Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 13 grudnia 2016 roku

Sąd Rejonowy Gdańsk – Południe w Gdańsku Wydział XII Cywilny

w składzie następującym :

Przewodniczący: SSR Beata Grygiel – Stelina

Protokolant: Marta Papakul

po rozpoznaniu w dniu 13 grudnia 2016 roku w Gdańsku

na rozprawie

sprawy z wniosku M. P. (1) i M. P. (2)

z udziałem R. P., M. P. (3), D. P., J. P. (1), J. P. (2), A. P. (1), A. P. (2), S. P., P. P.

o stwierdzenie nabycia spadku po S. P.

I.  stwierdza, że spadek po S. P.

zmarłej dnia 18 stycznia 1984 roku w miejscowości D., gmina P.,

ostatnio stale przebywającej w miejscowości D., gmina P.,

na podstawie ustawy nabyli:

syn D. P. – syn S. i S.,

syn A. P. (3) – syn S. i S.,

syn R. P. – syn S. i S.,

każdy w 1/3 części spadku

z tym, że należące do spadku gospodarstwo rolne położone w miejscowości D., gmina P.

na podstawie ustawy dziedziczą:

syn D. P. – syn S. i S.,

syn A. P. (3) – syn S. i S.,

każdy w ½ części gospodarstwa rolnego;

II.  kosztami sądowymi obciąża wnioskodawców M. P. (1) i M. P. (2) po połowie, uznając je za uiszczone w całości.

Sygn. akt XII Ns 140/14

UZASADNIENIE

Wnioskodawca A. P. (3) wystąpił do tutejszego Sądu z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku po S. P. zmarłej dnia 18 stycznia 1984 roku, w którego skład wchodzi gospodarstwo rolne o powierzchni około 8 ha, składające się z ziemi uprawnej oraz siedliska. Nadto wniósł o zasądzenie od uczestników na rzecz wnioskodawcy kosztów postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wnioskodawca wskazał iż spadkodawczyni w chwili śmierci była wdową oraz miała trzech synów: A. P. (3), R. P. i D. P., który zmarł 19 stycznia 2007 roku pozostawiając następujących spadkobierców: żonę M. P. (3) oraz pięciu synów: D. P., J. P. (1), J. P. (2), A. P. (1) i A. P. (2). Wnioskodawca podał, że na terenie przedmiotowego gospodarstwa w chwili otwarcia spadku po S. P. zamieszkiwali dwaj synowie spadkodawczyni D. P. i A. P. (3) wraz ze swoimi rodzinami. Ponadto wnioskodawca wskazał, że spełnia on przesłanki nabycia w drodze dziedziczenia gospodarstwa rolnego wskazane w art. 1059 k.c., albowiem stale pracował w spadkowym gospodarstwie rolnym oraz posiada przygotowanie zawodowe do pracy w rolnictwie, przy czym uprawnienia wykwalifikowanego rolnika uzyskał jeszcze w 1979 roku.

/vide: wniosek k. 4-5/

W odpowiedzi na wniosek uczestnik D. P. wskazał, iż żądanie A. P. (3) stwierdzenia samodzielnego nabycia przez niego spadku po S. P. jest nieuzasadnione, zaś on sam jest zainteresowany udziałem w przysługującej mu z mocy samego prawa części spadku po wyżej wymienionej. Wskazał nadto, iż nie zgadza się na zasądzenie od niego części kosztów postępowania bez uwzględnienia jego udziału w spadku.

/vide: odpowiedź na wniosek k. 51/

Postanowieniem z dnia 24 czerwca 2014 roku Sąd wezwał do udziału w sprawie w charakterze uczestników postępowania P. P. i S. P..

/vide: protokół k. 64/

Na rozprawie w dniu 7 października 2014 roku wnioskodawca zakwestionował uprawnienia D. P. (syna S.) do dziedziczenia gospodarstwa rolnego z tytułu stałej pracy w gospodarstwie rolnym oraz posiadanie przez niego kwalifikacji do prowadzenia gospodarstwa rolnego z tytułu ukończenia kursu rolniczego.

/vide: protokół k. 89/

Postanowieniem z dnia 21 kwietnia 2015 roku, z uwagi na śmierć wnioskodawcy, Sąd wezwał do udziału w sprawie po stronie wnioskodawcy M. P. (2) i M. P. (1).

Obaj wnioskodawcy podtrzymali wniosek w sprawie.

/vide: protokół k. 143-143v (00:05:42-00:06:32,00:10:00-00:10:19))/

W piśmie z dnia 12 stycznia 2016 roku stanowiącym załącznik do protokołu wnioskodawcy wskazali, iż z przeprowadzonego postępowania dowodowego wynika, że A. P. (3) posiadał kwalifikacje do prowadzenia gospodarstwa rolnego, podczas gdy pozostali dwaj spadkobiercy D. P. i R. P. takich kwalifikacji nie posiadali. Ponadto, żaden z nich nie pracował stale w jakimkolwiek gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej, gdyż R. P. wyprowadził się z gospodarstwa rolnego w 1972 roku, natomiast D. P. pracował na stałe, tj. w pełnym wymiarze czasu pracy, w kotłowni na S.. Nadmieniono również, że kursy rolnicze, o których wspominali uczestnicy A., A., J. i J. P. (3) nie mogą być uznawane za kwalifikacje do prowadzenia gospodarstwa rolnego, gdyż nie dowiedziono, aby ukończyli oni szkołę rolniczą, przysposobienie rolnicze lub by uzyskali tytuł kwalifikacyjny w zawodach rolniczych, zaś kursy rolnicze robili dopiero po 1984 roku, a więc po otwarciu spadku po S. P.. W świetle powyższego wnioskodawcy wnieśli o stwierdzenie, że spadek po S. P. w zakresie obejmującym gospodarstwo rolne nabył w całości A. P. (3).

/vide: załącznik do protokołu z dnia 12 stycznia 2016 r. k. 207-211/

W piśmie z dnia 25 stycznia 2016 roku uczestnik J. P. (2) wskazał, iż według niego prawo do spadku po S. P. przysługiwało jego ojcu D. P., gdyż spełniał on wymóg stałej pracy w gospodarstwie z uwagi na codzienne jej wykonywanie, zaś szukanie dodatkowej pracy wiązało się z niewystarczającą ilością pieniędzy na codzienne potrzeby.

/vide: pismo z dnia 25 stycznia 2016 r. k. 225-226/

W piśmie procesowym z dnia 26 stycznia 2016 roku uczestnik A. P. (2) podniósł, iż jego zdaniem niewątpliwie uzasadnionym jest orzeczenie przez Sąd, że gospodarstwo rolne po S. P. odziedziczył D. P. (syn S.). Twierdzenia wnioskodawcy co do nieposiadania przez D. P. uprawnień do dziedziczenia gospodarstwa rolnego po S. P. są całkowicie bezzasadne. Stanowisko wnioskodawcy wykluczające stałą pracę w gospodarstwie rolnym z uwagi na stałe zatrudnienie spadkobiercy w innym miejscu stoi w sprzeczności z orzecznictwem, wedle którego na tle przesłanki stałej pracy w gospodarstwie rolnym utrwalone zostało stanowisko, że nie wymaga się od spadkobiercy, by jego praca w gospodarstwie rolnym nosiła charakter wyłączny, zaś istotną okolicznością jest ciągłość pracy i powiązanie jej z produkcją rolną ( por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 1999 r., sygn. I CKN 963/97).

/vide: pismo procesowe z dnia 26 stycznia 2016 r. k. 230-234/

W piśmie procesowym z dnia 25 stycznia 2016 roku uczestnik A. P. (1) wniósł o stwierdzenie nabycia spadku po S. P., w skład którego wchodzi gospodarstwo rolne, przez D. P. (syna S.), wobec spełnienia przez niego warunku wykonywania stałej pracy w gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej.

/vide: pismo procesowe z dnia 25 stycznia 2016 r. k. 253-256/

Na rozprawie w dniu 13 grudnia 2016 roku pełnomocnicy stron podtrzymali dotychczasowe stanowiska w sprawie.

