. przez (...) i Osiedli (...) w P. oraz decyzję o ustaleniu lokalizacji inwestycji nr (...), wydaną w dniu 27 grudnia 1977 r. przez Komisję Planowania przy Radzie Ministrów. Gazociąg został oddany do eksploatacji w dniu 20 sierpnia 1979 r., co potwierdza protokół przekazania-przyjęcia do eksploatacji inwestycji i zakończenia inwestycji.

Inwestorem budowy gazociągu było przedsiębiorstwo (...) w P., utworzone Zarządzeniem nr (...) Ministra Górnictwa i Energetyki z 31 grudnia 1975 r. Zarządzeniem nr (...) Ministra Górnictwa i Energetyki z 11 lutego 1982 r. zmieniono nazwę przedsiębiorstwa na (...) Zarządzeniem nr (...) Ministra Górnictwa i Energetyki z 1 sierpnia 1982 r. utworzono przedsiębiorstwo (...), w skład którego weszły m.in. (...).

Uczestnik postępowania jest następcą prawnym Przedsiębiorstwa (...) i tym samym z chwilą wstąpienia w jego prawa uzyskał stały dostęp do nieruchomości na terenie powiatu (...) przez które przebiega m.in. gazociąg O.–K..

Gazociąg należący aktualnie do uczestnika, a w przeszłości będący własnością poprzedników prawnych (...) S.A. był nieprzerwanie eksploatowany. Świadczą o tym protokoły z przeglądów i usuwania usterek oraz pisma dotyczące prób hydraulicznych, szczelności i wytrzymałości.

Wnioskodawcy pismem z dnia 16 lipca 2014 r. wnieśli, aby uczestnik uregulował stan prawny elementów sieci przesyłowej należącej do uczestnika, jednakże do zawarcia umowy ustanawiającej służebność przesyłu nie doszło.

Sąd Rejonowy wyjaśnił, że powyższy stan faktyczny w dużej mierze ustalił na podstawie dokumentów. Dokumenty stały się podstawą ustaleń w takim zakresie, w jakim nie było sporu co do wynikających z nich okoliczności. Sąd I instancji zaznaczył, że żaden przedłożony przez uczestnika dokument nie dotyczy konkretnej nieruchomości wnioskodawców. Ponadto, uczestnik nie poświadczył dokumentów za zgodność z oryginałem (oprócz pełnomocnictwa), z czego wynika, iż oryginałami uczestnik nie dysponuje. Dla uznania kserokopii za dokument prywatny, świadczący o istnieniu oryginału o odwzorowanej w niej treści, niezbędne jest zaś oświadczenie o istnieniu dokumentu o treści i formie odwzorowanej kserokopią. Takim oświadczeniem jest umieszczone na kserokopii i zaopatrzone podpisem poświadczenie zgodności kserokopii z oryginałem. Dopiero wtedy można uznać kserokopię za dokument prywatny świadczący o istnieniu oryginału o treści i formie w niej odwzorowanej. Natomiast bez wspomnianego poświadczenia kserokopia nie może być uznana za dokument i nie może dokumentu zastąpić, a to z tego powodu, że nie zawiera oryginalnego podpisu wystawcy dokumentu. Sąd Rejonowy podkreślił również, że wnioskodawcy zakwestionowali stan faktyczny wynikający z kserokopii w odniesieniu do ich konkretnej nieruchomości.

W swych rozważaniach prawnych Sąd I instancji wskazał, że uznał za usprawiedliwiony co do zasady wniosek o ustanowienie służebności przesyłu – na podstawie art. 318 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Powołując się na treść art. 305 ¹ i 305 ² § 2 k.c. wyjaśnił, że okoliczności przewidziane w obu tych przepisach zaistniały w sprawie, jednakże przed wydaniem postanowienia wstępnego przedmiotem rozważań należało uczynić zgłoszony przez uczestnika zarzut zasiedzenia.

W pierwszej kolejności Sąd Rejonowy rozważył możliwość rozpoznania zgłoszonego w sprawie zarzutu zasiedzenia. Wskazał, że (...) S.A. nabył gazociąg w roku 2008, twierdził jednak, iż zasiedzenie winno zostać orzeczone z dniem 21 sierpnia 1989 r. Właścicielem urządzeń przesyłowych było wówczas Przedsiębiorstwo (...). Uczestnik twierdzi więc, że zasiedzenie służebności nastąpiło na rzecz jego poprzednika. Zdaniem Sądu Rejonowego nie jest jednak dopuszczalne badanie w niniejszym postępowaniu zarzutu uczestnika (właściciela urządzeń przesyłowych), dotyczącego zasiedzenia przez poprzednika prawnego, który nie ma interesu prawnego do wzięcia udziału w sprawie o ustanowienie służebności przesyłu co do urządzeń, które nie stanowią już jego własności. Rozstrzygnięcie o zasiedzeniu winno bowiem nastąpić w odrębnym postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia służebności przesyłu. W takiej sytuacji tytuł prawny poprzednika prawnego uczestnika powinien zatem zostać dowiedziony w postępowaniu wszczętym na podstawie art. 609 i 610 k.p.c.

