Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Warszawa, dnia 2 września 2010 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów Wydział XVII Ochrony Konkurencji i Konsumentów

w składzie:

Przewodniczący: SSR /del./ Łukasz Piebiak

Protokolant: apl. radc. Wojciech Barczewski

po rozpoznaniu w dniu 2 września 2010 r. w Warszawie na rozprawie

na skutek wniesionego w dniu 15 czerwca 2009 r. pozwu

sprawy z powództwa (...) w P.

przeciwko (...) spółce akcyjnej we W.

o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone

I.  uznaje za niedozwolone i zakazuje (...) spółce akcyjnej we W. wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowienia wzorca umowy o treści:

„Sądem właściwym do rozpatrywania wszelkich sporów wynikłych w związku z loterią jest sąd właściwy ze względu na siedzibę Organizatora”;

II.  zasądza od (...) spółki akcyjnej we W. na rzecz (...) w P. kwotę 374,64 zł (trzysta siedemdziesiąt cztery złote sześćdziesiąt cztery grosze) tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 360 zł (trzysta sześćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

III.  nakazuje ściągnąć od (...) spółki akcyjnej we W. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie kwotę 600 zł (sześćset złotych);

IV.  zarządza publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt (...) spółki akcyjnej we W..

/-/ SSR /del./ Łukasz Piebiak

UZASADNIENIE

Pozwem oddanym w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego w dniu 29 lipca 2009 r. (...)(dalej: (...)) zarzuciło (...)spółce akcyjnej we W. (dalej: (...)) stosowanie w § 13 pkt 7 Regulaminu loterii promocyjnej (...)S.A o nazwie "Lokata z loterią", zwanego dalej "Regulaminem" , niedozwolonego wzorca umownego w brzmieniu "Sądem właściwym do rozpoznania wszelkich sporów wynikłych w związku z loterią jest właściwy ze względu na siedzibę Organizatora". Powództwo oparto na przepisie art. 385 ^{( 1)} kodeksu cywilnego (dalej: k.c.), zgodnie z którym "Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnionych indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszającymi jego interesy". W ocenie powoda wzorzec umowy stosowany przez pozwaną jest rażąco sprzeczny z dobrymi obyczajami i narusza uzasadniony interes konsumentów. W związku z tym zakwestionowana klauzula powinna zostać uznana za niedozwoloną, gdyż w sposób sprzeczny z kodeksem cywilnym narzuca konsumentom właściwość miejscową sądu, pozbawiając ich prawa wyboru i skorzystania np. właściwości przemiennej (pozew – k. 2 – 3).

W odpowiedzi na pozew z dnia 26 sierpnia 2009 r. pozwana wniosła o oddalenie powództwa powołując się na to, że regulamin promocji nie jest elementem treści umowy lokaty terminowej zawieranej z konsumentem, lecz przyrzeczeniem publicznym w rozumieniu art. 919 – 921 k.c. składanym przez pozwaną. Jako że przyrzeczenie publiczne jest jednostronną czynnością prawną w związku z tym – według pozwanej – brak jest przesłanek uzasadniających badanie poprawności jego treści w postępowaniu o uznanie postanowienia wzorca umownego za klauzulę niedozwoloną. Regulamin promocji ma inny cel oraz inne źródło niż umowa lokaty terminowej, bowiem służy precyzyjnemu określeniu zasad, według których organizujący loterię umożliwi jej uczestnikom udział w otrzymaniu lub losowaniu nagrody, podczas gdy umowa lokaty reguluje prawa i obowiązki stron związane z zawarciem rachunku bankowego. Podniosła również, iż Minister Finansów zbadał regulamin i go zatwierdził co oznacza, że nie dopatrzył się w nim postanowiebn niezgodnych z prawem bądź naruszających interesy uczestników loterii (odpowiedź na pozew – k. 15 – 18).

W piśmie procesowym z dnia 28 sierpnia 2009 r., powód podtrzymał żądanie pozwu. Dodatkowo wskazał, iż wbrew twierdzeniom pozwanej, dochodziło do zawarcia umowy dwustronnie zobowiązującej albowiem konsument zobowiązywał się do zawarcia umowy lokaty terminowej, w zamian za co pozwana m.in. zorganizowała promocję – loterię na określonych warunkach. Z chwilą zawarcia umowy o lokatę terminową konsument stawał się związany regulaminem przygotowanym przez pozwaną. W takiej sytuacji owo postanowienie nie stanowi jednostronnego przyrzeczenia publicznego, ale element umowy. Odnosząc się do decyzji Ministra Finansów stwierdził, że zupełnie inne są cele tego organu i sądu oraz inne kwestie w stosownych postępowaniach są badane (pismo – k. 37 – 38).