/vide: protokół k. 504-505 (00:01:50-00:07:59)/

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Spadkodawczyni S. P. urodzona w dniu (...) w miejscowości K., zmarła w dniu 18 stycznia 1984 roku w miejscowości D., gmina P.. Raz zawierała związek małżeński ze S. P.. W chwili śmierci była wdową. Z małżeństwa ze S. P. miała troje dzieci: D. P. urodzonego w dniu (...), A. P. (3) urodzonego w dniu (...) oraz R. P. urodzonego w dniu (...). Wszystkie dzieci spadkodawczyni żyły w chwili jej śmierci. Spadkodawczyni dzieci pozamałżeńskich ani przysposobionych nie miała.

Dowód: odpis skrócony aktu zgonu S. P. k. 7, odpis skrócony aktu zgonu D. P. k. 8, odpis skrócony aktu urodzenia A. P. (3) k. 10, odpis skrócony aktu urodzenia R. P. k. 11, zapewnienie spadkowe D. P. k. 56,58, zapewnienie spadkowe A. P. (2) k. 56-57, zapewnienie spadkowe A. P. (3) k. 57, zapewnienie spadkowe R. P. k. 57-58, zapewnienie spadkowe J. P. (1) k. 58, zapewnienie spadkowe J. P. (2) k. 59, zapewnienie spadkowe A. P. (1) k. 59

Jest to pierwsza sprawa spadkowa po S. P.. R. P., D. P. i A. P. (3) o śmierci matki dowiedzieli się w dniu jej śmierci. Spadkodawczyni nie sporządziła testamentu. Nikt ze zstępnych S. P. nie składał oświadczeń o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku po spadkodawczyni, nie zrzekli się dziedziczenia po niej i nie zostali uznani za niegodnych dziedziczenia.

Dowód: zapewnienie spadkowe D. P. k. 56,58, zapewnienie spadkowe A. P. (2) k. 56-57, zapewnienie spadkowe A. P. (3) k. 57, zapewnienie spadkowe R. P. k. 57-58, zapewnienie spadkowe J. P. (1) k. 58, zapewnienie spadkowe J. P. (2) k. 59, zapewnienie spadkowe A. P. (1) k. 59

W chwili śmierci S. P. była wyłączną właścicielką gospodarstwa rolnego położonego w miejscowości D., gmina P., na które składały się działki gruntu: numer 2 o powierzchni 0,3100 ha, numer 25 o powierzchni 4,0400 ha oraz numer 44 o powierzchni 4,3400 ha, objęte księgą wieczystą nr (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy Gdańsk – Północ w Gdańsku oraz działka gruntu numer (...) o powierzchni 0,0600 ha, dla której Sąd Rejonowy Gdańsk – Północ w Gdańsku prowadzi księgę wieczystą nr (...).

Dowód: wypisy z rejestru gruntów k. 14-15, zapewnienie spadkowe D. P. k. 56,58, zapewnienie spadkowe A. P. (2) k. 56-57, zapewnienie spadkowe A. P. (3) k. 57, zapewnienie spadkowe R. P. k. 57-58, zapewnienie spadkowe J. P. (1) k. 58, zapewnienie spadkowe J. P. (2) k. 59, zapewnienie spadkowe A. P. (1) k. 59

D. P., R. P. i A. P. (3) wspólnie z matką S. P. zamieszkiwali w gospodarstwie rolnym w miejscowości D., gdzie się wychowali. Z czasem każdy z braci założył rodzinę. Wszystkie osoby zamieszkujące w gospodarstwie angażowały się w pomoc przy jego prowadzeniu.

Dowód: zeznania uczestniczki M. P. (3) k. 61-62, zeznania A. P. (3) k. 60-61, zeznania uczestnika R. P. k. 61, zeznania uczestnika J. P. (2) k. 62-63, zeznania uczestnika J. P. (1) k. 63, zeznania uczestnika A. P. (1) k. 63, zeznania uczestnika A. P. (2) k. 63-64, zeznania uczestnika S. P. k. 88-89, decyzja k. 467

W gospodarstwie należącym do S. P. hodowano m.in. krowy, świnie, kury i gęsi oraz uprawiano wykę, warzywa i zboże. Gospodarstwo wyposażone było w maszyny rolnicze, tj. ciągnik, brony, pług, czy żniwiarkę, nie było jednak dochodowe, w związku z czym R. P., A. P. (3) i D. P. (syn S.) podejmowali stałe zatrudnienie poza gospodarstwem rolnym, które stanowiło dla nich główne źródło utrzymania. R. P. pracował w Stoczni (...) jako spawacz. A. P. (3) od 2 listopada 1957 roku do 31 lipca 1961 roku był zatrudniony w Kółku Rolniczym w W.. W późniejszym okresie, również w chwili śmierci spadkodawczyni, był zatrudniony w Powiatowej Radzie Narodowej w P. na stanowisku inspektora ds. kontroli. Natomiast D. P. początkowo był zatrudniony w Urzędzie Gminy, a następnie w okresie od 14 października 1976 roku do 15 czerwca 1993 roku pracował w pełnym wymiarze czasu pracy w (...) Sp. z o.o. z siedzibą w G. na stanowisku palacza c.o. W okresie zamieszkiwania w gospodarstwie, praca na etacie łączona była przez każdego z braci z pracą w gospodarstwie rolnym ich matki S. P., którą wykonywali przed i po pracy oraz w dniach wolnych od pracy. Żona D. P. M. P. (3) zajmowała się wychowywaniem dzieci oraz obrabianiem inwentarza żywego. W pracę w gospodarstwie rolnym zaangażowane były również dzieci D. P.: A., A., J. i J. P. (3).

Dowód: zeznania uczestniczki M. P. (3) k. 61-62, zeznania A. P. (3) k. 60-61, zeznania uczestnika R. P. k. 61, zeznania uczestnika J. P. (2) k. 62-63, zeznania uczestnika J. P. (1) k. 63, zeznania uczestnika A. P. (1) k. 63, zeznania uczestnika A. P. (2) k. 63-64, zeznania uczestnika S. P. k. 88-89, zeznania świadka A. B. k. 143v-144 (00:11:03-00:33:40), zeznania świadka W. D. k. 144-144v (00:33:41-00:48:04), zeznania świadka J. C. k. 164-165 (00:02:33-00:16:01), zeznania świadka L. F. k. 165-166 (00:17:24-00:29:51), zeznania świadka J. B. k. 214-215 (00:04:09-00:25:44), zeznania świadka H. G. k. 358-359 (00:04:12-00:15:33), zeznania świadka G. P. k. 359-360 (00:18:36-00:32:02), zeznania świadka C. B. k. 423v-424 (00:04:30-00:24:21), zeznania świadka Z. B. k. 424-424v (00:25:13-00:43:35), zeznania świadka W. S. k. 424v-425 (00:44:06-01:04:37), zeznania świadka J. Ś. k. 425v-426 (01:06:43-01:28:40), zeznania świadka G. S. k. 426-427 (01:29:18-01:47:43), świadectwo pracy k. 241-241v, kserokopia świadectwa pracy k. 212, pismo Zakładów (...) k. 236,489, protokół k. 479, postanowienie nr 2/78 k. 482-484, lista k. 4/88, faktura nr (...) k. 411, potwierdzenie odbioru zwierząt i dokumentacji k. 412-412v, dowód wydania towaru k. 413, faktury k. 414-414v,

R. P. wyprowadził się z gospodarstwa rolnego położonego w miejscowości D. w 1972 roku i przeprowadził się wraz z rodziną do G.. Po wyprowadzeniu się z gospodarstwa zaniechał wykonywania prac w tym gospodarstwie, nie podejmował również pracy w innym gospodarstwie rolnym. R. P. z zawodu jest spawaczem. Nie ukończył szkoły rolniczej, nie nabył przysposobienia rolniczego, ani nie uzyskał tytułu kwalifikacyjnego w zawodach rolniczych. W chwili śmierci spadkodawczyni był zdolny do pracy. Posiada dwoje dzieci: P. P. urodzonego w dniu (...) oraz S. P. urodzonego w dniu (...).