Niezależnie od powyższego Sąd I instancji wyjaśnił, że uczestnik wskazał, iż początek biegu zasiedzenia miał miejsce w dniu 20 sierpnia 1979 r. Sąd Rejonowy uznał jednak, że uczestnik winien wykazać okoliczności uzasadniające ustalenie daty początkowej biegu terminu zasiedzenia. Wprawdzie przedłożył on kserokopię protokołu z dnia 20 sierpnia 1979 r. z przyjęcia do eksploatacji i zakończenia inwestycji, jednakże z uwagi na jego ogólną treść i brak odniesień do nieruchomości wnioskodawców, nie stanowi on podstawy do ustaleń faktycznych w tym zakresie, gdyż nie wiadomo, czy ten konkretny odcinek znajduje się na gruntach wnioskodawców. Ponadto uczestnik podnosił, że decyzja o budowie gazociągu została poprzedzona uzyskaniem przez niego decyzji ograniczającej prawo własności w trybie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach wywłaszczania nieruchomości. Mimo powyższych twierdzeń uczestnik nie przedłożył w toku postępowania takiej decyzji wydanej przez Naczelnika Gminy P., na terenie której znajdują się nieruchomości wnioskodawców. Uczestnik odwoływał się do decyzji pochodzących z innych gmin. Uznanie wspomnianych decyzji za skuteczny wobec właścicieli nieruchomości – wnioskodawców, tytuł prawny do korzystania z ich gruntów należy uznać za niewykazane. Z załączonych dokumentów nie wynika bowiem, iż odnoszą się do konkretnej nieruchomości wnioskodawców, brak także podstaw do uznania, że zyskały cechę ostateczności. Ciężar dowodu ostateczności decyzji spoczywa zaś na podmiocie (art. 6 k.c.), który z tej decyzji wywodzi skutki prawne. Brak podstaw do konstruowania domniemania ostateczności – sam fakt istnienia i funkcjonowania określonego fragmentu sieci przesyłowej nie uprawnia do wnioskowania, że istnieje ostateczna decyzja stanowiąca podstawę jej wybudowania. Co prawda ostateczność decyzji administracyjnej nie wynika z zamieszczenia na tej decyzji określonej klauzuli. Stwierdzenie takie jest następstwem, a nie przyczyną ostateczności decyzji. Przymiot ten musi zostać wykazany przez stronę, która wskazuje na daną decyzję jako źródło własnego uprawnienia, w sytuacji, gdy strona przeciwna zaprzecza ostateczności decyzji, na którą powołuje się jej przeciwnik. Sposób wykazania cechy ostateczności decyzji administracyjnej jest dowolny. Najprostszym i oczywistym sposobem wydaje się przedłożenie decyzji opatrzonej stwierdzeniem ostateczności, co w tym przypadku nie nastąpiło. W judykaturze wiąże się z decyzją wydaną na podstawie art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości powstanie szczególnego rodzaju służebności, nazywanej służebnością publiczną lub służebnością przesyłową, która po wydaniu takiej decyzji administracyjnej powstawała z mocy prawa. Przyjmuje się jednak, że takie skutki mogły powstać wyłącznie w sytuacji uzyskania przez decyzję administracyjną cech decyzji ostatecznej. Dopiero bowiem ostateczna decyzja powodowała niemożność ponownego orzekania w tej samej sprawie i tym samym stabilizowała wynikające z niej skutki prawne.

W tym stanie rzeczy Sąd Rejonowy uznał, że wniosek R. i J. G. jest usprawiedliwiony co do zasady.

Apelację od postanowienia wstępnego Sądu Rejonowego złożył uczestnik, zaskarżając je w całości. Zaskarżonemu postanowieniu zarzucił:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 285 § 1 k.c. w zw. z art. 292, 172, 176 i 352 § 1 i 2 k.c., polegające na nieuwzględnieniu zarzutu nabycia przez zasiedzenie służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu,

2.  naruszenie przepisów prawa procesowego, tj.:

a.  art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 248 § 1 k.p.c. poprzez naruszenie przez Sąd I instancji obowiązku rozpoznania całego materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, polegające na jego nierozpoznaniu na skutek nieuwzględnienia zarzutu nabycia przez zasiedzenie służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu,

b.  art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 517 k.p.c. z uwagi na wewnętrzną sprzeczność uzasadnienia postanowienia wstępnego.

