Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 października 2016 r.

Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Legnicy

w składzie następującym:

Przewodniczący SSO Andrzej Marek (spr.)

Sędziowie SSO Krzysztof Główczyński, SSO Jacek Wilga

Protokolant star. sekr. sądowy Ewa Sawiak

po rozpoznaniu w dniu 27 października 2016 r. w Legnicy

na rozprawie

sprawy z odwołania P. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L.

o zasiłek chorobowy

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Rejonowego w Legnicy IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 3 sierpnia 2016 r.

sygn. akt IV U 7/16

I.  oddala apelację,

II.  zasądza od organu rentowego na rzecz ubezpieczonego kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

SSO Krzysztof Główczyński SSO Andrzej Marek SSO Jacek Wilga

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 3 sierpnia 2016 r. Sąd Rejonowy w Legnicy zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. z dnia 22 lutego 2016 r., znak: (...), w ten sposób, że uznał, iż odwołujący P. P. ma prawo do zasiłku chorobowego za okresy: od 04 listopada 1996 r. do 17 listopada 1996 r., od 29 listopada 1996 r. do 29 listopada 1996 r., od 11 grudnia 1996 r. do 26 grudnia 1996 r., od 13 sierpnia 1997 r. do 05 września 1997 r., od 06 listopada 1996 r. do 23 listopada 1997 r., od 13 listopada 2002 r. do 07 grudnia 2002 r., od 07 maja 2003 r. do 26 maja 2003 r., od 21 sierpnia 2003 r. do 09 września 2003 r., od 30 września 2003 r. do 24 października 2003 r., od 01 grudnia 2003 r. do 07 grudnia 2003 r., od 20 grudnia 2004 r. do 14 stycznia 2005 r., od 07 marca 2005 r. do 01 kwietnia 2005 r., od 11 listopada 2005 r. do 23 listopada 2005 r., od 02 października 2006 r. do 20 października 2006 r., od 01 grudnia 2006 r. do 08 grudnia 2006 r., od 22 czerwca 2007 r. do 16 lipca 2007 r., od 4 sierpnia 2007 r. do 28 sierpnia 2007 r., od 10 września 2007 r. do 23 września 2007 r., od 08 października 2007 r. do 19 października 2007 r., od 3 listopada 2007 r. do 27 listopada 2007 r., od 27 września 2008 r. do 30 września 2008 r., od 24października 2008 r. do 10 listopada 2008 r., od 30 grudnia 2008 r. do 05 stycznia 2009 r., od 29 czerwca 2009 r. do 30 czerwca 2009 r., oraz ustalił, że odwołujący P. P. nie ma obowiązku zwrotu pobranego zasiłku chorobowego z funduszu chorobowego wraz z odsetkami w łącznej kwocie 53.626,50 zł.

Sąd Rejonowy ustalił, że P. P. od 5 września 1994 r. był zatrudniony w (...) S.A. z siedzibą w L. na pełny etat w zmianowym systemie czasu pracy na stanowisku górnika strzałowego. Jednocześnie w okresie od 1 lipca 1997 r. do dnia 31 sierpnia 2009 r. świadczył również pracę w wymiarze ½ etatu na rzecz Urzędu Gminy w J. na stanowisku konserwatora, gdzie odpowiedzialny był za funkcjonowanie urządzeń w hydroforni Z. i P.. U ww. drugiego pracodawcy P. P. nie miał ściśle wyznaczonych godzin pracy, Urząd Gminy J. nie wymagał od niego ewidencjonowania obecności w pracy poprzez składanie podpisów na liście obecności w danym dniu pracy. Wykonywał on pracę w różnych godzinach w zależności od potrzeb, które określał ten pracodawca. Sąd I instancji ustalił również, że ubezpieczony, gdy był niezdolny do pracy, zwolnienie lekarskie każdorazowo przedstawiał nie tylko w (...) S.A., ale także u drugiego pracodawcy. Ten jednak nie przyjmował tych zwolnień, gdyż uważał, iż powinny one zostać przedłożone głównemu pracodawcy. W okresie pobytu na zwolnieniach lekarskich Urząd Gminy J. wypłacał P. P. pełną kwotę wynagrodzenia –stosownie do wymiaru zatrudnienia. Z materiału dowodowego zgromadzonego przez Sąd I instancji wynikało także, że praca na obiektach hydroforni nie wymagała codziennej obecności ubezpieczonego. P. P. miał za zadanie utrzymywać obiekty w należytym stanie technicznym i zapewnić bieżące dostawy wody. W czasie zwolnień lekarskich czy też wykonywania pracy na rzecz (...) S.A. P. P. nie kontrolował pracy hydroforni. Nadzór na urządzeniami wykonywała wówczas jego żona – H. P., która była przyuczona do ich obsługi. Wymieniona od 1 lipca 1997 r. pracowała w Urzędzie Gminy J. na stanowisku robotnika gospodarczego w wymiarze 1/2 etatu, a od 1 kwietnia 2007 r. do 31 października 2009 r. –w wymiarze 1/4 etatu. Jej miejscem wykonywania pracy była hydrofornia Z. i P. oraz wiejski punkt gromadzenia odpadów w G.. Pracodawca ubezpieczonego akceptował faktyczne zastępstwo pracownika przez jego żonę, zwłaszcza, że do zakresu jej obowiązków należało utrzymanie porządku w tych samych obiektach. Sąd Rejonowy ustalił, że w żadnym okresie, w którym ubezpieczony przebywał na zwolnieniu lekarskim nie podejmował i nie wykonywał żadnych czynności związanych ze świadczeniem pracy zarobkowej na rzecz któregokolwiek z pracodawców, w szczególności Urzędu Gminy J..