Dowód: zeznania uczestnika R. P. k. 61, odpis skrócony aktu urodzenia P. P. k. 177, odpis skrócony aktu urodzenia S. P. k. 178, zeznania świadka L. F. k. 165-166 (00:17:24-00:29:51), zeznania świadka W. D. k. 144-144v (00:33:41-00:48:04), zeznania świadka H. G. k. 358-359 (00:04:12-00:15:33), zeznania świadka W. S. k. 424v-425 (00:44:06-01:04:37), zeznania świadka J. Ś. k. 425v-426 (01:06:43-01:28:40)

A. P. (3) uczestniczył w kursie rolniczym i w dniu 11 maja 1979 roku uzyskał tytuł wykwalifikowanego rolnika.

Dowód: świadectwo k. 16, informacja z (...) Ośrodka Doradztwa Rolniczego w G. k. 182, zeznania A. P. (3) k. 60

D. P. (syn S.) nie ukończył szkoły rolniczej, nie nabył przysposobienia rolniczego, ani nie uzyskał tytułu kwalifikacyjnego w zawodach rolniczych.

Dowód: informacja z (...) Ośrodka Doradztwa Rolniczego w G. k. 182, pismo (...) Urzędu Wojewódzkiego w G. k. 179

W 1978 roku zmarła żona A. P. (3) I. P.. A. P. (3) bardzo przeżył śmierć swojej żony. Miał dwóch synów, z których młodszy M. P. (2) po śmierci matki zamieszkał u teściowej A. P. (3), a M. P. (1) wspólnie z ojcem w spadkowym gospodarstwie rolnym.

Dowód: zeznania uczestnika J. P. (2) k. 62-63, zeznania uczestniczki M. P. (3) k. 61-62, zeznania uczestnika A. P. (1) k. 63, zeznania świadka H. G. k. 358-359 (00:04:12-00:15:33), zeznania świadka J. B. k. 214-215 (00:04:09-00:25:44), zeznania świadka C. B. k. 423v-424 (00:04:30-00:24:21), zeznania świadka Z. B. k. 424-424v (00:25:13-00:43:35), zeznania świadka J. Ś. k. 425v-426 (01:06:43-01:28:40)

Na kilka lat przed śmiercią S. P. z uwagi na zły stan zdrowia nie była zdolna do pracy w gospodarstwie rolnym. W tym okresie pracami w gospodarstwie zajmował się głównie D. P. wraz z synami: A., A., J. i J. P. (2). D. P. wykonywał wszystkie czynności związane z funkcjonowaniem gospodarstwa rolnego, zarówno polegające na pracach polowych, jak i zarządzaniu gospodarstwem rolnym i podejmowaniu decyzji jego dotyczących. Prace polowe oraz prace związane z obrabianiem inwentarza żywego wykonywał również A. P. (3), który także płacił podatek i dokonywał różnego rodzaju rozliczeń związanych z gospodarstwem rolnym. M. P. (3) wspólnie z A. P. (3) zajmowała się opieką nad S. P..

Dowód: zeznania świadka J. B. k. 214-215 (00:04:09-00:25:44), zeznania A. P. (3) k. 60-61, zeznania uczestniczki M. P. (3) k. 61-62, zeznania uczestnika J. P. (2) k. 62-63, zeznania uczestnika J. P. (1) k. 63, zeznania uczestnika A. P. (1) k. 63, zeznania uczestnika A. P. (2) k. 63-64, zeznania świadka A. B. k. 143v-144 (00:11:03-00:33:40), zeznania świadka W. D. k. 144-144v (00:33:41-00:48:04), zeznania świadka J. C. k. 164-165 (00:02:33-00:16:01), zeznania świadka L. F. k. 165-166 (00:17:24-00:29:51), zeznania świadka J. B. k. 214-215 (00:04:09-00:25:44), zeznania świadka H. G. k. 358-359 (00:04:12-00:15:33), zeznania świadka G. P. k. 359-360 (00:18:36-00:32:02), zeznania świadka C. B. k. 423v-424 (00:04:30-00:24:21), zeznania świadka Z. B. k. 424-424v (00:25:13-00:43:35), zeznania świadka W. S. k. 424v-425 (00:44:06-01:04:37), zeznania świadka J. Ś. k. 425v-426 (01:06:43-01:28:40), zeznania świadka G. S. k. 426-427 (01:29:18-01:47:43), rozliczenie nr 576 z dnia 18 kwietnia 1975 r. k. 309, faktura nr (...) k. 310, protokół zdawczo – odbiorczy środka trwałego k. 311, dowód wpłaty z dnia 11 czerwca 1975 r. k. 311, rachunek z dnia 30 grudnia 1975 r. k. 312, faktura nr (...) k. 314, bankowy dowód wpłaty k. 317, faktura nr (...) k. 318, faktura nr (...) k. 319, kwit dostawy zwierząt rzeźnych k. 321, dowód wpłaty k. 322, protokoły kupna – sprzedaży zwierząt gospodarskich k. 324-325, wezwanie płatnicze i dowód wpłaty k. 326, nota memoriałowa k. 327, dowody wpłaty k. 327-328, noty memoriałowe k. 328, rachunek k. 332, faktury k. 333-334, potwierdzenie odbioru zwierząt i dokumentacji k. 412-412v, faktury k. 415v-416, pokwitowania dot. podatku rolnego i składek na F. k. 468-475v, pismo dotyczące składek za obowiązkowe ubezpieczenie k. 476

W chwili śmierci S. P. w gospodarstwie rolnym położonym w miejscowości D. mieszkał A. P. (3) z synem M. P. (1), D. P. wraz z żoną M. P. (3) i synami: A., A., J. i J. P. (2).

Dowód: zeznania uczestnika R. P. k. 61, zeznania uczestniczki M. P. (3) k. 61-62, zeznania uczestnika J. P. (2) k. 62-63, zeznania uczestnika J. P. (1) k. 6, zeznania uczestnika A. P. (2) k. 63-64, zeznania A. P. (3) k. 60-61, zeznania świadka J. B. k. 214-215 (00:04:09-00:25:44), zeznania świadka H. G. k. 358-359 (00:04:12-00:15:33), zeznania świadka C. B. k. 423v-424 (00:04:30-00:24:21), zeznania świadka J. Ś. k. 425v-426 (01:06:43-01:28:40), zeznania świadka G. S. k. 426-427 (01:29:18-01:47:43)

W dacie śmierci S. P. A. P. (3) i D. P. (syn S.) pozostawali zdolni do pracy.

Dowód: zeznania uczestniczki M. P. (3) k. 61-62, zeznania A. P. (3) k. 60-61

Syn R. P. P. P. w chwili śmierci S. P. był pełnoletni. Uczęszczał wówczas do drugiej klasy (...) Szkoły Zawodowej Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa (...) w G., gdzie kształcił się w zawodzie mechanik kierowca pojazdów samochodowych. P. P. nie posiada kwalifikacji do prowadzenia gospodarstwa rolnego, jak również nie pracował stale w żadnym gospodarstwie rolnym. Zarówno w dacie śmierci spadkodawczyni, jak i obecnie pozostaje zdolny do pracy.

Dowód: zeznania uczestnika P. P. k. 87-88, kserokopia świadectwa szkolnego k. 95-95v, odpis skrócony aktu urodzenia P. P. k. 177

Drugi syn R. P. S. P. pracował jako mechanik pojazdów samochodowych. Nie posiada on kwalifikacji do prowadzenia gospodarstwa rolnego, nie pracował również stale w żadnym gospodarstwie rolnym. W dacie śmierci spadkodawczyni był pełnoletni. W październiku 1983 roku w wyniku wypadku przy pracy stracił rękę. Orzeczeniem z dnia 21 sierpnia 1984 roku Komisja Lekarska do spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia zaliczyła S. P. do II grupy inwalidzkiej, wskazując jednocześnie, iż stwierdzone schorzenia uniemożliwiają mu wykonywanie pracy w normalnych warunkach. Uznano, iż inwalidztwo istnieje od października 1983 roku. Jesienią 1984 roku S. P. rozpoczął pracę w Spółdzielni (...). Obrońców H. na stanowisku portier – dozorca.