Z powołaniem na powyższe zarzuty skarżący domagał się zmiany zaskarżonego postanowienia przez stwierdzenie, że nabył przez zasiedzenie służebność gruntową o treści odpowiadającej służebności przesyłu. Ewentualnie wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania. Nadto uczestnik domagał się zasądzenia na jego rzecz od wnioskodawców zwrotu kosztów postępowania za obie instancje według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawcy wnieśli o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie na ich rzecz od uczestnika zwrotu kosztów postępowania odwoławczego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy przedstawionej mu pod osąd, gdyż nie rozważył zarzutów, które uczestnik przeciwstawił roszczeniu wnioskodawców.

Już w odpowiedzi na wniosek uczestnik zakwestionował roszczenie o ustanowienie służebności przesyłu przez podniesienie dwóch zarzutów. Po pierwsze, zgłosił zarzut zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu. Po drugie, zarzucił, że zajęcie nieruchomości wnioskodawców pod gazociąg nastąpiło w oparciu o decyzję, o której stanowił art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (t.j. Dz.U. z 1974 r., Nr 10, poz. 64 ze zm.). Uwzględnienie któregoś z dwóch przedstawionych zarzutów skutkować musiałoby oddaleniem wniosku, ponieważ każdy z tych zarzutów sprowadza się do twierdzenia, że uczestnik dysponuje już tytułem prawnym uprawniającym go do korzystania z nieruchomości wnioskodawców w celach przesyłowych, z uwagi na który bezprzedmiotowe byłoby żądanie ustanowienia na jego rzecz służebności przesyłu. Jedynie ubocznie nadmienić należy, że oba omawiane zarzuty wykluczają się wzajemnie, gdyż wykonywanie uprawnień w zakresie wynikającym z decyzji wydanej na podstawie art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, nie prowadzi do nabycia przez zasiedzenie służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu (zob. uchwała 7 sędziów SN z dnia 8 kwietnia 2014 r., III CZP 87/13, OSNC 2014/7-8/68).

Jeżeli chodzi o podniesiony zarzut zasiedzenia, to Sąd Rejonowy zasadniczo uchylił się od jego rozpoznania bowiem przyjął, że w świetle twierdzeń, którymi uczestnik uzasadniał przedmiotowy zarzut, zasiedzenie nastąpiłoby na rzecz poprzednika prawnego uczestnika, a – zdaniem Sądu I instancji – badanie tak sformułowanego zarzutu nie jest dopuszczalne w niniejszym postępowaniu, lecz może nastąpić tylko w odrębnym postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia służebności, przy uczestnictwie tegoż poprzednika prawnego. Powyższe stanowisko Sądu Rejonowego okazało się błędne. W ramach postępowania o ustanowienie służebności przesyłu sąd może bowiem rozpoznać zarzut uczestnika-przedsiębiorcy przesyłowego, że służebność została nabyta przez zasiedzenie przez poprzednika prawnego uczestnika, niebiorącego udziału w sprawie. Podniesienie takiego zarzutu należy uznać za dopuszczalne w ramach przysługujących uczestnikowi postępowania środków obrony - jako zarzut peremptoryjny, niweczący żądanie wnioskodawcy. W ten sposób przedsiębiorstwo przesyłowe broni się bowiem przed żądaniem właściciela nieruchomości, zarzucając, że doszło już do zasiedzenia służebności przez tego przedsiębiorcę lub przez inną osobę, co oznacza, iż żądanie jest bezzasadne albo bezprzedmiotowe. Przywołany zarzut ma więc charakter obronny (defensywny), jest odzewem na akcję wnioskodawcy i zmierza wyłącznie do obezwładnienia jego żądania. Należy przy tym zauważyć, że zarzut niweczący żądanie skutkuje tylko między uczestnikami danego postępowania i tylko w sprawie, w której został on zgłoszony, nie ma natomiast żadnego oddziaływania zewnętrznego, a w szczególności wobec osób trzecich lub w zakresie powagi rzeczy osądzonej. Zarzut taki nie jest osądzany w rozumieniu art. 366 k.p.c., a jego rozpoznanie stanowi wyłącznie przesłankę orzeczenia co do istoty sprawy, a więc rozstrzygnięcia o przedstawionym przez wnioskodawcę pod osąd żądaniu z uwzględnieniem prawdy materialne. Nie ma uzasadnienia dla oczekiwania od uczestnika wszczęcia odrębnego postępowania o zasiedzenie i odmowy rozpoznania zarzutu, w którym uczestnik powołuje się na uprawnienie przeciwstawiane żądaniu wnioskodawcy, a powstałe ex lege i nie wymagające konstytutywnej decyzji sądu albo innego organu. Nie jest oczywiście wykluczone wszczęcie takiego odrębnego postępowania o zasiedzenie, o ile uczestnikowi zależy na uzyskaniu tytułu prawnego skutecznego erga omnes. Takie stanowisko wyraził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 23 marca 2016 r., sygn. III CZP 101/15, a Sąd odwoławczy w niniejszym postępowaniu w całości je podziela.