W odpowiedzi na ww. pismo, pozwana w piśmie z dnia 14 września 2009 r. podtrzymała wszelkie twierdzenia wyrażone w odpowiedzi na pozew. Ponadto, podniosła, iż Regulamin promocji nie jest przedmiotem konsensu ze strony konsumenta oraz nie ma żadnego funkcjonalnego związku z umową lokaty terminowej, poza tym, że jej zawarcie zostało w Regulaminie promocji uznane za konieczne, by być objęte jego postanowieniami (pismo – k. 40 – 41).

Na rozprawie w dniu 8 lipca 2010 roku powód nie stawił się. Pozwana podtrzymała swoje dotychczasowe stanowisko procesowe (protokół – k. 67).

Na podstawie materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił następujący stan faktyczny:

Przedsiębiorca (...) w obrocie gospodarczym posługiwał się wzorcem umownym pod nazwą „ Regulamin loterii promocyjnej (...)S.A. o nazwie "Lokata z loterią". Wzorzec ten regulował zasady loterii, w której udział brać mogły osoby, które zawarły umowę rachunku bankowego lokaty terminowej. Zgodnie z jego § 6 ust. 1 uczestnikiem loterii mogła być każda pełnoletnia osoba fizyczna posiadająca zdolność do czynności prawnych, w tym osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą lub rolniczą, która m.in. w okresie od 20 kwietnia 2009 r. do dnia 19 czerwca 2009 r. zawarła z (...) umowę (...)-miesięcznej lokaty terminowej z loterią, dostępnej w ramach jej oferty depozytowej na kwotę co najmniej 5.000 zł.

W § 13 ust. 7 ww. Regulaminu znalazło się postanowienie, zgodnie z którym: „ Sądem właściwym do rozpatrywania wszelkich sporów wynikłych w związku z loterią jest sąd właściwy ze względu na siedzibę Organizatora.”

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie złożonego przez powoda wydruku treści kwestionowanego postanowienia umownego oraz w pełni zgodnych twierdzeń stron co do okoliczności faktycznych wyrażonych w pismach procesowych. Wymagający rozstrzygnięcia spór stron miał charakter stricte prawny – fakty nie były sporne.

Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zważył, co następuje:

Powództwo zasługuje na uwzględnienie w całości.

Stosownie do treści art. 479 ³⁶ i art. 479 ³⁸ k.p.c. przedmiotem postępowania prowadzonego przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów nie jest kontrola i analiza postanowień konkretnej, zawartej przez strony umowy, lecz kontrola abstrakcyjna wzorca umownego stosowanego przez przedsiębiorcę w obrocie z konsumentami, którego postanowienia mogłyby kształtować treść stosunku prawnego w przypadku zawarcia umowy konsumenckiej.

Zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c.: „Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny”.

Powyższy przepis stanowi klauzulę generalną do oceny postanowień wzorca za niedozwolony zawierającą dwa kryteria oceny: dobre obyczaje i interes konsumenta, przy czym „interesy” konsumenta należy rozumieć szeroko, nie tylko jako interes ekonomiczny, ale też każdy inny nie wymierny interes jak np. zdrowie, czas zbędnie stracony, dezorganizacja czy też inne uciążliwości powstałe z tak ukształtowanym postanowieniem. Koniecznym przy ocenie tych interesów w zakresie kontroli abstrakcyjnej jest zbadanie czy naruszenia te są rażące pod kątem obiektywnym wielkości poniesionych lub grożących strat i niebezpieczeństw w zakresie zbiorowego interesu konsumentów, a zatem każdego potencjalnego konsumenta.

Zgodnie z treścią art. 385 ² k.c. „Oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia”. Przepis ten stanowi dyrektywę dotyczącą czterech elementów: czasu „chwila zawarcia umowy”, który w przypadku badania wzorca umowy stanowi datę wytoczenia powództwa o uznanie klauzul wzorca umowy jako abuzywne, okoliczności zawarcia umowy (nie znajdująca zastosowania w kontroli abstrakcyjnej), przedmiotu badania „materiału poddanego ocenie”, a zatem w przypadku kontroli abstrakcyjnej danego postanowienia wzorca umowy również w odniesieniu do innych postanowień oraz rodzaju świadczenia na rzecz konsumenta (tak: SN w wyroku z dnia 9 października 2003 r., V CK 277/02, OSNC 2004, nr 11, poz. 184) oraz wskazówki co do uwzględnienia umów pozostających w związku z ocenianym wzorcem. Jednocześnie ustawodawca przesądził, które z postanowień mogą być uznane w razie wątpliwości za klauzule niedozwolone tworząc w art. 385 ³ k.c. katalog tzw. szarych klauzul stosowanych w obrocie z konsumentem.