Dowód: zeznania uczestnika S. P. k. 88-89, kserokopia orzeczenia z dnia 21 sierpnia 1984 r. k. 93-93v, odpis skrócony aktu urodzenia S. P. k. 178

J. P. (1) w latach 1971-1974 był uczniem Zespołu (...) w W., gdzie po ukończeniu nauki dla trzech stopni przysposobienia rolniczego zdał egzamin końcowy. A. P. (1) w 1985 roku uzyskał tytuł wykwalifikowanego rolnika. J. P. (2) i A. P. (2) ukończyli kurs rolniczy

D. P. (syn D.) wychowywał się w L. i nie utrzymywał kontaktów z ojcem i jego rodziną. Z zawodu jest maszynistą. Nie posiada kwalifikacji do prowadzenia gospodarstwa rolnego, nie pracował również stale w żadnym gospodarstwie rolnym.

Wszyscy synowie D. P. w dacie otwarcia spadku po S. P. byli pełnoletni i zdolni do pracy.

Dowód: zeznania uczestnika J. P. (2) k. 62-63, zeznania uczestnika J. P. (1) k. 63, zeznania uczestnika A. P. (1) k. 63, zeznania uczestnika A. P. (2) k. 63-64, zeznania uczestnika D. P. k. 62, kserokopia świadectwa k. 252, kserokopia świadectwa k. 257, odpis skrócony aktu urodzenia D. P. k. 9, odpis skrócony aktu urodzenia A. P. (2) k. 52

Syn spadkodawczyni D. P. zmarł w dniu 19 stycznia 2007 roku w miejscowości D.. W chwili śmierci D. P. pozostawał w związku małżeńskim z M. P. (3), z którego to małżeństwa pochodziło czworo dzieci: J. P. (2), A. P. (1), A. P. (2) i J. P. (1). D. P. (syn S.) posiadał jeszcze jednego syna D. P..

Dowód: odpis skrócony aktu zgonu D. P. k. 8, odpis skrócony aktu urodzenia D. P. k. 9, odpis skrócony aktu urodzenia A. P. (2) k. 52

W dniu 14 marca 2015 roku zmarł syn spadkodawczyni A. P. (3). Spadek po zmarłym na podstawie ustawy nabyli po połowie synowie: M. P. (2) i M. P. (1).

Dowód: odpis skrócony aktu zgonu A. P. (3) k. 137, akt poświadczenia dziedziczenia z dnia 16 kwietnia 2014 r., Rep. A nr 3421/2015 k. 138-139v

Sąd zważył, co następuje:

Podstawę ustaleń Sądu w niniejszej sprawie stanowiły załączone do akt dokumenty, zapewnienia spadkowe złożone przez strony, a także zeznania świadków i stron postępowania, które pozwoliły m.in. na ustalenie kręgu spadkobierców ustawowych oraz spadkobierców uprawnionych do dziedziczenia gospodarstwa rolnego wchodzącego w skład spadku po S. P.. Dokumenty zgromadzone w aktach sprawy nie nasuwały wątpliwości co do swojej prawdziwości i zgodności z prawdą zawartych w nich oświadczeń. Uczestnicy nie zdołali podważyć wiarygodności dokumentów potwierdzających kwalifikacje rolnicze A. P. (3), bowiem za niewystarczające należało uznać przedstawienie przez nich niczym niepopartych, gołosłownych twierdzeń, które pozostawały w sprzeczności ze zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym, w szczególności z informacją uzyskaną z (...) Ośrodka Doradztwa Rolniczego w G., z której jednoznacznie wynika, że A. P. (3) przyznano tytuł wykwalifikowanego rolnika. W świetle powyższego, nie znajdując podstaw do zakwestionowania wiarygodności i mocy dowodowej dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy, Sąd na ich podstawie dokonał rekonstrukcji istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności faktycznych. Zastrzec przy tym należy, iż Sąd pominął niektóre z dokumentów przedłożone przez strony, co dotyczyło dokumentów nieczytelnych, nieprzydatnych dla wykazania okoliczności, na które zostały przywołane, jak również dokumentów mających potwierdzić okoliczności nieistotne z punktu widzenia rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie (m.in. dokumenty odnoszące się do okresu znacznie poprzedzającego śmierć spadkodawczyni, jak i okresu następującego wiele lat po śmierci spadkodawczyni). Dowodom w postaci dokumentów urzędowych Sąd dał wiarę, co do tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone (art. 244 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.), zaś dokumentom prywatnym, co do tego, że osoba podpisana na dokumencie złożyła oświadczenie zawarte w jego treści (art. 245 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).

Stosownie do dyspozycji przepisu art. 671 k.p.c. Sąd odebrał zapewnienie spadkowe od wnioskodawcy A. P. (3) oraz uczestników D. P., A. P. (2), R. P., J. P. (1), J. P. (2) i A. P. (1). Służyły one ustaleniu kręgu spadkobierców ustawowych po spadkodawczyni S. P., a także ustaleniu kwestii kiedy spadkobiercy dowiedzieli się o otwarciu spadku, czy składali oświadczenia spadkowe, czy spadkodawczyni sporządziła testament i czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne. Sąd uznał zapewnienia spadkowe złożone w niniejszej sprawie za w pełni wiarygodne, gdyż były ze sobą zbieżne i korespondowały ze zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym, wobec czego w oparciu o nie Sąd dokonał ustaleń faktycznych w sprawie.

W zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia sprawy Sąd miał na uwadze treść zeznań świadków A. B., W. D., J. C., L. F., J. B., H. G., G. S., W. S., C. B., Z. B., J. Ś. i G. P. oraz wnioskodawcy i uczestników, złożonych podczas ich przesłuchania w charakterze strony. Zeznania wyżej wymienionych osób pozwoliły Sądowi na poczynienie ustaleń w zakresie relacji panujących w rodzinie spadkodawczyni oraz zdolności spadkobierców do dziedziczenia gospodarstwa rolnego po S. P..

Sąd uznał zeznania świadków za wiarygodne co do zasady, albowiem w przeważającej mierze były one ze sobą spójne i wzajemnie się uzupełniały. Świadkowie zeznawali w sposób spontaniczny, przedstawiając w sposób możliwe najdokładniejszy okoliczności dotyczące sposobu prowadzenia spadkowego gospodarstwa rolnego oraz zaangażowania poszczególnych osób w wykonywanie pracy w przedmiotowym gospodarstwie rolnym. Pojawiające się nieścisłości oraz drobne rozbieżności w zeznaniach świadków, w ocenie Sądu, nie wpływały na wiarygodność ich zeznań, albowiem były w pełni uzasadnione biorąc pod uwagę znaczny upływ czasu od śmierci spadkodawczyni, która miała miejsce w 1984 roku oraz fakt, że świadkowie byli słuchani na okoliczności bezpośrednio ich niedotyczące. Sąd odmówił jedynie wiary zeznaniom świadka H. G., będącej siostrzenicą uczestniczki M. P. (3), w zakresie, w jakim wskazywała, że A. P. (3) raczej nie pomagał przy prowadzeniu gospodarstwa rolnego. Jej zeznania w tym zakresie nie korespondowały z pozostałym wiarygodnym materiałem dowodowym, z którego jednoznacznie wynikało, że A. P. (3) również wykonywał prace w gospodarstwie rolnym, na co zresztą we wcześniejszej części zeznań sama wskazała, mówiąc, że „ w pewnym sensie cała trójka zajmowała się gospodarstwem”. Wskazać przy tym należy, że świadek w spadkowym gospodarstwie rolnym bywała raz na miesiąc bądź raz na dwa miesiące, wobec czego nie miała możliwości czynienia miarodajnych obserwacji odnośnie zaangażowania A. P. (3) w pracę w gospodarstwie.

Na marginesie należy wskazać, iż nie podważały wiarygodności zeznań świadków gołosłowne twierdzenia pełnomocnika wnioskodawców wskazujące na instruowanie przez stronę przeciwną świadków odnośnie tego, w jaki sposób mają zeznawać.