Niezależnie od powyższego Sąd I instancji wskazał, że o ,,odrzuceniu” zarzutu zasiedzenia przesądzało to, iż uczestnik nie wykazał okoliczności uzasadniającej ustalenie daty początkowej biegu terminu zasiedzenia, a mianowicie nie wykazał, że gazociąg znajdujący się na nieruchomości wnioskodawców został oddany do eksploatacji w dniu 20 sierpnia 1979 r. Pogląd Sądu Rejonowego, że apelujący przywołanej okoliczności nie udowodnił, był nieusprawiedliwiony w świetle realiów rozpoznawanej sprawy i oderwany od stanowiska samych wnioskodawców. Stanowisko to (w zestawieniu ze stanowiskiem uczestnika) wyznaczało zaś ramy niniejszego postępowania, a w szczególności przesądzało o tym, jakie fakty istotne dla rozstrzygnięcia stały się sporne i musiały zostać udowodnione przez apelującego. Zaznaczyć należy, że zgodnie z art. 210 § 2 k.p.c. strona obowiązana jest do złożenia oświadczenia co do twierdzeń strony przeciwnej dotyczących okoliczności faktycznych. Winna zatem wypowiedzieć się, czyli zająć stanowisko co do poszczególnych faktów objętych twierdzeniami drugiej strony, istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. W zakresie, w którym uczestnik podniósł, że gazociąg wysokiego ciśnienia (...) relacji O.-K., wchodzący w skład przedsiębiorstwa uczestnika, znajduje się na nieruchomości wnioskodawców i został oddany do eksploatacji w dniu 20 sierpnia 1979 r., wnioskodawcy twierdzeń uczestnika nie kwestionowali (nie zaprzeczyli im). Fakt umiejscowienia tego konkretnie gazociągu na nieruchomości stanowiącej własność wnioskodawców i data jego oddania do eksploatacji były więc bezsporne i nie wymagały dowodu (art. 230 k.p.c.). Wbrew zatem stanowisku Sądu I instancji, mimo że przedłożona przez uczestnika kserokopia protokołu z dnia 20 sierpnia 1979 r. (k. 53 i nast.) ma ogólną treść, która wprost nie wskazuje na nieruchomość wnioskodawców, nie mogło to mieć wpływu na wynik sprawy, gdyż położenie na gruntach wnioskodawców gazociągu relacji O.-K. i dzień przekazania tego gazociągu do eksploatacji nie musiały zostać – jak niesporne – udowodnione przez uczestnika.

W nawiązaniu do powyższych spostrzeżeń należy jeszcze wyjaśnić, że wnioskodawcy kwestionowali w sprawie dokumenty przedłożone przez uczestnika (podnosząc, że są to niepoświadczone kopie, negując ich treść – zresztą bez bliższego wyjaśnienia, nadto datę sporządzenia, oraz że dotyczą one sieci na nieruchomości wnioskodawców) i pogląd prawny uczestnika w kwestii ustalenia momentu rozpoczęcia biegu zasiedzenia (kwestionując możliwość rozpoczęcia biegu zasiedzenia przed 05.12.1990 r. z uwagi na zagadnienie nieruchomości władnącej, a ewentualnie wskazując na wymóg rozpoczęcia korzystania z urządzenia). Nie kwestionowali natomiast twierdzeń uczestnika co do faktu, że na nieruchomości wnioskodawców znajduje się określonego typu gazociąg i co do daty jego oddania do eksploatacji. Okoliczności te – jako bezsporne – nie musiały więc zostać wykazane (udowodnione) przez apelującego. Zresztą w zakresie analizowanych okoliczności wywody Sądu Rejonowego, zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia są wewnętrznie sprzeczne. W ustaleniach faktycznych Sąd I instancji przyjął bowiem wprost, że przez nieruchomość wnioskodawców przebiega gazociąg wysokiego ciśnienia (...)relacji O.-K. tzw. (...), należący do uczestnika oraz że gazociąg ten wybudowano w II połowie lat 70-tych i oddano do eksploatacji w dniu 20 sierpnia 1979 r. (k. 156-157). W rozważaniach prawnych Sąd Rejonowy zarzucił zaś uczestnikowi niewykazanie powyższych okoliczności (k. 162), co pozostaje w oczywistej sprzeczności z ustaleniami faktycznymi, które wcześniej prawidłowo poczynił Sąd I instancji.