Powyższe zostało potwierdzone również w uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2006 r. (III SZP 3/06) w którym to Sąd Najwyższy wskazał: „Celem instytucji kontroli wzorców umownych jest zapewnienie prawidłowego funkcjonowania mechanizmu podejmowania decyzji przez słabszą stronę umowy (uczestnika obrotu). Cel ten realizowany jest poprzez konkretną i abstrakcyjną kontrolę wzorców umownych. Kontrola incydentalna wzorców polega na kontroli treści umowy zaczerpniętej z wzorca. Kontrola abstrakcyjna polega na kontroli wzorca jako takiego, w oderwaniu od konkretnej umowy, której wzorzec dotyczy (uchwała z dnia 19 grudnia 2003 r., III CZP 95/03, OSN 2005/2/25; wyrok SOKiK z 19 czerwca 2002 r., XVII Amc 34/01) – skutek także wobec osób trzecich (uchwała SN z dnia 19 grudnia 2003 r., III CZP 95/03, OSN 2005/2/25). Dz.Urz.UOKiK 2002/3-4/174). Ocenie podlega treść przepisu wzorca, a nie sposób jego wykorzystania, czy jego powszechność w analogicznych wzorcach umowy firm konkurencyjnych. Ocena znaczenia postanowień wzorca umowy następuje w oderwaniu od warunków ekonomicznych i gospodarczych działalności prowadzonej przez przedsiębiorcę. Nieistotne są również kwestie sposobu organizacji lub specyfiki działalności prowadzonej przez przedsiębiorcę, którego wzorzec podlega kontroli w tym trybie (wyrok SOKiK z 19 czerwca 2002 r., XVII Amc 34/01, Dz.Urz.UOKiK 2002/3-4/174). Ochrona zbiorowych interesów konsumentów przed negatywnymi skutkami stosowania w obrocie gospodarczym wzorców umownych nie byłaby bowiem możliwa bez przeprowadzania abstrakcyjnej kontroli wzorców oraz bez umożliwienia osobom, które nie brały udziału w procesie (konsumentom i przedsiębiorcom) dokonania oceny, jakie wzorce umowne nie są dozwolone”.

Powracając do realiów niniejszej sprawy należy stwierdzić, że w świetle zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego należy podzielić argumentację strony powodowej, z której wynika że skoro warunkiem koniecznym wzięcia udziału w loterii promocyjnej było zawarcie umowy lokaty terminowej w oznaczonym przedziale czasowym występuje funkcjonalny związek pomiędzy ową loterią, a umową lokaty terminowej. Związek ów jest tego rodzaju, że brak owej umowy uniemożliwia wzięcie udziału w loterii. Funkcja owej loterii jest zatem oczywista – ma ona skłaniać konsumentów do zawierania umów lokaty terminowej oferując w zamian możliwość uzyskania świadczenia wzajemnego w postaci nagrody. To, że owo świadczenie w postaci nagrody nie jest pewne albowiem uzależnione od czynnika losowego pozostaje bez jakiegokolwiek wpływu na wzajemność owego zobowiązania albowiem świadczeniem wzajemnym jest tu sama możliwość wzięcia udziału w losowaniu, a więc uzyskania szansy na zdobycie nagrody – dokładnie tak samo jak w zamian za cenę losu w dowolnej grze losowej uzyskuje się wyłącznie szansę na wygraną.

Już tylko powyższe pozwala zanegować twierdzenie pozwanej jakoby organizowana na jej zlecenie loteria promocyjna miała charakter przyrzeczenia publicznego – jest inaczej albowiem nie jest to jednostronną czynnością prawna mająca swą podstawę w art. 919 – 920- k.c., a czynność w której ekwiwalentem zawarcia umowy lokaty terminowej jest uzyskanie szansy na wygraną w loterii. Nie ma wpływu na powyższe fakt, że owa szansa na wygraną nie jest podstawowym ekwiwalentem oferowanym konsumentowi w zamian za pożyczenie pieniędzy (tym są odsetki) albowiem nie istnieje ograniczenie, zgodnie z którym jedynym ekwiwalentem przy umowie lokaty terminowej mają być odsetki – nic nie stoi na przeszkodzie by konsumentowi przysługiwały innego rodzaju świadczenia – np. w rodzaju przedmiotowego.

Z tego względu należy uznać, że wbrew twierdzeniom pozwanej w przedmiotowym stanie faktycznym występuje zobowiązanie wzajemne. Z jednej strony (...) zobowiązuje się do przeprowadzenia loterii i wypłaty odsetek, a z drugiej jej klient zobowiązuje się do zawarcia umowy (...)-miesięcznej lokaty terminowej. W tej sytuacji nie ma racji pozwana twierdząc, iż przeprowadzenie loterii promocyjnej miało charakter przyrzeczenia publicznego. To z kolei otwiera drogę do zbadania kwestionowanego postanowienia umownego pod kątem zgodności z art. 385 ¹ k.c., zgodnie z którym postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszającymi jego interesy.