Za wiarygodne co do zasady Sąd uznał również zeznania wnioskodawcy A. P. (3) oraz uczestników postępowania M. P. (3), A. P. (1), J. P. (1), J. P. (2), S. P., P. P., A. P. (2) i R. P., które w zasadniczej części były spójne, logiczne i wzajemnie się uzupełniały, znajdując jednocześnie oparcie w pozostałym uznanym przez Sąd za wiarygodny materiale dowodowym. Sąd nie dał wiary zeznaniom uczestniczki M. P. (3) w części, w jakiej wskazywała, że D. P. (syn S.) posiadał przygotowanie rolnicze, bowiem postępowanie dowodowe tego nie potwierdziło. Z pisma (...) Ośrodka Doradztwa Rolniczego w G., którego treść nie została zakwestionowana, nie wynika, aby D. P. ukończył kurs rolniczy, natomiast innych dowodów na potwierdzenie posiadania przez ww. kwalifikacji do prowadzenia gospodarstwa rolnego nie przedstawiono. W pozostałym zakresie zeznania wyżej wymienionych osób były, w ocenie Sądu, wiarygodne, dlatego też Sąd uwzględnił je dokonując rekonstrukcji istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności faktycznych.

Z kolei zeznania uczestnika D. P. nie przyczyniły się znacząco do ustalenia okoliczności związanych z prowadzeniem gospodarstwa rolnego wchodzącego w skład spadku po S. P. oraz kwestii związanych z uprawnieniami poszczególnych osób do jego dziedziczenia. Uczestnik z uwagi na fakt wychowywania się w L. i nie utrzymywania kontaktów z rodziną swojego ojca D. P. nie posiadał wiedzy w powyższym zakresie. Jego zeznania przyczyniły się więc do ustalenia okoliczności dotyczących wyłącznie jego osoby i jego uprawnień do dziedziczenia przedmiotowego gospodarstwa rolnego. W tym zakresie Sąd ocenił jego zeznania jako wiarygodne, bowiem były spójne i rzeczowe.

W tym miejscu należy nadmienić, iż Sąd na rozprawie w dniu 13 grudnia 2016 roku oddalił wniosek dowodowy pełnomocnika uczestnika o uzupełniające przesłuchanie uczestników w charakterze stron, albowiem okoliczności faktyczne rozpoznawanej sprawy zostały dostatecznie wyjaśnione, zaś przedmiotowy wniosek dowodowy zmierzałby jedynie do nieuzasadnionego przedłużania postępowania w sprawie. Dowód z przesłuchania stron jest dowodem o charakterze subsydiarnym i należy po niego sięgać w sytuacji, w której brak jest materiału dowodowego pozwalającego na ocenę istotnych okoliczności w sprawie. Sytuacja taka w niniejszej sprawie nie występowała, dlatego też nie zachodziły uzasadnione podstawy do uwzględnienia przedmiotowego wniosku dowodowego.

Przechodząc do zasadniczej części rozważań, w pierwszej kolejności należy wskazać, iż zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 924 k.c. spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy, natomiast spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku (art. 925 k.c.). Chwila śmierci spadkodawcy przesądza o składzie majątku spadkowego, bowiem z tą chwilą należące do spadkodawcy prawa i obowiązki majątkowe o charakterze cywilnoprawnym stają się wyodrębnioną masą majątkową (spadkiem), która przechodzi na spadkobierców zmarłego. W związku z powyższym, według daty otwarcia spadku ustala się krąg spadkobierców, którymi zgodnie z art. 927 § 1 i 2 k.c., mogą być osoby fizyczne żyjące w chwili otwarcia spadku, osoby prawne w tym czasie istniejące, a także dzieci poczęte, jeżeli urodzą się żywe.

Powyższe unormowania implikują konieczność stosowania w konkretnym stanie faktycznym zasad dziedziczenia obowiązujących w dacie otwarcia spadku. Mając zatem na względzie, iż w rozpoznawanej sprawie spadek po zmarłej S. P. otworzył się w dniu 18 stycznia 1984 roku, zastosowanie będą miały zasady dziedziczenia obowiązujące w tej dacie. Co więcej, wobec tego, iż w skład spadku po S. P. wchodziło gospodarstwo rolne, w niniejszej sprawie znajdą zastosowanie również szczególne unormowania zawarte w Tytule X Księgi IV Kodeksu cywilnego dotyczące zasad dziedziczenia gospodarstw rolnych (art. 1058 i nast. k.c.), obowiązujące w dacie otwarcia spadku.

Wobec niepozostawienia przez spadkodawczynię testamentu, należało przyjąć, że w niniejszej sprawie, stosownie do treści przepisu art. 1058 k.c. w zw. z art. 926 § 2 k.c., nabycie spadku po S. P. winno nastąpić w drodze dziedziczenia ustawowego.

W chwili śmierci S. P. przy życiu pozostawali jej trzej synowie: D. P., R. P. i A. P. (3). Zgodnie zatem z ogólną regułą wyrażoną w art. 931 § 1 k.c., jako spadkobiercy należący do tzw. pierwszej grupy spadkobierców ustawowych, powinni dziedziczyć oni w częściach równych, czyli każdy z nich w części wynoszącej 1/3 całości spadku. Jednakże, z uwagi na to, że w skład spadku wchodziło gospodarstwo rolne, Sąd rozpoznający niniejszą sprawę, wobec treści art. 670 § 2 k.p.c., był zobligowany do ustalenia kręgu spadkobierców ustawowych mających zdolność do dziedziczenia gospodarstwa rolnego. Podstawę dla dokonania takich ustaleń stanowią szczególne zasady określone w art. 1059 k.c., w jego brzmieniu ustalonym przez ustawę z dnia 26 marca 1982 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz o uchyleniu ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych ( Dz. U. z 1982 r., Nr 11, poz. 81). W myśl tego przepisu, spadkobiercy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli w chwili otwarcia spadku: 1) odpowiadają warunkom wymaganym dla nabycia własności nieruchomości rolnej w drodze przeniesienia własności albo 2) są małoletni bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo 3) są trwale niezdolni do pracy. Pierwszy ze wskazanych wyżej warunków odsyła do art. 160 § 1 k.c. normującego uprawnienia do nabycia nieruchomości rolnej. Wedle tego przepisu, własność nieruchomości rolnej lub jej części może być przeniesiona na rzecz osoby fizycznej tylko wtedy, gdy nabywca stale pracuje w jakimkolwiek gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej albo ma kwalifikacje do prowadzenia gospodarstwa rolnego. Pojęcie kwalifikacji do prowadzenia gospodarstwa rolnego zostało określone w § 3 ust.1 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1964 r. w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych ( Dz. U z 1983, Nr 19, poz. 86 – dalej jako „rozporządzenie”), w myśl którego za wyżej wymienione kwalifikacje uważa się ukończenie szkoły rolniczej, przysposobienia rolniczego lub uzyskanie tytułu kwalifikacyjnego w zawodach rolniczych. Zgodnie natomiast z § 3 pkt 3 rozporządzenia, przerwa w pracy w gospodarstwie rolnym nie stanowi przeszkody do uznania, że osoba zainteresowana odpowiada warunkom określonym w art. 160 § 1 pkt 1 Kodeksu cywilnego.

W świetle powyższego, na gruncie niniejszej sprawy kwestią istotną dla ustalenia kręgu osób uprawnionych do dziedziczenia gospodarstwa rolnego po S. P. było dokonanie oceny, którzy spośród spadkobierców ustawowych odpowiadają warunkom, o których mowa powyżej.

Na podstawie całokształtu materiału dowodowego zebranego w sprawie Sąd ustalił, iż w chwili otwarcia spadku w dniu 18 stycznia 1984 roku wszyscy spadkobiercy ustawowi, tj. D. P. (syn S.), R. P. i A. P. (3) byli pełnoletni, w pełni zdolni do pracy i nie byli w trakcie pobierania nauki zawodu, ani też nie uczęszczali do szkoły. Wobec tego, żaden ze spadkobierców nie spełniał warunków określonych w punkcie 2 i 3 art. 1059 k.c. Pozostało zatem ustalenie, czy któryś ze spadkobierców spełniał warunki określone w punkcie 1 przywołanego przepisu, a więc czy w chwili otwarcia spadku stale pracował w jakimkolwiek gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej albo miał kwalifikacje do prowadzenia gospodarstwa rolnego.