Ubocznie tylko Sąd Okręgowy zauważa, że ustalenia co do daty oddania gazociągu do eksploatacji nie muszą przesądzać, iż bieg terminu zasiedzenia należy liczyć w sprawie od dnia 20 sierpnia 1979 r. W orzecznictwie przyjmuje się bowiem, że już z zajęciem przez przedsiębiorcę oznaczonej części nieruchomości i rozpoczęciem prac związanych z wznoszeniem urządzeń służących do przesyłania gazu (o ile jest on znany) należy wiązać początek biegu terminu do zasiedzenia służebności przesyłu (służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu) – nie zaś dopiero z momentem oddania gazociągu do eksploatacji czy z rozpoczęciem korzystania z niego (zob. postanowienie SN z dnia 24 maja 2013 r., V CSK 287/12, OSNC 2014/2/20; postanowienie SN z dnia 6 września 2013 r. V CSK 440/12, LEX nr 1391378; wyrok SA w Gdańsku z dnia 27 marca 2014 r., V ACa 103/14, LEX nr 1489055).

Jeżeli chodzi o drugi zarzut uczestnika, a mianowicie zarzut, że w odniesieniu do nieruchomości wnioskodawców wydano decyzję w oparciu o art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, to także ten zarzut nie został w istocie rozpoznany przez Sąd I instancji. Sąd Rejonowy poprzestał bowiem na stwierdzeniu, iż takiej decyzji uczestnik nie przedłożył, wobec czego nie wykazał faktu jej wydania, co należy uznać za stwierdzenie niedopuszczalne w sytuacji, gdy uczestnik wyjaśnił w piśmie procesowym z dnia 23 marca 2015 r. stanowiącym odpowiedź na wniosek, iż nie jest w posiadaniu przedmiotowej decyzji i w związku z tym faktem wnioskował do Sądu, aby ten zwrócił się do szeregu instytucji (Urzędu Gminy P., Starostwa Powiatowego w G., (...) Urzędu Wojewódzkiego w P. oraz Archiwum Państwowego w L.) o przekazanie znajdującej się w ich zbiorach dokumentacji archiwalnej dotyczącej budowy gazociągu (...) relacji O.-K. na terenie gminy P., zaś Sąd wniosku tego nie rozpoznał – ani pozytywnie, ani negatywnie. W takiej sytuacji nie można apelującemu zarzucać, że nie przedłożył rzeczonej decyzji dotyczącej nieruchomości wnioskodawców.

Mając powyższe na uwadze, należało dojść do konkluzji, że Sąd I instancji uwzględniając roszczenie wnioskodawców co do zasady, nie zbadał zarzutów uczestnika skierowanych przeciwko temu roszczeniu. Podkreślić zaś należy, że obowiązkiem sądu jest rozpoznanie sprawy przez odniesienie się nie tylko do materialnej podstawy zgłoszonego roszczenia, ale i do merytorycznych zarzutów, które strona przeciwna przeciwstawia dochodzonemu roszczeniu (zob. m.in. wyrok SN z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, LEX nr 54355 oraz wyrok SN z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999/1/22). Sąd Rejonowy naruszył powyższy obowiązek, wobec czego konieczne stało się uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, o czym Sąd odwoławczy orzekł na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy winien zbadać oba podniesione w sprawie zarzuty uczestnika – w pierwszej kolejności zarzut wydania decyzji z art. 35 przywołanej wcześniej ustawy z 12 marca 1958 r.; w przypadku zarzutu zasiedzenia Sąd powinien przeanalizować wszystkie przesłanki zasiedzenia, z których dotychczas żadnej nie rozważył – a zatem, czy można w sprawie stwierdzić nieprzerwane posiadanie służebności, w jakim okresie, przez jaki podmiot, w dobrej czy w złej wierze. Sąd Rejonowy rozstrzygnie również w orzeczeniu kończącym sprawę o kosztach postępowania apelacyjnego, zgodnie z art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

SSO Joanna Andrzejak-Kruk SSO Anna Paszyńska-Michałowska SSO Maciej Rozpędowski