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd I instancji uznał, że w okresach orzeczonej niezdolności do pracy wskazanych w zaskarżonej decyzji ubezpieczony P. P. nie wykonywał pracy zarobkowej, która –w myśl art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa– pozbawiałaby go prawa do zasiłku chorobowego. W związku z tym –zdaniem tego Sądu– niezasadne było zarówno stwierdzenie organu rentowego jakoby ubezpieczony nie miał prawa do zasiłku za ww. sporne okresy, jak i obciążanie go obowiązkiem zwrotu kwoty 53.626,50 zł wraz z ustawowymi odsetkami. Sąd Rejonowy uznał, że organ rentowy nie wykazał, aby ubezpieczony został pouczony o tym, że nie może pobierać świadczenia, jeśli podjął lub kontynuuje działalność zarobkową stanowiącą tytuł do objęcia ubezpieczeniem chorobowym, ani nie wykazał, że wnioskodawca w okresie pobytu na zwolnieniach lekarskich świadczył pracę na rzecz drugiego pracodawcy –Urzędu Gminy J.. Wnioskodawca zaś udowodnił, przy pomocy zeznań świadków, że w okresie orzeczonej niezdolności do pracy nie wykonywał jakiejkolwiek pracy zarobkowej. Zdaniem Sądu Rejonowego, dodatkową przesłanką sprzeciwiającą się żądaniu zwrotu od wnioskodawcy nienależnie pobranego zasiłku jest fakt uchybienia przez organ rentowy terminowi z art. 84 ust. 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, który nakłada nań czasowe ograniczenia w zakresie możliwości dochodzenia zwrotu wypłaconego świadczenia i ogranicza ten obowiązek do okresu ostatnich 12 miesięcy lub 3 lat bezpośrednio poprzedzającego datę wydania decyzji zobowiązującej do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. W rozpoznawanej sprawie zaś wypłata zasiłku chorobowego na rzecz ubezpieczonego dotyczyła okresu od listopada 1996 r. do czerwca 2009 r., decyzja o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń wydana została 3 grudnia 2015 r., a zatem po upływie około 19 lat od wypłaty pierwszego zasiłku chorobowego oraz 6 lat od wypłaty ostatniego świadczenia. Co do odsetek liczonych od roszczenia organu rentowego Sąd Rejonowy także i w tym zakresie zmienił zaskarżoną decyzję, wskazując, iż odwołujący nie ma obowiązku ich zwrotu. Powołując się na art. 84 ust. 1 ww. ustawy systemowej w zw. z art. 481 ust. 1 k.c., art. 476 k.c. i 455 k.c., wyjaśnił, iż skoro w niniejszej sprawie organ rentowy nie wezwał wnioskodawcy do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia wcześniej aniżeli przed datą doręczenia mu zaskarżonej decyzji (która w tym wypadku jest traktowana jako wezwanie do zapłaty) za okres od daty wypłaty nienależnego świadczenia do terminu „niezwłocznego" od wezwania do jego zwrotu nie należą się odsetki za opóźnienie, gdyż do takiego opóźnienia nie doszło.