Z poczynionych przez Sąd ustaleń w sprawie wynika, że A. P. (3) w dacie otwarcia spadku po S. P. posiadał kwalifikacje do prowadzenia gospodarstwa rolnego w rozumieniu § 3 ust. 1 cytowanego wyżej rozporządzenia. Wskazać bowiem należy, iż A. P. (3) w dniu 11 maja 1979 roku przyznano tytuł wykwalifikowanego rolnika, co potwierdza informacja przedstawiona na żądanie Sądu przez (...) Ośrodek Doradztwa Rolniczego w G. z dnia 24 sierpnia 2015 roku, jak i oryginał świadectwa uzyskania przez A. P. (3) tytułu wykwalifikowanego rolnika, który został okazany na rozprawie w dniu 24 czerwca 2014 roku, a którego kserokopia znajduje się na karcie 16 akt sprawy. W świetle powyższego, Sąd nie miał wątpliwości co do tego, że A. P. (3) posiadał kwalifikacje warunkujące dziedziczenie gospodarstwa rolnego, które uzyskał jeszcze przed datą otwarcia spadku. Z całą pewnością posiadanie tytułu wykwalifikowanego rolnika, uzyskanego na podstawie uchwały nr 367 Rady Ministrów z dnia 21 sierpnia 1959 r. w sprawie przyznawania robotnikom tytułów kwalifikacyjnych ( M.P. z 1959 r., Nr 76, poz. 402) mieści się w katalogu kwalifikacji wymaganych do prowadzenia gospodarstwa rolnego, przewidzianym w § 3 ust. 1 rozporządzenia. Jest to bowiem równoznaczne z uzyskaniem tytułu kwalifikacyjnego w zawodach rolniczych. Jeszcze przed nowelizacją przywołanego rozporządzenia, w wydanej przez Ministra Rolnictwa w instrukcji nr 2 z dnia 25 kwietnia 1973 r. w sprawie stosowania przepisów Kodeksu cywilnego dotyczących przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych ( Dz. Urz. MR Nr 7, poz. 35) wyjaśniono, że przez świadectwo ukończenia szkoły rolniczej lub przysposobienia rolniczego, stwierdzającego posiadanie kwalifikacji do prowadzenia gospodarstwa rolnego przez nabywcę lub spadkobiercę nieruchomości rolnej, należy rozumieć m.in. świadectwo lub dyplom uzyskania tytułu kwalifikacyjnego uzyskanego właśnie na podstawie wskazanej wyżej uchwały nr 367 Rady Ministrów z dnia 21 sierpnia 1959 roku – w zawodzie rolnika lub innych pokrewnych, szczegółowo wymienionych w instrukcji (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 1989 r., sygn. III CZP 2/89). Nie ulega więc wątpliwości, że A. P. (3) posiadał zdolność do dziedziczenia gospodarstwa rolnego w świetle art. 1059 pkt 1 k.c. w zw. z art. 160 § 1 pkt 2 k.c.

Wobec jednoznacznej treści pisma (...) Ośrodka Doradztwa Rolniczego w G. potwierdzającego uzyskanie przez niego tytułu wykwalifikowanego rolnika, zarzuty podnoszone przez pełnomocnika uczestnika A. P. (2) mające wykazać, że A. P. (3) nie brał udziału w kursie rolniczym bądź kursu takiego nie ukończył, nie mogły się ostać. Pełnomocnik uczestnika nie podważył ani wiarygodności wspomnianego wyżej świadectwa, ani prawdziwości informacji przestawionych w piśmie z dnia 24 sierpnia 2015 roku, dlatego też nie zachodziły żadne podstawy do zakwestionowania ich prawdziwości i mocy dowodowej. Ciężar wykazania powyższych okoliczności, zgodnie z ogólną regułą rozkładu ciężaru dowodowego przewidzianą w art. 6 k.c., obciążał pełnomocnika uczestnika A. P. (2), który jednak ciężarowi temu nie sprostał.

Ponadto, należy wskazać, że A. P. (3) poza posiadaniem kwalifikacji, o których mowa powyżej, również pracował w spadkowym gospodarstwie rolnym, zarówno w okresie poprzedzającym otwarcie spadku po S. P., jak i w dacie jego otwarcia. Potwierdzają to zeznania stron postępowania, jak i zeznania świadków, którzy zgodnie wskazywali na udział A. P. (3) przy prowadzeniu przedmiotowego gospodarstwa rolnego. Także z dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy wynika, że A. P. (3) podejmował szereg czynności związanych z funkcjonowaniem tego gospodarstwa, m.in. dokonywał zakupów oraz różnego rodzaju rozliczeń. Zdaniem Sądu, okolicznością niewątpliwą było to, że A. P. (3) wykonywał prace w gospodarstwie rolnym w ramach przyjętego w rodzinie podziału prac. Argumenty podnoszone przez pozostałych uczestników postępowania mające wykazać, że A. P. (3) w węższym zakresie aniżeli D. P. i jego synowie angażował się w prace w gospodarstwie rolnym, szczególnie w okresie po śmierci jego żony, lub też, że prace wykonywał jedynie w odniesieniu do niewielkiej części ziemi, wydzielonej wyłącznie dla potrzeb jego i jego rodziny, wobec wykazania posiadania przez A. P. (3) kwalifikacji do prowadzenia gospodarstwa rolnego, nie mogły podważyć zdolności A. P. (3) do dziedziczenia gospodarstwa rolnego. Nie zachodziła bowiem konieczność wykazania, że poza posiadaniem kwalifikacji wynikających z uzyskanego przez niego tytułu wykwalifikowanego rolnika, stale pracował w gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej. Konieczność taka zachodziłaby jedynie wówczas, gdyby wnioskodawca opierał swoje uprawnienia do dziedziczenia spadkowego gospodarstwa rolnego wyłącznie na fakcie wykonywania stałej pracy w gospodarstwie, co w niniejszej sprawie nie miało jednak miejsca.

Natomiast, jeżeli chodzi o D. P. (syna S.), to wbrew twierdzeniom podnoszonym przez uczestników, nie wykazano, by posiadał on kwalifikacje do prowadzenia gospodarstwa rolnego. Z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie nie wynika, aby ukończył on szkołę rolniczą, nabył przysposobienie rolnicze, bądź uzyskał tytuł kwalifikacyjny w zawodach rolniczych. W (...) Ośrodku Doradztwa Rolniczego w G. brak jest dokumentacji potwierdzającej ukończenie kursu rolniczego przez D. P., dokumentacja taka nie została również przekazana do (...) Urzędu Wojewódzkiego w G. ( vide: pismo z dnia 24 sierpnia 2015 r. k. 182, pismo z dnia 10 sierpnia 2015 r. k. 179). Nie przedłożono innych dokumentów potwierdzających posiadanie przez ww. stosownych kwalifikacji, wobec czego brak było podstaw do uznania, że D. P. posiadał wymagane kwalifikacje do prowadzenia gospodarstwa rolnego.

Niemniej jednak, stan faktyczny w niniejszej sprawie uzasadniał uznanie, że choć D. P. nie miał kwalifikacji do prowadzenia gospodarstwa rolnego, to jednak posiadał zdolność do dziedziczenia gospodarstwa rolnego po S. P. z uwagi na spełnienie przesłanki z art. 1059 pkt 1 k.c. w zw. z art. 160 § 1 pkt 1 k.c. polecającej na stałym wykonywaniu pracy w tym gospodarstwie bezpośrednio przy produkcji rolnej.