W ocenie Sądu Okręgowego zakwestionowane postanowienie Regulaminu promocji zgodnie z którym: Sądem właściwym do rozpoznania wszelkich sporów wynikłych w związku z loterią jest właściwy ze względu na siedzibę Organizatora jest niedozwolone albowiem uniemożliwia wniesienia powództwa dotyczącego roszczeń powstałych na tle loterii promocyjnej do sądu innego aniżeli właściwy ze względu na siedzibę pozwanej. Zgodnie bowiem z art. 33 k.p.c. biorący w loterii udział klient pozwanej mógłby wytoczyć powództwo o roszczenie majątkowe przeciwko przedsiębiorcy przed sądem, w którego okręgu znajduje się zakład główny lub oddział, jeżeli roszczenie pozostaje w związku z działalnością tego zakładu lub oddziału. Nadto, zgodnie z art. 34 k.p.c. powództwo o ustalenie istnienia umowy, o jej wykonanie, rozwiązanie lub unieważnienie, jako też o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy wytoczyć można przed sąd miejsca jej wykonania.

Tego rodzaju ukształtowanie treści wzorca umownego zostało dokonane w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, a także z rażącym naruszeniem interesów konsumentów. Jest ono wprost sprzeczne z przepisem art. 385 ³ pkt 23 k.c. co powoduje, iż w ocenie Sądu Okręgowego należy je, zgodnie z żądaniem pozwu, uznać za niedozwolone zakazując jednocześnie jego stosowaniz w obronie konsumenckim. Nadto należy stwierdzić, że w rejestrze klauzul niedozwolonych prowadzonym przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wpisane są tożsame co do skutków klauzule m.in. pod poz. 76, 77, 169, 310, 409, 637, 801, 879, 913, 922, 1404, 1449, 1663, 1734, 1735, 1799 (http://www.uokik.gov.pl/rejestr_klauzul_niedozwolonych2.php).

Ponieważ powód wygrał sprawę w całości zastosowanie znajduje – w zakresie kosztów procesu – art. 98 k.p.c., z którego to wynika, że strona przegrywająca sprawę w całości obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw (zasada odpowiedzialności za wynik procesu). Zwrot tych kosztów przysługuje powodowi albowiem jego pełnomocnik procesowy będący radcą prawnym zgłosił żądanie ich zasądzenia (art. 109 k.p.c.).

Jedyny koszt celowego dochodzenia praw w przedmiotowym postępowaniu to i wynagrodzenie pełnomocnika procesowego powoda będącego radcą prawnym. Koszt ten ustalono na podstawie § 14 ust. 3 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U z 2002 r. Nr 163, poz. 1349 ze zm.). Zgodnie z tym przepisem minimalna stawka wynagrodzenia radcy prawnego w postępowaniu przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone wynosi 360 złotych.

Zgodnie z art. 96 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm., dalej: u.k.s.c.): „Nie mają obowiązku uiszczenia kosztów sądowych: strona wnosząca o uznanie postanowień umownych za niedozwolone”. Stosownie zaś do art. 113 ust. 1 u.k.s.c.: „Kosztami sądowymi, których strona nie miała obowiązku uiścić lub których nie miał obowiązku uiścić kurator albo prokurator, sąd w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji obciąży przeciwnika, jeżeli istnieją do tego podstawy, przy odpowiednim zastosowaniu zasad obowiązujących przy zwrocie kosztów procesu.” Ponieważ powód wygrał sprawę należało tym nieuiszczonym kosztem obciążyć pozwaną. Tym samym należało nakazać ściągnięcie od pozwanej kwoty 600 zł ustalonej na podstawie art. 26 ust. 1 pkt 6 u.k.s.c. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Warszawie.

Publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt pozwanej zarządzono na podstawie art. 479 ⁴⁴ § 2 k.p.c. w zw. z art. 98 k.p.c. Zgodnie z powołanymi przepisami koszt publikacji zalicza się do kosztów procesu, którymi są koszta celowego dochodzenia praw lub celowej obrony. Oczywiście ww. koszta nie są typowymi kosztami procesu albowiem te z zasady są kosztami poniesionymi przez jedną ze stron, które to koszta strona przegrywająca, obowiązana jest jej zwrócić. Skoro jednak ustawodawca w art.. 479 ⁴⁴ § 2 k.p.c. odsyła do regulacji dotyczącej kosztów procesu, a nie kosztów sądowych, uznać należy że wolą jego jest by i do tego kosztu znalazła zasada odpowiedzialności za wynik procesu, zwłaszcza że brak jest jakichkolwiek racji po temu by przyjąć, że wolą prawodawcy było by to Skarb Państwa finansował wszelkie koszta spraw dotyczących abstrakcyjnej kontroli wzorców umownych.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie powołanych przepisów, należało orzec jak w sentencji.

/-/ SSR /del/ Łukasz Piebiak