Od powyższego wyroku apelację wywiódł organ rentowy, który zarzucił naruszenie prawa procesowego, tj.:

1.  art. 233 § 1 k.p.c. przez dokonanie niewszechstronnej, dowolnej, sprzecznej z zasadami logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego oceny zgromadzonego materiału dowodowego, w szczególności przez:

–

bezzasadne przyznanie wiarygodności zeznaniom świadków i wyjaśnieniom wnioskodawcy w zakresie stwierdzenia, że wnioskodawca w okresach pobierania zasiłków chorobowych wypłacanych przez (...) S.A. w L. równolegle nie świadczył pracy na rzecz Urzędu Gminy J. w sytuacji, gdy zgodnie z treścią świadectwa pracy wystawionego przez Urząd Gminy J. dnia 31 sierpnia 2009 r. w okresie zatrudnienia od 1 lipca 1997 r. do 31 sierpnia 2009 r. wnioskodawca nie przebywał na zwolnieniach lekarskich i –zgodnie z treścią innych dokumentów znajdujących się w aktach sprawy– z tytułu tego zatrudnienia pobierał wynagrodzenia za pracę, a nie świadczenia z ubezpieczenia chorobowego,

–

odmówienie wiarygodności zeznaniom świadka W. S. w zakresie stwierdzenia, że wnioskodawca nie dostarczał zwolnień lekarskich do Urzędu Gminy J., w sytuacji gdy – wbrew twierdzeniom Sądu I instancji – zeznania tego świadka nie pozostawały w sprzeczności z pozostałymi dowodami, lecz wręcz przeciwnie – korelowały z nimi, w tym zwłaszcza z treścią pisma Wójta Gminy J. z dnia 3 sierpnia 2015 r., w którym to piśmie wskazano, że ubezpieczony w okresie zatrudnienia w Urzędzie Gminy J. nie przedkładał żadnych zwolnień lekarskich. Dodatkowo w wymienionym piśmie podano, że w spornych okresach wnioskodawca świadczył pracę i otrzymywał z tego tytułu wynagrodzenie;

1.  art. 231 k.p.c. przez nie przyjęcie przez Sąd I instancji domniemania faktycznego co do wykonywania przez wnioskodawcę pracy na rzecz Urzędu Gminy J. w spornych okresach, w sytuacji gdy z samego faktu pozostawania w zatrudnieniu uzasadnione jest domniemanie wykonywania pracy zarobkowej, a ponadto wniosek o wykonywaniu przez wnioskodawcę pracy na rzecz wymienionego pracodawcy można wyprowadzić także z tego faktu, że wnioskodawca jako pracownik nie przebywał na zwolnieniach lekarskich z tytułu zatrudnienia w Urzędzie Gminy J. i z tego tytułu pobierał wynagrodzenia za pracę, a nie świadczenia z ubezpieczenia chorobowego;

2.  art. 232 k.p.c. przez ustalenie, że organ rentowy miał obowiązek wykazać (udowodnić) wykonywanie przez wnioskodawcę pracy zarobkowej u drugiego pracodawcy, czyli w Urzędzie Gminy J., w sytuacji gdy to ubezpieczony może obalić wskazane domniemanie przez wykazanie, iż mimo pozostawania w zatrudnieniu nie wykonywał pracy zarobkowej, czemu –w świetle dowodów z dokumentów– nie podołał;

Apelujący zarzucił także naruszenie przepisów prawa materialnego, tj:

1.  art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych przez uznanie, że na organie rentowym ciążył obowiązek pouczenia wnioskodawcy o tym, iż prawo do zasiłku chorobowego nie przysługuje, jeśli ubezpieczony kontynuuje pracę zarobkową,

2.  art. 84 ust. 3 ww. ustawy systemowej przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że ww. przepis nakłada na organ rentowy czasowe ograniczenia w zakresie możliwości dochodzenia zwrotu wypłaconego świadczenia i ogranicza ten obowiązek do okresu ostatnich 12 miesięcy lub 3 lat bezpośrednio poprzedzających datę wydania decyzji zobowiązującej do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia,

3.  art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa przez uznanie, że wnioskodawcy przysługuje prawo do zasiłku chorobowego za okresy wskazane w sentencji wyroku, w sytuacji gdy w okresach orzeczonej niezdolności do pracy wykonywał on pracę zarobkową na rzecz Urzędu Gminy J.;

4.  art. 455, art. 476 i art. 481 k.c. przez ich zastosowanie w niniejszej sprawie i w konsekwencji uznanie, że wnioskodawca nie jest zobowiązany do zapłaty odsetek

Podnosząc powyższe, organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania oraz o zasądzenie od wnioskodawcy na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym wg norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawca wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie od organu rentowego na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd I instancji wydał trafne rozstrzygnięcie, a przy jego wydawaniu nie uchybił ani przepisom prawa materialnego, ani prawa procesowego.