Materiał dowodowy znajdujący się w aktach sprawy nie pozostawiał wątpliwości, że D. P. świadczył pracę w spadkowym gospodarstwie rolnym w zakresie istotnym z punktu widzenia funkcjonowania tego gospodarstwa rolnego, a pracy tej można przypisać przymiot stałości. Wykonywał on bowiem przez szereg lat – również w dacie otwarcia spadku – wszelkie czynności ściśle związane z funkcjonowaniem gospodarstwa rolnego, polegające zarówno na wykonywaniu prac polowych, jak i zarządzaniu oraz podejmowaniu decyzji dotyczących rzeczonego gospodarstwa. Realizowanie przez D. P. obowiązków związanych z pracą w gospodarstwie miało miejsce w czasie wolnym od jego pracy etatowej, którą początkowo świadczył w Urzędzie Gminy, a następnie w (...) Sp. z o.o. z siedzibą w G.. Odbywało się to w ten sposób, że po zakończeniu pracy i chwilowym odpoczynku, w dni wolne od pracy, jak również przed pracą wykonywał czynności konieczne dla zapewnienia prawidłowego funkcjonowania gospodarstwa rolnego. Zakres obowiązków związanych z pracą w gospodarstwie był rozdzielony pomiędzy członków rodziny zamieszkujących na terenie gospodarstwa i przez każdego z nich realizowany, przy czym to D. P. był postrzegany przez żonę i dzieci, a także osoby postronne, jako osoba najbardziej zaangażowana w pracę w gospodarce oraz osoba decyzyjna. W późniejszym okresie również w wykonywanie pracy w gospodarstwie zaangażowały się dzieci D. P.. Z zeznań świadków oraz stron postępowania, w tym samego wnioskodawcy A. P. (3), jednoznacznie wynika, że D. P. przez cały czas angażował się aktywnie w wykonywanie pracy w spadkowym gospodarstwie rolnym, w którym wraz z rodziną zamieszkiwał nieprzerwanie aż do swojej śmierci, która miała miejsce w 2007 roku. Całokształt okoliczności niniejszej sprawy niezbicie dowodzi, że D. P. koncentrował swoje życie wokół pracy w spadkowym gospodarstwie rolnym, był z nim stale związany i również swoją przyszłość wiązał z tym gospodarstwem. Choć z uwagi na wykonywaną pracę poza gospodarstwem rolnym (...) nie był w stanie w pełni poświęcić się pracy w gospodarstwie i zapewne nie mógł wykonywać codziennie i to w pełnym wymiarze czasu pracy czynności w gospodarstwie, to niemniej jednak częstotliwość pracy oraz systematyczność jej podejmowania pozwalały na zapewnienie spadkowemu gospodarstwu rolnemu prawidłowego funkcjonowania.

Wskazać przy tym należy, iż argumentacja przedstawiona przez pełnomocnika wnioskodawców, wedle której nie doszło do spełnienia przesłanki z art. 160 § 1 pkt 1 k.c. skoro D. P. stale pracował w miejscu innym niż gospodarstwo rolne, a które to miejsce było jego podstawowym miejscem pracy i źródłem utrzymania, była chybiona i w żadnym razie nie mogła doprowadzić do stwierdzenia braku uprawnień po stronie D. P. do dziedziczenia gospodarstwa rolnego. Zgodnie bowiem z utrwaloną liną orzeczniczą Sądu Najwyższego spadkobierca odpowiadający przesłankom przewidzianym w art. 1059 k.c. dziedziczy wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne, także w tym wypadku, gdy jednocześnie jest on zatrudniony gdzie indziej na podstawie umowy o pracę. Fakt pracy poza rolnictwem spadkobiercy nie pozbawia go bowiem prawa dziedziczenia gospodarstwa rolnego. Podnosi się, iż przesłankę dziedziczenia przewidzianą w art. 1059 pkt 1 k.c. w zw. z art. 160 § 1 pkt 1 k.c. uważa się za spełnioną, jeżeli spadkobierca stale, tj. od szeregu lat, w tym w chwili otwarcia spadku, gdy tylko zachodziła taka potrzeba gospodarcza, wykonywał sukcesywnie czynności w gospodarstwie rolnym. Praca w gospodarstwie musi pozostawać w bezpośrednim związku z funkcjonowaniem gospodarstwa i powinna mieć charakter stały, a nie dorywczy, ale nie musi ona stanowić wyłącznego zajęcia spadkobiercy, ani też nie musi być jedynym ani głównym źródłem jego utrzymania. Wyjaśniono również, że brak wykonywania codziennych czynności w obejściu i przy inwentarzu nie wyłączał omawianej przesłanki dziedziczenia, skoro podjęcie stałej pracy przy produkcji rolnej obejmuje każdą pracę wykonywaną w gospodarstwie rolnym w ramach rodzinnego podziału czynności ( por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 1988 r., sygn. III CRN 134/88, OSNC 190/7-8/106; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 października 1999 r., sygn. I CKN 167/98; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2004 r., sygn. III CK 10/03; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 listopada 1997 r., sygn. II CKN 307/97; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2005 r., sygn. III CK 597/04; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2013 r., sygn. V CSK 41/13).

Dokonane w niniejszej sprawie ustalenia pozwalają przyjąć, że D. P. od wielu lat, jeszcze przed otwarciem spadku stale pracował w gospodarstwie rolnym należącym do jego matki S. P., jednocześnie pracując na podstawie umowy o pracę w innym miejscu. Realizowanie przez niego obowiązków związanych z pracą w gospodarstwie rolnym następowało stosownie do potrzeb wynikających z funkcjonowania tego gospodarstwa, miało charakter ciągły a spadkobierca miał zamiar długotrwałego realizowania tych obowiązków, co stanowiło podstawę do uznania, że przesłanka określona w art. 1059 pkt 1 k.c. w zw. z art. 160 § 1 pkt 1 k.c. w stosunku do D. P. została spełniona. Przyjęcie przeciwnego stanowiska, zakładającego, że podjęcie przez spadkobiercę innego zatrudnienia poza gospodarstwem rolnym pozbawia go możliwości dziedziczenia gospodarstwa rolnego, byłoby nieuzasadnione i sprzeczne z założeniami przyświecającymi przyjętym założeniom systemowym dotyczącym dziedziczenia gospodarstw rolnych. Intencją ustawodawcy było bowiem, aby spadkobierca, który odziedziczy gospodarstwo rolne posiadał umiejętności praktyczne oraz wiedzę, która pozwoli na zapewnienie po śmierci spadkodawcy dalszego prawidłowego funkcjonowania gospodarstwa rolnego i zagwarantowanie osiągania odpowiednich wyników w zakresie produkcji rolnej. Wykonywanie pracy poza gospodarstwem rolnym nie wyklucza nabycia powyższych umiejętności koniecznych do prowadzenia gospodarki rolnej w sytuacji, gdy praca w gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej jest wykonywania w sposób ciągły, systematyczny i w zakresie pozwalającym na nabycie odpowiednich kwalifikacji. Sąd nie miał wątpliwości, co do tego, że zakres czynności wykonywanych przez D. P. w spadkowym gospodarstwie rolnym, częstotliwość oraz wieloletni okres ich wykonywania, pozwalały na nabycie przez niego niezbędnych umiejętności i wiedzy dla dalszego, samodzielnego prowadzenia gospodarstwa rolnego. Trzeba także zauważyć, że wobec niedochodowości gospodarstwa rolnego, na którą składa się wiele czynników, wyłącznie możliwości podejmowania przez spadkobiercę zatrudnienia w innym miejscu, byłoby nieracjonalne i nie uwzględniałoby realiów społeczno – gospodarczych, a przy tym niejednokrotnie prowadziłoby do sytuacji, w której spadkobierca taki traciłby źródło dochodu, będące jednocześnie źródłem dla pozyskania środków na prowadzenie i rozwój gospodarstwa rolnego.

Ponadto, Sąd rozpoznający niniejszą sprawę stoi na stanowisku, że dokonując oceny spełnienia przesłanek warunkujących dziedziczenie gospodarstw rolnych konieczne jest zastosowanie liberalnej wykładni przepisów regulujących tę materię i przyjmowanie tak rygorystycznych założeń niepozwalających spadkobiercy na podejmowanie zatrudnienia poza gospodarstwem rolnym należy ocenić, jako nieuzasadnione. Rozstrzygając w zakresie zdolności spadkobierców do dziedziczenia gospodarstwa rolnego należy mieć bowiem na względzie okoliczność, iż przepisy art. 1059 i nast. k.c. zostały wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 stycznia 2001 roku (sygn. P 4/99, Dz. U. z 2001 r., Nr 11, poz. 91) uznane za niezgodne z art. 64 ust. 1 i 1 w zw. z art. 21 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. W uzasadnieniu wyroku Trybunał wskazał, iż przedmiotowa regulacja narusza zasadę równej ochrony prawa dziedziczenia spadkobierców dziedziczących z ustawy na zasadach ogólnych. Konsekwencją uznania, iż zarzut niekonstytucyjności odnosi się do spadków, w skład których wchodziło gospodarstwo rolne otwartych od dnia 14 lutego 2001 roku jest to, że spadki, których otwarcie nastąpiło do dnia 13 lutego 2001 roku w dalszym ciągu objęte są regulacją zawartą w Tytule X Księgi IV Kodeksu cywilnego. Choć w stosunku do spadku po S. P. nie nastąpiło uchylenie wskazanych wyżej przepisów, to nie oznacza to jednak, że przy ich interpretacji należało pominąć fakt ich niekonstytucyjności. W ocenie Sądu powyższy stan rzeczy pociąga za sobą konieczność przyjęcia liberalnego rozumienia wskazanych przesłanek dziedziczenia, a w szczególności uwzględnienia przy ich ocenie całokształtu okoliczności konkretnej sprawy.