Istota sporu w rozpoznawanej sprawie, w tym w postępowaniu apelacyjnym, sprowadzała się przede wszystkim do oceny, czy w sprawie zaistniała przesłanka z art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (t.jedn.: Dz.U z 2014 r., poz. 159 z późn. zm.), pozbawiająca ubezpieczonego P. P. prawa do zasiłku chorobowego. W myśl tego przepisu, ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia. Pracą zarobkową, której wykonywanie w okresie orzeczonej niezdolności do pracy powoduje utratę prawa do zasiłku chorobowego w myśl cyt. przepisu ustawy zasiłkowej jest każda aktywność ludzka zmierzająca do osiągnięcia zarobku, jest nią „praca” w potocznym tego słowa znaczeniu, wykonywana zarówno na podstawie umowy o pracę niezależnie od wymiaru etatu, umowy cywilnoprawnej, polegająca na prowadzeniu własnej działalności gospodarczej, samozatrudnieniu, także praca nielegalna (por. wyrok SA w Warszawie z 16 maja 1996 r., III AUr 388/96, Pr.Pracy 1997, Nr 2, s. 43; wyrok SA w Katowicach z 20 stycznia 1999 r., III AUa 945/98, OSA 1999, Nr 11/12, poz. 58; wyroki SN z 14 kwietnia 2000 r., II UKN 513/99, OSNAPiUS 2001, Nr 20, poz. 627 i z 19 lipca 2001 r., II UKN 494/00, OSNP 2003, Nr 9, poz. 234; 20.1.2005 r., I UK 154/04, OSP 2006, Nr 4, poz. 43). Praca powinna być świadczona osobiście, choć nie musi to być praca fizyczna (por. wyrok SN z 3 grudnia v1999 r., II UKN 236/99, OSNAPiUS 2001, Nr 7, poz. 237; wyrok SA w Łodzi z 23 maja 1997 r., III AUa 155/97, Pr. Pracy 1997, Nr 7, s. 45). O zakwalifikowaniu wykonywania określonych czynności jako „pracy” nie decyduje zatem charakter stosunku prawnego, na podstawie którego są one wykonywane, ale rodzaj tych czynności.

W sprawie –co prawidłowo ocenił Sąd I instancji– zgromadzony materiał dowodowy nie dał podstaw do uznania, ażeby ubezpieczony w okresie orzeczonej niezdolności do pracy wykonywał pracę zarobkową w rozumieniu cyt. wyżej art. 17 ustawy zasiłkowej. Organ rentowy wniosek taki wysnuł przede wszystkim z treści świadectwa pracy wystawionego przez drugiego pracodawcę wnioskodawcy Urząd Gminy J., w którym pracodawca ten nie wskazał żadnego okresu nieskładkowego ubezpieczonego. Okoliczność tę organ dostrzegł przy okazji weryfikowania wniosku ubezpieczonego o emeryturę, po ok. 16 latach od pierwszej niezdolności do pracy ubezpieczonego i po ok. 6 latach –od ostatniej niezdolności do pracy. Stała się ona podstawą wszczęcia z urzędu postępowania wyjaśniającego.

O ile możliwy do zaakceptowania pozostaje pogląd, zgodnie z którym z samego faktu pozostawania w stosunku pracy wynika domniemanie wykonywania pracy zarobkowej, zwłaszcza gdy ubezpieczony pobiera wynagrodzenie za pracę (por. wyrok SN z dnia 3 października 2008 r., II UK 26/08, LEX 513018) o tyle nie oznacza to jednak, że domniemania takiego nie można obalić.

Warto też przypomnieć, że świadectwo pracy –na które powołuje się organ rentowy– nie jest dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 k.p.c., nawet wówczas, gdy wydane zostaje przez urząd administracji państwowej (por. wyrok SN z dnia 20 lutego 1991 r., I PR 422/90, cyt. za: J. Iwulski, Kodeks pracy. Orzecznictwo, Kraków 1997, s. 426). Nie stanowi więc dowodu tego, co zostało w nim urzędowo zaświadczone. Może być wykorzystane jedynie jako dowód tego, że pracodawca, który je podpisał, złożył oświadczenie w nim zawarte. W rozumieniu przepisów k.p.c. świadectwo pracy jest dokumentem prywatnym (art. 245 k.p.c.). Dokument prywatny zaś nie jest sam przez się dowodem rzeczywistego stanu rzeczy. Zamieszczone w nim twierdzenia mogą być podważane przez zainteresowanego za pomocą wszelkich dostępnych środków dowodowych.

P. P., wykazując właściwą inicjatywę dowodową, udowodnił, że w okresach orzeczonych niezdolności do pracy, wskazanych w zaskarżonej decyzji, nie wykonywał pracy na rzecz drugiego pracodawcy –Urzędu Gminy J.. W okresach bowiem, kiedy był niezdolny do pracy, pracę na obiektach dwóch hydroforni wykonywała za niego jego żona H. P., która również była zatrudniona w Urzędzie Gminy J. na tych samych obiektach co wnioskodawca, na stanowisku robotnika gospodarczego, w wymiarze początkowo ½ etatu, a od 1 kwietnia 2007 r. – ¼ etatu. Wymieniona była przyuczona do obsługi urządzeń hydroforni, a pracodawca –Urząd Gminy J. akceptował taki stan rzeczy, w którym za nieobecnego pracownika faktyczne czynności wykonywała jego żona. Powyższe okoliczności wynikają z zeznań przesłuchanych w sprawie świadków (będących nie tylko członkami rodziny ubezpieczonego ale także osób dla niego obcych). Zeznania powyższe potwierdzają relację wnioskodawcy o niewykonywaniu przez niego pracy na rzecz drugiego pracodawcy w czasie orzeczonej niezdolności do pracy i zastępstwie żony w tym zakresie. Zeznania te, choć nie wszystkie szczegółowe –co zrozumiałe z uwagi na znaczny upływ czasu– prawidłowo zostały ocenione przez Sąd I instancji jako wiarygodne. Słusznie przy tym Sąd Rejonowy nie dał w części wiary zeznaniom świadka W. S. na okoliczność tego, że ubezpieczony nie dostarczał do Urzędu zwolnień lekarskich. Świadek ta nie miała bowiem w tym zakresie dokładnej i pewnej wiedzy. Wskazała, że nie wie, czy wnioskodawca komuś zwolnienia te przynosił i czy nie chciano ich przyjmować. Przyznała przy tym, że żona wnioskodawcy była w stanie zastąpić go w pracy a hydrofornie zawsze były zadbane. W ocenie Sądu, nawet gdyby przyjąć, że ubezpieczony faktycznie nie dostarczał do Urzędu Gminy J. zwolnień lekarskich, to i tak nie zmienia to faktu wyłaniającego się z pozostałych osobowych źródeł dowodowych, tj. że w okresach orzeczonej niezdolności do pracy nie wykonywał pracy na rzecz ww. Urzędu. Skutecznie zatem obalone zostało domniemanie wykonywania pracy przez wnioskodawcę na rzecz Urzędu Gminy J. w spornych okresach.

Ocena dowodów dokonana w sprawie przez Sąd Rejonowy odbyła się zatem bez przekroczenia granic swobodnej oceny dowodów, a wyprowadzone z niej wnioski były trafne i słusznie doprowadziły Sąd I instancji do zmiany decyzji ZUS w zakresie określonym w pkt I wyroku. Apelacja zaś prawidłowości tej oceny nie zdołała podważyć. W tej sytuacji nie mziały bez znaczenia dalsze zarzuty skarżącego, w szczególności te dotyczące oceny naruszenia terminu z art. 84 ust. 1 ustawy systemowej czy kwestii zasadności odsetek od wskazanej w decyzji należności.

W świetle powyższych uwag, zdaniem Sądu Okręgowego, apelacja organu rentowego nie dostarczyła podstaw do zmiany zaskarżonego orzeczenia. Dlatego też, na podstawie art. 385 k.p.c. podlegała oddaleniu.

O kosztach zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym Sąd orzekł po myśli art. 98 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 w zw. z § 10 ust. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych z dnia 22 października 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 1804) w brzmieniu sprzed zmiany dokonanej nowelą z dnia 27 października 2016 r.

SSO Krzysztof Główczyński SSO Andrzej Marek SSO Jacek Wilga