Natomiast ostatni z synów spadkodawczyni R. P., jak wykazało postępowanie dowodowe w niniejszej sprawie, nie spełniał żadnego z warunków określonych w art. 1059 pkt 1 k.c. Nie posiadał on kwalifikacji do prowadzenia gospodarstwa rolnego, gdyż nie ukończył szkoły rolniczej, nie nabył przysposobienia rolniczego, ani nie uzyskał tytułu kwalifikacyjnego w zawodach rolniczych, co zresztą przyznał w swoich zeznaniach. Z zawodu jest spawaczem i taką też pracę wykonywał, będąc zatrudnionym w Stoczni (...).

Zdaniem Sądu, stan faktyczny niniejszej sprawy nie uzasadniał również uznania, że uczestnik R. P. spełnił przesłankę wykonywania stałej pracy w gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej. Niewątpliwie R. P. zamieszkując w gospodarstwie rolnym należącym do S. P., tak jak pozostali członkowie rodziny, wykonywał prace w tym gospodarstwie. Jest bowiem typową sytuacją, że dzieci rodziców prowadzących gospodarstwo rolne uczestniczą w pracach polowych, pomagając w ten sposób przy prowadzeniu gospodarstwa rolnego. Zważyć jednak należy, że w przeciwieństwie do A. P. (3) i D. P., R. P. wyprowadził się z gospodarstwa rolnego w 1972 roku do G., gdzie od tego czasu stale zamieszkiwał. Wraz z wyprowadzką zaniechał pracy w gospodarstwie rolnym należącym do jego matki S. P., jak również nie podejmował pracy w innym gospodarstwie rolnym. Tym samym, nie sposób uznać, że w dacie otwarcia spadku, tj. w dniu 18 stycznia 1984 roku, uczestnik R. P. stale pracował w gospodarstwie rolnym. Oczywiście nie można wykluczyć, że po wyprowadzeniu się do G. uczestnik wykonywał prace polowe lub inne prace bezpośrednio związane z prowadzeniem rzeczonego gospodarstwa rolnego, jednakże wykonywanie tych prac miało charakter dorywczy, okazjonalny. Z wiarygodnych zeznań świadków oraz stron postępowania, nie wynika, by uczestnik R. P. w dacie otwarcia spadku pracował w gospodarstwie rolnym stale, w sposób ciągły z zamiarem długotrwałego wykonywania tej pracy. Jako osoby głównie wykonujące prace w gospodarstwie rolnym jednoznacznie wskazywano D. P. wraz z synami, a także A. P. (3). W ocenie Sądu, brak jest podstaw do uznania, że po wyprowadzeniu się R. P. do G. podejmowane przez niego prace w gospodarstwie rolnym miały przymiot stałości.

Sąd miał przy tym na uwadze, iż zgodnie z treścią § 3 pkt 3 rozporządzenia, przerwa w pracy w gospodarstwie rolnym nie stanowi przeszkody do uznania, że osoba zainteresowana odpowiada warunkom określonym w art. 160 § 1 pkt 1 k.c. Trzeba jednakże zauważyć, iż w przypadku R. P. nie można mówić o przerwie w pracy w gospodarstwie, a raczej o zaprzestaniu wykonywania takiej pracy. Zaprzestanie przez uczestnika wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym było bowiem wynikiem podjęcia przez niego decyzji o wyprowadzeniu się do G., a więc nie wynikało to z okoliczności zewnętrznych, niezależnych od jego woli, jak np. choroba, okres obowiązkowej służby wojskowej, czy okres pozbawienia wolności. Brak podejmowania stałej aktywności w gospodarstwie rolnym stanowiło przejaw realizacji powziętego przez uczestnika zamiaru zorganizowania swojego centrum życiowego poza gospodarstwem rolnym, w którym dotychczas zamieszkiwał. Całokształt okoliczności, w tym również brak podejmowania w późniejszym okresie stałej pracy w gospodarstwie rolnym, wskazuje, że uczestnikowi towarzyszył zamiar stałego zaprzestania wykonywania tego rodzaju pracy, a decyzja w tym zakresie miała charakter stały, nieprzemijający. Nie bez znaczenia jest okoliczność, że R. P. zaprzestał wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym na wiele lat przed datą otwarcia spadku, bo już w 1972 roku, i pracy takiej nie podejmował również po śmierci spadkodawczyni. W tych okolicznościach, w ocenie Sądu, uznać należy, że sama praca w gospodarstwie rolnym w okresie znacznie poprzedzającym otwarcie spadku oraz późniejsza okazjonalna pomoc przy prowadzeniu gospodarstwa nie stanowi wystarczającej przesłanki do uznania R. P. za uprawnionego do dziedziczenia gospodarstwa rolnego po zmarłej matce S. P. w rozumieniu art. 1059 pkt 1 k.c. w zw. z art. 160 § 1 pkt 1 k.c.

W tym miejscu należy wskazać, iż mimo niemożności dziedziczenia gospodarstwa rolnego przez R. P. wobec niespełnienia przez niego warunków przewidzianych dla dziedziczenia gospodarstwa rolnego, do kręgu spadkobierców nie doszli jego zstępni. Możliwość dziedziczenia gospodarstwa rolnego przez wnuków spadkodawcy wchodzi w rachubę wówczas, gdy wnuki spadkodawcy w chwili otwarcia spadku odpowiadały warunkom przewidzianym w art. 1059 pkt 1 k.c., a ich ojciec lub matka nie mogą gospodarstwa dziedziczyć dla braku warunków przewidzianych w art. 1059 k.c. (por. art. 1060 k.c.). Na gruncie niniejszej sprawy przepis art. 1060 k.c. nie znajdował jednak zastosowania, albowiem P. P. i S. P. – synowie R. P. nie spełniali wymogów przewidzianych w art. 1059 pkt 1 k.c. Jak wykazało bowiem postępowanie dowodowe w niniejszej sprawie, nie posiadają oni kwalifikacji do prowadzenia gospodarstwa rolnego, jak również nie pracowali stale w żadnym gospodarstwie rolnym bezpośrednio przy produkcji rolnej. Tym samym nie zostały przez nich spełnione przesłanki uzasadniające zastosowanie w niniejszej sprawie przepisu art. 1060 k.c.

W świetle przedstawionych wyżej okoliczności, Sąd na podstawie art. 931 § 1 k.c. w zw. z art. 1059 k.c. w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 26 marca 1982 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz o uchyleniu ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych stwierdził w punkcie I. postanowienia, że spadek po S. P., zmarłej w dniu 18 stycznia 1984 roku w miejscowości D., na podstawie ustawy nabyli synowie D. P., R. P. i A. P. (3), każdy w 1/3 części spadku z tym, że należące do spadku gospodarstwo rolne położone w miejscowości D. na podstawie ustawy dziedziczą synowie D. P. i A. P. (3), każdy w ½ części gospodarstwa rolnego.

O kosztach postępowania Sąd orzekł w punkcie II. postanowienia wedle zasady wyrażonej w art. 520 § 1 k.p.c., zgodnie z którą każdy uczestnik ponosi koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie. Biorąc zatem pod uwagę, iż wnioskodawca A. P. (3), w miejsce którego w toku postępowania wstąpili jego następcy prawni M. P. (1) i M. P. (2), był inicjatorem tego postępowania, wystąpił z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku po S. P. we własnym interesie i zależało mu na uzyskaniu orzeczenia o stwierdzeniu nabycia spadku, należało obciążyć wnioskodawców kosztami postępowania. Na koszty te składała się opłata sądowa od wniosku w wysokości 50 zł, która została uiszczona wraz z wniesieniem wniosku w niniejszej sprawie.